44
אױס יום־טובֿ ― צוריק אַהײם
אינטריגעס און פּליאָטקעס צװישן דער משפּחה. ― די קינדער װערן אױס מיוחסים
אין באָסלאַװ ― עס ציט זײ צוריק אַהײם
שװער אַפֿן האַרצן, אומעטיק אַף דער נשמה און שטאַרק־שטאַרק
װאָכעדיק איז געװאָרן די קינדער אַף מאָרגן נאָך יום־טובֿ, אַז מע האָט
גענומען צעװאַלגערן די סוכּה. אָן אַ טראָפּן רחמנות האָט דער פֿעטער
איציע (אַ מענטש אָן אַ האַרץ!) קודם־כּל אַרומגעריסן די װענט, אַראָפּגע־
ריסן דעם סכך, צענומען די ברעטער, מיט אַן אומגעהײַערער רציחה
אַרױסגעשלעפּט די צװיעקעס (װאָס האָט ער געהאַט צו די צװיעקעס?).
נאָר די פֿיר סטױפּעס האָט ער געלאָזט שטײן ― און דאָס איז געװען אַ
סך ערגער, װאָרעם די פֿיר הױלע סטױפּעס האָבן געזאָגט עדות אַפֿן
חורבן, געקלאָגט און באַקלאָגט זיך: „זעט, ייִדישע קינדער, װאָס פֿון אַ
ייִדישער סוכּה קאָן װערן!“... די ייִדן, װאָס ערשט נעכטן זײַנען זײ געװען
שכּור־לוט, געטאַנצט און געפּליעסקעט און געמאַכט זיך נאַריש װי קינ־
דער, זײַנען מיטאַמאָל געװאָרן אַלע ניכטער, סטאַטעטשנע און כּמעט זיך
געשעמט קוקן אײנס דאָס אַנדערע אין די אױגן אַרײַן. אַ מאָדנער אומעט
האָט אַרומגענומען די שטאָט, אַ זעלטענע מרה־שחורה האָט זיך אָנגע־
רוקט אַף באָסלאַװ. און אומעטיקער און טרױעריקער פֿון אַלע זײַנען גע־
װאָרן די קינדער, די פּערעיאַסלאַװער יתומים. װאָרעם כּל־זמן די קינדער
זײַנען נאָך געװען געסט, האָבן זײ זיך געפֿילט ניט שלעכט אין דעם
באָסלאַװ, נאָר װאָס װײַטער האָבן זײ אָנגעהױבן אַלץ מער געװױרע װערן,
אַז זײ זײַנען דאָ איבעריק. דער זײדע משה־יאָסיע איז זיך געזעסן ביחי־
דות אין טלית און תּפֿילין אַף די פּעלצן, אָדער געדאַװנט, אָדער געלערנט,
אָדער געבאָמקעט, צוגעקנאַקט מיטן פֿינגער, אָדער געזיפֿצט און שטילער־
הײט גערעדט מיט גאָט, אָדער דערצײלט פֿאַר די קינדער זײַנע שײנע
מעשׂיות פֿון אַמאָל, אָדער געזאָגט מוסר, פֿאַר װאָס זײ זײַנען ניט פֿרום,
װילן נישט גאָט דינען, פֿאַרלענגערן דערמיט דעם קץ, דורך זײ קומט ניט
משיח און דורך זײ לײַדן נעבעך ייִדן אין גיהנם און טױזנטער־טױזנטער
נשמות קאָנען ניט געלײַטערט װערן... דאָס אַלצדינג האָבן די קינדער שױן
געהערט װיפֿל מאָל אין חדר פֿון זײער רבין, אין דער הײם פֿון דער באָבע
מינדע און פֿון גלאַט ייִדן, װאָס האָבן ליב זאָגן מוסר און סטראַשען מיטן
גיהנם, און דאָס אַלצדינג האָט זיך זײ שױן לאַנג צוגעגעסן. זײ איז געװען
אַ סך מער אינטערעסאַנט צו זען די פּאָליטיקע, װאָס האָט זיך אָפּגעשפּילט
דאָ באַ זײער זײדן משה־יאָסיע מיט דער באָבע גיטל אין שטוב.
|
|
44
oys yum-tuv ― tsurik aheym
intriges un plyotkes tsvishn der mishpokhe. ― di kinder vern oys meyukhosem
in boslav ― es tsit zey tsurik aheym
shver afn hartsn, umetik af der neshome un shtark-shtark
vokhedik iz gevorn di kinder af morgn nokh yum-tuv, az me hot
genumen tsevalgern di suke. on a tropn rakhmones hot der feter
itsye (a mentsh on a harts!) kudm-Kl arumgerisn di vent, aropge-
risn dem skhakh, tsenumen di breter, mit an umgehayerer retsikhe
aroysgeshlept di tsvyekes (vos hot er gehat tsu di tsvyekes?).
nor di fir stoypes hot er gelozt shteyn ― un dos iz geven a
sakh erger, vorem di fir hoyle stoypes hobn gezogt eydes afn
khurbn, geklogt un baklogt zikh: "zet, yidishe kinder, vos fun a
yidisher suke kon vern!''... di yidn, vos ersht nekhtn zaynen zey geven
shKur-lut, getantst un geplyesket un gemakht zikh narish vi kin-
der, zaynen mitamol gevorn ale nikhter, statetshne un kemat zikh
geshemt kukn eyns dos andere in di oygn arayn. a modner umet
hot arumgenumen di shtot, a zeltene moreshkhoyre hot zikh onge-
rukt af boslav. un umetiker un troyeriker fun ale zaynen ge-
vorn di kinder, di pereyaslaver yesoymem. vorem Kl-zman di kinder
zaynen nokh geven gest, hobn zey zikh gefilt nit shlekht in dem
boslav, nor vos vayter hobn zey ongehoybn alts mer gevoyre vern,
az zey zaynen do iberik. der zeyde mshh-yosye iz zikh gezesn biHi-
duT in tales un tfilen af di peltsn, oder gedavnt, oder gelernt,
oder gebomket, tsugeknakt mitn finger, oder geziftst un shtiler-
heyt geredt mit got, oder dertseylt far di kinder zayne sheyne
mayses fun amol, oder gezogt muser, far vos zey zaynen nit frum,
viln nisht got dinen, farlengern dermit dem kets, durkh zey kumt nit
moshiyekh un durkh zey laydn nebekh yidn in gihnm un toyznter-toyznter
neshomes konen nit gelaytert vern... dos altsding hobn di kinder shoyn
gehert vifl mol in kheyder fun zeyer rebn, in der heym fun der bobe
minde un fun glat yidn, vos hobn lib zogn muser un strashen mitn
gihnm, un dos altsding hot zikh zey shoyn lang tsugegesn. zey iz geven
a sakh mer interesant tsu zen di politike, vos hot zikh opgeshpilt
do ba zeyer zeydn mshh-yosye mit der bobe gitl in shtub.
|
44
אױס יום־טובֿ ― צוריק אַהײם
אינטריגעס און פּליאָטקעס צװישן דער משפּחה. ― די קינדער װערן אױס מיוחסים
אין באָסלאַװ ― עס ציט זײ צוריק אַהײם
שװער אַפֿן האַרצן, אומעטיק אַף דער נשמה און שטאַרק־שטאַרק
װאָכעדיק איז געװאָרן די קינדער אַף מאָרגן נאָך יום־טובֿ, אַז מע האָט
גענומען צעװאַלגערן די סוכּה. אָן אַ טראָפּן רחמנות האָט דער פֿעטער
איציע (אַ מענטש אָן אַ האַרץ!) קודם־כּל אַרומגעריסן די װענט,
אַראָפּגעריסן דעם סכך, צענומען די ברעטער, מיט אַן אומגעהײַערער רציחה
אַרױסגעשלעפּט די צװיעקעס (װאָס האָט ער געהאַט צו די צװיעקעס?).
נאָר די פֿיר סטױפּעס האָט ער געלאָזט שטײן ― און דאָס איז געװען אַ
סך ערגער, װאָרעם די פֿיר הױלע סטױפּעס האָבן געזאָגט עדות אַפֿן
חורבן, געקלאָגט און באַקלאָגט זיך: „זעט, ייִדישע קינדער, װאָס פֿון אַ
ייִדישער סוכּה קאָן װערן!“... די ייִדן, װאָס ערשט נעכטן זײַנען זײ געװען
שכּור־לוט, געטאַנצט און געפּליעסקעט און געמאַכט זיך נאַריש װי
קינדער, זײַנען מיטאַמאָל געװאָרן אַלע ניכטער, סטאַטעטשנע און כּמעט זיך
געשעמט קוקן אײנס דאָס אַנדערע אין די אױגן אַרײַן. אַ מאָדנער אומעט
האָט אַרומגענומען די שטאָט, אַ זעלטענע מרה־שחורה האָט זיך
אָנגערוקט אַף באָסלאַװ. און אומעטיקער און טרױעריקער פֿון אַלע זײַנען
געװאָרן די קינדער, די פּערעיאַסלאַװער יתומים. װאָרעם כּל־זמן די קינדער
זײַנען נאָך געװען געסט, האָבן זײ זיך געפֿילט ניט שלעכט אין דעם
באָסלאַװ, נאָר װאָס װײַטער האָבן זײ אָנגעהױבן אַלץ מער געװױרע װערן,
אַז זײ זײַנען דאָ איבעריק. דער זײדע משה־יאָסיע איז זיך געזעסן
ביחידות אין טלית און תּפֿילין אַף די פּעלצן, אָדער געדאַװנט, אָדער געלערנט,
אָדער געבאָמקעט, צוגעקנאַקט מיטן פֿינגער, אָדער געזיפֿצט און
שטילערהײט גערעדט מיט גאָט, אָדער דערצײלט פֿאַר די קינדער זײַנע שײנע
מעשׂיות פֿון אַמאָל, אָדער געזאָגט מוסר, פֿאַר װאָס זײ זײַנען ניט פֿרום,
װילן נישט גאָט דינען, פֿאַרלענגערן דערמיט דעם קץ, דורך זײ קומט ניט
משיח און דורך זײ לײַדן נעבעך ייִדן אין גיהנם און טױזנטער־טױזנטער
נשמות קאָנען ניט געלײַטערט װערן... דאָס אַלצדינג האָבן די קינדער שױן
געהערט װיפֿל מאָל אין חדר פֿון זײער רבין, אין דער הײם פֿון דער באָבע
מינדע און פֿון גלאַט ייִדן, װאָס האָבן ליב זאָגן מוסר און סטראַשען מיטן
גיהנם, און דאָס אַלצדינג האָט זיך זײ שױן לאַנג צוגעגעסן. זײ איז געװען
אַ סך מער אינטערעסאַנט צו זען די פּאָליטיקע, װאָס האָט זיך אָפּגעשפּילט
דאָ באַ זײער זײדן משה־יאָסיע מיט דער באָבע גיטל אין שטוב.
|