58 שלום עליכם
אַנדערן געהער זיך ניט אָן: איר מײדלשער נאָמען „פֿײגעלע־אַשמדאַי“
איז איר פֿאַרבליבן אַף אײביק. װעגן דעם האָבן שױן געזאָרגט נחום װע־
װיקס קונדסים, און מער פֿון אַלע ― דער מיטלסטער און דער גרעסטער
קונדס, דער שרײַבער פֿון די דאָזיקע געשיכטעס.
16
ד י מ ש פּ ח ה
דרײַ ברידער ― דרײַ פֿאַרשײדענע טיפּן ― אַ „דיעלאָ“ מיט „קאַזנאַ“. ―
דער פֿעטער פּיניע טאַנצט אַף לײַכטער.
דער פֿאָטער פֿונעם העלד פֿון די דאָזיקע באַשרײַבונגען, נחום װע־
װיקס, האָט געהאַט נאָך צװײ ברידער: פּיניע װעװיקס און ניסל װעװיקס
― דער װאָס איז אױבן דערמאָנט. און אַן אַנטיק איז דאָס, װאָס יעדער
פֿון די דרײַ ברידער איז זיך געװען אַ טיפּ פֿאַר זיך און קײן ברעקל נישט
געראָטן אײנס אין דאָס אַנדערע. דער עלטערער, נחום װעװיקס, איז גע־
װען, װי מיר װײסן שױן, אַ מישמאַש פֿון אַ חסיד און אַ משׂכּיל, אַ פֿי־
לאָזאָף און אַ שײנער דאַװענער, אַ למדן און אַ חקרן, און בטבֿע אַ מענטש
אַ שטילער, אַ פֿאַרבאָרגענער און אַ גרױסער בעל־מרה־שחורה. דער אַנ־
דערער, פּיניע װעװיקס, ― דער איז געװען שױן גאָר אַ גרױסער ירא־
שמים, מיט גאָר אַ לאַנגן טלית־קטן, אַ שײנער ייִד, איך מײן טאַקע אַ
שײנער אַפֿן פּנים, מיט אַ שײנער באָרד, שײנע, שמײכלענדיקע אױגן,
און בטבֿע זײער אַ לעבעדיקער, אַ מענטש, װאָס קהלט זיך, אַ קאָכלעפֿל, אַ
בריה אַ מוהל, חלילה נישט צוליב געלט, נאָר פּשוט לשם מצװה. מיט אײ־
נעם װאָרט, דאָס איז געװען אַ ייִד פֿון הו־האַ, שטענדיק פֿאַרטראָגן אין
פֿרעמדע געשעפֿטן, לאָדענישן, דולענישן, פֿאַרלאָזענישן, אױסגלײַכענישן,
אַלמנות, יתומים און גלאַט אָרעמעלײַט. הײַנט װוּ איז עפּעס גבאָות אין
בית־המדרש, אין קלױז, אין חבֿרה־קדישא, אין חבֿרה־משניות און חבֿרה־
תּהלים? איך האָב מורא, אַז דאָס איז באַ אים געװען טײַערער פֿון אַן אײ־
גענעם מאַרק אָדער אַ יאַריד. רבי־געלט האָט דאָס אים אױך געקאָסט גענוג.
נאָר װיבאַלד ס'איז אַ מצװה, װאָס מאַכט דאָס אױס? אַדרבה, װאָס מער
עס קאָסט רבי־געלט, אַלץ גרעסער איז די מצװה, און באַקלאָגן זיך דע־
רױף טאָר מען נישט, װאָרעם דעמאָלט איז שױן די מצװה אױס מצװה.
למשל, עס געדענקט זיך אַ מעשׂה: אײנמאָל האָט געזאָלט זײַן „טאָר־
געס“ אַף דער „פּאָטשט“. בכדי מע זאָל זיך ניט שמײַסן אין די מקחים און
|
|
58 sholem aleykhem
andern geher zikh nit on: ir meydlsher nomen "feygele-ashmday''
iz ir farblibn af eybik. vegn dem hobn shoyn gezorgt Nokhem ve-
viks kundeysem, un mer fun ale ― der mitlster un der grester
kundes, der shrayber fun di dozike geshikhtes.
16
di mshpH h
dray brider ― dray farsheydene tipn ― a "dyelo'' mit "kazna''. ―
der feter pinye tantst af laykhter.
der foter funem held fun di dozike bashraybungen, Nokhem ve-
viks, hot gehat nokh tsvey brider: pinye veviks un nisl veviks
― der vos iz oybn dermont. un an antik iz dos, vos yeder
fun di dray brider iz zikh geven a tip far zikh un keyn brekl nisht
gerotn eyns in dos andere. der elterer, Nokhem veviks, iz ge-
ven, vi mir veysn shoyn, a mishmash fun a khosed un a maskel, a fi-
lozof un a sheyner davener, a lamdn un a khakren, un beteve a mentsh
a shtiler, a farborgener un a groyser bel-moreshkhoyre. der an-
derer, pinye veviks, ― der iz geven shoyn gor a groyser ir#-
shomayem, mit gor a langn taleskotn, a sheyner yid, ikh meyn take a
sheyner afn ponem, mit a sheyner bord, sheyne, shmeykhlendike oygn,
un beteve zeyer a lebediker, a mentsh, vos khlt zikh, a kokhlefl, a
berye a moyel, kholile nisht tsulib gelt, nor poshet lshm mtsvh. mit ey-
nem vort, dos iz geven a yid fun hu-ha, shtendik fartrogn in
fremde gesheftn, lodenishn, dulenishn, farlozenishn, oysglaykhenishn,
almones, yesoymem un glat oremelayt. haynt vu iz epes gbouT in
bes-hamedresh, in kloyz, in khevrekedishe, in khevre-mshnyuT un khevre-
Whlim? ikh hob moyre, az dos iz ba im geven tayerer fun an ey-
genem mark oder a yarid. rbi-gelt hot dos im oykh gekost genug.
nor vibald s'iz a mtsvh, vos makht dos oys? adrbh, vos mer
es kost rbi-gelt, alts greser iz di mtsvh, un baklogn zikh de-
royf tor men nisht, vorem demolt iz shoyn di mtsvh oys mtsvh.
lemoshl, es gedenkt zikh a mayse: eynmol hot gezolt zayn "tor-
ges'' af der "potsht''. bkhdi me zol zikh nit shmaysn in di mekokhem un
|
58 שלום עליכם
אַנדערן געהער זיך ניט אָן: איר מײדלשער נאָמען „פֿײגעלע־אַשמדאַי“
איז איר פֿאַרבליבן אַף אײביק. װעגן דעם האָבן שױן געזאָרגט נחום
װעװיקס קונדסים, און מער פֿון אַלע ― דער מיטלסטער און דער גרעסטער
קונדס, דער שרײַבער פֿון די דאָזיקע געשיכטעס.
16
ד י מ ש פּ ח ה
דרײַ ברידער ― דרײַ פֿאַרשײדענע טיפּן ― אַ „דיעלאָ“ מיט „קאַזנאַ“. ―
דער פֿעטער פּיניע טאַנצט אַף לײַכטער.
דער פֿאָטער פֿונעם העלד פֿון די דאָזיקע באַשרײַבונגען, נחום
װעװיקס, האָט געהאַט נאָך צװײ ברידער: פּיניע װעװיקס און ניסל װעװיקס
― דער װאָס איז אױבן דערמאָנט. און אַן אַנטיק איז דאָס, װאָס יעדער
פֿון די דרײַ ברידער איז זיך געװען אַ טיפּ פֿאַר זיך און קײן ברעקל נישט
געראָטן אײנס אין דאָס אַנדערע. דער עלטערער, נחום װעװיקס, איז
געװען, װי מיר װײסן שױן, אַ מישמאַש פֿון אַ חסיד און אַ משׂכּיל, אַ
פֿילאָזאָף און אַ שײנער דאַװענער, אַ למדן און אַ חקרן, און בטבֿע אַ מענטש
אַ שטילער, אַ פֿאַרבאָרגענער און אַ גרױסער בעל־מרה־שחורה. דער
אַנדערער, פּיניע װעװיקס, ― דער איז געװען שױן גאָר אַ גרױסער
יראשמים, מיט גאָר אַ לאַנגן טלית־קטן, אַ שײנער ייִד, איך מײן טאַקע אַ
שײנער אַפֿן פּנים, מיט אַ שײנער באָרד, שײנע, שמײכלענדיקע אױגן,
און בטבֿע זײער אַ לעבעדיקער, אַ מענטש, װאָס קהלט זיך, אַ קאָכלעפֿל, אַ
בריה אַ מוהל, חלילה נישט צוליב געלט, נאָר פּשוט לשם מצװה. מיט
אײנעם װאָרט, דאָס איז געװען אַ ייִד פֿון הו־האַ, שטענדיק פֿאַרטראָגן אין
פֿרעמדע געשעפֿטן, לאָדענישן, דולענישן, פֿאַרלאָזענישן, אױסגלײַכענישן,
אַלמנות, יתומים און גלאַט אָרעמעלײַט. הײַנט װוּ איז עפּעס גבאָות אין
בית־המדרש, אין קלױז, אין חבֿרה־קדישא, אין חבֿרה־משניות און
חבֿרהתּהלים? איך האָב מורא, אַז דאָס איז באַ אים געװען טײַערער פֿון אַן
אײגענעם מאַרק אָדער אַ יאַריד. רבי־געלט האָט דאָס אים אױך געקאָסט גענוג.
נאָר װיבאַלד ס'איז אַ מצװה, װאָס מאַכט דאָס אױס? אַדרבה, װאָס מער
עס קאָסט רבי־געלט, אַלץ גרעסער איז די מצװה, און באַקלאָגן זיך
דערױף טאָר מען נישט, װאָרעם דעמאָלט איז שױן די מצװה אױס מצװה.
למשל, עס געדענקט זיך אַ מעשׂה: אײנמאָל האָט געזאָלט זײַן „
טאָרגעס“ אַף דער „פּאָטשט“. בכדי מע זאָל זיך ניט שמײַסן אין די מקחים און
|