פֿונעם יאַריד: דעם חזנס מײדל

שלום עליכם (אַלע װערק)

דעם חזנס מײדל

צאַליע דעם חזנס טאָכטער. ― אַ פֿלאַם־פֿײַעריק פֿאַרליבעניש ― אַן איבערשרײַ־

בעניש צװישן צװײ יונגע הערצער ― זײַן בריװ פֿאַלט־אַרײַן אין פֿרעמדע הענט.

די זעלבע ראָלע, װאָס אין דער גרױסער שטאָט שפּילן איצט גימנאַזיסטן און סטודענטן, האָבן אין דער קלענערער שטאָט אין יענער צײַט געשפּילט די תּלמידים פֿון דער „אױעזדנע“. אײן זאַך האָט זײ נאָר געפֿעלט ― אַ באַזונדערע אוניפֿאָרם. װײַטער זײַנען דאָס געװען העלדן אין פֿולן זין פֿון װאָרט. זײ איז געװען דערלױבט, אַשטײגער, אָפּצוטאָן אַ שפּיצל דעם שמשׂ פֿון שול, באָדן זיך אין טײַך אױסער דער „קופּאַלניע“, פּראַװען ליצנות מיט װעמען זײער האַרץ גלוסט, און אַפֿילו רײדן מיט אַ מײדל, נאָר אַבי פֿון לײַטישן שטאַנד, פֿון בעל־הבתּישן גראַד. און מײדלעך זײַנען געװען נאָך זײ די כּפּרה! איך מוז מיך אָבער פֿאַרכאַפּן באַלד אַפֿן אָרט און מאַכן אַ באַמערקונג, אַז דאָס איז ניט געװען קײן „פֿלירט“ און ניט קײן ראָמאַנען. דאָס זײַנען געװען די רײנסטע און סאַמע הײליקסטע באַציִונגען, װעלכע זײַנען נאָר מעגלעך צװישן יונגע קינדער פֿון בײדע מינים. עס װעט ניט זײַן איבערטריבן אַף אַ האָר, װען איך װעל זאָגן, אַז די באַציִונגען צװישן מלאָכים קאָנען ניט זײַן רײנער און אומשולדיקער, װי יענע באַציִונגען, װאָס זײַנען געװען צװישן דעם חזנס מײדל און צװישן דעם יונגן העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע. װוּ, װען און באַ װעלכע אומשטענדן זײער ערשטע באַקאַנטשאַפֿט איז פֿאָרגעקומען ― איז שװער צו געדענקען אַקוראַט, און ס'איז אױך נישט אַזױ װיכטיק. קײן אַנדער צײַט און קײן אַנדער פּלאַץ אַף צו באַגעגענען זיך איז אין שטאָט ניט געװען, אױסער שבת באַטאָג אַף דער בריק, װאָס פֿירט צו די „פּידװאָרקעס“. װער פֿון די צװײ האָט אָנגעהױבן פֿריִער צו רײדן, דער בחור אָדער דאָס מײדל, און װאָס איז צום ערשטן מאָל גערעדט געװאָרן ― איז אױך נישט מעגלעך פֿעסטצושטעלן. אָנגעהױבן האָט זיך עס זיכער פֿון אַ שאַרפֿן קוק. דערנאָך אַ שמײכל. דערנאָך אָנגערירט זיך כּלומרשט אומגערן מיט די עלנבױגנס. דערנאָך אַ נעם געגעבן זיך צום היטעלע: „זדראַסטי“ (גוט מאָרגן). דערנאָך שױן אָן אַ נעם־נעבן זיך צום היטעלע: „קאַק פּאָזשיװאַיעטיע?“ (װאָס מאַכט מען?). דערנאָך, באַ שפּעטערע באַגעגענישן, שטעלט מען זיך אָפּ אַף אַ פּאָר מינוט אַ רעד טאָן װעגן גאַנץ אומבאַדײַטנדע זאַכן און מע טוט אַ שמועס װעגן אַ צװײטער באַגעגעניש:

ע ר: אַף װידערזען.

ז י: װען? װידער שבת?

ע ר: װען־זשע, אַז ניט שבת?

ז י: װוּ? װידער אָט דאָ, אַף דער בריק?

ע ר: װוּ דען־זשע?

ז י: אפֿשר אַן אַנדער אָרט?

ע ר: דהײַנו?

ז י: װוּ װעט איר זײַן שׂמחת־תּורה צו הקפֿות?

ע ר: װאָס הײסט װוּ? אין גרױסן בית־המדרש.

ז י: פֿאַר װאָס ניט אין דער קאַלטער שול?

ע ר: דאָרט, װוּ אײַער טאַטע דאַװנט?

ז י: װאָס מאַכט דאָס אױס?

ע ר: מײַן טאַטע װעט זיך כאַפּן, װוּ בין איך.

ז י: אױב איר זײַט אַ ייִנגעלע, װאָס האָט מורא פֿאַרן טאַטן…

װײַטער לאָזט ער זי ניט ענדיקן, װאָרעם עס דערלאַנגט אים באַ דער זיבעטער ריפּ. סטײַטש ― מע זאָגט אים, אַז ער איז אַ ייִנגעלע, װאָס האָט מורא פֿאַרן טאַטן! און װ ע ר זאָגט דאָס אים?!… ער געפֿינט אַן אױסרײד אַף אַרױסצודרײען זיך אָבער קונציק, װי אַ מזיק. ער האָט איר װאָס צו זאָגן אַ נײטיקע זאַך. נאָר אַזױ װי זי איז ניט אַלײן, זי איז מיט איר חבֿרטאָרן, קאָן ער עס איר ניט זאָגן. דעם חזנס מײדל װערט רױט און טוט אַ װוּנק צו איר חבֿרטאָרן, זי זאָל אָפּגײן אַ פּאָר טריט װײַטער. יענע פֿאָלגט, און זײ בלײַבן אינצװײען. זי איז גרײט אױסצוהערן דעם סוד. ער לאָזט זיך ניט לאַנג װאַרטן און, פּלאָנטענדיק מיט דער צונג, גיט ער איר איבער אָט װאָס: „ער האָט איר שױן לאַנג געװאָלט זאָגן, אַז ער װאָלט אַ בעלן געװען זען זיך אַמאָל מיט איר אַלײן, אָן באַגלײ־טערנס, אָן חבֿרטאָרנס“. „מאַלע װאָס! און זי װאָלט דען ניט געװאָלט רײדן מיט אים אונטער פֿיר אױגן, אָן באַגלײטערנס און אָן חברטאָרנס? ― קאָן זי אָבער ניט. מע לאָזט זי ניט אָפּ אַלײן. די מאַמע גיט אַכטונג, זי זאָל ניט זײַן אַלײן. נאָר ער באַדאַרף ניט מורא האָבן פֿאַר איר חבֿרטאָרן. זי איז אַ מײדל אַ שטילע, אַן ערלעכע, און האָט אַלײן אױך גערן, אַ בחור זאָל מיט איר רײדן, און אױב ער װיל װיסן, איז אָט דאָס מײדל אױך פֿאַרליבט אין אַ בחור“… ,, א ו י ך פֿאַרליבט? איז די משמעות, אַז זי, דעם חזנס מײדל, איז אַ װ ד א י פֿאַרליבט? װאָלט ער װעלן װיסן, װער איז יענער גליקלעכער?“… „אַז ער װעט אַלצדינג װיסן, װעט ער גיך אַלט װערן“…

דאַרף מען נאָך האָבן אַ װײַטערן פּירוש אַף די דאָזיקע װערטער? פֿאַרשטײט מען דען ניט, אַז דער דאָזיקער גליקלעכער ― דאָס איז ניט קײן אַנדערער, נאָר ער אַלײן טאַקע? און טאָמער איז נאָך פֿאַראַן אַ שטיקל ספֿק אין דעם, איז גענוג אײן קוק אַף איר ליכטיק־שײַנענדיק פּנים און אַף אירע מיט גליק שטראַלנדיקע אױגן. אַ באַקאַנט פּנים. באַקאַנטע אױגן. װוּ האָט ער געזען אָט דאָס װײַסע מײדל מיט די בלאָנדע געקרײַזלטע האָר? אַפֿילו די האַנט אירע איז אים קענטלעך. אַ װײַס הענטל מיט דינע לאַנגע פֿינגער. אַ װײַס הענטל, אַ גלאַטס און אַ װאַרעמס. דאָס ערשטע מאָל אַף זײַן לעבן בכלל, אַז ער האַלט אַ מײדלס האַנט…

װי אַן ערלעכער ייִד, װאָס קוקט־אַרױס אַף משיחן, אַזױ האָט ער גענומען אַרױסקוקן אַף דעם גליקלעכן יום־טובֿ שׂמחת־תּורה. די צײַט איז אים אָבער געװען צו לאַנג צו װאַרטן. װי פֿון פּעך האָבן זיך געצױגן די טעג. ער איז שיִער ניט משוגע געװאָרן. און ער האָט זיך אַנטשלאָסן אױסגיסן דאָס האַרץ אַף פּאַפּיר אין דער פֿאָרעם פֿון אַ בריװ, אַלײן ניט צו װיסן, צוליב װען און צוליב װאָס? אַ טאָג מיט אַ נאַכט האָט דאָס שרײַבן צוגענומען, און געשריבן האָט זיך עס װי אַ װאַסער, װאָס לױפֿט אומגעשטערט, װי אַ פֿאָנטאַן, װאָס מע האָט אָפּגעלאָזט אַלע זײַנע קראַנען. דאָס שרײַבן װאָלט קײנמאָל קײן עק ניט געהאַט, װען ס'זאָל נישט געװען אױסגײן פּאַפּיר. װי דער פֿאַרפֿאַסער זאָל זײַן ניט קײן גבֿיר, װאָלט ער הײַנט אַ סך, אַ סך באַצאָלט פֿאַרן דאָזיקן דאָקומענט!…

אַצינד איז געבליבן נאָר אײן זאַך: װי אַזױ קומט די קאַץ איבערן װאַסער? װי אַזױ װעט זי באַקומען דעם דאָזיקן בריװ? אײן עצה נאָר איז פֿאַראַן: איבערשיקן איר דעם בריװ דורך איר חבֿרטאָרן. דאָס װעט הײסן אַזױ גוט, װי אַרײַנצונעמען אינעם סוד אַ דריטע פּערזאָן, פֿאַרטרױען זיך פֿאַר אַ זײַטיק מײדל, װאָס מע קען זי ניט און מע װײס זי ניט. װאָלט אפֿשר אין דעם אױך ניט געװען קײן מניעה, איז אָבער אַ חסרון: װי אַזױ קומט מען צו צו אָט דער דריטער פּערזאָן? איז דערצו אױך דאָ אַ רפֿואה: מע װעט מוזן אַרײַנשלעפּן נאָך אַ פֿערטע פּערזאָן. דאָס איז דער בחור, װאָס דעם חזנס מײדלס חבֿרטאָרן איז אין אים פֿאַרליבט. אַ בחור מיט אַ בחור ― איז גאָר אַנדערע װערטער. אַ בחור מיט אַ בחור קאָנען אומגעשטערט זיך צונױפֿרײדן און אָפּהאַנדלען צװישן זיך די גרעסטע סודות. איצט איז געבליבן נאָר אײן קלײניקײט ― אױפֿזוכן דעם בחור און פֿאַרבינדן מיט אים ברודערשאַפֿט. דאָס איז, דאַכט זיך, גאָר אַ גרינגע זאַך. נאָר נישט אַזױ גיך טוט זיך עס, װי סע רעדט זיך.

דער בחור איז געװען אַ יונג אַ פּריקאַשטשיק אין אַן אײַזן־געשעפֿט („זאַליאַז“), אַ גאַנץ שײנער אַפֿן פּנים, נאָר הענט האָט ער געהאַט אַ פּאָר ― דאָס, װאָס מע רופֿט־אָן „ידים“. צוטרעטן צום בחור איז ניט אַזױ שװער, װי ס'איז שװער געװען צו זאָגן אים, אַף װאָס מע דאַרף אים האָבן. שױן באַם ערשטן אַרױסטריט איז שיִער אױסגעפֿאַלן אַ שטיקל סקאַנדאַל. דער בעל־הביתטע פֿונעם אײַזן־געשעפֿט, אַ ייִדענע אַן אָנגעפּעלצטע, גאָרניט נאָכן סעזאָן, מיט שװאַרצע הענט און מיט אַן אונטער־געשװאַרצטער נאָז (פֿון דעם, װאָס זי װעגט שרױט און צװיעקעס מיט די הױלע הענט און שנײַצט מיט די זעלבע הענט די נאָז), איז ניט געפֿעלן געװען די מעשׂה, װאָס איר פּריקאַשטשיק קען זיך מיט ראַבינאָװיטשעס ייִנגל. װאָס פֿאַר „דאָטשיניעניעס“ קאָן האָבן אַ בחור אַ פּריקאַשטשיק מיט רב נחום ראַבינאָװיטשעס אַ ייִנגל? איז אײן מאָל אַװעק. דאָס אַנדערע, אַז ס'איז געקומען צום רעכטן שפּיץ, און שלום האָט אים אַ זאָג געגעבן, אַז ער האָט אַ בקשה צו זײַן כּלה, האָט זיך דער פּריקאַשטשיק אױפֿגעבלאָזן, װי אַ האָן אַף אַ קאַץ, װען זי כאַפּט זיך אַרײַן צו זײַנע הינער: „פֿון װאַנען װײסטו, אַז איך האָב אַ כּלה?“ „איך בין באַקענט מיט איר חבֿרטאָרן“. „מיטן חזנס מײדל? ע! דאָרט װעסטו האָבן אַ בײנברעכער“… שלום פֿאַרשטײט ניט, װאָס הײסט דאָס, אײגנטלעך, אַ „בײנברעכער“. נאָר נאָכן פּריקאַשטשיקס געלעכטערל שטױסט ער זיך, אַז דאָס דאַרף זײַן ניט פֿון די אָנגענעמע זאַכן. טוט ער אים אַ פֿרעג: „װער איז דער בײנברעכער?“… „דאָס איז שױן מײַז עסק… נאָר לאָמיר האָרכן, װאָס איז די בקשה?“ שלום ציט־אַרױס דעם געפּאַקטן בריװ פֿון קעשענע און גיט אים איבער דעם פּריקאַשטשיק: „אָט דאָס דאַרף אײַער כּלה איבערגעבן דעם חזנס מײדל און איבערשיקן מיר דורך אײַך טאַקע אַן ענטפֿער“. דער פּריקאַשטשיק נעמט־צו דעם בריװ, באַטראַכט דעם קאָנװערט פֿון אַלע זײַטן: „אָט דאָס איז גאָר? קום צו גײן מאָרגן, װעסטו מסתּמא באַקומען אַן ענטפֿער“.

אַראָפּ אַ שטײן פֿונעם האַרצן. אַף מאָרגן אין דער אָפּגעשטעלטער צײַט האָט שלום באַקומען פֿונעם פּריקאַשטשיק אַן ענטפֿער, אַז ער האָט נאָך נישט קײן ענטפֿער. „קום צו גײן מאָרגן, װעט געװיס זײַן אַן ענטפֿער“. דאָ האָט שלום באַמערקט ― און אפֿשר האָט זיך אים נאָר אױסגעװיזן אַזױ, ― אַז דער פּריקאַשטשיק שמײכלט עפּעס מאָדנע אונטער. צו דעם חשד איז צוגעקומען נאָך אַ חשד: דער פּריקאַשטשיק האָט אים אַ זאָג געגעבן מיט אַ זיפֿצל: „װען איך זאָל קאָנען שרײַבן, אַזױ װי דו!“… „פֿון װאַנען װײסטו, װי אַזױ איך שרײַב?“ „מײַן כּלה האָט מיר דערצײלט“. „פֿון װאַנען װײס דײַן כּלה?“ „זי װײס עס פֿונעם חזנס מײדל“.

אַ תּירוץ איז דאָס אַפֿילו אַ נישקשהדיקער, און ס'איז אַװדאי זײער אָנגעלײגט צו הערן אַזאַ קאָמפּלימענט פֿון אַ מײדל, װאָס מע האָט זי ליב. נאָר פֿונדעסטװעגן און ניט װילנדיק גנבֿהט זיך אַרײַן אַ מחשבֿה זרה: טאָמער האָט דער פּריקאַשטשיק ניט איבערגעגעבן דעם בריװ און האָט אים בעסער אַלײן געלײענט?… דער דאָזיקער געדאַנק לאָזט ניט שלאָפֿן. קױם דערװאַרט זיך אַף אַן ענטפֿער! דאָס איז געװען שױן ערבֿ יום־טובֿ. דער פּריקאַשטשיק איז אים געלאָפֿן אַקעגן און אַרײַנגערוקט אין האַנט אַרײַן אַ געל שטיקל פּאַפּיר, צונױפֿגעלײגט אין פֿירן, אָן אַ קאָנװערט, נאָר מיט טריװאַקס פֿאַרזיגלט און צוגעקװעטשט מיט אַ מטבע. דאָס איז געװען דאָס לאַנג־דערװאַרטעט בריװל פֿונעם חזנס מײדל, געשריבן מיט דינע לאַנגע אותיות, װאָס האָבן דערמאָנט אירע דינע לאַנגע פֿינגער. דאָרט איז געשטאַנען, אַז זי האָט זײַן בריװ מיט טרערן אין די אױגן געלײענט עטלעכע מאָל, און עס טוט איר באַנג, װאָס זי קאָן ניט אַזױ שרײַבן, װי ער. „זי זאָל האָבן פֿליגל, װאָלט זי צו אים געפֿלױגן. זי זאָל קאָנען שװימען, װאָלט זי אַלע ימים איבערגעשװוּמען, אַבי צו אים צו קומען. און אױב ער מײנט, אַז זי קאָן יאָ שלאָפֿן רויִק, האָט ער אַ טעות. און זי קוקט שױן אַרױס אַף דעם שׂמחת־תּורה מיט אַלע אױגן, װאָרעם אַ האַרץ פֿילט אַ האַרץ!“… צום סוף האָט זי אים געװאָרנט, ער זאָל צו איר מער קײן בריװ דורך אַזאַ װעג ניט שרײַבן, װאָרעם זי איז זיכער, אַז דעם בריװ האָבן געהאַלטן פֿרעמדע הענט… דאָ קומען אים אַקעגן דעם פּריקאַשטשיקס „ידים“, און עס װאַרפֿט אים אַרײַן אין אַ קעלט מיט אַ היץ, אַז ער שטעלט זיך פֿאָר, װי אַזױ דער פּריקאַשטשיק האָט געעפֿנט דעם קאָנװערט און געלײענט זײַן בריװ, װאָס ער האָט אױסגעגאָסן פֿאַרן חזנס מײדל!… נאָר ער עסט זיך ניט אָפּ לאַנג דאָס האַרץ, װאָרעם אָט־אָט איז שׂמחת־תּורה און אָט באַלד װעט ער זי זען, שטײן נעבן איר, רײדן מיט איר ― מיטן חזנס מײדל…

56

שׂמחת־תּורה צו הקפֿות

די נאַכט פֿון שׂמחת־תּורה. ― די פּאָעזיע װאָס פֿאַר הקפֿות. ― ייִדן כאַפּן אַ

טענצל. ― װײַבלעך און מײדלעך קושן די רײניקײטן ― די הימלען עפֿענען זיך און מלאָכים זינגען שירה.

װען איך בין געטהע ― אָסור אױב איך װאָלט באַשריבן די צרות פֿון אַ יונגן װ ע ר ט ע ר. איך װאָלט שױן בעסער באַשריבן די צרות פֿון אַן אָרעם בחורל, װאָס איז געפֿערלעך פֿאַרליבט אין אַ חזנס אַ מײדל. אָדער װען איך בין הײנע ― אָסור אױב איך װאָלט באַזונגען די „פֿלאָרענטינישע נעכט“. איך װאָלט שױן בעסער באַזונגען די נאַכט פֿון שׂמחת־תּורה, בעת ייִדן גײען צו הקפֿות און יונגע װײַבלעך און שײנע מײדלעך קלײַבן זיך צונױף אין שול, מישן זיך אױס מיט די מאַנסבילן ― שׂמחת־תּורה מעג מען. זײ קושן די תּורה, שפּרינגען און רופֿן און