― שױן פֿון אַ טאָג דרײַ, אַז עס גײט צו דיר אַ יונגערמאַן אַלע אינדערפֿרי און באַטאָג און אױפֿדערנאַכט, און טרעפֿט דיך ניט אין דער הײם. ער דאַרף דיך, זאָגט ער, זײער נײטיק זען!
אַזױ האָט מען מיר אָנגעזאָגט אַ בשׂורה, בשעת איך בין געקומען אײנמאָל צו פֿאָרן פֿון װעג אַהײם.
― מסתּמא אַ מחבר מיט אַ „װערק“! ― אַזױ האָב איך מיר געטראַכט און האָב מיך אַװעקגעזעצט צום טיש, און נאָר גענומען זיך צו דער אַרבעט ― אַהאַ, מע קלינגט שױן! עס עפֿנט זיך די טיר און עמעצער דאָרטן פּאָרקעט זיך, טוט אױס די קאַלאָשן, הוסט, שנײַצט די נאָז ― אַלע סימנים פֿון אַ מחבר. איך װאָלט שױן װעלן זען דעם פּאַרשױן! גאָט האָט געהאָלפֿן, ער איז אַרײַן. אָפּגעמאַכט צו מיר אַ גאַנץ פֿײַנעם „בואי־בשלום“, דאָס הײסט, אָפּגעטראָטן אַף אַ פּאָר טריט צוריק, געמאַכט אַ מין רעװעראַנס, געריבן בשעת מעשׂה אַ האַנט אָן אַ האַנט, האָט ער זיך מיר פֿאָרגעשטעלט און אָנגערופֿן אַ נאָמען פֿון דער הגדה, אײנעם פֿון די נעמען, װאָס אָט האָט איר דאָס געהערט, און אָט האָט איר דאָס פֿאַרגעסן ― אַװעקגעפֿלױגן.
― זיצט! מיט װאָס קאָן איך אײַך דינען?
― איך בין געקומען צו אײַך מכּה זײער אַ נײטיקער זאַך. דאָס הײסט, פֿאַר מיר איז די זאַך נײטיק, זײער נײטיק ממש, קאָן מען זאָגן, נוגע אין לעבן אַרײַן, און נאָר איר, אַזױ מײן איך, װעט דאָס פֿאַרשטײן. איר שרײַבט אַזױ פֿיל, אַז איך מײן, אַז איר באַדאַרפֿט װיסן אַלצדינג און איר באַדאַרפֿט זײַן אַ מבֿין אַף אַלצדינג. אַזױ מײן איך. דאָס הײסט, ניט איך מײן, נאָר איך בין איבערצײַגט, אַז ס'איז אַזױ.
איך באַטראַכט מײַן פּאַרשױן: אַ טיפּ פֿון אַ קלײנשטעטלדיקן משׂכּיל, אַ מחבר. אַ יונגערמאַן מיט אַ בלאַס פּנים, מיט גרױסע שװאַרצע רחמנות־אױגן, דאָס הײסט, אַזעלכע אױגן, װאָס בעטן זיך: „האָט רחמנות אַף אַן עלנטע, אַ פֿאַרבלאָנדזשעטע נשמה“. איך האָב נישט ליב אַזעלכע אױגן. פֿאַר אַזעלכע אױגן האָב איך מורא: קײנמאָל לאַכן זײ נישט ― איך האָב פֿײַנט אַזעלכע אױגן.
― „אַנו, װײַזט, װאָס האָט איר דאָרטן? ― מאַך איך צו אים, לײג־אַװעק די פּען, שפּאַר מיך אָן אַפֿן בענקל און װאַרט, אַז אָט באַלד נעמט ער זיך צום בוזעם און שלעפּט אַרױס אַ היפּש פּעקל כּתבֿים, געװיס אַ ראָמאַן אין דרײַ טײלן, לאַנג װי דער ייִדישער גלות, אָדער אַ דראַמע אין פֿיר אַקטן, װאָס די פּאַרשױנען הײסן: מערדערזאָן, ערליכמאַן, פֿרומהאַרץ, ביטערצװײַג, וכדומה אַזעלכע נעמען, װאָס פֿון זײ אַלײן זעט איר שױן אַרױס, מיט װעמען איר האָט צו טאָן… און אפֿשר איז דאָס גאָר נײַע לידער פֿון ציון?
„אַהין אַף די בערג טוט אים ציִען, דאָרט װוּ דער אָדלער טוט פֿליִען, דאָרט װוּ דער אײלבערט טוט בליִען, דאָרט װוּ די נבֿיאים האָבן געטאָן ריִען, און פֿאַר גאָט געטאָן קניִען…“
מיר זײַנען קענטלעך די דאָזיקע לידלעך, די דאָזיקע גראַמען, װאָס קריכן פֿונעם האַלדז, שעמערירן אין די אױגן, זשומען אין די אױערן און לאָזן איבער אין האַרצן נאָך זיך אַ װילדע פּוסטקײט, אַ מאָדנע װיסטעניש אַף דער נשמה.
שטעלט אײַך אָבער פֿאָר ― איצטיקס מאָל האָב איך דװקא נישט געטראָפֿן: דער יונגערמאַן האָט זיך נ י ט גענומען צו דער בוזעם־קעשענע, נ י ט אַרױסגעשלעפּט קײן פּעקל כּתבֿים, נ י ט אין זינען געהאַט אַפֿילו לײענען מיר אַ ראָמאַן, אַ דראַמע, אָדער נײַע לידער פֿון ציון. ער האָט נאָר צו־רעכט געמאַכט דעם קאָלנער פֿון העמד, אױסגעהוסט זיך פֿריִער און אַ זאָג געטאָן צו מיר:
― איך בין געקומען צו אײַך אַהער, הײסט דאָס, נישט מער װי אױסדערצײלן אײַך מײַן ביטער האַרץ און זיך אַן עצה האַלטן מיט אײַך. אַזאַ מענטש, װי איר באַדאַרף מיך פֿאַרשטײן. איר שרײַבט אַזױ פֿיל, אַז איר מוזט װיסן אַלצדינג, און נאָר איר קאָנט מיר געבן די רעכטע עצה. און גלײבט מיר, װאָס איר װעט מיר זאָגן, דאָס װעל איך טאָן. איך גיב אײַך מײַן ערנװאָרט! האָט קײן פֿאַראיבל נישט, אפֿשר נעם איך צו באַ אײַך צײַט?
― נישקשה, עס מאַכט נישט אױס. דערצײלט, דערצײלט! ― מאַך איך צו אים און פֿיל, װי אַ שטײן איז מיר אַראָפּ פֿונעם האַרצן. און דער יונגערמאַן רוקט זיך צו צום טיש און הײבט־אָן צו דערצײלן זײַן ביטער האַרץ פֿריִער פּאַװאָלינקע, געלאַסן, און װאָס װײַטער מיט אַלץ מער היץ.
― אַלײן בין איך, דאַרפֿט איר װיסן, אַ יונגערמאַן, װי איר זעט מיך, פֿון אַ קלײן שטעטל. דאָס הײסט, דאָס שטעטל איז גאָרניט אַזאַ קלײן שטעטל, און דװקא אַ היפּש שטעטל, אַ שטאָט קאָן מען זאָגן, נאָר קעגן אײַער שטאָט הײסט דאָס אַ שטעטל. דאָס דאָזיקע שטעטל, אַזױ מײן איך, קענט איר דװקא זײער גוט, נאָר איך װיל דאָס אײַך נישט פּורש בשמו זײַן, מחמת אַ קשיא אַף אײַך, איר קאָנט דאָס נאָך באַשרײַבן, פּאַסט דאָס מיר ניט איבער אַ סך טעמים… מיט װאָס איך פֿאַרנעם זיך װילט איר װיסן? המ… איך פֿאַרנעם זיך… הײסט דאָס, טאָן טו איך לעת־עתּה גאָרנישט ניט, זיץ נאָך, הײסט דאָס, אַף קעסט באַ שװער און שװיגער, דאָס הײסט, נישט אַף קעסט, נאָר אינאײנעם זיצן מיר, אַף אַלעם גרײטן, מחמת זי איז, דאַרפֿט איך װיסן, אַ בת־יחידה, אַן אײן־און־אײנציקע הײסט דאָס, מער נישטאָ באַ זײ קײן קינדער, אַחוץ די אײנע טאָכטער, און זײ קאָנען, נישקשה, באַשטײן אונדז אױסהאַלטן נאָך צען יאָר, מחמת זײ זײַנען דאַרפֿט איר װיסן, פֿאַרמעגלעכע לײַט, מע קאָן אַף זײ זאָגן נגידים, און װעדליק באַ אונדז ― הײסן זײ גרױסע נגידים, גבֿירים אַדירים, װאָרעם רײַכער פֿון זײ איז שױן באַ אונדז נישטאָ. מײַן שװער באַדאַרפֿט איר געװיס קענען. אַזױ מײן איך. איך װיל אײַך נישט פּורש בשמו זײַן, סע פּאַסט נישט. ער איז אַ ייִד, דאַרפֿט איר װיסן, װאָס האָט ליב זיך לאָזן הערן אַף דער װעלט, מע זאָל אים קענען. למשל, אַף באָברױסקער נשׂרפֿים האָט ער געגעבן די שענסטע נדבֿה, אַף קעשענעװ האָט ער געשענקט מער פֿון אַלעמען. אין שטאָט גופֿא באַ אונדז גיט ער אַפֿילו װינציק־װאָס, נאָר אין דער פֿרעמד האָט ער ליב זיך אױסשטעלן פּײַן, אַלע זאָלן װיסן. ער איז, פֿאַרשטײט איר מיך, גאָר קײן נאַר נישט. ער װײס גאַנץ גוט, אַז דאָ, אין שטאָט, האָט מען סײַ װי סײַ פֿאַר אים דרך־ארץ ― פֿאַר װעמען באַדאַרף ער זיך דאָ אױספֿײַנען? איז ער זיך מײשבֿ און שטעלט זײ גאָר אַ פֿײַג. ער איז אַ מענטש, װאָס קאַטאָרי ער קאָן נישט געבן. ער זאָגט אַלײן, אַז ער קאָן ניט געבן. אַז מע קומט צו אים נאָך אַ נדבֿה, װערט ער טױט און זאָגט: „שױן? איר זײַט שױן געקומען נעמען? נאַט אײַך די שליסעלעך און גײט אײַך אַלײן צו דער שאַפֿע און נעמט אײַך װיפֿל איר דאַרפֿט“… מײנט איר דאָך מסתּמא, אַז אָט נעמט ער אַרױס די שליסעלעך? האָט איר במחילה אַ טעות! די שליסעלעך פֿון דער שאַפֿע ליגן באַ אים סך־הכּל פֿאַרשלאָסן אין אַ טישקעסטל, און אַחוץ דעם ליגט דאָס שליסעלע פֿון טישקעסטל אױך ערגעץ באַגראָבן. אָט אַזאַ מענטש איז ער, דער שװער מײַנער. און װאָס זאָלט איר קלערן? אַװדאי, װי דער מענטש פֿאַרדינט, אַזאַ נאָמען האָט ער. צװישן אונדז רײדנדיק, הײסט ער טאַקע באַ אונדז אין שטעטל „דער דבֿר־אַחר“… געװײנטלעך, הינטער די אױגן; אין די אױגן חנפֿעט מען אים אַזױ, אַז סע שלאָגט צום האַרצן. און ער איז זיך מײשבֿ און נעמט דאָס אָן דװקא פֿאַר גוט געלט, גלעט זיך דאָס בײַכל און לעבט זיך אָפּ אַ גוטן טאָג. סטײַטש געלעבט! לעבן צו לעבן איז ניט גלײַך! באַרעכנט אײַך נאָר אַלײן: אַ מענטש טוט נישט קײן האַנט אין קאַלט װאַסער, שײן געזעסן, פֿײַן געגעסן, גוט געשלאָפֿן ― װאָס װילט איר נאָך? נאָכן שלאָפֿן הײסט מען אײַנשפּאַנען דאָס פּאַיעטאָנדל און מע פֿאָרט־אַרױס אַ ביסל אַפֿן שפּאַציר איבער דער בלאָטע. און קומט פֿאַרנאַכט, נײט מען זיך צונױף מענטשן פֿון שטאָט, דער מיט אַזאַ פּיזמון, דער מיט אַזאַ מין רכילות, אַ נעכטיקן טאָג, און מע באַרעדט די גאַנצע שטאָט, און מע לעצעװעט־אָפּ פֿון דער גאַנצער װעלט. נאָכדעם דערלאַנגט מען דעם גרױסן סאַמאָװאַר און מע זעצט זיך אַװעק מיט שמואל־אַבאַ דעם שוחט שפּילן אין דאָמינעס. שמואל־אַבאַ דער שוחט, דאַרפֿט איר װיסן, איז אַ יונגערמאַן טאַקע מיט פּאהלעך, נאָר אַ הײַנטװעלטיקער שױן, מיט אַ װײַסן קאָלנער, מיט אױסגעפּוצטע שטיװעלעך, און אַנטלױפֿט נישט פֿאַר קײן יונגע װײַבלעך, און האָט אַ פֿײַן העלדזל, קאָן שײן זינגען, און שרײַבט אױס אַ בלאַט, און שפּילט זײער גוט אין שאָך און אין דאָמינעס. און אַז זײ זעצן זיך שפּילן אין דאָמינעס, קאָנען זײ אַװעק שפּילן אָט אַזױ אַ גאַנצע נאַכט, און דו זיץ און קוק און גענעץ. דאָס מױל װערט שיעור ניט צעריסן! נעם־זשע, דו שוטה, שטײ אױף און גײ דיר אַװעק צו זיך אין חדרל און זעץ זיך איבער אַ בוך, צי איבער אַ בלאַט צײַטונג? איז נײן! פֿאַר װאָס? סע פּאַסט נישט. סע זיצט אַ פֿרעמדער מענטש ― װי אַזױ הײבט מען זיך אױף און מען נעמט און מע גײט־אַװעק אין מיטן דרינען? פֿאַר אַזאַ מעשׂה, דאַרפֿט איך װיסן, װערט דער שװער ברוגז. דאָס הײסט, זאָגן זאָגט ער גאָרנישט, נאָר ער בלאָזט זיך אָן, װי אַן אינדיק, און ענטפֿערט נישט, כאָטש רײד צו אים צעזעצטערהײט! און אַף אים קוקנדיק ― אױך די שװיגער! און װיבאַלד שװער און שװיגער זײַנען נישט שװה־בשװה מיטן אײדעם, קוקט שױן ז י אױך צו אַלדי שװאַרצע יאָר ― פֿאָרט אַ בת־יחידה, אײן־און־אײנציקע באַ טאַטע־מאַמע, װאָס זײ זײַנען, זאָגט זי, באַ איר דאָס חיות מיט דער נשמה, און זי באַ זײ ― דאָס אױג אין קאָפּ, מיט סכּנת־נפֿשות, אַזױ אַז טאָמער מאַכט זיך, זי װערט עפּעס נישט מיט אַלעמען, איז באַלד דער דאָקטער, באַלד קערט זיך איבער די װעלט! נו, איז שױן עפּעס אַ חידוש, װאָס אַזאַ נפֿש, װי זי, נעמט זיך איבער און מײנט, אַז די גאַנצע װעלט איז באַשאַפֿן געװאָרן נאָר פֿון אירעטװעגן? און דערצו, דאַרפֿט איך װיסן, איז זי נאָך נישט איבעריק קלוג אױך. דאָס הײסט, אַזױ פֿיל, אַז איר װעט מיט איר רײדן, איז זי, דאַכט זיך, נישט קײן נאַר, גאָר קײן נאַר נישט, מע קאָן זאָגן אַ קלוגע, אַ גאַנץ קלוגע, אַ חרוצה, אַ מאַנצבילשער קאָפּ אַף איר! נאָר װאָס דען? אָט דאָס, װאָס זי איז צעבאַלעװעט, צעפּעסטעט, אַ װילדע ציג. טאָג װי נאַכט אָדער כאַ־כאַ־כאַ, אָדער גאָר אַ װאָרף געטאָן זיך אין בעט אַרײַן און צעװײנט זיך, װי אַ קלײן קינד… „װאָס איז דיך? װאָס פֿעלט דיר? װאָס װײנסטו? װאָס װילסטו?“ ― ענטפֿערט די װאַנט?… מילא. װאָלט דאָס נאָך אױך געװען אַ האַלבע צרה. אַ װײַב אַז זי װײנט, װײנט זי אַזױ לאַנג, ביז זי װײנט זיך איבער! איז אָבער דער חסרון ― די שװיגער. װערט געװאָר די שװיגער, קומט זי צו לױפֿן אין אײן אימפּעט מיטן טערקישן שאַל אַף די פּלײצעס, ברעכט די הענט און לײענט מיט אַ נוסח פֿון תּחינות, און אַ קול האָט זי, דאַרפֿט איך װיסן, פֿון אַ מאַנצביל: „װאָס איז דיר, טאָכטער־לעב? װידער ער? אָט דער רוצח, דער גזלן, דער מערדער? װינד איז מיר! װאָס אַרט דאָס אים, אַשטײגער, װאָס איך האָב נאָר אײן אױג אין שטערן? דער בױך האָט אים װײ געטאָן? צי ער האָט בלוט פֿאַרגאָסן?“… שיט, שיט מיט רײד, װי פֿון אַ זאַק! עס װײַזט זיך מיר אױס, אַז זי װעט אײביק אַזױ שיטן, קײנמאָל נישט אױפֿהערן, און עס זיגעט מיך באַם האַרצן, עס נאָגט די נשמה, און עס נעמט מיך אָן אַ חשק נעמען איר טערקישן שאַל, צעקנײטשן מיט די הענט, צעטרעטן מיט די פֿיס און צערײַסן אַף שטיק־שטיקלעך! כאָטש, אײגנטלעך, אַז מע װיל שמועסן צוריק, װאָס האָב איך צו איר שאַל? אַ שאָל װי אַלע טערקישע שאַלן, װאָס מע ברענגט זײ צו פֿירן פֿון בראָד. אײַך באַדאַרף זײַן באַקאַנט די דאָזיקע טערקישע שאַלן: געמאָלטע, מיט רױטע, געלע, גרינע, װײַסע, שװאַרצע קעסטעלעך, מיט שפּרענקעלעך באַשפּרענקלט און מיט פֿרענדזעלעך באַפֿרענדזלט…
― זײַט־זשע מוחל, יונגערמאַן! ― האַק איך אים איבער סאַמע אין מיטן. ― דאַכט זיך, איר האָט געזאָגט, איר װילט זיך עפּעס אַן עצה האַלטן מיט מיר מכּה אַן ענין?…
― האָט קײן פֿאַראיבל נישט, ― מאַכט ער און כאַפּט איבער דעם אָטעם, ― אפֿשר נעם איך צו באַ אײַך צײַט? נאָר דאָס איז נײטיק געװען, פֿאַרשטײט איר מיך, טאַקע צום ענין, איר זאָלט װערן אַביסל באַקאַנט מיט דער שטוב און מיט די מענטשן, און אַז איר װעט װערן באַקאַנט מיט דער שטוב און מיט די מענטשן, װעט איר ערשט דעמאָלט פֿאַרשטײן די לאַגע מײַנע… איז װיבאַלד זי װערט, חלילה, נישט מיט אַלעמען, מײַנע הײסט דאָס, הײבט אָן די שװיגער װאָרטשען, און דער שװער הײסט אײַנשפּאַנען דאָס פֿאַיעטאָנדל און שיקט אַװעק נאָכן דאָקטער, דעם נײַעם דאָקטער, ― אַזױ טאַקע רופֿט מען אים באַ אונדז „דער נײַער דאָקטער“, ― איך װיל אײַך נישט פּורש־בשמו זײַן, כאַפּט אים דער װאַטענמאַכער!… און אָט־אָ־דאָ הײבט זיך ערשט אָן די רעכטע חתונה, װאָס װעגן דעם טאַקע האָב איך אײַך געװאָלט דערצײלן און זיך מיט אײַך אַן עצה האַלטן.
מײַן פּאַרשױן שטעלט זיך אָפּ אַף אַ מינוט, װישט זיך אױס דאָס פֿאַרשװיצטע פּנים, רוקט זיך צו צו מיר מיטן בענקל אַ ביסל נענטער און גרײט זיך צו דערצײלן װײַטער, נעמט בשעת מעשׂה אין האַנט אַרײַן אַ זאַך, אַף צו האַלטן, מחמת ס'איז פֿאַראַן מענטשן, װאָס אַז זײ רײדן, מוזן זײ עפּעס האַלטן אין דער האַנט, אַנדערש קאָנען זײ נישט דערצײלן קײן מעשׂה. באַ מיר אַפֿן שרײַבטיש שטײען אױסגעשטעלט פֿאַרשײדענע זאַכלעך, ראַריטעטן, צאַצקעס, און צװישן זײ אױך אַ קלײן װעלאָסיפּעדל, אַ ציגאַר שנײַדער. דאָס דאָזיקע װעלאָסיפּעדל האָט אַזױ נושׂא־חן געװען באַם עולם, אַז איטלעכער, װער עס קומט אַרײַן צו מיר, איז קודם כּל נעמט ער זיך צום װעלאָסיפּעדל. אױך דעם דאָזיקן פּאַרשױן מײַנעם איז דאָס װעלאָסיפּעדל, אַפּנים, שטאַרק געפֿעלן. פֿריִער האָט ער דאָס בשעת דערצײלן באַטראַכט, נאָכדעם גענומען אין האַנט, נאָכדעם געפּרוּװט דרײען די רעדלעך ― הכּלל, ער האָט דאָס װעלאָסיפּעדל שױן מער פֿון די הענט ניט אַרױסגעלאָזט, און אַזױ האָט ער אָנגעהױבן צו דערצײלן װײַטער: ― אַלזאָ, „דער נײַער דאָקטער“. דאָקטױרים, דאַרפֿט איר װיסן, איז פֿאַראַן באַ אונדז אין שטעטל, אַזױ װי די הינט: פֿאַראַן דאָקטױרים קריסטן, און פֿאַראַן ייִדישע דאָקטױרים, און דאָקטױרימלעך; פֿאַראַן אױך דאָקטױרים ציוניסטן, דאָס הײסט אַזעלכע, װאָס פֿאַרנעמען זיך מיט ציוניזם. נאָר דער דאָקטער, װאָס איך דערצײל אײַך, איז נאָך גאָר אַ יונגער דאָקטער, טאַקע אַ הײמישער, אַ שנײַדערס אַ זון, דאָס הײסט, דער פֿאָטער זײַנער איז געװען אַמאָל אַ שנײַדער ― הײַנט איז ער שױן אױס שנײַדער, װאָרעם װי שטײט אים אָן זײַן אַ שנײַדער, אַז ער האָט אַ זון אַ דאָקטער? מײן איך פֿאַרקערט: װי שטײט אָן דעם זון דעם דאָקטער צו האָבן אַ טאַטן אַ שנײַדער, און נאָך אַזאַ מין שנײַדער, װאָס איז צװישן שנײַדערס אַ שנײַדער? דהײַנו: אַלײן איז דאָס אַ ייִדל, דאַרפֿט איר װיסן, אַ קלײנס, מיט אַ װאַטאָװער קאַפּאָטע און מיט אַ קאַסאָקע אױגל און מיט אַן אײַנגעבױגענעם פֿינגער, און אַ קול האָט דאָס, װי אַ גרעגער, און סע גײט־אַרום טאָג װי נאַכט און סע גרעגערט: „מײַן דאָקטער האָט דאָס נעכטן געהאַט אַ פּראַקטיקע, אַי אַ פּראַקטיקע! אַי אַ פּראַקטיקע! מײַן דאָקטער, אַז ער װיל, קאָן ער! מײַן דאָקטער!“… ער פֿאַרהאַקט איטלעכן באַזונדער דעם קאָפּ מיט זײַן דאָקטער! און דערצו איז נאָך דער דאָקטער, צו די צרות, דאַרפֿט איר װיסן, אַ װײַבערשער דאָקטער, דאָס הײסט, אַן אַקושאָר, ― איז װוּ ערגעץ אַ סוד, פּױקט ער אױס, דער קאַסאָקע שנײַדער, איבער דער גאַנצער שטאָט. אַז אָך און װײ איז שױן יענעם װײַבל אָדער יענעם מײדל, װאָס פֿאַלט־אַרײַן אין מױל אַרײַן… עס האָט זיך אַנומלטן געטראָפֿן באַ אונדז אַ מעשׂה, אַ מײדל איז געװען באַ אונדז…
― זײַט־זשע מוחל, יונגערמאַן! האַק איך אים איבער נאָך אַ מאָל אין מיטן די רײד ― דאַכט זיך, איר האָט ,געװאָלט מיט מיר זיך עפּעס אַן עצה האַלטן?
― האָט קײן פֿאַראיבל נישט, אפֿשר נעם איך צו באַ אײַך צײַט? נאָר איך האָב אײַך אָנגעהױבן מיטן דאָקטער, װײַל ער איז אינגאַנצן דער מלאך־המװת טאַקע! װען נישט ער, װאָלט דאָך מיר געװען גוט װי די װעלט. װאָרעם װאָס פֿעלט מיר, איך בעט אײַך? אַז אַ װײַבל האָב איך, דאַרפֿט איר װיסן, אַ פּאַרשױן, אַ יפֿת־תּואַר קאָן מען זאָגן, און קײן קינדער, דאַרפֿט איר װיסן, האָבן מיר נאָך ניט, און אַ בת־יחידה איז זי, אײן און אײנציקע, איבער הונדערט און צװאַנציק יאָר איז דאָס אינגאַנצן אירס, מײַנס הײסט דאָס, און כּבֿוד האָב איך אױך, ניט צו פֿאַרזינדיקן, װעדליק אַ נגידס אַן אײדעם, ניט זשעדנע, דאַנקען גאָט, נישט קײן אױבן־אָן, נישט קײן מפֿטיר שבת און יום־טובֿ, נישט קײן כּיבוד, אַז סע מאַכט זיך ערגעץ אַ ברית; אױך מיטן אתרוג, צו די הושענות, בין איך דער ערשטער נאָכן שװער: פֿריִער דער חזן, געװײנטלעך, נאָכדעם דער רבֿ, נאָכדעם דער שװער, נאָכדעם איך, נאָכדעם ערשט דער איבעריקער עולם. און אַפֿילו אין מרחץ, להבֿדיל, אַז איך טו מיך אױס און קום־אַרײַן, מאַכט דער בעדער אַ טאַרעראַם: „לאָזט נאָר, ייִדן, מאַכט אַ װאַרע, דעם נגידס אײדעם גײט!“ איך שװער אײַך בנאמנות, אַז סע איז מיר פּריקרע, איך האָב עס פֿײַנט. שײך זאָגן פֿײַנט? חניפֿה האָט איטלעכער ליב, און פֿון כּבֿוד זאָגט זיך קײנער נישט אָפּעט, נאָר װאָס דען? ס'איז שױן צופֿיל, ובפֿרט, אַז איך װײס, אַז איך האָב עס כּלל נישט פֿאַרדינט. װאָס איז? באשר דער שװער איז אַ נגיד? לאָזן זײ אים חנפֿענען, לאָזן זײ אים לעקן, זײַט מיר מוהל, צעזעצטערהײט, װאָס קער זיך דאָס אָן מיט מיר? װילדע מענטשן, זאָג איך אײַך, נאָך גאָר װילדע מענטשן, און איך באַדאַרף זיצן מיט זײ, װי אין געפֿענקעניש, װאָרעם צונױפֿגײן זיך מיט אַבי װעמען לאָזט מען מיך נישט; װי פּאַסט דאָס פֿאַרן נגידס אײדעם? רײדן מיטן שװער ― איז נישטאָ מיט װעמען. ער איז, דאַרפֿט איר װיסן, אַ פּראָסטער נפֿש, זײער אַ פּראָסטער נפֿש, אַ גרױסער עם־האָרץ, זאָל ער מיר מוחל זײַן, ― װי ער הערט נישט, אַזױ זאָל אים נישט שאַטן, און זי ― אַ װילדע ציג, אַ בת־יחידה, װי איך האָב אײַך געזאָגט; אָט לאַכט זי, און אָט װײנט זי, אָט איז כאַ־כאַ־כאַ, און אָט טוט זי זיך אַ װאָרף אין בעט אַרײַן, און מע שיקט נאָכן נײַעם דאָקטער. און דער נײַער דאָקטער ― פֿאַרכאַפּט זאָל ער װערן! דערמאָן איך זיך אָן אים, װערט מיר מיאוס ומאוס דאָס לעבן מײַנס! איר מעגט מיר זיכער גלײבן, סע מאַכט זיך אַמאָל אַ צײַט, אַז סע װילט זיך מיר אָדער כאַפּן אַ מעסער און שטעכן זיך, אָדער אַװעקלױפֿן צום טײַך און טרינקען זיך ― אַזױ װײַט איז מיר נימאס דער דאָזיקער דאָקטער!
און דער יונגערמאַן פֿאַרטראַכט זיך, װערט טרױעריק.
― װאָס־זשע, איר זײַט זי, הײסט דאָס, חושד? ― זאָג איך צום יונגנמאַן, און היט זיך מיט אַן איבעריק װאָרט.
― חס־ושלום! ― מאַכט ער צו מיר און כאַפּט זיך אױף, װי אַן אָפּגעבריטער, און רוקט זיך צו צו מיר נאָך נענטער. ― װאָס איז שײך זאָגן, איך בין זי חושד? אַ ייִדישע טאָכטער! אַ כּשר קינד!… איך רײד פֿון אים רײד איך, פֿון שײנעם דאָקטער, ברענען זאָל ער. און נישט אַזױ נאָך דער דאָקטער, װי דאָס שײנע פֿאָטערל זײַנס, דאָס קאַסאָקע שנײַדערל מיט דער װאַטאָװער קאַפּאָטע, פֿאַרשׂרפֿהט זאָל ער װערן! ער גײט אַרום טאָג װי נאַכט און גרעגערט און פּױקט איבער דער גאַנצער שטאָט. איר מײנט, דאָס גרעגערן האָט עפּעס אַ ממשות? בלאָטע, גאָלע גאָרנישט! עס האָט אַ צונג, און סע רעדט! עס װאָלט מיך געאַרט, מאָלט אײַך, װי דער פֿאַראַיאָריקער שנײ. איז אָבער דער חסרון, װאָס אַ מענטש האָט אױערן, און אױערן האָבן ליב האָרכן, און אַז מע האָרכט זיך גוט צו, דערהערט מען אַזעלכעס, װאָס מע װאָלט דאָס נישט געװאָלט האָרכן. ובפֿרט נאָך באַ אונדז אין שטאָט ― אַ שטאָט, דאַרפֿט איר װיסן, פֿון גאָלע רכילותניקעס מיט לשון־הרעניקעס מיט לאַנגע צינגער, װאָס האָבן אַ שם אַף דער װעלט! נעמט מען אַרײַן באַ אונדז אַ מענטשן אין מױל אַרײַן, מעג ער זיך שױן אָפּגעזעגענען! פֿאַר מיר אין די אױגן, מאָלט אײַך, היט מען זיך, נאָר הינטער די אױגן האָב איך עטלעכע מאָל געהערט אַזעלכע װערטער, אַז איך האָב מיך אָנגעהױבן צוקוקן, שטאַרק צוקוקן, כאַפּן װערטער, טאַפּן רײד, און ― למאַי זאָל איך זאָגן? ― איך האָב נישט אַרױסגעזען גאָרנישט, לחלוטין גאָרנישט, בלתּי אײן זאַך האָב איך אַרױסגעזען, װאָס אַז ער קומט צו גײן, װערט זי גאָר אַן אַנדער מענטש, מיט אַן אַנדער פּנים, מיט אַנדערע אױגן. דאָס הײסט, דער מענטש איז דער זעלבער מענטש, מיטן זעלביקן פּנים, מיט די זעלביקע אױגן; נאָר דער קוק איז אַן אַנדערער. איר פֿאַרשטײט? ס'איז גאָר אַן אַנדער קוק מיט אַן אַנדער גלאַנץ! איר מײנט, איך בין נישט קײן בעלן געװען אפֿשר אַ פֿרעג טאָן זי: „זאָג מיר נאָר, װאָס איז די מעשׂה, נשמה מײַנע, װאָס אַז ער קומט צו גײן, װערסטו גאָר אַן אַנדער מענטש?“ טרעפֿט, װאָס זי האָט מיר דערױף געענטפֿערט? זי האָט זיך צעלאַכט מיט אַזאַ מין כאַ־כאַ־כאַ, אַז איך האָב געמײנט, איך װעל מיך באַגראָבן אַ לעבעדיקער! און טאַקע באַלד נאָכן גרױסן געלעכטער האָט זי זיך אַרײַנגעװאָרפֿן אין בעט אַרײַן מיט אַזאַ מין יללה, אַז ס'איז געקומען צו לױפֿן די שװיגער מיטן טערקישן שאַל און האָט זי גענומען מינטערן, און בשעת מעשׂה האָט זי אױסגעלײענט איר ביסל תּחינות, און דער שװער האָט געכאַפּט דאָס פֿאַיעטאָנדל און געשיקט נאָכן דאָקטער, טאַקע מיך אַלײן; און אַז דער דאָקטער איז געקומען, איז איר די רגע געװאָרן גרינגער, ס'איז איר אַרײַן די פֿאַרב אין פּנים, און די אױגן האָבן איר אָנגעהױבן גלאַנצן, װי בריליאַנטן אַקעגן דער זון… און שטעלט אײַך פֿאָר די שײנע לאַגע מײַנע: אַז איך באַדאַרף צו אים אַרײַנקומען אין שטוב אַרײַן, איז, מעגט איר מיר זיכער גלײבן, גלײַך װי אַף יענער װעלט. אין גיהנום אַרײַנצוגײן באַדאַרף זײַן אַ סך מער ניחא! הײַנט אָנקוקן דאָס פּנים זײַנס, אַן אײדל פּנימל! רױט װי אַ צװיק, אַזש בלױלעך, און יעדער פּרישטש, יעדער פּרישטש, באַזעצט מיט פּרישטשעס! און האָט אַ טבֿע שמײכלען ― שמײכלט, װי אַ פּגר אומגעװאַשן. צי מע דאַרף, צי מע דאַרף נישט ― ער שמײכלט! שטענדיק געשמײכלט, און צו איטלעכן באַזונדער איז ער צוגעלאָזט. און װער שמועסט, צו מיר? צו מיר איז ער תּמיד צוקער־זיס און װײך, כאָטש לײג אים צו צו אַ מכּה. זײַן גוטסקײט צו מיר האָט נישט קײן שיעור און קײן ערך! אַנומלטן בין איך געװען נישט אין בעסטן געזונט, געהאַט די הײַנטמאָדישע קרענק, די אינפֿלוענצע, װאָלט איר באַדאַרפֿט זען, װי דער מענטש האָט זיך דאָס אַװעקגעלײגט פֿאַר מיר, עס איז מיר אַזש געװען איבער דער טבֿע! און מערקװערדיק! װאָס מער ער איז צו מיר גוט, אַזױ מער (גאָט זאָל מיך נישט שטראָפֿן) האָב איך אים פֿײַנט, אָנקוקן קאָן איך אים נישט, ובפֿרט דעמאָלט, װען ער זיצט באַ אונדז און זײ קוקן זיך דורך מיט איר!… מיר דאַכט זיך, אַז װען איך קאָן אים אָננעמען פֿאַרן קאַרק און אַרױסװאַרפֿן אין דרױסן אַרױס, װאָלט מיר צוגעקומען אַ שטיק געזונט! איך קאָן נישט אַריבערטראָגן זײַן קוקן, װאָס ער קוקט אַף איר, מיט זײַן שמײכלען, װאָס ער שמײכלט צו איר. און איך האָב מיר געגעבן דאָס װאָרט: אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל ― אַן עק לאָז דאָס האָבן! ביז װאַנען איז דער שיעור צו לײַדן בזיונות? די גאַנצע שטאָט, דאַרפֿט איר װיסן, האָט שױן מיט מיר צו טאָן! קײן אַנדער עצה איז פֿאַר מיר נישט פֿאַראַן ― נאָר אַ גט! קײן אַנדער מבֿוא זע איך גאָר נישט! אַי, װאָס? אַ תּכלית? אַ שװער אַ גבֿיר? אַ בת־יחידה? איבער הונדערט יאָר אינגאַנצן אירס, מײַנס הײסט דאָס? אַ שײנע רײנע כּפּרה! עלעהײ, װאָס האָב איך געטאָן פֿריִער? װאָס טוען אַ סך אַנדערע יונגעלײַט? נישטאָ קײן אַנדער פּלאַן! װי זאָגט איר? אַיאָ, נישטאָ קײן אַנדער פּלאַן, אַחוץ גטן זיך?…
דאָ האָט מײַן פּאַרשױן װידער אַ מאָל איבערגעכאַפּט דעם אָטעם, אױסגעװישט דאָס פּנים און געװאַרט אַף מיר, װאָס װעל איך זאָגן.
― איך װײס? איך מײן אױך אַזױ, אַז ס'איז נישטאָ פֿאַר אײַך קײן אַנדער פּלאַן, אַחוץ גטן זיך. ובפֿרט, אַז איך זע נישט אַרױס, אַז די ליבע באַ אײַך זאָל זײַן אַזױ פֿלאַקערדיק, און קײן קינדער, הער איך, האָט איר במילא נישט, און די שטאָט רעדט, ― הײַנט צו װאָס נוצט אײַך דער גאַנצער מיסחר?
די גאַנצע צײַט, װאָס איך האָב גערעדט, האָט מײַן פּאַרשױן געדרײט די רעדעלעך פֿונעם װעלאָסיפּעדל און געקוקט אַף מיר מיט זײַנע שװאַרצע טיפֿע רחמנות־אױגן, און אַז איך האָב אױסגעלאָזט, האָט ער זיך צוגערוקט צו מיר נאָך נענטער און אָנגעהױבן מיט אַ זיפֿץ:
― איר זאָגט: ליב האָבן… װאָס איז שײך צו זאָגן? פֿײַנט האָב איך זי נישט. פֿאַר װאָס זאָל איך זי פֿײַנט האָבן? איך האָב זי בפֿירוש ליב ― נײן, טאַקע שטאַרק ליב!… און װאָס איר זאָגט, די שטאָט רעדט? לאָז זי רײדן פֿון פֿײַער און פֿון װאַסער! מיך ברענט נאָר אַף אים, אַ פֿײַער ברענט אין מיר! אַף אים און אַף איר! װאָס איז אַף איר אַזאַ גדולה, אַז זי דערזעט אים? פֿאַר װאָס, זאָגט מיר, איך בעט אײַך, װערט זי נישט רױט און פֿרײלעך, אַז זי דערזעט מיך? מיט װאָס בין איך ערגער פֿון אים? דערמיט, װאָס ער איז אַ דאָקטער און איך נישט? מע זאָל מיך געװען לערנען, אַזױ װי אים, װאָלט איך אפֿשר אױך געװען אַ דאָקטער, און אפֿשר נאָך אַ גרעסערער דאָקטער װי ער! איר מעגט מיר גלײבן בנאמנות, אַז אין די קלײנע אותיות, װי איך זעט מיך, װעלן מיר זיך נאָך אױסגלײַכן מיט אים, און אַף לשון־קודש װעל איך אים נאָך אפֿשר פֿאַרשטעקן אין גאַרטל אױך! בין איך מיך אָבער מײשבֿ װידער צוריק: װאָס האָב איך, אײגנטלעך, אַף איר אַזעלכעס דערזען, װאָס איך זאָל איר געבן אַ גט? אַי, דער נײַער דאָקטער? װאָס װאָלט איך געטאָן, ס'זאָל זײַן אַפֿן אָרט פֿון דעם נײַעם דאָקטער אַן אַנדער שװאַרץ יאָר? און װוּ שטײט דאָס געשריבן, אַז אַ װײַבל טאָר נישט זײַן באַקאַנט מיט אַ דאָקטער? האָט איר אײַך אײן מאָל אַװעק. והשנית, װאָס װעט זײַן פֿון מיר דער תּכלית, װען, למשל, איך גט זיך מיט איר אָפּ? אַז אַלײן, דאַרפֿט איר װיסן, בין איך אַ ייִנגל אַ יתום, אַן עלנטער, אָן אַ קרובֿ, אָן אַ גוטן פֿרײַנט ― גײ װער צוריק אַן אָרעם־בחור און האָב חתונה, הײב אָן נאָך אַ מאָל, הײסט דאָס, אַלף־בית! און פֿון װאַנען װײס איך, אַז איך װעל מאַכן בעסער? טאָמער פֿאַל איך אַרײַן נאָך אין אַ ערגערן גיהנום? װי די מעשׂה איז, דאָ װײס איך שױן מײַן צרה, און בין פֿאָרט, װי זאָגט ער, קראָנפּרינץ, דעם נגידס אײדעם, איבער הונדערט יאָר איז דאָס פֿאָרט אירס, מײַנס הײסט דאָס… איר פֿאַרשטײט? װאָס װעל איך גײן מאַכן קאָמבינאַציעס, שפּעגעלירן? ס'איז דאָך נישט מער װי אַ שפּיל, אַ לאָטעריע. װאָס? נישט אַזױ? װאָס זאָגט איר? ס'איז נישט קײן שפּיל? נישט קײן לאָטעריע?
― איך מײן, זאָג איך, אױך אַזױ: ס'איז אַ שפּיל, אַ לאָטעריע. אַװדאי איז בעסער שלום, אײדער גטן זיך.
איך בין זיך מחיה, װאָס עס האָט זיך אַזױ געמאַכט, אַז מײַן עצה קומט אױס מער אַף שלום, אײדער אַף גט. און איך מײן, אַז איך בין שױן מיט אים פֿאַרטיק. צום סוף כאַפּט ער דאָס װעלאָסיפּעדל און רוקט זיך צו צו מיר גאַנץ נאָענט און רעדט מיר גלײַך אין פּנים אַרײַן:
― שלום? איר זײַט אפֿשר גערעכט. איך דערמאָן מיך אָבער אָן א י ם , פֿאַרכאַפּט זאָל ער װערן, אָן דעם דאָקטער, הײסט דאָס, מיטן פּרישטשעװאַטן פּנים! דער טאַטע זײַנער, דער קאַסאָקע שנײַדער, דאַרפֿט איר װיסן, גײט אַרום סײַ װי סײַ און פּױקט איבערן שטאָט, אַז דעם נגידס טעכטערל האַלט באַ גטן זיך. איר פֿאַרשטײט אַ נידעריקײט פֿון אַ פֿאָלגע? נעכײַ־בי װאָלט ער כאָטש ניט געפּױקט! איז װיבאַלד מע רעדט שױן דערפֿון אין שטאָט, הײַנט װאָס האָב איך דאָ אָנצוּװערן? װי זאָגט מען: דאָס שאַרבן װעט שױן שאָרכנדיקער ניט װערן. כּל־זמן עס איז נאָך געװען בסוד, איז גאָרניט, אַ קניפּ אין באַק ― די פֿאַרב זאָל שטײן. אָבער איצט, אַז אַלע רײדן שױן װעגן גט, איז שױן פֿון מיר אַלײן, דאַכט מיר, אַ גראָבקײט, װאָס איך האַלט זיך. עס איז שױן קײן אַנדער ברירה נישט פֿאַראַן, אַחוץ גט. האַ? װאָס זאָגט איר? נישט אַזױ?
― איך מײן, זאָג איך, אױך אַזױ. װיבאַלד אַלע װײסן שױן און אַלע רײדן שױן װעגן גט, איז דאָס פֿון אײַך שױן גראָבלעך, און איר האָט שױן טאַקע קײן אַנדער ברירה ניט, אַחוץ גט.
― האַלט איר, הײסט דאָס ― מאַכט ער צו מיר און רוקט זיך צו מיטן בענקל כּמעט אַף מיר ־ האַלט איר, הײסט דאָס, אַז איך באַדאַרף איר דורכױס געבן גט? באַקלערט נאָר די זאַך אַקוראַט. למשל, איר זײַט אַ רבֿ, און איך קום צו אײַך מיט מײַן װײַב זיך גטן, און איר טוט מיך אַ פֿרעג: „זאָג מיר, יונגערמאַן, פֿאַרװאָס גטסטו זיך מיט דײַן װײַב?“ װאָס קאָן איך אײַך דערױף ענטפֿערן, זי קוקט אַפֿן דאָקטער, און דער דאָקטער קוקט אַף איך. נו? האָט דאָס אַ טעם? פֿרעג איך אײַך! זאָל איך זײ גײן פֿאַרשטעלן די אױגן? און װאָס פֿאַר אַ פּנים װעל איך דעמאָלט האָבן פֿאַר דער װעלט? אַדרבה, זאָגט שױן איר אַלײן! גענומען און אָפּגעגט אַ װײַבל אַ יפֿת־תּואַר, אַ בת־יחידה, אַ נגידס אַ קינד, איבער הונדערט יאָר אינגאַנצן אירס, מײַנס הײסט דאָס… װאָס? װאָס װעט זאָגן די װעלט? משוגע! האַ? װאָס? אפֿשר ניט אַזױ? אַיאָ, פֿריש און געזונט און משוגע?
― איך זאָג אױך אַזױ: פֿריש און געזונט און משוגע.
דאָ האָט מײַן פּאַרשױן זיך צוגערוקט צו מיר שױן אַזױ נאָענט, אַז אונדזערע בײדנס פֿיס זײַנען אױסגעקומען אינאײנעם, װי צונױפֿגעפֿלאָכטן, און אַפֿן אָרט פֿונעם װעלאָסיפּעדל, װאָס ער האָט דאָס געפּטרט, האָט ער צוגערוקט צו זיך דאָס טינטערל מײַנס. ער האָט אַ זיפֿץ געטאָן און װידער געדרשנט:
― אײַך איז גרינג צו זאָגן אַף יענעם: פֿריש און געזונט און משוגע! איך װאָלט אַ בעלן געװען װיסן, װאָס װאָלט א י ר געטאָן, למשל, װען עס טרעפֿט זיך מיט א ײַ ך אַזאַ מעשׂה? דאָס הײסט, װען א י ר האָט אַ שװער אַ גראָבן יונג, אַ שװיגער מיט אַ טערקישן שאַל, װאָס זי האַלט אין אײן װאָרטשען, און אַ װײַב, װאָס זאָל זײַן געזונט און שטאַרק און זאָל זיך כּסדר דאָקטערן, און די שטאָט זאָל אַף א ײַ ך טײַטן מיט די פֿינגער: „אָט גײט ער, דער יונגערמאַן פֿון דער ציג!“ מיר דאַכט, אַז איר װאָלט אין מיטן האַלבע נאַכט זיך אױפֿגעכאַפּט, אָפּגעגט און אַנטלאָפֿן, װוּ דער שװאַרצער פֿעפֿער װאַקסט. װאָס, אפֿשר נישט אַזױ?
― איך מײן, זאָג איך, אױך אַזױ, אַז איך װאָלט אין מיטן האַלבע נאַכט זיך אױפֿגעכאַפּט, אָפּגעגט און אַנטלאָפֿן, װוּ דער שװאַרצער פֿעפֿער װאַקסט.
― אַװדאי איז אײַך גרינג צו זאָגן ― מאַכט ער ― אױפֿגעכאַפּט, אָפּגעגט און אַנטלאָפֿן, װוּ דער שװאַרצער פֿעפֿער װאַקסט! גלאַט גערעדט „אַנטלאָפֿן“! װאָס אַנטלאָפֿן? װער אַנטלאָפֿן? װוּהין אַנטלאָפֿן? אין דער ערד אַרײַן?… און דאָס, װאָס זי איז אַ בת־יחידה… אײן־און־אײנציקע… איבער הונדערט יאָר אינגאַנצן אירס, מײַנס הײסט דאָס?… דאָס איז גאָרניט?.. און גלאַט, װאָס האָב איך צו איר? װ אָ ס ה אָ ב א י ך צ ו א י ר?… נײן, זאָגט מיר: װאָס האָב איך צו איר?…
― איך מײן, זאָג איך, אױך אַזױ: װאָס האָט איר צו איר?
― סטײַטש, זאָגט ער, נו, און דער דאָקטער? דעם דאָקטער האָט איר פֿאַרגעסן?! כּל־זמן איך זע דעם דאָזיקן מלאך־המות פֿאַר די אױגן, קאָן איך זי נישט זען, קאָן איך אַף איר פּנים נישט קוקן!
― װיבאַלד אַזױ, זאָג איך, מוזט איר זיך גטן.
― װאָס־זשע, זאָגט ער, װעט זײַן דער תּכלית? װאָס קאָן אַזאַ יונגערמאַן, װי איך, טאָן באַ הײַנטיקע ביטערע צײַטן? אַדרבה, זאָגט איר! זײַט אַ ייִד אַ חכם!
― דאַרף מען זיך, זאָג איך, ניט גטן!
― ניט גטן? נו, און דער דאָקטער? כּל־זמן…
― דאַרף מען זיך גטן! ― זאָג איך און װיל מאַכן אַן עק
― גטן? װאָס־זשע איז פֿאַר אַ תּכלית? סטײַטש…
― איז ניט גטן!
― נו, און דער דאָקטער?…
איך װײס ניט, װאָס מיט מיר איז אַזעלכעס געשען. עס האָט מיר אַ זעץ געטאָן דאָס גאַנצע בלוט אין קאָפּ אַרײַן, ס'איז מיר פֿינצטער געװאָרן אין די אױגן. איך האָב אָנגעכאַפּט מײַן פּאַרשױן פֿאַרן גאָרגל, אים צוגעקװעטשט צו דער װאַנט און נישט מיט מײַן קול געשריִען:
― גטן זי זאָלסטו, ממזר! גטן זי! גטן זי! גטן זי!!!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
אַף אונדזער בײדנס געשרײ האָט זיך צונױפֿגעלאָפֿן מײַן גאַנץ הױזגעזינט. װאָס איז? װאָס איז דאָ געשען? ― גאָרניט! גאָרניט! דערזען מײַן טױט פּנים אין שפּיגל, האָב איך זיך אַלײן ניט דערקענט. און באַ מײַן פּאַרשױן האָב איך נאָכדעם עטלעכע מאָל געמוזט בעטן מחילה, אים געקװעטשט די האַנט, אָנגעזאָגט טױזנט מאָל, ער זאָל פֿאַרגעסן װאָס צװישן אונדז איז פֿאָרגעקומען… „עס מאַכט זיך אַמאָל, האָב איך אים געזאָגט, אַז אַ מענטש גײט־אַרױס פֿון די כּלים“. מײַן יונגערמאַן איז געװען אַביסל מבֿולבל, װי צעמישט, מודה געװען, אַז אַ מענטש איז ניט באַ זיך אין די הענט, עס מאַכט זיך, אַז אַ מענטש גײט־אַרױס פֿון די כּלים.. און מיט דעם זעלבן „בואי־בשלום“, װאָס ער איז אַרײַנגעקומען צו מיר, איז ער אַרױסגעגאַנגען פֿון מיר: דאָס זעלבע בױגן זיך, די זעלבע עטלעכע טריט צוריק, די זעלבע רעװעראַנסן, דאָס זעלבע רײַבן מיט די הענט.
― האָט קײן פֿאַראיבל נישט, טאָמער האָב איך באַ אײַך צוגענומען צײַט, און אַ דאַנק פֿאַר דער עצה… אַ גרױסן דאַנק אײַך… און זײַט געזונט!
― ניטאָ פֿאַר װאָס… פֿאָרט געזונט.
געשריבן אין יאָר 1904
― איך װיל אײַך בעטן, הער דאָקטער, אײן זאַך: איר זאָלט מיר אױסהערן. דאָס הײסט, נישט דאָס שלאַפֿקײט מײַנס זאָלט איר אױס־ הערן. ― פֿונעם שלאַפֿקײט װעלן מיר שמועסן שפּעטער. איך װעל אײַך שױן אַלײן אױפֿקלערן, אין װאָס עס באַשטײט מײַן שלאַפֿקײט. װילן װיל איך, איר זאָלט אױסהערן מיך אַלײן, װאָרעם ניט אַ יעדער דאָקטער האָט ליב אױסהערן דעם חולה. ניט אַ יעדער דאָקטער לאָזט זיך רײדן. דאָק־ טױרים האָבן אַ טבֿע: זײ לאָזן זיך נישט רײדן. זײ װײסן נאָר טאַפּן דעם דופֿק, קוקן אַפֿן זײגער, פֿאַרשרײַבן אַ רעצעפּט און נעמען פֿאַרן װיזיט. אַף אײַך האָב איך געהערט זאָגן, אַז איר זײַט נ י ט פֿון די דאָקטױרים. איר זײַט נאָך, זאָגט מען, אַ יונגער דאָקטער, און זײַט נאָך ניט אַזױ להוט, פֿאַרברענט נאָכן קערבל, װי אַנדערע דאָקטױרים. בין איך דערפֿאַר, הײסט דאָס, טאַקע געקומען צו אײַך, זיך מיט אײַך אַן עצה האַלטן מכּה מײַן מאָגן. איך בין, װי איר זעט מיך, אַ מענטש מיט אַ מאָגן. על־פּי חכמת הדאָקטאָריע קומט אַפֿילו אױס, אַז י ע ד ע ר מענטש מוז האָבן אַ מאָגן. נאָר װען איז דאָס גערעדט געװאָרן? אַז דער מאָגן איז אַ מאָגן; אָבער אַז דער מאָגן איז קײן מאָגן ניט, הײַנט צו װאָס טױג דאָס לעבן? װעט איר דאָך מיר ענטפֿערן מסתּמא מיטן פּסוק: בעל־כּרחך אַתּה חי? װײס איך עס אָן אײַך. פֿאַר דעם „בעל־כּרחך“ האָב איך נאָך אין חדר געכאַפּט שמיץ. איך שמועס פֿון דעם, װאָס אַ מענטש כּל־זמן ער לעבט, װילט זיך אים ניט שטאַרבן. כאָטש דעם אמת דאַרף איך אײַך זאָגן, אַז איך אַלײן האָב פֿאַרן טױט כּלל קײן מורא נישט. װאָרעם, ערשטנס, האָב איך שױן אַריבערגעשפּאַנט ששים, והשנית, בין איך אַזאַ מענטש, װאָס קאַטאָרי לעבן און שטאַרבן איז באַ מיר גלאַט אַלץ אײן יום־טובֿ. דאָס הײסט, לעבן איז אַװדאי גלײַכער װי שטאַרבן, װאָרעם װער װיל דאָס שטאַרבן? ובפֿרט אַ ייִד? ובפֿרט אַ טאַטע פֿון עלף קינדער, זאָלן גע־