דערינערונגען לכּבֿוד דעם ליטעראַרישן יום־טובֿ פֿונעם זײדן „מענדעלע מוכר־ספֿרים“ געשריבן פֿון זײַן ערשטן אײניקל.*
דער בנוהג־שבעולם איז, אַז סע שטאַרבט ― נישט דאָ געדאַכט, נישט פֿאַר אײַך געדאַכט, נישט פֿאַר קײן שום ייִדן געדאַכט ― אַ גרױסער מענטש, באַקומט מען אים ליב און מע הײבט אָן נאָכזאָגן שבֿחים נאָך זײַן בעט, און מע הײבט זיך אָן דערמאָנען און נאָכדערצײלן פֿון אים מעשׂיות, עפּיזאָדן, אַנעקדאָטן, אַפֿאָריזמען, געדאַנקען, װערטלעך, גלײַכװערטלעך, חכמות און נאַרישקײטן ― אַלץ גיט אַהער, אַלץ איז אַ סחורה, אַלץ װערט פֿאַרצוקערט. איך נעם מיר די שטאַרקײט צו זאָגן, אַז ס'איז אַ נאַרישער מנהג, און אױב איר װילט ― טאַקע אַ שטיקל עװלה אױך. אַ קונץ נאָכן טױט דערצײלן שבֿחים? פֿאַרװאָס זאָל דער באַטרעפֿנדער אַלײן אױך נישט געניסן פֿונעם כּבֿוד? פֿאַרװאָס זאָל ער אַלײן נישט זען און נישט הערן די אַלע שבֿחים מיט די מעשׂיות, װאָס מע דערצײלט זיך אָן פֿון אים, מיט די עפּיזאָדן, אַנעקדאָטן, אַפֿאָריזמען, געדאַנקען, װערטלעך, גלײַכװערטלעך, חכמות און נאַרישקײטן? אַדרבה, איך גײ נאָך װײַטער: איך זאָג גאָר, אַז ס'איז מער יושר פֿאַרן לעבן אַלס נאָכן טױט צו איבערגעבן אַזעלכע זאַכן, װאָרעם טאָמער חלילה ― לא יעלה ולא יבֿוא ― „עס מאַכט זיך אַמאָל, אײנער איז מגזם, דערצײלט ――――
*) איך האָב שױן אײן מאָל מוסר מודעה געװען פֿאַר דער גאַנצער װעלט, אַז דאָס בין איך געװען דער ערשטער, װאָס האָב אָנגערופֿן מענדעלע מוכר־ספֿרים מיטן נאָמען „זײדע“, און ער מיך ― „אײניקל“. פֿון דעמאָלט אָן זײַנען מיט גאָטס הילף אױסגעװאַקסן קײן עין הרע, אַ גאַנצער דור מיט „אײניקלעך ― כּן ירבו! ש ל ו ם ־ ע ל י כ ם. אַף אים אַזעלכעס, װאָס נישט געשטױגן, נישט געפֿלױגן, קאָן ער אַרױסטרעטן אין דער עפֿנטלעכקײט, ואין החי יכול להכּחיש את החי, און זאָגן: זײַט־זשע מוחל, רב ייִד, איר האָט, דאַכט זיך, אױסגעטראַכט אַף מיר, מחילה, אַ גרױסן ליגן“…
אַף אײנעם אַ לץ דערצײלט מען, אַז ער האָט זיך אַװעקגעלאָזט למדינת הים, אין אַ װײַטן װעג אַרײַן, און האָט אַרױסגעלאָזט אַ קלאַנג, אַז די שיף איז אונטערגאַנגען און ער איז דערטרונקען געװאָרן. לאַחר זמן קומט ער צו פֿאָרן אַהײם און טרעפֿט מסתּמא אַן איבערקערעניש: דאָס װײַב האָט צוגענומען אַן אַנדערער, די שטוב האָט מען פֿאַרקױפֿט, מיט זײַן גוטס האָבן זיך צעטײלט זײַנע גוטע פֿרײַנט ― אַ חורבן! ער גײט אַרום פֿון שמונין צו בונין: „האָט איר געהערט אַן אומגליק, אַזאַ־נ־אומגליק?“ „צו װאָס האָט דאָס אײַך געטױגט?“ „איך האָב געװאָלט הערן, װאָס װעט די װעלט זאָגן“…
אַ יובילעום ― דאָס האָבן שױן אַ סך חכמים געזאָגט ― איז געגליכן, להבֿדיל, צו אַ לװיה. בדידי הוה עובֿדה ― איך אַלײן האָב איבערגעלעבט פֿאַר אַ פּאָר יאָרן אַזאַ מין „לװיה“, זיך אָנגעהערט אַף זיך אַזעלכע שבֿחים, װאָס זײַנען מיר קײנמאָל נישט געקומען אין חלום. אַן עבֿירה נאָר, װאָס דער עולם האָט זיך פֿאַרגעסן און גיך אַנטשװיגן געװאָרן… און מחמת איך װײס דעם טעם פֿון „יובילעום“, װילט זיך מיר מהנה זײַן דעם „זײדן“, און דעם זײדנס פֿילע פֿרײַנט און פֿאַרערער, כאָטש מיט אײנעם פֿון די פֿילע, פֿילע עפּיזאָדן, װאָס איך האָב װעגן דעם זײדן צו דערצײלן און צו דערצײלן.
די מעשׂה האָט זיך געטראָפֿן אין אַדעס, באַם ברעג פֿונעם שװאַרצן ים, אַפֿן גרױסן פֿאָנטאַן, זומער אַף אַ דאַטשע ― מיט אַלע סימנים, און דער בעסטער סימן װעט זײַן דער נאָמען פֿון דער דאַטשע „מאַנדראַזשי“ ― און לאָז דער זײדע זיך דערמאָנען, ואין החי יכול להכּחיש את החי!…
אין יענער צײַט ― אַ יאָר צװאַנציק דאַרף שױן זײַן אין דעם ― בין איך געװען אונטערן אײַנפֿלוס פֿונעם זײדן און געשריבן אַ גרױס אַלעגאָריש װערק, טאַקע אַ ראָמאַן, נאָר מיט אַ פֿאַרשטעלעניש, כּמו װי להבֿדיל אַ מין „קליאַטשע“. און מחמת מיר האָט זיך געגלוסט געבן אַן אַלעגאָריע, דאָס הײסט, איך האָב געהאַלטן פֿאַר די אױגן נישט דאָס װירקלעכע לעבן, נאָר די „כּנסת ישׂראל“, בין איך מסתּמא פֿאַרקראָכן אין אלף השישי אַרײַן. און, װי געװײנלעך, בין איך געװען פֿאַרליבט אין דעם דאָזיקן װערק, װי אַ חתן אין זײַן כּלה אין די געצײלטע טעג פֿאַר דער חופּה, געהאַלטן, אַז דערמיט ענדיקט זיך שױן די גאַנצע װעלט! און עס האָט זיך מיר זײער געװאָלט באַװײַזן פֿאַר עמעצן מײַן געליבטע כּלה, מײן איך ― מײַן נײַ װערק. װעמען־זשע באַװײַזט מען אַזאַ אבֿן טובֿ, אַז נישט פֿאַרן זײדן? סטײַטש, איך האָב אַזאַ מבֿוא: סך הכּל אײן האַלבע שעה פֿון אַדעס, און דאָרט זיצט דער זײדע מענדעלע ― װי זאָגט מען: אַ כּשרער טאָפּ מיט אַ כּשרן לעפֿל… נאָר װאָס דען? װי קומט די קאַץ איבערן װאַסער? טראָגן דעם ראָמאַן צום זײדן ― צו אַ גרױס פּעקל. מטריח זײַן דעם זײדן צו זיך ― עפּעס נישט קײן דרך־ארץ. פֿאַלט אַ ייִד אַף אַ המצאה: זומער־לעבן, הײסע טעג, מע באַדאַרף פֿאַרבעטן צו זיך אַף דער דאַטשע דעם זײדן ― געניסן לופֿט, זיך אָפּבאָדן אין ים, און אַביסל שמועסן. איז אָבער אַראָפּברענגען דעם זײדן נישט אַזױ גרינג, מע באַדאַרף האָבן אַ שעת־הכּושר. גאָט האָט מיר געהאָלפֿן, עס האָט זיך געפֿונען אַ שעת־הכּושר ― אַראָפּגעבראַכט דעם זײדן. אַ גאַסט אַף אַ גאַנצן מעת־לעת.
די מצװה פֿון „הכנסת־אורחים“ איז, נאָך מײַן נאַרישן שׂכל, מער לוקסוס װי מצװה, און אױב עס װאָלט מיר זײַן דערלױבט צו רײדן נאָך מער עפֿנטלעך, װאָלט איך זאָגן, אַז נישט דערמיט אַלײן איז אַבֿרהם אָבֿינו געװען אַזױ גרױס, װאָס ער איז געװען אַ מכניס־אורח, װאָרעם װאָס קאָן זײַן מער אָנגענעם װי אױפֿנעמען געסט?
נאָר אױב אױפֿנעמען געסט בכלל איז אַ פֿאַרגעניגן, איז האָבן פֿאַר אַ גאַסט דעם זײדן רב מענדעלע ― אַ יום־טובֿ. מענדעלע מוכר־ספֿרים אין אַ געזעלשאַפֿט איז אַזױ פֿיל אָריגינעל, אײגנאַרטיק, װי מענדעלע מוכר־ספֿרים אין דער ליטעראַטור, און אױב איר װילט, איז ער אין לעבן נאָך מער בולט, װי אין בוך. אין דער צײַט װען אַז מיר באַגעגענען זיך מיט אַנדערע שריפֿטשטעלער, טרעפֿט זיך אַמאָל, אַז מיר האָבן דערנאָך חרטה, למאַי מיר האָבן זײ געזען אַזױ נאָענט, איז דער זײדע מענדעלע פּונקט דער היפּך: ער איבערטרעפֿט אין אַ פּערזענלעכן באַגעגעניש אַלצדינג, װאָס איר האָט אײַך פֿאָרגעשטעלט פֿריִער אין אײַער פֿאַנטאַזיע. נאַטירלעך, ער איז נישט מיט הערנער ― נאָר איר דערזעט פֿאַר זיך אַ פּאַרשױן אַן אױסערגעװײנלעכן. דאָס איז נישט נאָר אַ זקן שקנה חכמה,דער אמתער טיפּ פֿון דעם ייִדישן תּלמיד־חכם; דאָס איז אַ מענטש, װאָס איז פֿול מיט לעבן, מיט באַװעגונג, װאָס דאָס לעבן טריפֿט באַ אים אין אַלע אָדערן, קוקט־אַרױס פֿון דעם שאַרפֿן בליק פֿון די קלוגע אױגן, פֿון די טיפֿע קנײטשן פֿון דעם הױכן שטערן, פֿונעם יונגן שמײכל װאָס אַף די דינע ליפּן, און איר פֿרעגט זיך: „אָט דאָס איז מענדעלע מוכר־ספֿרים?“… באַ מער נאָענטע, אינטימע באַקאַנטשאַפֿט דערזעט איר פֿאַר זיך אַ ייִדן אַ קינד, אַ זקן אַ קונדס, װאָס װעט אײַך באַװײַזן װאָס הײסט מוסקולן, װאָס הײסט גײן גלײַך װי אַ סטרונע, װאָס הײסט קאָנען שפּאַנען, קאָנען לױפֿן, קאָנען שפּילן זיך מיט קינדער ― און איר װעט פֿרעגן באַ זיך: „אָט דאָס איז אַ ייִדישער מחבר, װאָס מע פֿײַערט זײַן פֿינף־און־זיבעציק־יאָריקן יובילעום?“ אין דער געזעלשאַפֿט פֿון אַזאַ גאַסט הײבט איר אַלײן אױך אָן פֿילן זיך ייִנגער און פֿרישער און לעבעדיקער, און איר פֿאַרגעסט מיט אים, װוּ די צײַט קומט אַהין, װוּ דער טאָג גײט אַװעק.
נאָר „שפּיל, זאָגט מען, דעם חתן װײנענדיקס, ער האָט זיך זײַנס אין זינען“. װי גליקלעך איך בין נישט געװען מיטן טײַערן גאַסט, װי געשװינד די צײַט איז נישט געלאָפֿן, איז מיר מײַן ראָמאַן נישט אַרױס פֿון זינען אַפֿילו אַף אײן מינוט. נאָר װי טרעט מען צו צום עסק? װי אַזױ נעמט מען גלאַט אָט אַזױ און מע טוט אַ זאָג: „זײדע, איך װעל אײַך לײענען מײַן ראָמאַן?“ ― האָט אָבער גאָט געטאָן אַ נס. דער זײדע אַלײן האָט מיך אַ פֿרעג געגעבן, אַף דער נאַכט איז דאָס געװען, נאָכן עסן: „װאָס הערט זיך? װאָס שרײַבט מען עפּעס נײַס?“ איך האָב דערפֿילט, װי דאָס האַרץ האָט מיר אָנגעהױבן קלאַפּן „טיק־טיק־טאַק“. דאַנקען גאָט, געקומען די מינוט. און איך האָב מיך אָנגעכאַפּט מיט בײדע הענט, אַרױסגעצױגן מײַן ליבלינג פֿון שופֿלאָד, װוּ ס'איז געלעגן צונױפֿגעקאַטשעט, װי אַ הײליקע שריפֿט, איבערגעבונדן מיט אַ רױטן פֿאָדעם־זײַד ― איך בין שױן גרײט געװען צוטרעטן צום עסק, שױן געװאָלט אָנהײבן לײענען, ― אָן מיר איז, הײסט עס, נישט געװען קײן שום מניעה, ― האָט מיך אָבער דער זײדע אָנגענומען באַ דער האַנט: „איצט? נײן. איצט באַדאַרף מען גײן מקבל פּנים זײַן די לבֿנה, װאָס גײט אױף פֿונעם ים“.
שײן איז דער ים, אַז ער צעשפּילט זיך מיט אַלע זײַנע װעלן באַטאָג אַף דער שײַן פֿון דער גינגאָלדענער זון. שײן איז ער באַם אונטערגאַנג פֿון דעם רױט־פֿײַערדיקן קוגל, װאָס לאָזט זיך אַראָפּ, פֿאַלט אַרײַן אין אָפּגרונט אַרײַן, און אַלץ װערט װי מיט פֿײַער באַגאָסן. אין אַ פּורפּור־מאַנטל װערט אײַנגעװיקלט דער עק הימל, און אַ קילע שטילקײט לאָזט זיך אַראָפּ און געװעלטיקט און הערשט אַף דער ערד. טױזנט מאָל שענער איז אָבער דער ים באַנאַכט, װען עס שנײַדט זיך אױס און באַװײַזט זיך אַפֿן הימל דאָס װײַסע בלאַט פֿון דער זילבערנער לבֿנה און באַװײַסט און באַזילבערט און באַגיסט מיט װײַסן חן און מיט זילבערנעם נאַכט־כּשוף די שטילע װאַסערן פֿון באַרויִקטן ים, װאָס קױם־קױם װאָס ער ציטערט און שפּיגלט אָפּ אין זיך די אַלפֿי אַלפֿים ורבוא רבֿבֿות פֿינקלדיקע שטערן. נײן, דער זײדע איז גערעכט. נישט איצט איז די צײַט צו לײענען ראָמאַנען. עס גלוסט זיך אַפֿילו נישט גײן אין שטוב אַרײַן שלאָפֿן. אַן עבֿירה, אַן עבֿירה אַזאַ נאַכט! מיר פּיקט אָבער אין קאָפּ אַלץ דער ראָמאַן, אַלץ דער ראָמאַן! פֿון װאָס מע זאָל נישט רײדן, איך קום אַף מײַנעם. איך װיל אים כאָטש איבערגעבן די אידעע, אים באַקענען מיטן אינהאַלט. „צו װאָס? זאָגט דער זײדע, ― אותיות מחכּימות. מאָרגן אינדערפֿרי װעלן מיר זיך אַװעקזעצן אינצװײען און איבערלײענען דעם ראָמאַן פֿון טאָװל ביז טאָװל“. אַך, װי גוט! אַך, װי גוט!
יענע נאַכט איז קײן שלאָף ניט געקומען אַף מײַנע אױגן. איך האָב מיר פֿאָרגעשטעלט, װאָס װעט זײַן, למשל, אַז איך װעל אים שױן האָבן געהאַט איבערגעלײענט מײַן װערק אינגאַנצן? װאָס װעט זאָגן דער זײדע? „איך בין אַנטציקט“? „איך בין נתפּעל“? „איך בין איבעראַשט“? נײן. ער איז ניט אַזעלכער, װאָס זאָל זיך צעגיסן אין סענטימענטן, צוקערדיקע װערטער („לאַקריץ“ הײסט דאָס אַף זײַן לשון). עס װעט זײַן גענוג פֿון זײַן זײַט, אַז ער װעט אַרױפֿלײגן אַף מיר זײַן האַנט: „נו? ײשר כּח! שרײַבט, שרײַבט אַ סך אַזעלכע װערק, און לאָז דער זײדע האָבן נחת פֿון זײַן אײניקל“…
און אפֿשר קאָן זײַן, אַז ער װעט גאָר ניט זאָגן. לחלוטין גאָרנישט. ער װעט נישט האָבן קײן װערטער. און דאָס שװײַגן זײַנס װעט זײַן פֿאַר מיר אױך גאַנץ גענוג. אַ „זײדע“, װאָס דער „אײניקל“ האָט אים אַריבערגעיאָגט (איך בין זיך מודה, אַז דער געדאַנק איז אױך געװען), װאָס האָט ער צו זאָגן?… אַביסל האָט מיר װײ געטאָן דאָס האַרץ אַפֿן זײדן, װאָס איך האָב אים אַריבערגעיאָגט. ער איז דאָך עפּעס נישט קײן מאַן־דהוא, עפּעס אַ מענדעלע מוכר־ספֿרים! אַ קלײניקײט?! קומט אַ ייִנגל, אַ שנעק, אַ שלום־עליכם, און שרײַבט אָן אַ בוך, װאָס שטעלט אַװעק אַזאַ ריז אַף אַ זײַט, לאָזט אים איבער הינטער זיך, ― נעבעך, נעבעך!…
יענע נאַכט איז דער זײדע אױך נישט געשלאָפֿן, נאָר נישט איבער מײַן ראָמאַן ― איבער אַן אַנדער מעשׂה: דאָס חדר, װוּ מיר האָבן באַלײגט דעם גאַסט, איז געװען דאָס צװײטע פֿונעם קינדער־צימער, האָט דאָס קינד (דאָס „קינד“ איז שױן איצטער אַ סטודענט) אַ גאַנצע נאַכט געשריִען אַף צײנדלעך, קײן אױג אים נישט געלאָזט צומאַכן! ― „װאָס איז דאָס באַ אײַך דאָרט פֿאַר אַ מין שרײַער? ― האָט זיך דער זײדע פֿאַר אונדז געקלאָגט אַף מאָרגן אינדערפֿרי, ― און איך װאָלט װעלן װיסן, װוּ נעמט זיך צו אַ קינד אַזױ פֿיל כּח, קײן עין־הרע ניט?“…
נאָך אַביסל װערטלען זיך איבערן „שרײַער“ און נאָך טײ טרינקען, האָט מיר דער זײדע אַ װוּנק געגעבן:
― נו?…
פֿון אַלע „נו'ען“ איז דאָס געװען דער סאַמע בעסטער, סאַמע זיסטער „נו“. אַ גן־עדן־באַלזאַם איז זיך צעגאַנגען אין אַלע מײַנע גלידער, און איך האָב גענומען דעם זײדן און האָב מיך באַזעצט מיט אים באַ זיך אין קאַבינעט, צוגעמאַכט דאָס פֿענצטער, פֿאַרשלאָסן די טירן, אַרױסגעצױגן די הײליקע שריפֿט פֿון שופֿלאָד, אױפֿגעבונדן דעם רױטן פֿאָדעם־זײַד און…
― איך װעל מיך אַװעקזעצן ― זאָגט צו מיר דער זײדע ― אָט דאָ באַם פֿענצטער אַקעגן אײַך, און איר זעצט אײַך אַװעק אַהער צו מײַן לינקן אױער, איך זאָל אײַך קאָנען בעסער האָרכן. נאָר פֿריִער דערצײלט מיר, װאָס האָט איר געװאָלט?
װאָס איך האָב געװאָלט? ― דאָס איז געװען פֿאַר מיר װי אָפּגעגאָסן מיט אַן עמער װאַסער. װאָס איז שײך?…
― אַ שרײַבער, אַז ער זעצט זיך אַװעק שרײַבן אַ בוך, ― גיט מיר דער זײדע צו פֿאַרשטײן ― באַדאַרף זיך פֿריִער פֿרעגן: „װאָס װיל איך?“
איך בין זיך מודה: פֿאַר מיר איז דאָס געװען דאָס אמתע אַמעריקאַ אױפֿגעדעקט. שױן אַ יאָר פֿינף אַז איך שרײַב, שױן אָנגעשריבן, ברוך השם, אַזױ פֿיל זאַכן, און נאָך אײנמאָל נישט געפֿרעגט באַ זיך: װאָס װיל איך? װאָס קאָן אַ שרײַבער װעלן? אַ שרײַבער װיל שרײַבן, װאָרעם ער זאָל נישט װעלן שרײַבן, װאָלט ער דאָך קײן שרײַבער נישט געװען… אױסגעדרײט האָב איך מיך פֿון זײַנע הענט מיט אַ תּירוץ, אַז װײַל דאָס, װאָס איך װיל אים לײענען, איז אַן אַלעגאָריע, װאָס טראָגט אין זיך אַ פֿאַרבאָרגענעם געדאַנק, װיל איך זען, צי װעט ער כאַפּן אַלײן דעם געדאַנק, אײדער איך װעל האָבן געענדיקט דאָס גאַנצע װערק. און איך האָב גענומען לײענען, און עס האָט זיך מיר אױסגעװיזן, אַז נישט איך לײען, נאָר אַן אַנדערער לײענט. איך האָב נישט דערקענט מײַן קול ― און דאָס האָט מיך געמאַכט אױפֿגערעגט, נערװעז. נאָר דאָס אַלײן װאָלט נאָך געװען אַ האַלבע צרה ― האָט זיך סאַמע אין רעכטן פֿײַער צעשריִען מײַן קדיש דער שרײַער, כאָטש טו זיך אָן אַ מעשׂה! אױ, װאָלט איך אים באַװיזן אַ שרײַען! איך בין גרײט געװען אַלע מינוט זיך אױפֿהײבן, אַרײַנלױפֿן צום שרײַער אין צימער אַרײַן, אים פֿאַרשטאָפּן דאָס מױל מיט װאַטע. האָט מיך אָבער דער זײדע ניט אָפּגעלאָזט. ער האָט מיך אָנגענומען באַ אַ האַנט, די אױגן האָט ער געהאַלטן צו ― דאָס איז אַ סימן, אַז ער הערט מיט קאָפּ ― און געהײסן מיר, איך זאָל גאָרניט קוקן אַף קײן זאַך, איך זאָל נאָר לײענען.
װיפֿל איך האָב אַזױ געלײענט ― װײס איך נישט. אַפֿן זײגער האָב איך ניט געקוקט. איך האָב געקוקט נאָר אַפֿן זײדן, געװאָלט זען, װי װײַט ער איז אַנטציקט, איז אָבער שװער געװען צו זען אַף זײַן פּנים װאָס ער טראַכט. אַ מענטש, אַז ער זיצט מיט צוגעמאַכטע אױגן, װעט איר קײנמאָל ניט טרעפֿן, װאָס ער טראַכט. פּלוצעם עפֿנט ער אױף די אױגן, נעמט מיך אָן באַ דער האַנט, קוקט אַף מיר אַריבער די ברילן מיט אַ שמײכל אַף די ליפּן און טוט אַ מאַך מיט דער האַנט:
― הערט־זשע, איך מוז אײַך איבערשלאָגן אין מיטן דער מעשׂה. װי מײנט איר, קאָכט זיך שױן באַ אײַך װאַרעמעס אין קיך?
― װאַרעמעס? געװיס. איר זײַט אפֿשר הונגעריק? װעל איך הײסן עפּעס געבן.
― הונגעריק? חס ושלום! איך װיל נאָר װיסן, אױב עס הײצט זיך דאָרט באַ אײַך אין אױװן?
― געװיס הײצט זיך אין אױװן.
― אױב עס הײצט זיך, טאָ נעמט און װאַרפֿט אַרײַן זײַט מוחל, אָט דאָס גאַנצע העפֿט אין אױװן אַרײַן און פֿאַרברענט דאָס אַפֿן פֿײַער, װאָרעם דאָס איז נישט אײַער זשאַנר. דאָס איז… דאָס איז ― פֿע!!! ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― ―
מיר האָבן נאָך דעם נישט אײן מאָל געזען זיך מיטן זײדן, אַ סך מאָל גערעדט װעגן שרײַבן, װעגן דעם, װעלכעס איז מײַן זשאַנר און װעלכעס איז נישט מײַן זשאַנר, ― נאָר װעגן יענער מעשׂה מיטן „פֿע“ און מיטן „אױטאָ־דאַ־פֿע“ האָבן מיר קײנמאָל, קײנמאָל נישט גערעדט מער, קײנמאָל נישט מזכּיר געװען אַפֿילו. און דעריבער איז מיר נישט אױסגעקומען עד היום הזה אַרױסצוזאָגן דעם זײדן זאָל לעבן, װיפֿל איך בין אים דאַנקבאַר! אַך, װאָלט מען באַדאַרפֿט האָבן, עס זאָל זיך אָפֿט הײצן באַ אונדז אין אױװן אין דער צײַט, װען מיר האַלטן באַם פֿאַרענדיקן אַ בוך, װאָס אונדז װײַזט זיך אױס, אַז ס'איז אַזױ גוט, װאָס בעסער קאָן שױן גאָרנישט זײַן…
נערװי (איטאַליע), ו' חנוכּה, התּרע"א. געשריבן אין יאָר 1910
אונדזער ערשטע באַקאַנטשאַפֿט מיט דעם אַזױ פֿרי אָפּגעשטאָרבענעם לעװינסקי איז געװען, נאַטירלעך, אַ ליטעראַרישע, און אָנגעהױבן האָט זיך עס מיט אַ יאָר צװאַנציק צוריק, אין דער צײַט פֿון מײַן „יודישע פֿאָלקסביבליאָטהעק“. אַף די בלעטער פֿונעם „המליץ“ (עליו השלום) האָבן מיר זיך באַגעגנט, בײדע אָנגעװאָפֿנט מיט שטאָלענע פֿעדערן און מיט אַן אַרסענאַל פֿון מליצות, און האָבן מלחמה געהאַלטן אַף עטלעכע נומערן „המליץ“, נישט געפֿאַלן, חלילה, און נישט אונטערגעגעבן זיך אײנער דעם אַנדערן, און אָן אַ טראָפּן בלוט ― װי די אמתע גבורי ישׂראל.
דעם ערשטן פּלוצלעכן סטראַטעגישן אָנפֿאַל האָט ער געמאַכט אַף מיר. ער איז אַרױס מיט אַ „מאמר“: „סטײַטש, שלום־עליכם װיל אָפּשמדן אַלע בעסטע העברעער, מאַכן זײ פֿאַר זשאַרגאָניסטן! שלום־עליכם צאָלט אין טאָג אַרײַן! צװאַנציק קאָפּיקעס אַ שורה זשאַרגאָן! שמע ישׂראל!!', און געחתמעט איז געװען: א. ל. לעװינסקי פֿון גאָרנאָסטאַ־יעװקע.
בין איך אָבער אױך נישט קײן מלופּים־קינד, האָב איך געגעבן אַ נעם אַרױס מײַנע מליצהדיקע קױלן מיט מײַנע העברעיִשע פֿײַלן, אײַנגעטונקען (אין גיפֿט? חלילה!) אין טינט און ― הײַדאַ מיט אַ „מאמר“ קעגן דעם לעװינסקין פֿון גאָרנאָסטאַיעװקע. פֿאַרשטײט זיך, אַז מער פֿון אַלע האָט באַקומען פֿון מיר אַ פּאָרציע גאָרנאָסטאַיעװקע. באַ יעדן זאַץ און באַ יעדער פֿראַזע איז געװען מיט אַ ביטערער איראָניע: „הסופֿר מגאָרנאָסטאַיעװקע“. מיר צו הילף איז גיך אונטערגעקומען נאָך אַ גבור פֿון די גבורי־ישׂראל און גענומען בױקערן דעם גאָרנאָסטאַיעװקער אַנטי־