אײַזנבאַן־געשיכטעס: 11: אַ זעקס־און־זעכציק

שלום עליכם (אַלע װערק)

אַ זעקס־און־זעכציק

דאָס האָט מיר דערצײלט, פֿאָרנדיק אין װאַגאָן, אַ ייִד פֿון אַ יאָר זעכציק, װײַזט אױס, אַ גאַנץ לײַטישער מענטש, אַ קאָמי־װאָיאַזשער, װי איך, און אפֿשר אַלײן אַ סוחר. איך גיב איבער די מעשׂה װאָרט פֿאַר װאָרט, װי איך בין מיך נוהג כּסדר די לעצטע צײַט.

― אין װעג, הערט איר, מע זאָל דאַרפֿן אַרױסקוקן נאָך אַף דעם, װאָס מע װעט זיך באַקענען מיט פּאַסאַזשירן און מע װעט האָבן מיט װעמען צו פֿירן אַ געשפּרעך ― קאָן מען משוגע װערן.

ערשטנס ― נישט אַלע פּאַסאַזשירן זײַנען גלײַך. פֿאַראַן אַזעלכע, װאָס האָבן ליב רײדן גאָר אַ סך, אַמאָל שױן צו פֿיל. אַזױ, אַז עס דרײט זיך אײַך אַזש דער קאָפּ און עס קלינגט אײַך אין די אױערן, און פֿאַראַן װידער אַזעלכע, װאָס רײדן גאָרנישט. לחלוטין גאָרנישט. פֿאַר װאָס זײ װילן נישט רײדן ― װײסט איר נישט. אפֿשר איז זײ אָנגעזאָלעט אַפֿן האַרצן? אפֿשר לײַדן זײ שטילערהײט פֿון מאָגן־קאַטאַר, מרה־שחורה אָדער צײנװײטיק? און אפֿשר האָבן זײ זיך אַרױסגעכאַפּט פֿון דער הײם, פּטור געװאָרן פֿון אַ גיהנם, אַ װײַב אַ צרה, שלעכטע קינדער, בײזע שכנים, ביטערע געשעפֿטן ― װער קאָן װיסן, װאָס באַ יענעם טוט זיך?

איך װײס, איר װעט זאָגן, ס'איז דאָ אַן עצה: אַז ס'איז נישטאָ מיט װעמען צו רײדן, לײענט מען אַ בלאַט־צײַטונג, אָדער מע קוקט־אַרײַן אין אַ בוך. אַך, אַ בלאַט־צײַטונג! אין װעג איז נישט דאָס, װאָס אין דער הײם. אין דער הײם האָב איך מיר מײַן צײַטונג. מיט מײַן צײַטונג בין איך שױן אַזױ געװױנט, װי, למשל, מיט מײַנע שטעקשיך. אײַערע שטעקשיך זײַנען אפֿשר נײַע, מײַנע זײַנען אַלטע, מײַנע זײַנען אױסגעטראָטענע, האָבן אַ פּנים, איך בעט אײַך איבער אײַער כּבֿוד, װי בלינעס. האָבן אָבער מײַנע שטעקשיך אַ מעלה, װאָס אײַערע האָבן עס נישט: זײ זײַנען מײַנע…

װי מיט שטעקשיך, אַזױ איז מיט, להבֿדיל, אַ צײַטונג. איך האָב אַ שכן אין דער הײם, װאָס װױנט מיט מיר אין אײן הױף, אין אײן הױז, אַף אײן שטאָק, אַ טיר קעגן אַ טיר. שרײַבט ער אױס אַ צײַטונג, און איך שרײַב אױס אַ צײַטונג. ער ― זײַן צײַטונג. איך ― מײַן צײַטונג. זאָג איך צו אים אײנמאָל: „דאַרפֿט איר אױסשרײַבן אַ באַזונדערע צײַטונג ― און איך אַ באַזונדערע צײַטונג ― אַמער, גיט מיר צושטײַער אַף מײַן צײַטונג, װעלן מיר בײדע אױסשרײַבן א ײ ן צ ײַ ט ו נ ג“. הערט ער מיך אױס און מאַכט צו מיר: „ מ ה כ תּ י ת י. זײער פֿײַן. גיט מיר צושטײַער אַף מײַן צײַטונג“. זאָג איך: „אײַער צײַטונג איז אַ שמאַטע, און מײַן צײַטונג איז אַ צײַטונג“. זאָגט ער צו מיר: „װער האָט אײַך געזאָגט, אַז מײַן צײַטונג איז אַ שמאַטע? טאָמער דאָס אײגענע פֿאַרקערט?“ זאָג איך: „װי קומט איר צו זײַן אַ מבֿין אַף צײַטונגען?“ זאָגט ער צו מיר: „װי קומט איר צו זײַן אַ מבֿין?“ „ע! ― זאָג איך ― זײַט איר דאָך פּראָסט אַ ייִד אַן עזות־פּנים, װאָס־זשע האָב איך מיט אײַך צו רײדן?“…

הקיצור, ער איז געבליבן באַ זײַן צײַטונג, איך ― באַ מײַן צײַטונג. און ס'איז אַװעקגעגאַנגען אָט אַזױ אַ צײַט.

ױהי היום, טרעפֿט זיך אַ מעשׂה ― דאָס איז געװען בעת, נישט הײַנט געדאַכט, די חלירע אין אָדעס. מיר בײדע, איך און מײַן שכן, האָבן געשעפֿטן אין אָדעס. ער האָט זיך זײַנע געשעפֿטן, איך האָב מיר מײַנע געשעפֿטן. אײנמאָל גײען מיר בײדע פֿון די טרעפּ אַראָפּ און באַגעגענען דעם טרעגער, װאָס צעטראָגט צײַטונגען. אָפּגענומען באַם טרעגער די צײַטונגען, ער זײַן צײַטונג, איך מײַן צײַטונג, גײען מיר זיך בײדע אַזױ און קוקן־אַרײַן אין די צײַטונגען. איך אין מײַן צײַטונג, ער אין זײַן צײַטונג. װאָס לײענט מען אין אַ צײַטונג פֿריִער פֿאַר אַלץ? ― די טעלעגראַמעס. איך גיב אַ קוק די ערשטע טעלעגראַמע פֿון אָדעס: „נעכטן זײַנען קראַנק געװאָרן אַף חלירע 230, געשטאָרבן 160. טאָלמאַ־טשאָװ האָט געשיקט רופֿן צו זיך די גבאָים פֿון אַלע ייִדישע שולן…“ און אַזױ װײַטער. מילא, טאָלמאַטשאָװ מיט די גבאָים פֿון די ייִדישע שולן — בין איך אים מוחל. דאָס איז באַ מיר קײן נײַס. דערױף איז ער טאָלמאַטשאָװ, ער זאָל זיך אינטערעסירן מיט ייִדישע שולן. מיך אינטערעסירט נאָר די חלירע, װאָס אין אָדעס. רוף איך מיך אָן צו מײַן שכן (יענער גײט מיט מיר אַף אײן טראָטואַר, װי קאָן מען זײַן אַזױ גראָב?):

― געפֿעלט אײַך, זאָג איך, אָדעס? שױן װידער די חלירע.

רופֿט זיך אָפּ צו מיר מײַן שכן:

— סע קאָן נישט זײַן.

פֿאַרדריסט דאָס מיך: װאָס הײסט ― „סע קאָן נישט זײַן“? און איך נעם און לײען אים איבער פֿון מײַן צײַטונג אַרױס די טעלעגראַמע פֿון אָדעס: „נעכטן זײַנען קראַנק געװאָרן אַף חלירע 230, געשטאָרבן 160. טאָלמאַטשאָװ האָט געשיקט רופֿן צו זיך די גבאָים פֿון ייִדישע שולן…“, און אַזױ װײַטער. הערט ער מיך אױס, דער שכן מײַנער, און רופֿט זיך אָן צו מיר: „אָט װעלן מיר באַלד זען“… און שטעקט־אַרײַן די נאָז אין זײַן צײַטונג. פֿאַרדריסט דאָס מיך שױן זײער שטאַרק און איך רוף מיך אָן צו אים:

― װאָס מײנט איר, אין אײַער צײַטונג זײַנען אַנדערע טעלעגראַמעס?

― מע קאָן נישט װיסן, ― מאַכט ער צו מיר מיט אַ האַלבן מױל.

פֿאַרדריסט דאָס מיך מסתּמא נאָך שטאַרקער:

― אָדער װאָס רעכנט איר, זאָג איך, אין אײַער צײַטונג איז אַן אַנדער אָדעס, זאָג איך, מיט אַן אַנדער חלירע מיט אַן אַנדער טאָלמאַ־טשאָװ?

ענטפֿערט ער מיר שױן דערױף גאָרנישט, נאָר ער הערט נישט אױף צו זוכן אין זײַן צײַטונג די טעלעגראַמע פֿון אָדעס. נו, גײט רעדט מיט אַ פּרא־אָדם!

נײן. אונטערװעגנס איז פֿאַראַן אַ בעסערע זאַך אַף די צײַט צו פֿאַרטרײַבן: אַ קערטל. אַ זעקס־און־זעכציק.

קאָרטן בכלל — איז אַ יצר־הרע. דאָס װײסט איר דאָך. נאָר אין װעג זײַנען קאָרטן אַ גן־עדן. אין װאַגאָן, אַז איר מאַכט אַ קערטל, װײסט איר נישט, װוּ די צײַט קומט אַהין. אַװדאי דאַרף מען האָבן דערצו די ריכטיקע קאָמפּאַניע. װאָרעם איר קאָנט אַמאָל אַרײַנפֿאַלן אין אַן אומגליק, זאָל גאָט שומר ומציל זײַן! איר דאַרפֿט אײַך נאָר היטן, איר זאָלט זיך נישט אַרײַנכאַפּן צװישן דער גוטער חבֿרה קאָרטנשפּילער, װאָס כאַפּן אַ פֿרײַער און מאַכן אים פֿאַר אַ קדוש. געװײנלעך, איז שװער צו דערקענען, װער ס'איז אַ פֿײַנער מענטש און װער ס'איז אַ שוליער. אַדרבה, זײ זעען־אױס, מערסטנטײל, אָט די דאָזיקע חבֿרהלײַט, װי נעבעכלעך, גאָט די נשמה שולדיק, מאַכן זיך געפּגרט, שפּילן צװישן זיך „בלאַט“, היצן זיך כּלומרשט באַם פֿאַרשפּילן, אַזױ לאַנג, אַזױ ברײט, ביז זײ שלעפּן אײַך אַרײַן אין קאָן. זײ גיבן אײַך די מעגלעכקײט צו געװינען אײן מאָל און צװײ מאָל און דרײַ מאָל, אַזױ לאַנג, אַזױ ברײט, ביז די קאָרט „מאַכט לעמל“ און איר הײבט־אָן צו פֿאַרשפּילן ― דעמאָלט זײַט איר שױן אַ פֿאַרטיקער קרבן. איר װעט שױן נישט אַװעקגײן, זײַט זיכער, ביז װאַנען איר װעט זײ נישט פֿאַרשפּילן דעם זײגער מיט דער קײט מיט אַלץ, װאָס האָט נאָר עפּעס אַ װערט. איר פֿילט, אַז איר האָט זיך אַרײַנגעכאַפּט צװישן אַ באַנדע שוליערס, נאָר איר קריכט, װי אַ שעפֿעלע, גלײַך צום װאָלף אין די צײן אַרײַן. אָ, איך קען זײ, די דאָזיקע לײַט! זײ קאָסטן מיך רבי־געלט!… איך האָב פֿון זײ צו דערצײלן מעשׂיות, מיט מעשׂיות, מיט מעשׂיות, גאַנצע פּעק מיט מעשׂיות. מע פֿאָרט אין װעג, הערט מען זיך אָן.

למשל, איך װײס אַ מעשׂה מיט אַ קאַסירער, װאָס האָט געפֿירט מיט זיך פֿרעמד געלט ― אַ היפּשע פּױטיקע ― זיך אַװעקגעזעצט מיט דער חבֿרה און פֿאַרשפּילט עד לפּק, אַזױ, אַז ער האָט זיך געװאָלט פֿון װאַגאָן אַרױסװאַרפֿן.

הײַנט װײס איך אַ מעשׂה מיט אַ יונגנמאַנשיק, אַן אײדעם פֿון װאַרשע, װאָס איז נאָר־װאָס אַראָפּ פֿון קעסט, געפֿירט מיט זיך דאָס גאַנצע ביסל נדן, און געפּטרט ביז אײן גראָשן, און געבליבן חלשות אַפֿן אָרט.

און נאָך אַ מעשׂה װײס איך מיט אַ סטודענטל, װאָס איז געפֿאָרן אַף יום־טובֿ אַהײם, אין טשערניגאָװער גובערניע, געפֿירט מיט זיך עטלעכע קערבלעך, פֿאַרהאָרעװעטע נעבעך מיטן ביטערן שװײס פֿון זומערדיקע לעקציעס, און אין דער הײם האָט אַרױסגעקוקט אַף אים אַן אַלטע מאַמע מיט אַ קראַנקער שװעסטער נעבעך…

װי איר זעט, האָבן די אַלע מעשׂיות כּמעט אײן אָנהײב מיט אײן סוף, און קײנער איז אין זײ נישט אַזױ קלאָר, װי איך. מיך װעט מען שױן אַזױ גיך נישט אונטערפֿירן, אָבער גאָר לא! זיך אײנמאָל אָפּגעבריט ― גענוג… פֿאַר אַ מײַל װעל איך אײַך די חבֿרה דערקענען, װער ס'איז אַ פֿױגל און װער נישט. באַ מיר איז אַ פּרינציפּ ― מיט אומבאַקאַנטע מענטשן שפּיל איך נישט אין קײן קאָרטן. מע זאָל מיך גילטן, װעל איך מיך אין װעג נישט אַװעקזעצן מיט אַ קאָמפּאַניע שפּילן אין קאָרטן. סײַדן אינצװײען אַ זעקס־און־זעכציק. אַ זעקס־און־זעכציק ― אָך, מיטן גרעסטן כּבֿוד! אינצװײען אַ זעקס־און־זעכציק ― איך בעט אײַך, װאָס קאָן דאָ זײַן פֿאַר אַ געפֿאַר? ובפֿרט מיט מײַנע אײגענע קאָרטן ― פֿאַר װעמען האָב איך מורא? איך פֿיר מיר תּמיד מיט זיך מײַנע אײגענע קאָרטן. װי באַם ערלעכן ייִדן אַ טלית־ותּפֿילין, אַזױ איז באַ מיר, להבֿדיל, אַ פּעשל קאָרטן.

איך בין מיך מודה: איך האָב ליב אַ זעקס־און־זעכציק. זעקס־און־זעכציק איז אַ ייִדיש שפּיל. איך װײס נישט, װי אַזױ איר ― איך שפּיל מיט דער אַלטער מעטאָדע: מיט די צװאַנציק און מיט די פֿערציק. דאָס נײַנטל בײַט. און אַז איך האָב אַ לעװי, מעג איך דעקן, און אַז איך האָב נישט קײן לעװי, טאָר איך נישט דעקן. אָנשטענדיק ― װאָס? אַזױ שפּילן אַלע ייִדן. אַזױ שפּילן מיר אין דער הײם, און אַזױ שפּיל איך אין װעג. איך, װי איר קוקט מיך אָן, קאָן אײַך אַװעקזעצן זיך, אונטערװעגנס געװײנלעך, באַ אַ זעקס־און־זעכציק ― און אַװעקזיצן אַזױ אַ טאָג מיט אַ נאַכט און שפּילן, און שפּילן, און גאָרנישט אױפֿהערן. איך האָב נאָר פֿײַנט, אַז מע שטײט מיר הינטער די פּלײצעס און מע קוקט מיר אַרײַן אין בלעטל, אָדער מע גיט מיר עצות, װי אַזױ איך זאָל גײן און צי איך זאָל דעקן, צי נישט… איך מוז אײַך אָבער דעם אמת זאָגן, אַז אונדזערע ייִדן, גאָט זאָל מיך נישט שטראָפֿן, זײַנען אַ מיאוס פֿאָלק. אונטער ייִדן איז שװער צו שפּילן אין זעקס־און־זעכציק באַ אַ געזעלשאַפֿט. באַלד װערט איר אַרומגערינגלט פֿון אַלע זײַטן מיט אַרײַנקוקערס, װאָס אַלע זײַנען זײ אײַך מבֿינים אַף אַ גאַנג און אַלע קאָנען זײ שפּילן אין זעקס־און־זעכציק. עס איז נישט אױסצובאַהאַלטן זיך פֿון זײ. נישט אָפּצוטרײַבן זיך! װי זומער פֿון די פֿליגן! װיפֿל איר זאָלט זײ נישט טרײַבן, װיפֿל איר זאָלט זײ נישט זידלען: „פֿעטער! װער פֿרעגט אײַך עצות?“ „רב ייִד, װער האָט געשיקט נאָך אײַך?“ „רב זײַט־זשע־מוחל! הענגט נישט איבער מײַן קאָפּ. עס שמעקט פֿון אײַך בשׂמים!“ — װײס איך װאָס, װי אין אַן אײַזערנע װאַנט!

פֿון אײנעם אַזאַ בעל־עצה האָבן מיר אַמאָל געכאַפּט, הערט איר, אַ פּסק, און נאָך גליקלעך אָפּגעשניטן. איך קאָן מיך נישט אײַנהאַלטן. איך מוז עס אײַך דערצײלן.

דאָס איז געװען װינטער־צײַט. אױך אונטערװעגנס. דער װאַגאָן איז געװען געפּאַקט. װאַרעם, װי אין אַ באָד. ערטער ― װינציק. ייִדן — קײן עין־הרע, אַ סך. װי שטערן אין הימל. קאָפּ אַף קאָפּ. נישטאָ װוּ אַ שפּילקע דורכצוּװאַרפֿן. און דאָ האָט מיר גאָט צוגעשיקט אַ פּאַרטנער אַף אַ זעקס־און־זעכציק. דװקא אַ ייִד אַ פּראָסטער און אַ שװײַגער, נאָר ער גײט־אױס אַ זעקס־און־זעכציק, אַזױ װי איך. מיר זוכן אַן אָרט, װוּ די טאַליע קאָרטן אַװעקצולײגן — נישטאָ, כאָטש צי זיך אױס! װאָס טוט גאָט? אַקוראַט אַקעגן אונדז אַף דער צװײטער באַנק ליגט אױסגעצױגן אַ מאָנאַך אין אַ שמױסענעם פּעלץ מיטן פּנים אַראָפּ און פּאָפֿט. כראָפּעט, קײן עין־הרע, געשמאַק איבערן גאַנצן װאַגאָן. איך גיב אַ קוק אַף מײַן פּאַרטנער, מײַן פּאַרטנער — אַף מיר. גלײַך װי מיר װאָלטן זיך אױפֿגערעדט. אַ מאָנאַך אַ פֿעטער, אַ גלאַטער, אַן אױסגעפּאַשעטער, מיט אַ פּעלץ אַ װײכן ― אַף אים האָט גאָט אַלײן געהײסן מאַכן אַ זעקס־און־זעכציק… און נישט לאַנג געטראַכט, לײגן מיר אױס די טאַליע קאָרטן באַם מאָנאַך אַפֿן װי־הײסט־מען־דאָס, און מע שפּילט.

אַזױ װי הײַנט געדענק איך עס — טריאומף איז געװען פּיק. איך האָב אױבער, מלכּה, מלך יום־טובֿ, אַס טרעף, קעניג שערל. די זעקסטע קאָרט… האַ? די זעקסטע קאָרט האָב איך שױן פֿאַרגעסן: אונטער הערץ אָדער אױבער הערץ? מיר דאַכט, אַז אונטער הערץ. און אפֿשר טאַקע אױבער הערץ? נאָר ס'איז שױן נישט קײן נפֿקא־מינה. דער עיקר ― איך האָב געהאַט אין דער האַנט אַ שפּיל ― װי זאָגט איר, אַ שפּיל פֿון גאָט: די אמתע פֿערציק, כּשרע דרײַ אױגן! די פֿראַגע איז נאָר: מיט װאָס, למשל, װעט מײַן פּאַרטנער אַרױסגײן? ער זאָל װעלן גײן מיט טרעף, טראַכט איך מיר, װאָלט ער געװען אַ ייִד אַ חכם. אַי, װאָלט איך אים ליב געהאַט!…

און כּך הװה. מײַן פּאַרטנער טראַכט און טראַכט (רבונו של עולם! װאָס װעט ער דאָ אױסטראַכטן?) ― און נעמט און גײט־אַרױס מסתּמא אַקוראַט מיט אַ צענטל טרעף! קושן דאַרף מען אים! איז אָבער באַ מיר אַ טבֿע, הערט איר, אַז איך שפּיל אין זעקס־און־זעכציק, האָב איך פֿײַנט, װי אַנדערע, היצן זיך, פּאַװאָליע, געלאַסן. איר האָב צײַט. פֿאַרקערט, איך האָב ליב אַביסל אָנשפּילן זיך. איך רײַב מיר דעם שטערן, מאַך כּלומרשט אַ קרום פּנים. װאָס אַרט עס מיך? לאָז מײַן פּאַרטנער האָבן אַ חײ־שעה. לאָז ער מײנען, אַז איך בין אַף צרות… גײט זײַט אַ נבֿיא, אַז הינטער די פּלײצעס באַ מיר שטײט אַ ייִדל, שטײן זאָל ער אײַך פּראַװצעס, און קוקט מיר אַרײַן אין בלעטל ― אַרױס זאָלן אים די אױגן! דערזען דאָס צענטל טרעף, רײַסט ער אַרױס באַ מיר פֿון די הענט דעם אַס טרעף, שלאָגט דאָס צענטל, דערלאַנגט אַ זעץ מיט דער האַנט איבער דער טאַליע קאָרטן, װאָס באַם מאָנאַך אַפֿן פּעלץ, און לאָזט־אַרױס אַ געשרײ:

― ס'איז געדעקט!!!… . . . . . . . . . . . . . . . .

מיט קײן צען װאַסערן האָב איך זיך נישט געקאָנט אָפּװאַשן פֿונעם דאָזיקן מאָנאַך. די זידלערײַען מיט די קללות, װאָס ער האָט אױסגעשאָטן, זאָלן פֿאַלן אַף זײַן קאָפּ. ער האָט אונדז געסטראַשעט, אַז אַף דער ערשטער סטאַנציע קריכט ער אַראָפּ און קלאַפּט־אַװעק אַ דעפּעש גלײַך צו פּורישקעװיטשן… נו? קאָן מען לעבן אַף דער װעלט?

נאָר נישט דאָס איז דער עיקר המעשׂה. איך האָב אײַך נאָר געװאָלט אױספֿירן, בדרך־אַגבֿ, װאָס מע שטײט זיך אױס אין װעג צוליב אַ זעקס־און־זעכציק, אױב מען איז אַ ליבהאָבער, װי איך, למשל. די רעכטע מעשׂה, װאָס איך װיל אײַך דערצײלן, הײבט זיך ערשט אָן. איר מעגט עס האָרכן.

געװען איז דאָס אױך װינטער, פּונקט אין דער צײַט, דאָס הײסט, חנוכּה־צײַט, און אױך אין װאַגאָן. געפֿאָרן בין איך קײן אָדעס און געפֿירט מיט זיך געלט, אַ היפּשע סומע ― מיר בײדע מעגן עס פֿאַרדינען אַלע חודש. באַ מיר איז אַ פּרינציפּ: אַז איך פֿיר מיט זיך געלט ― שלאָף איך נישט. איך האָב טאַקע נישט מורא פֿאַר גנבֿים, װאָרעם איך, אַז איך פֿיר מיט זיך געלט, האַלט איך עס ― זעט איר װוּ? אָט דאָ, אין בוזעם־קעשענע, אין אַ גוטן טײַסטער, פֿאַרבונדן מיט צװײ בענדלעך. אַ מכּה װעט אַ גנבֿ צוקומען! נאָר גאָרנישט. הײַנטיקע צײַטן ― כוליגאַנעס, עקספּראָפּריאַציעס… אַ קשיא אַף אַ מעשׂה… זיץ איך מיר אַזױ, הײסט עס, אײנער אַלײן. דאָס הײסט, נישט אײנער אַלײן. עס פֿאָרן נאָך פּאַסאַזשירן, נאָר נישט קײן ייִדן. װאָס האָב איך פֿון זײ? נישטאָ מיט װעמען צו מאַכן אַ זעקס־און־זעכציק. דערװײַל, אַזױ װי איך זיץ מיר פֿאַרזאָרגט און בענק נאָך אַ ייִדן, עפֿנט זיך די טיר פֿון אונדזער װאַגאָן ― דאָס איז געװען גוטע עטלעכע סטאַנציעס ביז אָדעס ― און עס קומען נישט אַרײַן צװײ פּאַסאַזשירן? און דװקא אַחינו בני ישׂראל. איך דערקען אַ ייִדן באַלד, ער מעג אײַך גײן אָנגעטאָן װי אַכצן פֿאָניעס און מעג מיט אײַך רײדן נישט נאָר אַף רוסיש, אַפֿילו אַף טערקיש. די צװײ פּאַסאַזשירן זײַנען געווען איינער אַן עלטערער, דער אַנדערער אַ ייִנגערער, און בײדע אָנגעטאָן אין פֿײַנע פּעלצלעך, מיט פֿײַנע היטלען, אָבער טאַקע װאָס פֿײַן הײסט! אַװעקגעשטעלט די טשעמאָדאַנעס, אױסגעטאָן די פּעלצלעך, אַראָפּגענומען די היטלען, פֿאַררײכערט צו פּאַפּיראָסן, מיר אױך געגעבן אַ פּאַפּיראָס ― און מע רעדט. פֿריִער, געװײנטלעך, רעדט מען בלשון יונית, דערנאָך ייִדיש. „פֿון װאַנעט איז אַ ייִד? װוּּהין פֿאָרט איר?“ ― „װוּהין פֿאָרט איר?“ ― „קײן אָדעס“. ― „קײן אָדעס? איך פֿאָר דאָך אױך קײן אָדעס“. ― „פֿאָרן מיר, הײסט עס, אַלע דרײַ קײן אָדעס“. אַהין־אַהער, מע האָט זיך צערעדט. „װײסט איר, װאָס פֿאַר אַ יום־טובֿ באַ אונדז איז הײַנט?“ ― „דהײַנו?“ ― „איר האָט פֿאַרגעסן? חנוכּה!“ ― „אױ, חנוכּה? חנוכּה איז דאָך אַ מצװה צו מאַכן אַ קערטל! אַ זעקס־און־זעכציק!“ ― „גערעכט!“ ― כאַפּט זיך אױף דער יונגערמאַן און ציט־אַרױס פֿונעם אַלטנס קעשענע אַ טאַליע קאָרטן און רופֿט זיך אָן צום עלטערן: „פּאַפּאַ! לכּבֿוד חנוכּה אַ זעקס־און־זעכציק?“…

די משמעות ― אַ טאַטע מיט אַ זון. טשיקאַװע צו זען, װי אַ זון שפּילט מיט אַ טאַטן אין זעקס־און־זעכציק. איך װאָלט אַפֿילו אַ בעלן געװען אַלײן מאַכן אַ זעקס־און־זעכציק, נאָר דעם יצר־הרע נאָכגעבן, װי זאָגט איר, טאָר מען נישט. מיר װעלן זיך באַגנוגענען דערמיט, װאָס מיר װעלן קוקן, װי יענער שפּילט…

איבערגעקערט אַ טשעמאָדאַן, אַװעקגעשטעלט צװישן די פֿיס — מע װאַרפֿט־אױס קאָרטן. דער טאַטע איז ערשטע האַנט, דער זון צוױיטע האַנט, און מע שפּילט אין זעקס־און־זעכציק. איך זיץ באַ דער זײַט און קוק־אַרײַן צום אַלטן. טוט מיך דער אַלטער אַ פֿרעג פֿאַרבײַגײענדיק, אױב מיר איז באַקאַנט דאָס שפּיל פֿון זעקס־און־זעכציק? צעלאַך איך מיך מן הסתּם: אַ שײנע מעשׂה, נאָר אַ קורצע. איך בין אַלײן דער מחבר פֿון זעקס־און־זעכציק, פֿרעגן זײ מיך, אױב איך שפּיל אין זעקס־און־זעכציק! און איך זיץ מיר אַזױ מן הצד און קוק, װי די צװײ, דער טאַטע מיטן זון, שפּילן אין זעקס־און־זעכציק. און איך בין שטאַרקער פֿון אײַזן: דער אַלטער הינערפֿרעסער מאַכט גענג, אַז מע קאָן שטאַרבן. שטעלט אײַך פֿאָר: אַ מענטש האָט אין דער האַנט צװײ מאָל טריומף מיטן נײַנטל, צװײ שטאַרקע פּיק מיט אײן מאָל טרעף, ― גײ־זשע אָפּ מיטן טרעפֿל, װעסטו צוקױפֿן נאָך אַ מאָל טריומף צו אַ פֿערציק און אפֿשר קאָנען דעקן? נײן! אַמער, גײט ער בעסער מיטן ייִנגערן פּיק און בלײַבט שטײן, װי אַ לײמענער גולם, מיט אַ נאַקעט צענטל פּיק! נעמט דאָך מסתּמא דער זון, די צירונג, און דעקט, און גײט־אַרױס צו אים פֿריִער מיט אײן מאָל יום־טובֿ, נאָך אַ מאָל יום־טובֿ, װי גאָט האָט געבאָטן, ציט־אָפּ דאָס צענטל פּיק, דעקט־אױף אַ צװאַנציק ― און אַ גוטן טאָג מיט דער קאַפּאָטע. דרײַ אױגן, װי די בעכער!

דאָס איז געװען אײן מאָל אַ גאַנג.

דאָס אַנדערע מאָל איז געװען נאָך ערגער. טאַקע הימל־שרײַענד! הערט אַ מעשׂה: אַ ייִד האָט זײַן אײגנס זעקס אױגן. עס פֿעלט אים סך־הכּל אײן אױג. און דער פּאַרטנער, דער זון הײסט עס, האָט ערשט צװײ. אין האַנט איז באַם אַלטן תּרח אַזױ גרױס װי דרײַ מאָל טריומף מיט אַ צװאַנציק. כאַפּט ער און דעקט־צו און גײט נישט אָפּרופֿן יום־טובֿ. נײן. ער זאָגט בעסער צװאַנציק. גײט דער פּאַרטנער, דער זון הײסט עס, און ציט־אָפּ באַ אים דעם צװאַנציק מיט אַ טריומף און מיט נאָך אַ קאָרט און זאָגט אַלײן צװאַנציק ― און פֿאַרטיק מיט דרײַ אױגן! טוט עס מיך אַ טראָג־אױף: אַ װיסטער אַ פֿינצטערער חנוכּה!… נײן, איך קאָן שױן מער נישט צוזען. „האָט קײן פֿאַריבל נישט, זאָג איך צום אַלטן גאַנאַמניק, באַ מיר איז אַ פּרינציפּ נישט אַרײַנמישן זיך בעת יענער שפּילט. נאָר איך װאָלט אַ בעלן זײַן װיסן, מאַכט מיך קלאָר, װאָס איז דער שׂכל, װאָס איר האָט געדעקט? נײן, זאָגט מיר, איך בעט אײַך, װאָס פֿאַר אַ רעכענונג האָט איר דאָ געהאַט? ממה־נפֿשך: האָט אײַער פּאַרטנער שראַגע, זײַט איר דאָך אַװדאי אינדערהײם. אלא װאָס דען? טאָמער האָט ער גאָלד? געזונטערהײט! מיט װאָס ריזיקירט איר דאָ? מיט אײן אױג, בעת איר האָט זעקס און יענער צװײ? מע דאַרף דאָך זײַן ערגער װי געשמדט!“… ענטפֿערט ער מיר נישט דאָס צװײטע װאָרט, דער אַלטער כּלבֿ, נאָר דער זון, דער קדיש, שמײכלט: „דער פּאַפּאַ, זאָגט ער, שפּילט שוואַך, שװאַך. דער פּאַפּאַ, זאָגט ער, קאָן נישט שפּילן אין זעקס־און־זעכציק“. „אײַער פּאַפּאַ, זאָג איך, טאָר נישט שפּילן אין זעקס־און־זעכציק. אין זעקס־און־זעכציק, זאָג איך, לאָזט מיך!“ װיל אָבער דער אַלטער הונט נישט אָפּטרעטן בשום אופֿן און שפּילט װײַטער, און מאַכט אַזעלכע גענג, אַז מען קאָן באַקומען די אַפּאָפּלעקציע! קױם מיט צרות האָב איך מיך אײַנגעבעטן, דער אַלטער שמאָראַװידלעק זאָל מיר איבערגעבן די האַנט מער נישט אַף צװײ־דרײַ פּאַרטיעס. „לכּבֿוד חנוכּה, זאָג איך, לאָזט מיך אױך פֿאַרדינען אַ מצװה“…

„װי טײַער שפּילן מיר?“ ― מאַכט צו מיר דער קדיש. ― „װי טײַער איר װילט“. ― „צו אײנערלעך?“ ― „לאָז זײַן צו אײנערלעך. נאָר מיט אַ תּנאַי, זאָג איך אין אַ ליצנות, דער פּאַפּאַ אײַערער זאָל אײַך נישט אַרײַנקוקן, זאָג איך, אין בלאַט אַרײַן און זאָל אײַך חלילה נישט געבן קײן עצות“… װערט אַ געלעכטער, און מיר הײבן אָן שפּילן. אײן פּאַרטיע, די אַנדערע, די דריטע. עס גײט מיר, קײן עין־הרע, דורך טיר און דורך טױער. מײַן פּאַרטנער הײבט זיך אָן צו היצן. ער װיל, זאָגט ער, שטעלן צװײ מאָל אַזױ פֿיל. װילסט צװײ מאָל, לאָז זײַן צװײ מאָל אַזױ פֿיל. װערט ער מסתּמא באַגראָבן צװײ מאָל אַזױ פֿיל און היצט זיך נאָך מער. ער װיל, זאָגט ער, פֿיר מאָל אַזױ פֿיל. װילסט פֿיר מאָל, לאָז זײַן פֿיר מאָל אַזױ פֿיל. און ער װערט װידער באַגראָבן. װערט ער שױן גוט אין כּעס: ער װיל, זאָגט ער, אַף אַ כּף־האער. שטעלט זיך אַװעק דער אַלטער צדיק, דער פֿאָטער הײסט עס: ער װעט נישט דערלאָזן! הערט ער אים אָבער, דער תּכשיט, אין טראָק, און עס גײט באַ אונדז אַף אַ כּף־האער ― און ער פֿאַרשפּילט. װערט דער אַלטער תּנא בײז, הײבט זיך אױף און זעצט זיך אָבער באַלד צוריק אַװעק, קוקט מיר אַרײַן אין די קאָרטן, זינגט בעת־מעשׂה אונטער און שמאָרעט־צו מיט דער נאָז ― און מײַן פּאַרטנער ברענט, װי אַף פּאָקן. װאָס מער ער פֿאַרשפּילט, מער היצט ער זיך. װאָס מער ער היצט זיך, מער פֿאַרשפּילט ער. דער אַלטער אינדיק איז אױסער זיך! ער בײזערט זיך, זידלט זיך, קוקט־אַרײַן צו מיר אין די קאָרטן, זינגט־אונטער און שמאָרעט־צו מיט דער נאָז. און דער זון, די צאַצקע, אַ קאָן נאָך אַ קאָן, ער ברענט, װי אַ

שטרױענער דאַך. „זאָל איך שלעכטס האָבן, ― זאָגט צו אים דער פֿאָטער ― אױב דו װעסט װײַטער שפּילן!“ „פּאַפּאַ! ― בעט זיך באַ אים דער זון. ― מער נישט, אַז נאָך אײן קאָן. אַנישט, זאָל איך נישט דערלעבן אױפֿשטײן פֿון דעם אָרט!“ „מער נישט, אַז אײן קאָן, זאָג איך צום אַלטן פֿאָקערלאָ, װאָס װעט אײַך אַרן?“…

הכּלל, מע גיט קאָרטן ― דאַנקען גאָט, ער האָט געװוּנען. איך בין שױן אַלײן אױך צופֿרידן, װאָס ער האָט געװוּנען. װיל ער אָבער, זאָגט ער, נאָך אַ קאָן. נאַרישקײטן. מע קאָן דאָך נישט זײַן אַזױ גראָב, בעת יענער האָט זיך אַזױ פֿאַרשפּילט. נאָך דעם קאָן ― נאָך אַ קאָן, און נאָך אַ קאָן, און נאָך אַ קאָן. װאָס טױג אײַך, עס האָט זיך איבערגעדרײט דאָס רעדל אינגאַנצן אַף זײַן זײַט. „נו? ― רוף איך מיך אָן צום אַלטן המן, ― פֿאַר װאָס בײזערט איר זיך איצטער נישט אַף אײַער קדיש?“ „איך װעל אים שױן אינדערהײם, זאָגט ער, געבן אַ װיסטן סוף. ער װעט מיך האָבן צו געדענקען!“

אַזױ זאָגט דער אַלטער גנבֿ און הערט נישט אױף צו קוקן מיר אין די קאָרטן אַרײַן און אונטערזינגען און אונטערהוסטן און צושמאָרען מיט דער נאָז. מיר איז באַלד נישט געפֿעלן זײַן אַרײַנקוקן צו מיר אין בלאַט און זײַן זינגען מיט זײַן הוסטן מיט זײַן שמאָרען מיט דער נאָז. נאָר כּל־זמן מיר איז געגאַנגען דאָס קערטל, האָב איך מיך מײשבֿ געװען: „זינג, הוסט, שמאָרע מיט דער נאָז“… איצט, אַז עס האָט אָנגעהױבן גײן צוריק, איז מיר אַרײַן אַ געדאַנק, איך זאָל מיך צוהערן צו זײַן זינגען מיט זײַן הוסטן מיט זײַן שמאָרען מיט דער נאָז, צי שטעקט דאָ נישט דרינען אָקאָרשט אַ שמד־שטיק? דערװײַל גיט מען קאָרטן. אַ פּאַרטיע נאָך אַ פּאַרטיע ― שלעכט! איך האַלט אין אײן פֿאַרשפּילן. איך גײ אַלע מאָל אָפּ אָן אַ זײַט, בינד־אױף די זײַט־קעשענע, צי־אַרױס אַ הונדערטער נאָך אַ הונדערטער. עס האַלט שױן שמאָל. עס טאָגט! פּלוצעם נעמט מיך אָן דער אַלטער באַנדיט באַ דער האַנט: „זאָל איך שלעכטס האָבן, זאָגט ער, אױב איך װעל אײַך לאָזן שפּילן, זאָגט ער; ס'איז באַ אײַך דער לעצטער הונדערטער“. װער איך מסתּמא אױפֿגעבראַכט: „פֿון װאַנען װײסט איר, אַז ס'איז באַ מיר דער לעצטער הונדערטער?“ ― און אים אַף־צו־להכעיס שטעל איך אַװעק דעם גאַנצן הונדערטער.

ערשט דעמאָלט, אַז איך האָב מיך אינגאַנצן אױסגעלײדיקט און איך האָב מיר געגעבן אַ כאַפּ, אַז איך ביז נקי, רײן װי אַ טעלער און נאַקעט װי די מאַמע האָט מיך געהאַט, און ס'איז שױן נישט געװען מער װאָס צו שטעלן אין קאָן, און מײַן פּאַרטנער האָט גענומען פֿאַרשפּילען זיך אַף אַלע קנעפּלעך און די בעקלעך האָבן אים געפֿלאַמט ― ערשט דעמאָלט האָב איך גענומען אַרומקוקן זיך, װוּ איך בין אַף דער װעלט? עפּעס האָט מיר דאָס האַרץ געזאָגט, אַז איך האָב מיך אַרײַנגעכאַפּט אין דער טומאה, אַז איך בין אַרײַן אין אַ נעץ… עס האָט מיר אָנגעהױבן אױסװײַזן, אַז דער טאַטע איז נישט קײן טאַטע און דער זון איז נישט קײן זון… מיר איז נישט געפֿעלן זײער קוקן, װאָס זײ האָבן זיך איבערגעקוקט, מיטן אױפֿשטײן פֿונעם זון און אַװעקגײן אַף אַ זײַט און מיטן נאָכגײן פֿונעם טאַטן. עס האָט זיך מיר אױסגעװיזן, אַז דער אַלטער האָט עפּעס אַ זאָג געגעבן דעם יונגן, און איך װאָלט געמעגט שװערן, אַז דער יונגער האָט עפּעס אַרײַנגערוקט דעם אַלטן אין יד אַרײַן…

דער ערשטער געדאַנק איז באַ מיר געװען: אפֿשר זיך אַרױסװאַרפֿן דורכן פֿענצטער?“… נאָכדעם האָב איך מיר געזאָגט: „נײן, אַ מעסער זײ בײדן איבערן האַלדז, אָדער אַ פּיסטױל זײ אין האַרצן אַרײַן, אָדער גלאַט אָנפֿאַלן אַף זײ, כאַפּן פֿאַרן גאָרגל און נעמען װערגן, װערגן!… נאָר גײ מאַך, אַז איך בין אײנער און זײ זײַנען צװײ. און דערװײַלע דער צוג לױפֿט. די רעדער קלאַפּן. דער קאָפּ דרײט זיך. אין האַרצן ברענט אַ פֿײַער… װאָס װעט זײַן? אָט־אָט, אָקערשט װי מע זעט נישט, זײַנען מיר אין אָדעס. װאָס װעל איך טאָן? װוּהין װעל איך גײן? װאָס װעל איך זאָגן?… איך טו אַ קוק ― מײַנע חבֿרה־לײַט נעמען זיך צו די טשעמאָדאַנעס. „װוּ זײַנען מיר?“ „אין אַ שטאָט, מאַכן זײ צו מיר, װאָס זי הײסט אָדעס“. איך טו מיך אַ כאַפּ צו דער קעשענע.― איך האָב דאָך נישט אַפֿילו מיט װאָס דעם טרעגער צו באַצאָלן! עס באַשלאָגט מיך אַ קאַלטער שװײס. עס שטײען באַ מיר טרערן אין די אױגן. די הענט טרײסלען זיך מיר. איך גײ־צו צום אַלטן קצבֿ: „איך האָב, זאָג איך, צו אײַך אַ בקשה… כאָטש אײן פֿינפֿאונצװאַנציקער“… „װאָס זאָגט איר מיר? זאָגט אים“ ― מאַכט צו מיר דער אַלטער גזלן און װײַזט מיר אָן אַפֿן יונגן. דער יונגער זשוליק דרײט זיך די װאָנצעס, מאַכט זיך, װי ער הערט נישט. דער לאָקאָמאָטיװ פֿײַפֿט. סטאָפּ ― מיר זײַנען שױן אין אָדעס. דער ערשטער, װאָס איז אַרױסגעשפּרונגען פֿון װאַגאָן ― דאַרפֿט איר שױן אַלײן פֿאַרשטײן, אַז דאָס בין געװען איך. און אַ גװאַלד האָט געמאַכט אױך נישט קײן אַנדערער. מיט די לעצטע כּחות האָב איך גענומען שרײַען: „זשאַנדאַר! זשאַאַנדאַר!!“… און עס האָט נישט פֿיל גענומען, און עס איז אױסגעװאַקסן אַ זשאַנדאַר, און נאָך אַ זשאַנדאַר, און נאָך צװײ זשאַנדאַרן, און נאָך דרײַ זשאַנדאַרן… נאָר ביז עפּעס־װאָס, איז שױן דער ייִנגערער ימח־שמוניק נעלם געװאָרן. געבליבן איז נאָר דער אַלטער מתושלח, װעלכן איך האַלט־צו באַ דער האַנט שטאַרק־שטאַרק, ער זאָל נישט אַנטלױפֿן. װאָס טױג אײַך, ס'איז געװאָרן אַפֿן װאָקזאַל אַ צונױפֿלױף פֿון מענטשן, ערדטרעטעניש! און מע האָט אונדז אַרײַנגעבעטן בײדן אין אַ באַזונדער חדר אַרײַן. דאָרט האָב איך דערצײלט די גאַנצע מעשׂה פֿון אַלף ביז תּיו. נישט געזשאַלעװעט אַ טרער, אױסגעגאָסן מײַן גאַנץ ביטער האַרץ. מײַן געשיכטע, װײַזט אױס, האָט זײ רעכט אָנגענומען באַם האַרצן, װאָרעם מע האָט זיך באַלד אַ נעם געטאָן צום אַלטן כּשוף־מאַכער, ער זאָל אױפֿדעקן דעם גאַנצן אמת. לאָזט זיך אױס, אַז װער־װאָס? ער װײס נישט פֿון װאָס צו זאָגן. פֿרעגט אים בחרם: װאָסערע לאָקשן? װאָסערע זעקס־און־זעכציק? װאָסערע קאָרטן? װאָסער זון? ער האָט גאָרנישט קײן זון. גאָרנישט געהאַט קײנמאָל. „אָט דער מענטש איז גערירט“… ― אַזױ מאַכט דער אַלטער ממזר און װײַזט אַפֿן קאָפּ, אַז איך בין אַ קראַנקער. „אַזאַ מעשׂה? ― זאָג איך, ― זאָל מען אים נאָר גוט באַזוכן!“ און מע נעמט אים און מע טוט אים אױס, איך בעט איבער אײַער כּבֿוד, ביזן העמד ― נישט קײן קאָרטן, נישט קײן געלט! סך־הכּל פֿאַרמאָגט ער אַרום און אַרום צװײ און צװאַנציק מיט זיבעציק, און אַלײן זעט ער אױס אַזאַ נעבעך, אַזאַ כּשרע זאַך, אַז איך הײב אָן איבערצוטראַכטן, אפֿשר בין איך טאַקע נישט באַ אַלע געדאַנקען? אפֿשר האָט זיך מיר געחלומט, אַז דאָס איז אַ טאַטע מיט אַ זון און אַז איך האָב געשפּילט מיט זײ אין זעקס־און־זעכציק, און אַז איך האָב פֿאַרשפּילט אַ פֿאַרמעגן?… װאָס איז געװען דער סוף? ― פֿרעגט גאָרנישט. לאָמיר בעסער צעשלאָגן זיך די געדאַנקען, מאַכן אינצװײען אַ זעקס־און־זעכציק לכּבֿוד חנוכּה…

אַזױ לאָזט־אױס דער פּאַרשױן, װאָס זעט־אױס אַ לײַטישער מענטש צו זײַן, אַ קאָמי־װאָיאַזשער, אַזױ װי איך, און אפֿשר אַלײן אַ סוחר. און עס װאַקסט־אױס באַ אים אין די הענט אַ טאַליע קאָרטן, און ער װאַרפֿט־אױס, װער ס'זאָל זײַן ערשט ― „װי טײַער שפּילן מיר?“…

איך קוק אַף מײַן פּאַרשױן, װי ער װאַרפֿט די קאָרטן עפּעס צו קונציק, צו גלאַט און צו גיך. צו װײַסע הענט באַ אים. צו װײַסע און צו װײכע. און עס פֿליט מיר דורך אין קאָפּ אַ מיאוסע מחשבֿה…

― מיט פֿאַרגעניגן, זאָג איך, װאָלט איך מיט אײַך געמאַכט אַ זעקס־און־זעכציק לכּבֿוד חנוכּה, נאָר איך װײס נישט, זאָג איך, מיט װאָס מען עסט דאָס. װאָס הײסט עס, זאָג איך, אײגנטלעך, זעקס־און־זעכציק?…

מײַן פּאַרשױן האָט מיר געגעבן אַ קוק־אַרײַן אין די אױגן מיט קױם־קױם אַ שמײכעלע אַף די ליפּן, און שטיל, מיט אַ גרינגן זיפֿץ, אַראָפּגעלאָזט די קאָרטן צוריק אין קעשענע.

אַף דער ערשטער סטאַנציע האָט ער נישט געסטײַעט אונטער די הענט. איך בין אַ בעלן געװען אױסגײן נאָכדעם אַלע װאַגאָנעס צװײ מאָל הין און צוריק — עס איז פֿון אים קײן זכר נישט געבליבן.

ענדע געשיכטע נומער עלף.

געשריבן אין יאָר 1910 ג י מ נ אַ ז י ע

װינטער. אַקעגן מיר זיצט אַ ייִד פֿון מיטעלע יאָרן, מיט אַ געל בערדל, שױן אַביסל גרױלעך. אַ טכױרן טולופּל, אַביסל אָפּגעבאַרעט. מיר האָבן זיך צערעדט.

― דער ערגסטער שׂונא, הערט איר, ― רופֿט ער זיך אָן צו מיר — װעט אײַך נישט טאָן דאָס, װאָס אַ מענטש קאָן טאָן זיך אַלײן, ובפֿרט אַז עס מישט זיך אַרײַן אַ ייִדענע, אַ װײַב הײסט עס. אַקעגן װאָס, מײנט איר, זאָג איך עס? אַקעגן מיר אַלײן טאַקע. אָט נעמט מיך, למשל, װי איר זעט מיך אָטאָ ― דאַכט זיך, װאָס? אַ ייִד, כלעבן, אַ מיטלמעסיקער. אַף דער נאָז באַ מיר שטײט נישט אױפֿגעשריבן: צי האָב איך געלט, צי האָב איך קײן געלט נישט, צי אפֿשר בין איך גאָר דערונטער? עס קאָן זײַן, אַז אַמאָל האָב איך דװקא יאָ געהאַט געלט, און נישט אַזױ געלט אַלײן, געלט איז בלאָטע ― פּרנסה האָב איך געהאַט, און בכּבֿוד, און שטיל, נישט געפֿלױגן, נישט געטראַסקעט, װי אַנדערע, װאָס האָבן ליב פֿי־פֿו־פֿאַ. נײן! איך גײ מיט דעם גאַנג, אַז שטיל און פּאַמעלעך איז בעסער. שטיל און פּאַמעלעך האָב איך מיר געהאַנדלט, שטיל און פּאַמעלעך אַ פּאָר מאָל געשטעלט זיך און פּאַמעלעך אָפּגעעקט מיט די סוחרים, און װידער גענומען זיך שטיל און פּאַמעלעך צו דער אַרבעט. איז דאָך אָבער פֿאַראַן אַ גאָט אַף דער װעלט, האָט ער מיך מזכּה געװען מיט מײַן