אײַזנבאַן־געשיכטעס: 5: אַ מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס

שלום עליכם (אַלע װערק)

געשיכטע נומער פֿינף אַ מענטש פֿון בוענאָס אײַרעס

פֿאָרן אין באַן איז גאָר ניט אַזױ אומעטיק, װי אַנדערע מײנען. אַבי מע טרעפֿט נאָר אָן אַ גוטע קאָמפּאַניע. אַמאָל מאַכט זיך אײַך צו פֿאָרן מיט אַ סוחר, מיט אַ מענטשן, װאָס פֿאַרשטײט געשעפֿט. דעמאָלט װײסט איר גאָרנישט, װוּ די צײַט קומט אַהין. און אַמאָל טרעפֿט איר אָן נישט אַף קײן סוחר, נאָר אַזױ אַף אַ געניטן מענטשן, אַ קלוגן, אַ דורכגעטריבענעם, אַ „גערײכערטע ליולקע“, װאָס איז קלאָר די װעלט אַף אױסװײניק. מיט אַזאַ מענטשן איז אַ פֿאַרגעניגן צו פֿאָרן. מע קאָן פֿון אים עפּעס נאַשן. און אַמאָל שיקט אײַך גאָט צו גלאַט אַ לעבעדיקן פּאַסאַזשיר. אַ לעבעדיקן און אַ פֿרײלעכן און אַ באַרעדעװדיקן. רעדט ער און רעדט און רעדט. דאָס מױל מאַכט זיך אים ניט צו רײדנדיק. און נאָר פֿון זיך, און נאָר פֿון זיך.

אָט מיט אַזאַ מין נפֿש איז מיר אױסגעקומען אײנמאָל פֿאָרן אַ גאַנץ היפּשע שטרעקע.

אונדזער באַקאַנטשאַפֿט האָט זיך אָנגעהױבן ― װי אַזױ הײבט זיך אָן אַ באַקאַנטשאַפֿט אין װאַגאָן? ― פֿון אַ קלײניקײט: „װײסט איר ניט, װי אַזױ הײסט די סטאַנציע?“ אָדער: „װוּ האַלט דער זײגער?“ אָדער: „צי האָט איר ניט באַ זיך אַ שװעבעלע?“ גיך, גאַנץ גיך זײַנען מיר געװאָרן גוטע ברידער, גלײַך װי מיר װאָלטן שױן געװען באַקענט װער װײסט פֿון װען אָן. אַף דער ערשטער סטאַנציע, װוּ מיר האָבן זיך אָפּגעשטעלט אַף עטלעכע מינוט, האָט ער מיך שױן געכאַפּט אונטער דער האַנט, צוגעפֿירט גלײַך צום בופֿעט, און גאָרנישט געפֿרעגט מיך, צי איך טרינק, צי נײן, האָט ער געהײסן אָנגיסן צװײ גלעזלעך קאָניאַק. באַלד נאָכדעם האָט ער געגעבן אַ װוּנק צו מיר, איך זאָל מיך אַ נעם טאָן צום גאָפּל, און אַז מיר זײַנען פֿאַרטיק געװאָרן מיט די אַלע מינים געזאַלצנס און פֿאַרבײַסנס, װאָס געפֿינען זיך אין יעדן בופֿעט, האָט ער געהײסן אָנגיסן צװײ קופֿל ביר, פֿאַררײכערט ― זיך אַ ציגאַר, מיר אַ ציגאַר ― און אונדזער גוטפֿרײַנטשאַפֿט איז געשלאָסן געװאָרן.

― איך דאַרף אײַך זאָגן גאַנץ אָפֿנטלעך, אָן אַ קאַפּ חניפֿה, ― מאַכט צו מיר מײַן נײַער באַקאַנטער שױן זיצנדיק אין װאַגאָן, ― אַז איר זײַט מיר געפֿעלן געװאָרן ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? ― פֿון דער ערשטער מינוט, װאָס איך האָב אײַך דערזען. װי איך האָב נאָר אַ קוק געטאָן אַף אײַך, אַזױ האָב איך מיר געזאָגט: אָט דאָס איז אַ מענטש, מיט װעמען מע קאָן רײדן אַ װאָרט. איך האָב פֿײַנט, הערט איר, זיצן װי אַ נאַפּודעלע און שװײַגן. איך האָב ליב רײדן מיט אַ לעבעדיקן מענטשן, און צוליב דעם טאַקע האָב איך גענומען אַ בילעט דריטע קלאַס, איך זאָל האָבן מיט װעמען צו רײדן. אַזױ פֿאָר איך דװקא צװײטע קלאַס. און ערשטע קלאַס מײנט איר, קאָן איך נישט אױספֿירן? איך קאָן אױספֿירן ערשטע קלאַס אױך. אפֿשר רעכנט איר, אַז איך באַרים זיך פֿאַר אײַך? נאַט, זעט.

און מיט די װערטער כאַפּט־אַרױס מײַן פּאַרשױן פֿון דער הינטערשטער הױזנקעשענע און עפֿנט־אױף אַ טײַסטער, אָנגעפּאַקט מיט געלט, טוט אַ פּאַטש מיט דער האַנט פֿון אױבן, װי אַף אַ װײך קישעלע, און באַהאַלט דעם טײַסטער צוריק:

― שרעקט זיך ניט, ס'איז דאָ נאָך.

איך באַטראַכט דעם נפֿש און קאָן נישט טרעפֿן בשום אופֿן, װיפֿל ער איז אַלט. ס'איז רעכט צו זאָגן ― אַ יאָר פֿערציק, און ס'איז רעכט צו זאָגן ― עטלעכע און צװאַנציק. דאָס פּנים גלאַט און קײַלעכיק, אַ ביסעלע צו־שטאַרק צוגעברענט. קײן סימן פֿון קײן באָרד און װאָנצעס. אױגעלעך קלײנע, בױמלדיקע און לאַכנדיקע. און אַלײן איז דאָס אַ קלײנטשיקס, אַ קײַלעכיקס, אַ רירעװדיקס, אַ לעבעדיקס, אָנגעטאָן פֿון אױבן ביז אַראָפּ נעט און נאָבל, אַזױ װי איך האָב ליב: אַ שנײ־װײַס העמד מיט גאָלדענע קנעפּ. אַ רײַכער פּלאַסטראָן־שניפּס מיט אַ שײנער נאָדל אַרײַנגעשטעקט. אַ נײַער עלעגאַנטער בלױער אָנצוג פֿון עכט־ענגלישן שעװיאָט. אַ פּאָר לאַקירטע שיך, קלוגע שיך. אַ שװערער גאָלדענער רינג אַפֿן פֿינגער מיט אַ בריליאַנט, װאָס שפּיגלט זיך אָפּ אַף דער זון אין טױזנט װאַסערן (דער רינג, אױב ער איז נאָר אַן אמתער, דאַרף װערט זײַן ניט װינציקער פֿון פֿיר־פֿינף הונדערט, אױב ניט מער).

שײן אָנטאָן זיך ― דאָס איז, נאָך מײַן מײנונג, די הױפּטזאַך באַ מענטשן. איך האָב ליב אַלײן שײן אָנטאָן זיך, און האָב ליב, אַז יענער גײט שײן אָנגעטאָן. נאָכן אָנטאָן װעל איך אײַך דערקענען, װער ס'איז אַ פֿײַנער מענטש, און װער ניט. פֿאַראַן אַפֿילו אַזעלכע, װאָס האַלטן, אַז ס'איז גאָר קײן ראַיה ניט. מע קאָן, זאָגן זײ, גײן זײער שײן אָנגעטאָן און זײַן װאָס אין דער קאָרט. װעל איך אײַך אָבער פֿרעגן, ענטפֿערט מיר דערױף: למאַי טוט זיך אָן שײן די גאַנצע װעלט? למאַי טראָגט דער אַזאַ מין אָנצוג, און דער אַזאַ מין קאָסטיום? למאַי קױפֿט זיך אײנער אַ „דיפּלאָמאַט־שניפּס“, אַן אַטלעסענעם, אַ גלאַטן, פּערל־גרין קאָליר, און דער אַנדערער זוכט אַ „רעגאַט“, דװקא אַ רױטן און דװקא מיט װײַסע שפּרענקעלעך?

איך װאָלט אײַך געקאָנט ברענגען נאָך אַ סך אַזעלכע בײַשפּילן, מײן איך אָבער, אַז ס'איז ניט כּדאַי. אַן עבֿירה די צײַט. לאָמיר בעסער אומקערן זיך צו מײַן נײַעם באַקאַנטן און האָרכן, װאָס װעט ער אונדז דערצײלן.

„― אַזױ, אַזױ, ליבער פֿרײַנט. װי איר זעט, קאָן איך שױן דװקא יאָ פֿאָרן צװײטע קלאַס. מײנט איר, איך זשאַלעװע געלט? געלט איז בלאָטע, נאָר ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? ― איך האָב ליב דריטע קלאַס, װײַל איך בין אַלײן אַ פּראָסטער מענטש און האָב ליב פּראָסטע מענטשן. איך בין, פֿאַרשטײט איר מיך, אַ ד ע מ אָ ק ר אַ ט. איך האָב מײַן קאַריערע אָנגעהױבן קלײן, זײער קלײן. אָט אַזױ אָ! (מײַן נײַער באַקאַנטער טוט מיר אַ װײַז מיט דער האַנט באַ דער ערד, װי קלײן ער האָט אָנגעהױבן זײַן קאַריערע). און בין געװאַקסן העכער און העכער. (מײַן נײַער באַקאַנטער באַװײַזט מיר מיט דער האַנט אַרױף, צו דער סטעליע, װי װײַט הױך ער איז געװאַקסן). נישט מיט אַ מאָל, כאַפּט זיך נישט, נאָר פּאַװאָלינקע, ביסלעכװײַז, ביסלעכװײַז. פֿריִער בין איך געװען אַ „מענטש“ באַ יענעם. װאָס זאָג איך אַ „מענטש“? כאַ־כאַ־כאַ! ביז איך בין דערגאַנגען צו אַזאַ הױכער שטופֿע ― זײַן באַ יענעם אַ „מענטש“, ― זײַנען אָפּגעלאָפֿן גענוג־גענוג װאַסערן! אַז איך טו אַמאָל אַ טראַכט, הערט איר, װאָס בין איך געװען, אַז איך בין געװען אַ קינד, שטעלן זיך מיר ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? ― די האָר קאַפּױר! איך קאָן מיך, הערט איר, גאָר ניט דערמאָנען װעגן דעם. איך ק אָ ן מיך ניט דערמאָנען און װ י ל מיך ניט דערמאָנען. איר מײנט אפֿשר, װײַל סע שטײט מיר ניט אָן? אַדרבה. איך זאָג אַלעמען, װער איך בין. אַז מע פֿרעגט מיך: פֿון װאַנען זײַנט איר? ― שעם איך מיך ניט און זאָג, אַז איך בין פֿון אַ גרױסער מדינה, פֿון ס אָ ש מ אַ ק ע ן. װײסט איר, װוּ געפֿינט זיך אָט דאָס ס אָ ש מ אַ ק ע ן? אַ שטעטל פֿאַראַן אַזעלכעס אין קורלאַנד, ניט װײַט פֿון מיטאַװע, רופֿט מען דאָס ס אָ ־ ש מ אַ ק ע ן. די גאַנצע שטאָט איז אַזױ גרױס, אַז איך װאָלט זי באַ הײַנטיקן טאָג געװיס געקאָנט אָפּקױפֿן מיט אַלע אירע פּאָטראָכעס. עס קאָן זײַן, אַז איצט האָט זיך די שטאָט איבערגעביטן, אױסגעװאַקסן ― װעל איך אײַך נישט זאָגן. נאָר אין מײַנע יאָרן האָט גאַנץ סאָשמאַ־קען ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? ― פֿאַרמאָגט מער ניט װי אײן מאַראַנץ, װאָס איז געגאַנגען מיד ליד, פֿון אײן װירטן צו דער אַנדערער, אַף מכבד צו זײַן די געסט שבת נאָכן טיש.

„אָט אין דעם סאָשמאַקען בין איך דאָס דערצױגן געװאָרן אַף הילכיקע פּעטש, טרוקענע קלעפּ, אײַזערנע סטוסאַקעס, רױטע פֿונקען אין די אױגן, בלױע צײכנס אַפֿן לײַב און דערצו אַ הונגעריקן מאָגן. קײן זאַך, הערט איר, געדענק איך ניט אַזױ, װי הונגער. אַ הונגעריקער בין איך אַרױס אַף גאָטס װעלט, און הונגער האָב איך געליטן פֿון זינט איך בין צו מײַן שׂכל געקומען. הונגער, האַרצקלעמעניש און מוראדיקע נודנאָ־טע… שאַט! זשיװעצע, װײסט איר, װאָס הײסט זשיװעצע? עס װאַקסט אַף די בײמער און כּלי־זמר באַנוצן עס אַפֿן אָרט פֿון קאַניפֿאָליע. האָב איך געלעבט מיט דעם ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? ― כּמעט אַ גאַנצן זומער. דאָס איז געװען דער זומער, װען מײַן שטיפֿטאַטע, אַ קורנאָסער שנײַדער, האָט מיר אױסגעדרײט אַ האַנט און האָט מיך אַרױסגעטריבן פֿון מײַן מאַמעס שטוב, און איך בין אַנטלאָפֿן פֿון סאָשמאַ־קען קײן מיטאַװע. אָט די האַנט, זעט איר? ― עס דאַרף נאָך זײַן אַ סימן הײַנט אױך“.

און מײַן נײַער באַקאַנטער פֿאַרקאַטשעט אַן אַרבל און װײַזט מיר אַ װײכע געזונטע פּוכקע האַנט און דערצײלט װײַטער:

„― אַרומגעבלאָנקעט זיך אַ הונגעריקער, אַ נאַקעטער, אַ באָרװעסער אין מיטאַװע און אױסגעװאַלגערט זיך אין אַלע מיסטן, האָב איך, דאַנקען גאָט, געקריגן אַ שטעלע. די ערשטע שטעלע, איך בין געװאָרן אַ פֿירער באַ אַן אַלטן חזן. דער חזן איז געװען אַמאָל ערגעץ אַ באַרימטער חזן. אַף דער עלטער איז ער בלינד געװאָרן אַף בײדע אױגן און געמוזט גײן איבער די הײַזער. בין איך דאָס געװאָרן זײַן פֿירער. די שטעלע אַלײן װאָלט געװען אַפֿילו נישקשה פֿון אַ שטעלע. נאָר איבערטראָגן דעם חזנס קאַפּריזן האָט מען באַדאַרפֿט זײַן פֿון אײַזן. קײנמאָל, הערט איר, איז ער נישט געװען צופֿרידן. קײנמאָל. כּסדר האָט ער נאָר געװאָרטשעט, געקנײַפּט מיך, אױסגעריסן מיר שטיקער פֿלײש. ער האָט געטענהט, אַז א י ך פֿ י ר א י ם נ י ש ט אַ ה י ן װ וּ מ ע ד אַ ר ף. װוּהין, האָט ער געװאָלט, זאָל איך אים פֿירן ― װײס איך עד היום נישט. אַ מוראדיקער קאַפּריזנער חזן! דערצו האָט ער מיך נאָך אַרױפֿגעפֿירט אַף גוטע זאַכן. ער האָט זיך פֿאַר אַלעמען באַרימט, ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? ― אַז מײַן טאַטע־מאַמע האָבן זיך געשמדט און מיך האָבן זײ אױך געװאָלט אָפּשמדן, האָט ער מיך קױם מיט צרות, מיט אַנגסטן אַרױסגעריסן פֿון גױיִשע הענט. און איך האָב באַדאַרפֿט אױסהערן אַזעלכע שקרים און ניט צעזעצט װערן פֿאַר געלעכטער! אַדרבה, ער האָט נאָך געפֿאָדערט פֿון מיר, אַז איך זאָל בעת־מעשׂה מאַכן אַ קרום פּנים.

„קורץ און גוט, איך האָב אַרױסגעזען, אַז איך װעל מיך מיט מײַן חזן ניט עלטערן, האָב איך געשלאָגן כּפּרות מיט מײַן „שטעלע“ און בין אַװעק פֿון מיטאַװע קײן ליבאַװע. אַרומגעדרײט זיך אַ שטיקל צײַט אַ הונגעריקער אין ליבאַװע, האָב איך מיך דערשלאָגן צו אַ כאַליאַסטרע אָרעמע עמיגראַנטן. די עמיגראַנטן האָבן זיך געקליבן אָפּפֿאָרן מיטן שיף ערגעץ װײַט, אַזש קײן בוענאָס־אײַרעס, האָב איך מיך אָנגעהױבן בעטן באַ זײ, מע זאָל מיך אױך נעמען קײן בוענאָס־אײַרעס. װער? װאָס? ס'איז נישט מעגלעך. ס'איז נישט געװענדט אָן זײ, ס'איז געװענדט אָן קאָמיטעט, װי אַזױ דער קאָמיטעט װעט זאָגן. בין איך אַװעק אין קאָמיטעט, געװײנט, געחלשט, קױם אײַנגעבעטן זיך, מע זאָל מיך נעמען קײן בוענאָס־אײַרעס.

„פֿרעגט מיך בחרם, װאָס בוענאָס־אײַרעס? װער בוענאָס־אײַרעס? אַלע פֿאָרן, פֿאָר איך אױך. ערשט אַז מיר זײַנען געקומען קײן בוענאָס־אײַרעס, װער איך געװאָר, אַז פֿאָרן פֿאָרן מיר, אײגנטלעך, װײַטער, און אַז בוענאָס־אײַרעס איז ניט מער װי אַ פּונקט, פֿון װאַנען מע װעט אונדז צעשיקן אין פֿאַרשײדענע ערטער. און כּך הװה. מיר זײַנען נאָר געקומען קײן בוענאָס־אײַרעס, אַזױ האָט מען אונדז איבערגעשריבן און צעשיקט אין אַזעלכע מקומות, װוּ אָדם הראשון איז ניט געװען, הערט איר, אַפֿילו אין חלום, און מע האָט אונדז אַװעקגעשטעלט צו דער אַרבעט. װילט איר דאָך מסתּמא װיסן, װאָסער אַרבעט? פֿרעגט שױן בעסער נישט. אונדזערע אָבֿות־אַבֿותינו אין מצרים האָבן געװיס נישט געטאָן דאָס, װאָס מיר האָבן געטאָן. און די צרות, װאָס זײ זײַנען אױסגעשטאַנען, װי מע דערצײלט זיך אָן אין דער הגדה, איז אַפֿילו ניט קײן צענט־חלק, הערט איר, פֿון דעם, װאָס מיר זײַנען אױסגעשטאַנען. אונדזערע זײדעס האָבן, זאָגט מען, געקנאָטן לײם, געמאַכט ציגל און געבױט פּיתום מיט רעמסס. אַ טײַערע מציאה! װאָלטן זײ זיך פּרוּװן, אַזױ װי מיר, באַאַרבעטן מיט די הױלע הענט ברײטע װיסטע סטעפּעס, מיט שטעכלקעס באַװאַקסן, האָבן צו טאָן מיט מוראדיקע גרױסע אָקסן, װאָס מיט אײן ריר קאָנען זײ דורס זײַן אַ מענטשן, מיט װילדע פֿערד, װאָס מע דאַרף זיך נאָך זײ יאָגן מיט אַן אַרקאַן הונדערט מײַל, ביז מע כאַפּט זײ, פֿאַרזוכן כאָטש אײן מאָל מאָסקיטעס באַנאַכט, װאָס רײַסן־אױס שטיקער פֿלײש, אַלטע סוכאַרעס, װאָס האָבן אַ טעם פֿון שטײנער, לעבעדיקע װערעם אין פֿאַרשימלטן װאַסער… איך האָב אײנמאָל ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? ― אַ קוק געטאָן אין טײַך אַרײַן און דערזען מײַן פּנים, האָב איך מיך דערשראָקן פֿאַר זיך אַלײן. די גאַנצע הױט אָפּגעשײלט. די אױגן געשװאָלן. די הענט װי פּאַמפּעשקעס. די פֿיס צעבלוטיקט. פֿון אױבן ביז אַראָפּ באַװאַקסן.

― דאָס ביסטו? מאָטעק פֿון סאָשמאַקען?! ― אָט אַזױ האָב איך אַ זאָג געטאָן צו זיך אַלײן און האָב מיך צעלאַכט. און טאַקע דעם זעלבן טאָג האָב איך אַ שפּײַ געטאָן אַף די גרױסע אָקסן מיט די װילדע פֿערד מיט די װיסטע סטעפּעס מיט דעם װערעמדיקן װאַסער, און מײַנער איז אַװעק צו־פֿוס צוריק קײן בוענאָס־אײַרעס.

„נאָר מיר שײַנט, אַז אַף דער סטאַנציע, װאָס מיר שטײען איצט, דאַרף זײַן אַ גרױסער בופֿעט. טוט נאָר אַ קוק אין ביכל. געפֿינט איר ניט, אַז ס'איז שױן טאַקע צײַט עפּעס נעמען אין מױל אַרײַן? אַגבֿ װעלן מיר האָבן כּח צו דערצײלן װײַטער“.

איבערגעביסן, װי עס געהער צו זײַן, און פֿאַרטרונקען מיט ביר, האָבן מיר װידער אַמאָל פֿאַררײכערט צו ציגאַרן ― גוטע, שמעקנדיקע, אמתע האַװאַנער ציגאַרן פֿון בוענאָס־אײַרעס ― און האָבן זיך אַװעקגעזעצט צוריק אין װאַגאָן אַף אונדזערע ערטער, און מײַן נײַער באַקאַנטער פֿון בוענאָס־אײַרעס האָט גענומען דערצײלן זײַן געשיכטע װײַטער:

„― בוענאָס־אײַרעס איז אַן ערטל, הערט איר, װאָס זינט גאָט האָט באַשאַפֿן די װעלט… שאַט! אין אַמעריקע זײַט איר װען געװען? אין דער שטאָט ניו־יאָרק? קײנמאָל ניט? און אין לאָנדאָן? נײן? אין מאַדריד? קאָנסטאַנטינאָפּאָל? פּאַריז? אױך ניט? נו, קאָן איך אײַך ניט אױסמאָלן, װאָס איז אַזעלכעס בוענאָס־אײַרעס. איך קאָן אײַך נאָר זאָגן, אַז ס'איז אַ תּהום. אַ גיהנם. אַ גיהנם מיט אַ גן־עדן. דאָס הײסט, פֿאַר װעמען ס'איז אַ גיהנם, פֿאַר װעמען אַ גן־עדן. מע דאַרף נאָר ניט זײַן קײן פּעפֿער און כאַפּן דעם רעכטן מאָמענט, קאָן מען מאַכן אַ פֿאַרמעגן. דאָרטן װאַלגערט זיך ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? ― גאָלד אין די גאַסן. איר גײט, איר טרעט איבער גאָלד. בײגט אײַך אָן, ציט־אױס די האַנט און נעמט װיפֿל איר װילט. נאָר היטן זאָלט איר אײַך, מע זאָל אײַך נישט צעטרעטן מיט די פֿיס. דער עיקר ― נישט אָפּשטעלן זיך. ניט פֿאַרטראַכטן זיך. ניט קלערן: װעלכעס פּאַסט פֿאַר מיר און װעלכעס ניט? אַלצדינג דאַרף פּאַסן. זײַן אַ משרת אין אַ רעסטאָראַן ― איז גוט. אַ יונג אין אַ קלײט ― איז גוט. װאַשן פֿלעשלעך אין שענקל ― איז גוט. העלפֿן אונטערשטופּן אַ װעגעלע ― איז גוט. אַרומלױפֿן איבער דער גאַס און אױסשרײַען די נײַעס פֿון די צײַטונגען ― איז גוט. װאַשן הינט ― איז גוט. האָדעװען קעץ ― איז גוט. כאַפּן מײַז ― איז גוט, און שינדן פֿון זײ די פֿעלכלעך ― איז אױך גוט. מיט אײנעם װאָרט ― אַלצדינג איז גוט, און אַלצדינג האָב איך אױסגעפּרוּװט, און אומעטום האָב איך אַרױסגעזען, הערט איר, אײן זאַך: אַז אַרבעטן אַף יענעם טױג אַף כּפּרות. טױזנט מאָל גלײַכער, אַז יענער זאָל אַרבעטן אַף מיר. װאָס זאָל מען טאָן, אַז גאָט האָט אײנמאָל אַזױ באַשאַפֿן די װעלט, אַז דער דאַרף שװיצן און קאָכן דאָס ביר, און איך דאַרף עס טרינקען. יענער דאַרף שװיצן און דרײען ציגאַרן, און איך דאַרף זײ רײכערן. דער מאַשיניסט פֿון דער באַן לאָז פֿירן דעם לאָקאָמאָטיװ, דער קאָטשעגאַר לאָז טראָגן קױלן, דער אַרבעטער לאָז שמירן די רעדער, און איך מיט אײַך װעלן זיך, הערט איר, זיצן אָט דאָ אין װאַגאָן און דערצײלן געשיכטעס. געפֿעלט זײ ניט? לאָזן זײ גײן איבערמאַכן די װעלט“.

איך קוק אַף מײַן פּאַרשױן און טראַכט מיר: װאָס קאָן ער זײַן, אָט דער נפֿש? אַן אױפֿגעקומענער גבֿיר? אַ געװעזענער שנײַדער אין אַמעריקע און איצט האָט ער אַ מאַגאַזין פֿון פֿאַרטיקע קלײדער? צי אפֿשר טאַקע אַ פֿאַבריקאַנט? אָדער אַ בעל־הבית פֿון הײַזער? אָדער אַזױ אַ מענטש אַ קאַפּיטאַליסט, װאָס לעבט פֿון פּראָצענט? נאָר לאָמיר אים לאָזן װײַטער. ער אַלײן דערצײלט דאָס בעסער:

,,― ס'איז, הערט איר, אַ קלוגע װעלט און אַ זיסע װעלט און אַ גוטע װעלט, און ס'איז אַ חיות, װאָס מע לעבט אַף דער װעלט! מע דאַרף נאָר זען, מע זאָל זיך ניט לאָזן שפּײַען אין דער קאַשע. איך האָב מיך געװאָרפֿן, הערט איר, אַף אַלע זײַטן. איבערגעדינט, װי עס רעדט זיך, אַלע עבֿודה־זרהס. קײן אַרבעט איז ניט געװען צו שװער פֿאַר מיר. קײן פּרנסה איז מיר ניט געװען מיאוס. און אױב איר װילט װיסן, איז קײן מיאוסע פּרנסה גאָר אַף דער װעלט נישטאָ. אַלע פּרנסות זײַנען שײן. אַבי איר האַנדלט אָרנטלעך און אַבי דאָס װאָרט איז אַ װאָרט. איך װײס עס פֿון זיך אַלײן. איך װעל מיך, הערט איר, ניט גײן באַרימען פֿאַר אײַך, אַז איך בין דער לעמבערגער רבֿ. נאָר איר מעגט מיר גלײבן אַף נאמנות, אַז קײן גנבֿ בין איך ניט. קײן גזלן בין איך אַװדאי נישט. און קײן שװינדלער אױך נישט. לאָמיך האָבן אַזאַ יאָר, הערט איר, װאָס פֿאַר אַן אָרנטלעכער סוחר איך בין. איך האַנדל אָנשטענדיק. איך נאַר קײנעם נישט אָפּ. איך פֿאַרקױף דאָס, װאָס איך האָב, קײן קאַץ אין זאַק איז באַ מיר נישטאָ. קורץ, איר װילט װיסן, װאָס איך בין? איך בין נישט מער װי אַ ליפֿעראַנט, אָדער, װי באַ אײַך װערט עס אָנגערופֿן, אַ „פּאָדראַטשיק“. איך שטעל־צו דער װעלט סחורה. די סחורה, װאָס אַלע װײסן, נאָר קײנער רעדט נישט פֿון דעם… פֿאַר װאָס? װײַל די װעלט איז שױן צו אַ קלוגע װעלט, און מענטשן זײַנען שױן צו גײַציק. זײ האָבן פֿײַנט, אַז מע זאָגט זײ אַף שװאַרץ, אַז ס'איז שװאַרץ, און אַף װײַס, אַז ס'איז װײַס. זײ האָבן בעסער ליב, פֿאַרקערט, אַז מע זאָגט זײ אַף שװאַרץ, אַז ס'איז װײַס, און אַף װײַס, אַז ס'איז שװאַרץ… נו, װאָס װעט איר טאָן מיט זײ?“…

איך קוק אַף מײַן פּאַרשױן פֿון בוענאָס־אײַרעס און טראַכט מיר: „רבונו של עולם! װאָס איז אַזעלכעס אָט דער נפֿש? װאָס פֿאַר אַ מין אַרטיקל שטעלט ער צו, אָט דער „פּאָדראַטשיק“? און װאָס רעדט ער דאָס עפּעס אַזעלכע מאָדנע דבורים: „שװאַרץ ― װײַס, װײַס ― שװאַרץ?“… איבערשלאָגן אים אינמיטן און אַ פֿרעג טאָן אים: „פֿעטער, מיט װאָס האַנדלט איר?“ ― װילט זיך מיר נישט. איך לאָז אים בעסער רײדן װײַטער.

„― קורץ, װוּ־זשע האַלטן מיר? באַ מײַן איצטיקן געשעפֿט אין בוענאָס־אײַרעס. מײַן געשעפֿט אַלײן איז, אײגנטלעך, ניט אין בוענאָס־אײַרעס, מײַן געשעפֿט איז, אױב איר װילט װיסן, אומעטום, אַף דער גאַנצער װעלט: אין פּאַריז, אין לאָנדאָן, אין בודאַפּעשט, אין באָסטאָן, און די הױפּט־קאַנטאָר, דאָס ביוראָ, איז אין בוענאָס־אײַרעס. אַן עבֿירה, װאָס מיר זײַנען איצט ניט אין בוענאָס־אײַרעס. איך װאָלט אײַך אַרײַנפֿירן צו מיר אין ביוראָ, אײַך װײַזן אַ קאַנטאָר, מיט „מענטשן“. באַ מיר „מענטשן“ לעבן זיך אָפּ ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? ― װי די רױטשילדס. אַכט שעה אין טאָג. — מער אַרבעט מען נישט באַ מיר אַ מינוט אַפֿילו. באַ מיר איז אַ „מענטש“ פֿאַררעכנט פֿאַר אַ מענטשן. װײסט איר, פֿאַרװאָס? װײַל איך בין אַלײן אַמאָל געװען אַ „מענטש“. טאַקע באַ מײַנע איצטיקע שותּפֿים. מיר זײַנען איצט דרײַ שותּפֿים. פֿריִער זײַנען זײ געװען נאָר צװײ שותּפֿים, און איך בין געװען באַ זײ אַ „מענטש“. די רעכטע האַנט בין איך באַ זײ געװען. דאָס גאַנצע געשעפֿט, קאָן מען זאָגן, איז געװען אַף מיר. באַם קױפֿן סחורה, באַם פֿאַרקױפֿן סחורה, באַם אָפּשאַצן סחורה, באַם סאָרטירן די סחורה ― אומעטום איך… באַ מיר איז אַן אױג ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? ― אַז איך טו נאָר אַ קוק אַף אַ שטיקל סחורה, װעל איך אײַך באַלד זאָגן, װיפֿל ס'האָט די װערט און װוּהין עס קאָן גײן… נאָר דאָס אַלײן איז נאָך ניט אינגאַנצן. באַ אונדזער געשעפֿט איז אַן אױג אַלײן װינציק. מע דאַרף נאָך האָבן, הערט איר, אַ נאָז אױך, אַ חוש הריח… פֿאַר אַ מײַל דאַרף מען קאָנען אָנשמעקן, װוּ עפּעס ליגט. מע דאַרף פֿילן, װוּ מע קאָן מאַכן אַ גוט געשעפֿט, און װוּ מע קאָן ברעכן רוק און לענד, און נאָך אַרײַנקריכן אין אַ בלאָטע, הערט איר, ביז אַריבער די אױערן, מע זאָל נאָכדעם האָבן צו זינגען און צו זאָגן… צופֿיל „שטיגוטערעס“, הערט איר, פֿאַראַן אַף דער װעלט. צופֿיל אױגן קוקן אַף אונדזער געשעפֿט ― און אונדזער געשעפֿט האָט דװקא מורא פֿאַר אַ גוט אױג, כאַ־כאַ… אײן טריט, אַז איר מאַכט אַ פֿאַלשן, װעט איר אײַך ניט אָפּװאַשן מיט קײן צען װאַסערן… באַלד עפּעס, װערט אַ גװאַלד, אַ געפּילדער, אַ שמירערײַ אין די גאַזעטן. און די גאַזעטן דאַרפֿן דאָך מער נישט. די גאַזעטן זײַנען זיך מחיה, אַבי זײ האָבן פֿון װאָס צו קלינגען. צעלײגן זײ די זאַך אַף זיבן און זיבעציק טעלערלעך, בלאָזן־אױף אַ פֿײַער מיט סכּנת־נפֿשות און הײבן־אױף די גאַנצע פּאָליציע… כאָטש אַפֿילו — איך דאַרף אײַך זאָגן בסוד ― די פּאָליציע פֿון דער גאַנצער װעלט איז, כאַ־כאַ, באַ אונדז אין קעשענע… איך זאָל אײַך אָנרופֿן נאָר די סומע, װאָס אונדז קאָסט אָפּ אַ יאָר פּאָליציע אַלײן, װעט איר זיך דערשרעקן… באַ אונדז ― איר װעט מיר גלײבן, צי ניט? — איז א נתינה פֿון צען טױזנט, פֿופֿצן טױזנט, צװאַנציק טױזנט — פֿו!“

מיט די װערטער טוט מײַן פּאַרשױן אַ מאַך מיט דער האַנט, װי אַ מענטש, װאָס װאַרפֿט זיך מיט טױזנטער. בעת מעשׂה טוט אַ בלישטש דער בריליאַנטענער רינג אַף דער שײַן, און דער מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס, װאָס װאַרפֿט מיט טױזנטער, שטעלט זיך אָפּ אַ װײַלע, קוקט, װאָס פֿאַר אַ רושם עס האָבן געמאַכט אַף מיר די טױזנטער, און פֿאָרט װײַטער:

,,― און אַז מע דאַרף אַמאָל געבן מער, מײנט איר, איז עפּעס אַ תּירוץ? דערױף זײַנען מיר שױן דװקא באַגלײבט. איך מײן, טאַקע מיר, אַלע דרײַ שותּפֿים. װיפֿל טױזנטער מיר זאָלן נישט אָנװײַזן אַף פּאָליציע, גלײבט מען זיך אַף נאמנות… אַלע הוצאָות פֿירן זיך באַ אונדז אַף נאמנות. מיר גלײבן זיך אײנס דאָס אַנדערע אַפֿן װאָרט. אײנער פֿונעם אַנדערן װעט נישט פֿאַרלײקענען, הערט איר, אַף אָט אַזױ פֿיל… און, אַדרבה, לאָז אײנער פּרוּװן יאָ פֿאַרלײקענען, ― װעט ער האָבן אַ װיסטן סוף… מיר קענען זיך, הערט איר, גוט אײנס דאָס אַנדערע, און מיר װײסן דעם פּלאַץ, און מיר זײַנען קלאָר די גאַנצע װעלט. יעדער פֿון אונדז האָט זיך זײַנע אַגענטן מיט זײַנע שפּיאָנען… װאָס דען מײנט איר? געשעפֿט, װאָס פֿירט זיך אַף נאמנות, קאָן אַנדערש נישט גײן… געפֿינט איר נישט, אַז ס'װאָלט זײַן בעסער װי רעכט, מיר זאָלן דאָ אַף דער סטאַנציע געבן אַ שפּרונג־אַראָפּ און טאָן אַ שװענק־דורך דעם האַלדז?“

אַזױ מאַכט צו מיר מײַן פּאַרשױן און נעמט מיך פֿאַר אַ האַנט און פֿאַרקוקט מיר אין די אױגן אַרײַן.

זעלבסטפֿאַרשטענדלעך, אַז איך האָב גאָרנישט דאַקעגן, און מיר גיבן אַ שפּרונג־אַראָפּ אַף דער סטאַנציע און טוען אַ שװענק־דורך דעם האַלדז. אײנס נאָכס אַנדערע קנאַקן די פֿלעשלעך לימאָנאַד, און מײַן חבֿרה־מאַן טרינקט מיט אַזאַ מין אַפּעטיט, אַז מע מעג אים מקנא זײַן. מיר אָבער גריבלט די גאַנצע צײַט אין מח אײן געדאַנק: מיט װאָס פֿאַר אַ מין אַרטיקל האַנדלט ער, אָט דער מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס? װאָס װאַרפֿט ער זיך אַזױ מיט טױזנטער? און װי אַזױ איז דאָס די פּאָליציע פֿון דער גאַנצער װעלט באַ אים אין קעשענע? און צו װאָס דאַרפֿן זײ אַגענטן און שפּיאָנען?… האַנדלט ער נישט מיט קאָנטראַבאַנד?… מיט פֿאַלשע בריליאַנטן?… מיט גנבֿישע סחורות?… אָדער ער איז גלאַט אַזױ אַ פּראַלער, אַ קנאַקער, אַ באַרימער, פֿון די פֿײַנע בריות, װאָס אַלצדינג װאַקסט באַ זײ אונטער דער צונג משונה אומגעלומפּערט, אין דער לענג און אין דער ברײט?… צו אונדז, קאָמי־װאָיאַזשערן, אַז עס כאַפּט זיך אַרײַן אַזאַ קונצנמאַכער, אַ בעל־מגזם, האָבן מיר פֿאַר אים אונדזער אײגענעם נאָמען: „ אַ נ ג ר אָ ס י ס ט “. דאָס הײסט, אַ מענטש, װאָס אַלצדינג איז באַ אים „אַנגראָ“… בלשון אַשכּנז הײסט דאָס פּשוט: אַ ייִד אַ שקרן, װאָס האַקט אַ טשײַניק… מיר פֿאַררײכערן װידער צו ציגאַרן, פֿאַרנעמען אונדזערע ערטער, און דער מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס האַקט װײַטער:

― „װוּ־זשע האַלטן מיר, אַפּנים? באַ מײַנע שותּפֿים. דאָס הײסט, באַ מײַנע א י צ ט י ק ע שותּפֿים. פֿריִער זײַנען זײ געװען מײַנע בעלי־בתּים, און איך בין געװען, װי איך האָב אײַך שױן געזאָגט, זײער מענטש. איך װעל אײַך נישט אױסטראַכטן קײן בלבול, אַז זײ זײַנען געװען שלעכטע בעלי־בתּים. װי האָבן זײ געקאָנט זײַן צו מיר שלעכט, אַז איך בין זײ געװען געטרײַ, װי אַ הונט? זײערער אַ סענט איז באַ מיר געװען, הערט איר, טײַער, אַזױ װי מײַן אײגענער. און שׂונאים האָב איך מיר געקױפֿט צוליב זײ, בלוטיקע שׂונאים! ס'איז געװען צײַטן ― איר װעט מיר גלײבן, צי נישט? ― װאָס מע האָט מיך איבער מײַן געטרײַשאַפֿט געװאָלט סמען. טאַקע פּשוט סמען. איך מעג מיך באַרימען, הערט איר, אַז איך האָב זײ געדינט ערלעך, װאָס ערלעכער קאָן שױן גאָר נישט זײַן. אמת, איך האָב אָן זיך אױך נישט פֿאַרגעסן… אַ מענטש טאָר קײנמאָל נישט פֿאַרגעסן אָן זיך. אַ מענטש דאַרף געדענקען, אַז ער איז נישט מער װי אַ מענטש. הײַנט לעבט ער, און מאָרגן?… כאַ־כאַ! אײביק זײַן באַ יענעם איז נישט קײן פּלאַן. װאָס בין איך ― אָן הענט? אָן פֿיס? צי אָן אַ צונג? ובפֿרט, איך האָב געװוּסט, אַז אָן מיר קאָנען זײ זיך נישט באַגײן אַ טאָג אַפֿילו. ז ײ ק אָ נ ע ן נ י ש ט א ו ן ט אָ ר ן נ י ש ט… װײַל ס'איז דאָ סודות, הערט איר, סודות מיט סודות… װי דער שטײגער איז אין אַ געשעפֿט… בין איך מיך מײשבֿ אײנמאָל, הערט איר, אין אַ שײנעם טאָג, און קום־אַרײַן צו מײַנע בעלי־בתּים און רוף מיך אָן צו זײ: „אַדיעו, מײַנע העררן!“ קוקן זײ מיך אָן: „װאָס הײסט אַדיעו?“ „אַדיעו, זאָג איך, הײסט: זײַט געזונט“. זאָגן זײ: „װאָס איז די מעשׂה?“ זאָג איך: „ביז װאַנעט איז דער שיעור?“… װאַרפֿן זײ זיך איבער אײנס מיט דאָס אַנדערע מיט די אױגן און טוען מיך אַ פֿרעג: „װיפֿל פֿאַרמאָג איך קאַפּיטאַל?“ זאָג איך צו זײ: „װיפֿל איך זאָל נישט פֿאַרמאָגן, זאָג איך, װעט מיר זײַן אַף דער ערשטער צײַט גענוג, זאָג איך, און טאָמער, זאָג איך, װעט זײַן קאַרג, איז גאָט, זאָג איך, אַ פֿאָטער און בוענאָס־אײַרעס אַ שטאָט“… אַװדאי האָבן זײ מיך פֿאַרשטאַנען. פֿאַרװאָס זאָלן זײ מיך נישט פֿאַרשטײן ― דער מח איז זײ אױסגעדאַרט געװאָרן? און אָט אַזױ אָ זײַנען מיר פֿון דעמאָלט אָן געװאָרן שותּפֿים. דרײַ שותּפֿים, דרײַ בעלי־בתּים, גלײַך אַף גלײַך. באַ אונדז איז נישטאָ ― דעם מער, יענעם װינציקער. װאָס גאָט גיט… קריגן קריגט מען זיך אױך נישט. צו װאָס זאָל מען זיך קריגן, אַז פֿאַרדינען פֿאַרדינט מען, דאַנקען גאָט, גאַנץ שײן און דאָס געשעפֿט װאַקסט… די װעלט װערט גרעסער און די סחורה װערט אַלע מאָל טײַערער… איטלעכער פֿון אונדז נעמט זיך אַרױס פֿון שותּפֿות װיפֿל ער דאַרף אַף דער הוצאה. מיר זײַנען אַלע גרױסע בעלי־הוצאָות. באַ מיר אַלײן, אָן אַ װײַב און אָן קינדער, גײט אַװעק ― איר װעט מיר גלײבן, צי נישט? ― דרײַ מאָל אַזױ פֿיל, װי באַ אַן אַנדערן מיט אַ װײַב און מיט קינדער. װאָס מיך קאָסט־אָפּ אַ יאָר צדקה אַלײן, װאָלט זיך דאָס אַן אַנדערער געװוּנטשן פֿאַרדינען. ס'איז נישטאָ, הערט איר, אײן זאַך, װאָס זאָל מיך נישט קאָסטן קײן געלט. אַ שול, אַ שפּיטאָל, אַן עמיגראַנטן־קאַסע, אַ קאָנצערט ― בוענאָס־אײַרעס איז, קײן עין־הרע, אַ שטאָט! און װוּ זײַנען עפּעס אַנדערע שטעט? ארץ־ישׂראל ― איר װעט מיר גלײבן, צי נישט? ― קאָסט מיך שױן אױך געלט. ערשט נישט לאַנג קומט מיר אָן אַ בריװ פֿון אַ ישיבֿה פֿון ירושלים. אַ שײנער בריװ, מיט אַ מגן־דוד מיט אַ שטעמפּל און מיט חתימות פֿון רבנים. דער בריװ איז געשריבן גלײַך צו מיר, מיט אַ שײנעם טיטל: „הרבני הגבֿיר המפֿורסם דבֿ מרדכי“… ע־ע־ע! ― טראַכט איך מיר ― װיבאַלד זײ זײַנען אַזעלכע פֿײַנע מענטשן און רופֿן מיך אָן באַם נאָמען, קאָן מען קײן חזיר נישט זײַן און מע דאַרף זײ שיקן אַ הונדערטער… דאָס האָט איר אײַך זײַטיקע נדבֿות. הײַנט װוּ איז ערגעץ מײַן געבורט־שטאָט? סאָשמאַקען? סאָשמאַקען נעמט־צו באַ מיר ― איר װעט מיר גלײבן, צי נישט? ― אַלע יאָר אָט אַזאַ היטל מיט געלט! אַלע מאָל, אַלע מאָל קומט מיר אָן פֿון סאָשמאַקען אַן אַנדער בריװל. דאָס איז אַזאַ צרה, דאָס איז אַזאַ שלאַק… פֿון מעות־חטים שמועסט מען נישט. אַלע פּסח אַ הונדערטער. דאָס איז שױן אַ „זאַקאָן“… אָט פֿאָר איך איצט קײן סאָשמאַקען, װײס איך פֿריִער, אַז איך װעל נישט אָפּקומען מיט קײן טױזנטער. װאָס זאָג איך, אַ טױזנטער? הלװאַי איך זאָל פּטרן מיט צװײ. אַנישט, װעלן זײַן אַלע דרײַ. אַ קלײניקײט, אַ מענטש איז נישט געװען אַזאַ צײַט אין דער הײם ― פֿון קינדװײַז אָן, כאַ־כאַ! סאָשמאַקען איז דאָך מײַן הײם! איך װײס פֿריִער, אַז די גאַנצע שטאָט װעט קאָכן. מען װעט זיך צונױפֿלױפֿן. אַ גדולה: „מאָטעק איז געקומען, אונדזער מאָטעק פֿון בוענאָס־אײַ־רעס!“… אַ יום־טובֿ! גלײבט מיר, מע קוקט שױן דאָרט אַרױס אַף מיר, װי אַף משיחן. נעבעך גרױסע אָרעמעלײַט. פֿון יעדער סטאַנציע גיב איך זײ צו װיסן, אַז איך פֿאָר. איך קלאַפּ זײ אַלע טאָג אַ דעפּעש: „פּריעזשאַיו. מאָטעק“. איך אַלײן ― איר װעט מיר גלײבן, צי נישט? ― װאָלט שױן אױך װעלן װאָס גיכער קומען צו פֿאָרן קײן סאָשמאַקען. אַ קוק טאָן אַף סאָשמאַקען, אַ קוש טאָן די ערד פֿון סאָשמאַקען, דעם שטױב פֿון סאָש־מאַקען. אַ כּפּרה, הערט איר, בוענאָס־אײַרעס! אַ כּפּרה ניו־יאָרק! אַ כּפּרה לאָנדאָן! אַ כּפּרה פּאַריז! כאַ־כאַ! סאָשמאַקען איז דאָך מײַן הײם!“…

דאָס פּנים פֿון מײַן פּאַרשױן האָט זיך באַ די װערטער װי איבערגעביטן. גאָר אַן אַנדער פּנים. עפּעס איז דאָס װי ייִנגער געװאָרן. ייִנגער און שענער. און די קלײנע בױמלדיקע אײגעלעך האָבן באַקומען גאָר אַן אַנדער פֿײַערל מיט אַ נײַעם גלאַנץ פֿון פֿרײד און פֿון גדלות און פֿון ליבשאַפֿט. פֿון אמתע, נישט געמאַכטע ליבשאַפֿט… אַן עבֿירה אײן זאַך: װאָס איך װײס נאָך אַלץ נישט אַקוראַט, מיט װאָס ער האַנדלט… ער לאָזט מיך אָבער לאַנג נישט טראַכטן און שנײַדט װײַטער:

„― איר מײנט, װאָס, אײגנטלעך, פֿאָר איך קײן סאָשמאַקען? אַביסל בענק איך טאַקע נאָך דער שטאָט, און אַביסל אַף קבֿר־אָבֿות. איך האָב דאָך עפּעס אַפֿן הײליקן אָרט אַ פֿאָטער און אַ מוטער, און ברידער און שװעסטער ― אַ גאַנצע משפּחה. און אַגבֿ װילט זיך מיר טאַקע חתונה האָבן אױך. ביז װאַנעט איז דער שיעור צו זיצן אַ בחור? און חתונה האָבן װיל איך דװקא פֿון סאָשמאַקען. פֿון מײַן שטאָט. פֿון מײַן גראַד. פֿון מײַן משפּחה. איך האָב מיך שױן װעגן דעם איבערגעשריבן מיט מײַנע פֿרײַנט פֿון סאָשמאַקען, זײ זאָלן מיר נאָכזען עפּעס רעכטס… שרײַבן זײ, איך זאָל נאָר קומען צו פֿאָרן בשלום, װעט שױן במילא זײַן רעכט… אָט אַזאַ משוגענער בין איך… מע האָט מיר שױן פֿאָרגעלײגט אין בוענאָס־אײַרעס — איר װעט מיר גלײבן, צי נישט? ― די גרעסטע שײנהײטן פֿון דער װעלט. איך װאָלט געקאָנט, הערט איר, אױספֿירן אַזעלכעס, װאָס דער טערקישער סולטאַן אַפֿילו פֿאַרמאָגט דאָס נישט… נאָר איך האָב מיר געזאָגט אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל: נײן! חתונה האָבן פֿאָר איך קײן סאָשמאַקען. איך װיל אַן אָנשטענדיק קינד. אַ ייִדישע טאָכטער. זי מעג זײַן װי אָרעם, װעל איך דערױף נישט קוקן. איך װיל זי אָפּגילטן. די עלטערן אירע אָפּשיטן מיט גאָלד. די גאַנצע משפּחה גליקלעך מאַכן. און זי אַלײן װעל איך ברענגען צו מיר קײן בוענאָס־אײַרעס. איך װעל איר אױספּוצן, הערט איר, אַ פּאַלאַץ, װי פֿאַר אַ פּרינצעסן. קײן שפּרענקעלע װעל איך אַף איר נישט לאָזן פֿאַלן. גליקלעך װעט זי זיך אָפּלעבן באַ מיר ― איר װעט מיר גלײבן, צי נישט? — װי קײן פֿרױ אין דער גאַנצער װעלט! זי װעט נישט װיסן באַ מיר פֿון קײן זאַך, אױסער איר װירטשאַפֿט, מיט איר מאַן און מיט אירע קינדער. די קינדער װעל איך לאָזן שטודירן. דעם אַף דאָקטער, דעם אַף אינזשיניער, און דעם אַף יוריסט. די טעכטער װעל איך אָפּשיקן אין אַ ייִדישן געשלאָסענעם פּאַנסיאָן. װײסט איר, װוּהין? ― קײן פֿראַנקפֿורט…“

באַ די װערטער קומט־אָן דער קאָנדוקטאָר אָפּנעמען די בילעטן. תּמיד (איך האָב שױן באַמערקט װיפֿל מאָל) טראָגט אָן דער רוח דעם קאָנדוקטאָר פּונקט דעמאָלט, װען מען דאַרף אים נישט! אין װאַגאָן װערט אַ טומל, אַ מהומה. אַלע כאַפּן די פּעקלעך, און איך אױך בתוכם. איך מוז אױסשטײַגן פֿון װאַגאָן, זיך איבערזעצן אַף אַן אַנדער װעג. דער מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס העלפֿט מיר צונױפֿבינדן מײַן באַגאַזש, און מיר פֿירן דערװײַל צװישן זיך אַ געשפּרעך, װעלכעס איך גיב דאָ איבער פּינקטלעך, װאָרט אין װאָרט:

דער מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס: או־װאַ, אַ שאָד, װאָס איר פֿאָרט נישט װײַטער. נישט זײַן מיט װעמען צו רײדן.

איך: װאָס זאָל מען טאָן? פּרנסה איז פּרנסה.

דער מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס: גוט געזאָגט. פּרנסה איז פּרנסה. איך האָב מורא, איך װעל מוזן צוצאָלן און אַריבערפּעקלען זיך אין צװײטן קלאַס. איך קאָן, דאַנקען גאָט, אױספֿירן ערשטע קלאַס אױך. באַ מיר, אַז איך פֿאָר אין באַן…

איך: האָט קײן פֿאַראיבל נישט, װאָס איך שלאָג אײַך איבער. מיר האָבן אינגאַנצן נאָך אַ האַלבע מינוט צײַט. איך האָב אײַך געװאָלט עפּעס פֿרעגן.

דער מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס: צום בײַשפּיל?

איך: צום בײַשפּיל, איך האָב אײַך געװאָלט פֿרעגן… אָ, מע פֿײַפֿט שױן!… װאָס איז, אײגנטלעך, אײַער געשעפֿט? מיט װאָס האַנדלט איר?

דער מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס: מיט װאָס איך האַנדל? כאַ־כאַ! נישט מיט אתרוגים, מײַן פֿרײַנט, האַנדל איך, נישט מיט אתרוגים!…

איך בין שױן מיט מײַן באַגאַזש אינגאַנצן אַף יענער זײַט װאַגאָן, און נאָך שטײט מיר פֿאַר די אױגן דער מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס מיט זײַן גלאַטן צופֿרידענעם פּרצוף, מיט דער שמעקנדיקער ציגאַר אין די צײן, און נאָך קלינגט מיר אין די אױערן זײַן „כאַ־כאַ“:

— נ י ש ט מ י ט א ת ר ו ג י ם, מ ײַ ן פֿ ר ײַ נ ט, ה אַ נ ד ל א י ך, נ י ש ט מ י ט א ת ר ו ג י ם!…

ענדע געשיכטע נומער פֿינף.

געשריבן אין יאָר 1909 ק בֿ ר אָ בֿ ו ת

— איר פֿאָרט אַ פֿ ן „יריד“ און מיר פֿאָרן פֿ ו נ ע ם „יריד“. איך האָב זיך שױן אױסגעװײנט, און איר פֿאָרט ערשט װײנען ― דאַרף מען אײַך מאַכן אַן אָרט. טוט זיך, זײַט מוחל, אַ רוק אַביסל נענטער, אַהער, ס'איז אײַך נישט גוט צו זיצן.

― אָט!

אַזױ שמועסן זיך דורך אין װאַגאָן צװײ פּאַרשױנען הינטער מײַנע פּלײצעס. דאָס הײסט, אײנער רעדט און דער אַנדערער באָמקעט אים צו פֿון צײַט צו צײַט מיט האַלבע װערטער.

― זאַלבאַנאַנד פֿאָרן מיר דאָס. איך און מײַן אַלטינקע. אָט דאָס איז זי, װאָס ליגט אַף דער ערד. זי איז אײַנגעשלאָפֿן. אָנגעװײנט זיך נעבעך פֿאַר אַלע ייִדן. גאָרנישט געװאָלט אָפּטרעטן פֿון הײליקן אָרט צוגעפֿאַלן צום קבֿר און ― נישט אָפּצורײַסן! טענה איך מיט איר: „אָבער זאָל זײַן גענוג, זאָג איך, דו װעסט זי מיט דײַנע טרערן, זאָג איך, לעבעדיק נישט מאַכן!“ הערט די װאַנט? און װאָס איז דער חידוש? אַזאַ בראָך! אַ בת־יחידקע. אײן אױג אין קאָפּ. און אַ געראָטענע דערצו. שײן װי גאָלד. און קלוג. געענדיקט פּראָגימנאַזיע… צװײ יאָר אַז זי איז געשטאָרבן. מײנט איר אפֿשר, פֿון טשאַכאָטקע? געזונט און שטאַרק! אַלײן, אַלײן זיך גענומען דאָס לעבן.

― טאַקע?!

פֿון דעם שמועס פֿאַרשטײ איך שױן, װעגן װאָס פֿאַר אַ ,,יריד“ עס רעדט זיך דאָ. איך דערמאָן מיך, אַז מיר האָבן ראָש־חודש אלול. דאָס