אַ פּען פֿון אַ שרײַבער זאָל זײַן אַ פּענדזל פֿון אַ מאָלער, אָדער, װײניקסטנס, אַן אַפּאַראַט פֿון אַ פֿאָטאָגראַף, װאָלט איך דיר, פֿרײַנט, געטראָגן אַ מתּנה, אַ בילד לכּבֿוד שבֿועות, אַ זעלטענע גרופּע: דרײַ יונגע, שײנע, פּרעכטיקע קעפּלעך פֿון דרײַ אָרעמע, נאַקעטע, באָרװעסע ייִדישע קינדער. אַלע דרײַ קעפּלעך זײַנען שװאַרץ, די הערלעך געקרײַזלט, די אױגלעך גרױסע, גלאַנצנדיקע, ברענענדיקע, און גלײַך װי פֿאַרװוּנדערט קוקן זײ אױף אײַך און פֿרעגן בײַ דער װעלט אַ קשיא: למאַי? איר קוקט אױף זײ, װי פֿאַרזינדיקט, גלײַך װי איר זײַט טאַקע שולדיק אין דעם, װאָס מע האָט זײ באַשאַפֿן ― באַשאַפֿן נאָך דרײַ איבעריקע נפֿשות אױף דער װעלט!…
די דרײַ שײנע קעפּלעך ― אַבראַמטשיק, מאָיסײטשיק און דבֿורהקע ― זײַנען צװײ ברידער מיט אַ קלײן שװעסטערל. אַבראַמטשיק און מאָיסײטשיק ― דאָס האָט זײ דער פֿאָטער, פּײסי דער אײַנבינדער, אַזױ פֿאַרצױגן, אױפֿן רוסישן שטײגער. ער זאָל זיך נישט שעמען פֿאַר זײַן װײַב פּעסיע און ער זאָל נישט זײַן אַזאַ ביטערער אָרעמאַן, װאָלט ער זיך אַלײן אױך איבערגעמאַכט דעם נאָמען פֿון „פּײסי דעם אײַנבינדער“ אױף „פּעטיע פּערעפּליאָטשיק“. נאָר אַזױ װי ער האָט אַ ביסל מורא פֿאַר זײַן װײַב פּעסיע און אַזױ װי ער איז, נישט דאָ געדאַכט, אַ גרױסער אבֿיון, איז ער דערװײַל פֿאַרבליבן בײַם אַלטן נאָמען „פּײסי דער אײַנבינדער“, ביז ס'װעט קומען אַמאָל די גוטע צײַט, יענע גליקלעכע צײַט, װען עס װעט אַלצדינג װערן אַנדערש, אַזױ װי בעבעלFerdinand August Bebel 1840-1913 זאָגט, און אַזױ װי קאַרל מאַרקסKarl Marx 1818-1883 זאָגט, און אַזױ װי אַלע גוטע קלוגע לײַט זאָגן ― דעמאָלט, אָ, דעמאָלט װעט אַלצדינג אַנדערש זײַן!… נאָר ביז די גוטע גליקלעכע צײַט װעט אַמאָל קומען, מוז מען דערװײַל שטײן פֿון קאַיאָר ביז שפּעט אין דער נאַכט און שנײַדן קאַרטאָן־פּאַפּיר, און קלעפּן קעסטלעך, שאַכטלען… און פּײסי דער אײַנבינדער שטײט דעם גאַנצן טאָג אױף די פֿיס און שנײַדט קאַרטאָן־פּאַפּיר, און קלעפּט שאַכטלען, און זינגט בעת־מעשׂה אַלטע און נײַע ייִדישע און נישט־ייִדישע לידלעך, צום מײנסטן פֿרײלעך־טרױעריקע, מיט אַ פֿרײלעך־טרױעריקן ניגון.
― טאָמער װאָלסטו אױפֿגעהערט אַמאָל דײַנע גױיִשע לידלעך? אַ מענטש האָט זיך עס אַ ביסל פֿאַרליבט אין גױים! זינט מע איז אַרױס אין דער גרױסער שטאָט, איז ער געװאָרן אַ גאַנצער גױ, מישטײנס געזאָגט!…
אַלע דרײַ, אַבראַמטשיק, מאָיסײטשיק און דבֿורהקע, זײַנען געבױרן און געװאַקסן אַלע אױף אײן אָרט ― צװישן װאַנט און צװישן אױװן. אַלע דרײַ זעען פֿאַר זיך אַלע טאָג אײנס און דאָס זעלבע: דעם פֿרײלעכן טאַטן, װאָס שנײַדט קאַרטאָן, קלעפּט שאַכטלען און זינגט ניגונים, און די פֿאַרזאָרגטע אױסגעטריקנטע מאַמע, װאָס קאָכט און באַקט און קערט און רױמט, און איז קײנמאָל נישט פֿאַרטיק, בײדע זײַנען זײ שטענדיק אין דער אַרבעט: די מאַמע בײַם אױװן, דער טאַטע בײַ די שאַכטלען. אױף װאָס דאַרף מען אַזױ פֿיל שאַכטלען? װער דאַרף עס אַזױ פֿיל שאַכטלען? אַ פּנים, אַז די גאַנצע װעלט איז פֿול מיט שאַכטלען?… אַזױ טראַכטן זיך די דרײַ שײנע קעפּלעך און קוקן שױן אַרױס, אַז בײַם טאַטן זאָלן זיך שױן אָנקלײַבן אַ סך, אַ סך שאַכטלען און ער זאָל זײ נעמען אַלע אױפֿן קאָפּ און אין בײדע הענט ― אפֿשר טױזנט שאַכטלען ― און זאָל מיט זײ אַרױסגײן אין מאַרק אַרײַן און קומען צוריק אָן שאַכטלען, נאָר מיט געלט פֿאַר דער מאַמע און מיט בולקעלעך, בײגעלעך אָדער צוקערקעס פֿאַר די קינדער… אַ גוטער, אױ, אַ גוטער טאַטע בײַ זײ, אַ גאָלד! די מאַמע איז אױך אַ גוטע, נאָר אַ בײזע. מע כאַפּט פֿון איר אָפֿט אַ זעץ, אַ שטורך אין זײַט, אַ דרײ פֿאַר די אױערן. זי האָט פֿײַנט, אַז מע מאַכט איר אָן אַ „הקדש“. זי װיל נישט, אַז די קינדער זאָלן זיך שפּילן אין „טאַטע־מאַמע“. זי װיל נישט, אַז אַבראַמטשיק זאָל שנײַדן די אַראָפּגעפֿאַלענע שטיקלעך קאַרטאָן, אַז מאָיסײטשיק זאָל גנבֿענען פּאַפּ בײַם טאַטן און אַז דבֿורהקע זאָל באַקן ברױט פֿון זאַמד מיט װאַסער. די מאַמע װיל, אַז די קינדער זאָלן זיצן שטיל, סטאַטעטשנע. די מאַמע װײס ניט, אַ פּנים, אַז יונגע קעפּלעך אַרבעטן, אַז יונגע נשמות רײַסן זיך, רײַסן זיך, רײַסן זיך ― װוּהין?… אין דרױסן! צום ליכט! צום פֿענצטער! צום פֿענצטער!
סך־הכּל אײן פֿענצטער, אײן שטיקל פֿענצטער. אַלע דרײַ קעפּלעך שלאָגן זיך פֿאַרן שטיקל פֿענצטער. און װאָס זעט מען דאָרט? אַ װאַנט, אַ הױכע, אַ ברײטע, אַ גרױע, אַ נאַסע װאַנט. שטענדיק, אײביק איז זי נאַס. אַפֿילו זומער!… קומט אַמאָל אַהער די זון? געװיס קומט אַמאָל אַהער די זון. און דעמאָלט איז אַ יום־טובֿ. אַלע דרײַ שײנע קעפּלעך שפּאַרן זיך צום שטיקל פֿענצטער, קוקן אַרױף, גאַנץ אױבן, און זעען אַ לאַנגן שמאָלן בלױען פּאַס, װי אַ לאַנגע בלױע סטענגע.
― אָ! זעט איר, קינדער? אָט דאָס איז הימל!
אַזױ זאָגט אַבראַמטשיק. אַבראַמטשיק װײס. אַבראַמטשיק גײט אין חדר. ער לערנט שױן קמץ־אַלף. דער חדר איז טאַקע דאָ נישט װײַט, די צװײטע שטוב, דאָס הײסט, די צװײטע טיר. אַך! װאָס אַבראַמטשיק דערצײלט זיך אָן פֿאַר חידושים פֿונעם חדר! אַבראַמטשיק דערצײלט, אַז ער האָט אַלײן געזען, ער זאָל אַזױ זען אַלדאָס גוטס, אַ גרױסן מױער פֿון סאַמע פֿענצטער פֿון אױבן ביז אַראָפּ. אַבראַמטשיק שװערט, אַז ער האָט אַלײן געזען, ער זאָל אַזױ זען אַלדאָס גוטס, אַ קױמען, אַ הױכן קױמען, און פֿונעם קױמען גײט אַ רױך. אַבראַמטשיק דערצײלט, אַז ער האָט אַלײן געזען, ער זאָל אַזױ זען אַלדאָס גוטס, אַ מאַשינע, װאָס מע גײט אױף איר אָן הענט. אַבראַמטשיק דערצײלט, אַז ער האָט אַלײן געזען, ער זאָל אַזױ זען אַלדאָס גוטס, אַ װאָגן, װאָס פֿאָרט אָן פֿערד. און נאָך אַזעלכע נסים־ונפֿלאָות דערצײלט זײ אַבראַמטשיק פֿונעם חדר, און שװערט זיך, װי די מאַמע שװערט זיך ― ער זאָל אַזױ זען אַלדאָס גוטס… און מאָיסײטשיק און דבֿורהקע הערן אים און זיפֿצן און זײַנען אים מקנא, װאָס אַלצדינג װײס אַבראַמטשיק, אַלצדינג!
למשל, אַבראַמטשיק װײס, אַז אַ בױם װאַקסט. אמת, ער אַלײן האָט נאָך, גלײַך מיט זײ, קײנמאָל נישט געזען, װי אַזױ עס װאַקסט אַ בױם, נישטאָ קײן בײמער אױף דער גאַס. נישטאָ! ער װײס אָבער (אין חדר האָט ער עס געהערט), אַז אױף אַ בױם װאַקסן פּירות ― און דערפֿאַר מאַכט מען אױף אַ פּרי „בורא פּרי העץ“. אַבראַמטשיק װײס (װאָס װײסט ער דען ניט?), אַז קאַרטאָפֿליעס, למשל, אָדער אוגערקעס, אָדער ציבעלעס, אָדער קנאָבל װאַקסן אױף דעך ערד ― און דערפֿאַר מאַכן מיר אױף זײ „בורא פּרי אַדמה“. אַלצדינג װײס אַבראַמטשיק! ער װײס נאָר נישט, װוּ און װי אַזױ דאָס װאַקסט, װאָרעם ער האָט דאָס נאָך, גלײַך מיט זײ, קײנמאָל נישט געזען, װאָרעם אױף זײער גאַס איז נישטאָ קײן פֿעלד, נישטאָ קײן גאָרטן, נישטאָ קײן בײמער, נישטאָ קײן גרעזל ― נישטאָ! נישטאָ! אױף זײער גאַס זײַנען דאָ גרױסע מױערן, גרױע װענט, הױכע קױמענס, װאָס סע גײט פֿון זײ אַ רױך, און פֿענצטערלעך אַ סך אין יעדן גרױסן מױער, טױזנטער, טױזנטער פֿענצטערלעך, און מאַשינעס װאָס גײען אָן הענט, און װאָגנס, װאָס פֿאָרן אָן פֿערד ― און װײַטער גאָרנישט! גאָרנישט!
אַפֿילו אַ פֿײגעלע זעט מען דאָ זעלטן. עס פֿאַרבלאָנדזשעט אַמאָל אַהער אַ װאָראָבײטשיק, איז ער גרױ. אַזױ װי די גרױע װאַנט. פּיק־פּיק די גרױע שטײנער, הײבט זיך אױף און פֿליט אַװעק… פֿון עופֿות זעען זײ אַמאָל אױף שבת אַ פֿערטל עוף מיט אַ בלאַס אױסגעצױגן פֿיסל. װיפֿל פֿיסלעך האָט אַ עוף? ― זעלבסטפֿאַרשטענדלעך, פֿיר! עלעהײ אַ פֿערד! אַזױ פּסקנט דער עלטערער, אַבראַמטשיק, און אַבראַמטשיק װײס דאָך אַלץ!… אַמאָל ברענגט די מאַמע פֿונעם מאַרק אַ קעפּל פֿון אַן עוף מיט אַרױפֿגעגלאָצטע אײגעלעך, איבערגעצױגן מיט אַ דין װײַס הײַטל. „ס'איז טױט“ ― זאָגט דער עלטערער, אַבראַמטשיק, און אַלע דרײַ קעפּלעך קוקן אײנס אױפֿס אַנדערע מיט גרױסע שװאַרצע אױגן און זיפֿצן… געבױרן און אױפֿגעצױגן געװאָרן אין דער גרױסער שטאָט. אינעם גרױסן מױער, אין גרױסער ענגשאַפֿט, עלנט און אָרמוטArmut: אָרעמקײט, האָבן אַלע דרײַ קינדער קײנמאָל נאָך נישט געהאַט קײן געלעגנהײט צו זען פֿאַר זיך לעבעדיקערהײט נישט קײן עוף, נישט קײן חיה, נישט קײן בהמה, אױסער אַ קאַץ. אַ קאַץ האָבן זײ אַן אײגענע, אַ לעבעדיקע, אַ גרױע קאַץ, גרױ װי די גרױסע גרױע נאַסע װאַנט. די קאַץ איז זײער גאַנץ פֿאַרגעניגן. מיט דער קאַץ שפּילן זײ זיך שעהן־לאַנג, טוען איר אָן אַ פֿאַטשײלע אױפֿן קאָפּ, רופֿן זי „מחותּנתטע“ און לאַכן, לאַכן, לאַכן אָן אַ שיעור! דערזעט די מאַמע און טײלט זײ אײַן: שענקט זײ ― דעם אַ זעץ, דעם אַ שטורך אין זײַט, דעם אַ דרײ בײַם אױער. די קינדער צעגײען זיך אױף זײערע ערטער, הינטערן אױװן, דער עלטערער, אַבראַמטשיק, דערצײלט עפּעס, און די קלענערע, מאָיסײטשיק און דבֿורהקע, האָרכן. קוקן אױף זײער עלטערן ברודערל מיט גרױסע אױגן און האָרכן. אַבראַמטשיק זאָגט, אַז די מאַמע איז גערעכט. אַבראַמטשיק זאָגט, אַז מיט אַ קאַץ טאָר מען זיך נישט שפּילן, װײַל אַ קאַץ איז אַ טמא זאַך און אַ מזיק. אַלצדינג װײס אַבראַמטשיק, אַלצדינג! ס'איז דען דאָ אַ זאַך אױף דער װעלט, װאָס אַבראַמטשיק זאָל נישט װיסן?
אַלצדינג װײס אַבראַמטשיק. אַבראַמטשיק װײס, אַז ס'איז דאָ אַ לאַנד, אַ װײַט לאַנד, זײער אַ װײַט לאַנד, װאָס מע רופֿט דאָס אַמעריקע. דאָרט, אין דעם אַמעריקע, האָבן זײ פֿרײַנט אַ סך און באַקאַנטע. דאָרט, אין דעם אַמעריקע, איז ייִדן, קײן עין־הרע, גוט און פֿרײלעך. אַהינצו, אין דעם אַמעריקע, װעלן זײ אַריבערפֿאָרן, אַם ירצה השם, איבער־אַ־יאָר, אַז זײ װעלן באַקומען פֿון דאָרטן שיפֿסקאַרטן. אָן שיפֿסקאַרטן קאָן מען אין אַמעריקע נישט פֿאָרן, װײַל ס'איז אַ ים און אױפֿן ים איז אַ שטורעמװינט און עס װאַרפֿט מיט סכּנות־נפֿשות ― אַלצדינג װײס אַבראַמטשיק!
אַלצדינג! אַפֿילו װאָס אױף יענער װעלט טוט זיך. למשל, ער װײס, אַז אױף יענער װעלט איז דאָ אַ גן־עדן, פֿון ייִדנס־װעגן, געװײנלעך. אין גן־עדן איז דאָ בײמער אַ סך מיט די שענסטע פּירות. טײַכן, װאָס פֿליסן בױמל. דימענטן און בריליאַנטן װאַלגערן זיך אין די גאַסן. בײג זיך אָן, נעם און שטופּ אָן פֿולע קעשענעס. און ערלעכע ייִדן זיצן דאָרטן טאָג װי נאַכט און לערנען און האָבן הנאה פֿון דער שכינה…
אַזױ דערצײלט אַבראַמטשיק. און בײַ מאָיסײטשיקן און בײַ דבֿורהקען ברענען די אײגעלעך, און זײ זײַנען מקנא זײער עלטערן ברודערל, װאָס ער װײס אַלצדינג. אַלצדינג װײס ער! אַפֿילו װאָס אױפֿן הימל טוט זיך. אַבראַמטשיק שװערט, אַז צװײ מאָל אין יאָר: הושענא־רבה אױף דער נאַכט און שבֿועות אױף דער נאַכט, שפּאַלט זיך דער הימל. אמת, ער אַלײן האָט נאָך קײנמאָל נישט געזען, װי דער הימל שפּאַלט זיך, װײַל ס'איז נישטאָ בײַ זײ קײן הימל. דערפֿאַר האָבן אָבער זײַנע חבֿרים געזען. זײ שװערן, אַז זײ האָבן אַלײן געזען, זײ זאָלן אַזױ זען אַלדאָס גוטס. זײ װעלן דאָך נישט שװערן אױף אַ ליגן. װי טאָר מען שװערן אױף אַ ליגן? אַן עבֿירה, װאָס בײַ זײ אױף דער גאַס איז נישטאָ קײן הימל. ס'איז דאָ אַ לאַנגער שמאָלער בלױער פּאַס, װי אַ לאַנגע שמאָלע בלױע סטענגע. װאָס קאָן מען אין אַזאַ שטיקל הימל זען, אַ חוץ צװײ דרײַ קלײנע שטערנדלעך מיט אַן אָפּשײַן פֿון דעך לבֿנה?… און בכדי צו איבערצײַגן זײַן ייִנגערן ברודער מאָיסײטשיק און זײַן קלײן שװעסטערל דבֿורהקע, אַז סע שפּאַלט זיך דער הימל, גײט אַבראַמטשיק צו דער מאַמע, שלעפּט זי פֿאַרן קלײדל:
― מאַמע! אַיאָ, הײַנט שבֿועות אַרום האַלבע נאַכט שפּאַלט זיך דער הימל?
― דעם קאָפּ װעל איך דיר שפּאַלטן!
געכאַפּט אַ מיאוסן פּסק פֿון דער מאַמע, װאַרט אַבראַמטשיק אױפֿן טאַטן. דער טאַטע איז אַװעק אין מאַרק מיט אַ גאַנצן אוצר שאַכטלען.
― קינדער! אַנו, טרעפֿט, װאָס װעט הײַנט דער טאַטע ברענגען אַ מתּנה פֿונעם מאַרק?
אַזױ זאָגט אַבראַמטשיק, און די קינדער הײבן אָן טרעפֿן, װאָס װעט דער טאַטע זײ ברענגען אַ מתּנה פֿונעם מאַרק. זײ רעכענען־אױס אױף די פֿינגער אַלצדינג, װאָס ס'איז דאָ אין מאַרק, אַלצדינג, װאָס אַ מענטשנס אױג קאָן זען און װאָס אַ מענטשנס האַרץ קאָן גלוסטן: בולקעלעך און בײגעלעך און צוקערקעס ― און קײנער האָט נישט געטראָפֿן. און איר װעט, האָב איך מורא, אױך נישט טרעפֿן. פּײסי דער אײַנבינדער האָט געבראַכט צו טראָגן איצטיקס מאָל נישט קײן בולקעלעך, נישט קײן בײגעלעך, נישט קײן צוקערקעס. גראָז האָט ער געבראַכט צו טראָגן, אַ פּאַק מיט גראָז. מאָדנע, לאַנגע, גרינע, שמעקנדיקע גראָזן.
און אַלע דרײַ שײנע קעפּלעך, אַבראַמטשיק, מאָיסײטשיק און דבֿורהקע, האָבן אַרומגערינגלט דעם פֿאָטער.
― טאַטע! װאָס איז דאָס, אָט דאָס אָ?
― דאָס איז גרינס.
― װאָס הײסט דאָס גרינס?
― גרינס אױף יום־טובֿ. ייִדן דאַרפֿן יום־טובֿ גרינס.
― װוּ נעמט מען דאָס, טאַטע?
― װוּ מע נעמט דאָס? המ… אין מאַרק קױפֿט מען דאָס, אין מאַרק…
אַזױ זאָגט דער טאַטע, און ער צעװאַרפֿט דאָס גרינע שמעקנדיקע גראָז איבער דער נאָר־װאָס אױסגעקערטער שטוב, און ער קװעלט װאָס ס'איז גרין און סע שמעקט, און ער זאָגט צו דער מאַמע פֿרײלעך, װי זײַן שטײגער איז:
― פּעסיע, אַ גוט יום־טובֿ דיר!
― מזל־טובֿ, אַ נײַער הקדש! די ממזרים זײַנע װעלן שױן האָבן װאָס צו מיסטיקן!…
אַזױ ענטפֿערט אים די מאַמע, נישט צופֿרידן, װי אַלע מאָל, און שענקט, װי אַלע מאָל, די קינדער ― דעם אַ זעץ, דעם אַ שטורך אין זײַט, דעם אַ דרײ בײַם אױער. אַ מאָדנע מאַמע בײַ זײ! קײנמאָל איז זי נישט צופֿרידן, תּמיד פֿאַראומערט, שטענדיק פֿאַרזאָרגט, פּונקט דער היפּוך פֿונעם טאַטן!
און די דרײַ שײנע קעפּלעך קוקן אױף דער מאַמע, קוקן אױפֿן טאַטן, קוקן אײנס אױף דאָס אַנדערע. און אַז טאַטע־מאַמע קערעװען זיך אָפּ אַ װײַלע אױף אַ זײַט, טוען זײ זיך אַ װאָרף אַלע דרײַ אױף דער ערד, פֿאַלן־צו מיטן פּנים צום שמעקנדיקן גראָז, קושן דאָס שמעקנדיקע גראָז, װאָס מע רופֿט דאָס גרינס, און װאָס ייִדן דאַרפֿן דאָס אױף יום־טובֿ, און װאָס מע קױפֿט דאָס אין מאַרק…
אַלצדינג איז דאָ אין מאַרק, אַפֿילו גרינס. אַלצדינג קױפֿט דער טאַטע. אַלצדינג דאַרפֿן ייִדן און אַלצדינג האָבן ייִדן. אַפֿילו גרינס! אַפֿילו גרינס!…
― ער פּאָפֿט נאָך?
― נאָך אַ מין פּאָפֿן!
― טפֿו זאָל ער װערן!
― װעקט אים אױף! װעקט אים אױף!
― לײב־דרײב־אָבדיריק!
― שטײ־אױף, מײַן פֿײגעלע!
― עפֿן־אױף דײַן אײגעלע!
קױם װאָס איך רײַס דורך די אױגן, הײב אױף דעם קאָפּ, קוק מיך אַרום אױף אַלע זײַטן און דערזע אַ גאַנצע כאַליאַסטרע װײַסע־חבֿרהניקעס, מײַנע חבֿרים פֿונעם חדר. דאָס פֿענצטער איז אָפֿן, און צוזאַמען מיט זײערע גלאַנצנדיקע אײגלעך רײַסן זיך אַרײַן מיט אַ פֿרײד און מיט אַ געלעכטער די ערשטע שטראַלן פֿון דער ליכטיקער װאַרעמער פֿרימאָרגנדיקער זון. איך קוק מיך אַרום אױף אַלע זײַטן.
― זעט נאָר, װי ער קוקט!
― װי אַ זינדיקער מענטש!
― האָסט אונדז נישט דערקענט?
― האָסט פֿאַרגעסן, אַז מיר האָבן הײַנט ל″ג־בעומר?