לכּבֿוד יום־טובֿ: אַקדמות

שלום עליכם (אַלע װערק)

אַקדמות: אַ געזאַנג לכּבֿוד שבֿועות

אַקְדָּמוּת מִלִּין ― אײ איך הײב אָן צו רעדן, וְשָׁרָיוּת שׁוּתָא ― און באַגער צו שפּרעכן!… ― אַזױ זינגט זיך גאַנץ געשמאַק אַ קלײן אױסגעדאַרט ייִדל, װאָס שטײט מיט אַ געלן טלית איבערן קאָפּ ביזן שפּיץ יאַרמעלקע אין בית־המדרש צװישן מיזרח־װאַנט און צװישן שפּיגל־באַנק, נעבן אַ סטענדער, אױפֿגעהױבן בײדע הענט, די אױגן פֿאַרגלאָצט אַרױף, שאָקלט זיך מיטן גאַנצן גוף, אַלע מאָל מיט אַ שפּרונג־אונטער און מיט אַ טענצל, און דאָס געלע פּאַרמעט־פּנים בעת־מעשׂה לױכט אים אַקעגן דער זון, װאָס קוקט־אַרײַן מיטן אײן שטראַל דורכן אָפֿענעם פֿענצטער פֿונעם בית־המדרש, און דאָס אײנציקע אַקאַציע־בײמעלע אױף דער שולגאַס, װאָס האַלט אין רעכטן בליִען, שיקט־אַרײַן אַ געשמאַקן זיסן ריח גלײַך צו די ייִדן אין נאָז אַרײַן, װי אײנער רעדט: „שמעקט ייִדישע קינדער, איר אױך, פֿון מײַנע בשׂמים און האָט אױך הנאה פֿון גאָטס װעלטל“…

איר װײסט, װער איז אָט דאָס ייִדל, װאָס זינגט דעם „אַקדמות“ מיט אַזאַ חדװה, מיט אַזאַ התלהבֿות? ס'איז יהושע העשל. איר קענט אים, איר קענט אים זײער גוט. דאָס איז פֿון די ייִדן, װאָס איר באַגעגנט זײ נאָר לױפֿנדיק, װאָס האָבן קײנמאָל קײן צײַט נישט, תּמיד זײַנען זײ פֿאַרהאַװעט אין פּרנסה. און זײער פּרנסה איז דאָך, מישטײנס געזאָגט, װינט. מע לעבט פֿונעם װינט. פֿאַר אַזעלכע מענטשלעך איז די װעלט אַ יריד, און זײ זײַנען געקומען אַהער אָפֿן יריד שמעקן, אױסשמעקן, טאָמער װעט מען עפּעס קאָנען כאַפּן… אַזעלכע מינים סוחרים װײסן אַלײן נישט, װאָס טוען זײ דאָ אױפֿן יריד? זײ װאַרפֿן זיך אױף אַלצדינג װאָס סע קומט זײ פֿאַר די אױגן, קױפֿן און פֿאַרקױפֿן מיד־ליד, פֿאַרדינט, דערלײגט ― און אַראָפּ פֿונעם מאַרק, אַ רענדל אַראָפּ, אַ רענדל אַרױף ― אַבי אױסגעהאַנדלט זיך שײן, חלילה נישט פֿאַרנומען קײן פֿרעמדס… אָט אַזאַ סוחר, אַז ער כאַפּט זיך אױף דעם לעצטן טאָג פֿונעם יריד און דערמאָנט זיך, אַז ער האָט געפּטרט װוּ ער האָט געהאַט אַ גראָשן, טוט ער זיך אַ שמיר מיט דער האַנט איבערן פּנים פֿון אױבן אַראָפּ און אַ זאָג צו זיך אַלײן: „האָבן מיר שױן, ברוך־השם, אָפּגעפּטרט דעם יריד אױך; אַצינד באַדאַרף מען לױפֿן ערגעץ כאַפּן אַ גמילות־חסד אױף צוריקװעגס“…

אָט פֿון דעם מין יריד־לײַט איז אונדזער העלד יהושע־העשל.

װאָס איז זײַן געשעפֿט ― װײס איך ניט. דאַכט זיך, אַ ייִד אַ מעקלער, אַ שליח, אַ שטיקל שדכן. דאָס הײסט, ניט קײן שדכן פֿון שדכנים, װאָס שרײַבן בריװלעך און שלעפּן קערבלעך, נאָר גאָרנישט, אַז עס מאַכט זיך אַמאָל אױספֿירן אַ שידוך ― מהיכא־תּיתי, פֿאַר װאָס ניט? װער זאָגט זיך דאָס אָפּ פֿון אַ זײַטיקן רובל? איך קען אַ סך דאַמען, „אַריסטאָקראַטקעס“, װאָס אַז זײ שמעקן אָן ערגעץ אַ בחור גײט אַרום מיט אַ מײדל און סע דאַכט זיך זײ אױס, אַז ס'איז גלײַך, װאַרפֿן זײ אַװעק אַלע געשעפֿטן און נעמען זיך צו דער אַרבעט, טוען אַלצדינג, ס'זאָל װערן אַ שידוך; סע פֿאַרשטײט זיך, זײ טוען דאָס מער לשם־מיצװה, אָדער דיפּלאָמאַטיע, אָדער פּשוט װײַל זײ האָבן ניט װאָס צו טאָן… נײן, יהושע־העשל איז װײַט פֿון אַזעלכע זאַכן; ער, אַז ער פֿאַלט אַמאָל אױף אַ גלײַכס, איז נאָר צוליב דעם, װאָס ער מײנט, טאָמער װעט ער דאָ עפּעס כאַפּן. אַי, עס לאָזט זיך אױס אַ בױדעם? װאָרעם דאָס, װאָס ער מײנט, ס'איז גלײַך װי אַ סטרונקע, איז גאָר קרום װי אַ קאָטשערע ― װאָס איז ער שולדיק? מסתּמא איז זײַן מזל אַזױ. למאַי מעקלערײַ? פֿאַראַן אַ סך מעקלערס דאָ אין שטאָט, אױך אַזעלכע בריות װי ער, פֿונדעסטװעגן, װוּהין זײ גײען אַרײַן מאַכן אַ געשעפֿט, מאַכן זײ; און בײַ אים איז געמאַכט און געמאַכט און געמאַכט, און צום סוף, עס קומט צו עפּעס, לאָזט זיך אױס, אַז עס הײבט זיך גאָר נישט אָן!… אָן מזל, הערט איר, זאָל מען גאָר ניט געבױרן װערן אױף דער װעלט. אַלײן װאָלט מען נאָך װי עס איז איבערגעטראָגן; איז אָבער פֿאַראַן אַ װײַב, קינדערלעך, װאָס זײַנען גאָט די נשמה שולדיק. אַ גליק, כלעבן, װאָס יהושע־העשל איז אַ ייִד, און אַ פֿרומער ערלעכער ייִד, װאָס גלײבט אין גאָט, װאָס דינט גאָט, װאָס האָט ליב גאָט, ממש פֿאַרברענט, פֿאַרליבט אין דער שכינה, װי אַ חתן, װאָס האָט זיך פֿאַרליבט אין דער כּלה. דעריבער דאַװנט ער אַזױ געשמאַק. קומט אין שול אַרײַן זען, װי יהושע־העשל דאַװנט! זען, װי יהושע־העשל דאַװנט ― איז, זאָג איך אײַך, אַ חיות. דאָס איז ניט קײן געװײנלעכער דאַװנען, װי אַ ייִד, אַ שטײגער, שטעלט זיך אַװעק און מאָלט װי אַ מיל, האָט אין זינען בעת־מעשׂה גאָר װײס איך װאָס: אַ קונה, אַ פּריץ, אַ גמילות־חסד. נײן; יהושע־העשל אַז ער שטעלט זיך אַװעק דאַװנען, שטעלט ער זיך פֿאָר, אַז ער קומט מיט אַ ראַפּאָרט צום רבונו־של־עולם, מיט אַ לױבעניש און מיט אַ געבעט אױף פּרנסה, מיט אַ קלאָגן זיך אױפֿן גלות און מיט אַ חדװה, װאָס ער איז אַ ייִד. אַ קלײניקײט אַ ייִד! אַ ייִד, װאָס האָט מקבל געװען די תּורה, ערשט הײַנט, אין דעם דאָזיקן טאָג שבֿועות!… שפּרינגט ער אונטער, קנאַקט־צו מיט די פֿינגער, מאַכט מיט די אױגן און שרײַט, שרײַט מיט קולי־קולות. די „אַריסטאָקראַטן“, די נגידים פֿון מיזרח־װאַנט, װאָס דאַװנען מיט אים אין אײן שול, קענען אים שױן מיט זײַן דאַװנען און מיט זײַנע משונה־װילדע העװיות: „שאַט, שאַט, זאָגן זײ, דער גרעגער יהושע־העשל האָט זיך צעלאָזט!“, נאָר דער גרעגער יהושע־העשל הערט זײ, װי דעם פֿאַראַיאָריקן שנײ: „דערױף איז דאָס אַ מקום־קדוש, מע זאָל דאַװנען, ניט זיצן אױבן־אָן אױסגעסטראָצלט, װי די טאָקן, גלאַנצן מיט די גילדענע און זילבערנע עטרות פֿון די טליתים, אַרײַנקוקן בעת קריאת־התּורה כּלומרשט אין די חומשים און שטילערהײט רעדן צװישן זיך דבֿרים בטלים“… און דערזעט יהושע־העשל, אַז ייִדן רעדן בעת דאַװנען, קאָן ער דאָס ניט סובֿל זײַן, װערט אין כּעס, פּאַטשט מיט די הענט איבערן סידור: „אי־אָ־נו!“… אַ מאָדנער ייִד אָט דער יהושע־העשל. אַזױ איז ער, דאַכט זיך, אַ ניכנע, אַ נעבעכל, אַ װאָרעם, װאָס לאָזט זיך טרעטן מיט די פֿיס, און קומט אין שול ― אױס ניכנע, אױס נעבעכל, אױס װאָרעם ― אַן עזות־פּנים, זאָל גאָט היטן! דאָ, אין שול, איז ניטאָ בײַ אים קײן נגיד, קײן אַריסטאָקראַט; ער איז זײ מבֿטל כּעפֿרא־דאַרעא, װאָרעם אין אַ מקום־קדוש זײַנען אַלע ייִדן גלײַך. אױך דאָס פּנים װערט דאָ בײַ אים גאָר אַן אַנדער פּנים: צי מחמת דער יאַרמעלקע מיטן טלית, װאָס אױפֿן שפּיץ קאָפּ, צי מחמת גרױס חדװה פֿון זײַן געליבטער (די שכינה), װאָס ער זעט זיך דאָ מיט איר אַלע שבת און יום־טובֿ, ובפֿרט אַזאַ יום־טובֿ, װי שבֿועות צו „אַקדמות“, בעת „חֲיָל אֶלֶף אַלְפִין“ ― צען טױזנטער, הונדערט־טױזנטער מלאָכים, כּרובֿים און גלגלים קלײַבן זיך צונױף פֿאַרן אַלמעכטיקן און טוען זיך הײבן מיט אַ געזאַנג און מיט אַ גרױס שאַלונג, װי דאָס געשרײ פֿון די געזאַמלטע װאַסערן“… און יהושע־העשל הערט דאָס דאָזיקע געזאַנג מיטן דאָזיקן שאַלן, און ער העלפֿט דעם חזן זינגען און שאַלן מיט אַ גרױס שאַלונג. און ער איז איבערצײַגט, אַז דאָרטן װעט ער זיצן אינאײנעם מיט אַלע ערלעכע ייִדן, װאָס זײַנען געקניפּט מיט גאָטס קרױן, װי סע שטײט אין „אַקדמות“ בפֿירוש געשריבן. און ער פֿילט, װי ער זיצט אונטער דער חופּה מיט אַלע צדיקים דאָרט אין גן־עדן מיט גרױס תּענוג בְּתַכְתְּקֵי דְּהַב פִּזָּא ― אױף גאָלדענע שטולן, און גײט זיך דורך מיט זײ אױפֿן שפּאַציר, און כאַפּט אַ טענצל מיט דער שכינה… אַ כּפּרה די גאַנצע װעלט מיט אַלע תּענוגי־עולם, און אַפֿילו מיט דער גוטער פֿרישער מילכיקער סעודה, װאָס די נגידים װעלן הײַנט עסן נאָכן דאַװנען! און יהושע־העשל כאַפּט אַ קוק מיט גדלות אױף די נגידים, די הולטײַעס, װאָס אין מיזרח־װאַנט, און עס קומט אים פֿאַר די אױגן אײנער אַ גראָבער, װאָס זיצט אױבן־אָן אין מיזרח, אַ ייִד אַ נגיד מיט אַ געראַזירטער מאָרדע, מיט אַ שײנעם ראָק און מיט אַ שװאַרצן קױמען אױפֿן קאָפּ. מאַרקוס רופֿט מען אים, אַ נײַער נגיד, פֿון די נײַע אױפֿגעקומענע נגידים, װאָס שפּרינגען־אַראָפּ פֿון אַ דאַך, װי אײנער רעדט: „גוט־מאָרגן, איך בין אױך דאָ!“… די דאָזיקע נײַע אױפֿגעקומענע נגידים שפּרינגען איטלעכן אין פּנים אַרײַן, װאַרפֿן זיך, זשומען און זשומען און עסן זיך אײַן, װי די פֿליגן. זײ צװאָגן זיך אױס, פּוצן זיך אױס, טוען זיך אָן מיט די װײַבער נאָך דער לעצטער מאָדע, לאָזן זיך קאָסטן געלט און קריכן אַהין, אַהין, צװישן די „אַריסטאָקראַטן“, שטעלן־אַרױס דאָס בײַכל און בלאָזן זיך. אינעם גרױסן אָרט קױפֿט דאָס אַ פֿאַעטאָן מיט ברענענדיקע פֿערד און קנאַקט איבער אַלע גאַסן, מע זאָל זען. אין טעאַטער גײט דאָס אין דער ערשטער שורה, האַלט־אױס קעפּסװײַבער, שפּילט אין פּרעפֿעראַנס, בױט הײַזער, קלינגט און טראַסקעט און פֿײַפֿט מיט סכּנת־נפֿשות. אינעם קלײנעם אָרט קױפֿט דאָס אַ שטאָט אין מיזרח, דעם װײַב ― גרױסע פּערל, יאָגט זיך נאָך שײנע שידוכים, װיל זיך אײַנקױפֿן אין ייִחוס, זינדיקט בסוד, קײנער זאָל ניט װיסן, שפּילט אין אָקע און שענקט אַמאָל אַ גרױסע נדבֿה, מע זאָל פֿון אים רעדן.

אָט פֿון דעם מין נײַע אױפֿגעקומענע נגידים איז מאַרקוס.

פֿון װאַנען האָט זיך גענומען אַהער דער דאָזיקער מאַרקוס? ― װײס קײנער ניט. דאָס הײסט, װיסן װײס מען אים, נאָר אַז ער הײסט מאַרקוס ― דאָס איז מען ערשט ניט לאַנג געװױר געװאָרן. ביז ניט לאַנג האָט מען אים גערופֿן: „דער ייִד פֿונעם האָלץ“, אָדער „דער הילצערנער“. ער האָט זיך געדרײט אַרום אינטענדאַנטסטװאָинтендантство: קאָמיסאַריאַט, מיט די קאַזאַרמעס, מיט די אָפֿיצירן, איז געװאָרן אַ באַנקיר, אױף אונדזער לשון הײסט דאָס פּשוט אַ בעל־הלװאה, אַ פּראָצענטניק, אַ ייִד, װאָס לעבט זיך פֿון פּראָצענט, האָט ליב אַ װעקסעלע, בטבֿע אַפֿילו אַ גרױסער עם־האַרץ, אַ װילדער גראָבער־יונג, נאָר ער אײדלט־זיך, פֿײַנט זיך אױס, װי װײַט מעגלעך, רײַבט זיך צװישן לײַטן, װיל זײער אײַנרעדן די װעלט, אַז ער איז אַ טאַטנס אַ קינד, דערצײלט מעשׂיות, אַז דאָרטן, ערגעץ בײַ זיך אין דער הײם, האָט ער קרובֿים גרױסע מיוחסים, לומדים, מופֿלגים, כאָטש אַלע װײסן (און ער אױך), אַז ס'איז שקר־וכּזבֿ; ער האָט ניט אין ערגעץ ניט קײן קרובֿים, ניט קײן מיוחסים, ניט קײן לומדים, ניט קײן מופֿלגים. מע קאָן דאָס אַרױסזען נאָכן רױטן פּנים, כאָטש ס'איז שױן איצטער פֿײַנטשיק אַרומגעשאָרן, און נאָך די גראָבע קאָרענע הענט מיט די לעפּקע פֿינגער (אײן פֿינגער איז בײַ אים אַן אָפּגעהאַקטער, װאָס אױף דעם דערצײלט מען אַ גאַנצע מעשׂה, נאָר מיר לאָזן עס דורך…).

אױך דאָס װײַב זײַנס, די איצטיקע מאַדאַם מאַרקוס, אַ נידעריקע, אַ שװאַרצע, אַ גראָבע, מיט גראָבע שטאַרק־פֿאַרגרעבטע הענט, װאָס אַלע געדענקען נאָך, אַז זי איז אַמאָל געװען, ניט אױסגערעדט זאָל זײַן, אַ דינסטמײדל, לײגט־אײַן די װעלט, פּױקט אין אַלע גאַסן, אַז זי שטאַמט פֿון זײער אַ רײַכער משפּחה, פֿון גרױסע לײַט, גבֿירים אַדירים, כאָטש אַלע װײסן, (און זי אױך), אַז ס'איז שקר־וכּזבֿ; זי האָט ניט אין ערגעץ ניט קײן משפּחה, ניט קײן גרױסע לײַט, ניט קײן גבֿירים אַדירים. מע קאָן דאָס אַרױסזען פֿון איר אױפֿפֿירן זיך אין מאַרק בײַ די װײַבער, אין קיך בײַ די דינסטן, און בעת זי רעכנט זיך מיטן קצבֿ פֿאַר פֿלײש. זי האָט פֿײַנט, זאָגט זי, „אַזעלכע“ חשבונות. זי װעט ניט דערלאָזן, זאָגט זי, מען זאָל איר צורעכענען אַפֿילו אַ לױט פֿלײש. אַזױ לאַנג, אַזױ ברײט, ביז זי רײַסט־אָפּ בײַ אים עטלעכע פֿונט ― און דעמאָלט איז זי שױן רויִק און פֿונדעסטװעגן, אױ־אױ־אױ, האָט מען פֿאַר זײ דרך־ארץ און מע גיט זײ אָפּ כּבֿוד! װאָרעם װעמען טוט זיך עס נײטיק אַרױסשפּרינגען קעגן אַ נגיד, זײַן אַ שײגעץ? ובפֿרט אַן אָרעמאַן, ובפֿרט אַ מעקלער, ובפֿרט אַזאַ מעקלער, װי יהושע־העשל, װאָס גײט צו אים אָפֿטלעך אַרײַן, נישט מחמת גרױס ליבשאַפֿט, נאָר טאַקע צוליב דעם, װאָס די נױט טרײַבט אים. ער מײנט, אַ קשיא אױף אַ מעשׂה, טאָמער װעט ער מאַכן בײַ אים אַ מאָל אַ שטיקל געשעפֿט. אמת, ניט אַזױ גרינג מאַכט מען בײַ מאַרקוסן אַ געשעפֿט. מאַרקוס איז אַ שװערער פּאַרשױן, אַ האַרטער ביסן! דאָס הײסט, אַזױ איז ער אַפֿילו נישקשה, אַ צוגעלאָזט מענטשל; אַז מע קומט צו אים אַרײַן, בעט ער זיצן, איז מכבד מיט אַ פּאַפּיראָס, נאָר געבן פֿאַרדינען יענעם אַ קערבל ― דאָס לא. שװער, שװער, כּקריעת־ים־סוף! זינט מאַרקוס איז אַ נגיד און יהושע־העשל אַן אָרעמאַן, האָט ער נאָך כּמעט ניט געפּרוּװט פֿאַרדינען דורך אים אַ קערבל. אַ שװערער נגיד, אַ האַרטער. אױ, אַ האַרטער ביסן!

און יהושע־העשל, זינגענדיק אינאײנעם מיטן חזן און מיטן איבעריקן עולם דעם „אַקדמות“, כאַפּט אַ קוק אױף מאַרקוסן מיט דער אונטערגעשאָרענער שװאַרצער מאָרדע, מיטן געפּאַקטן בײַכל און מיטן הױכן שװאַרצן קױמען אױפֿן קאָפּ, און טראַכט זיך: „דאָ ביסטו טאַקע בײַ זיך גרױס, אָנגעבלאָזן… דערפֿאַר אָבער דאָרטן! דאָרטן! מְנָת דְּלָן ― אונדזער גאָב, װאָס גאָט האָט אָפּגעשײדט פֿאַר אונדז נאָך פֿון װײס איך װען אָן… אמת, די גוטע געשמאַקע מילכיקע סעודה הײַנט װעט טאַקע עסן מאַרקוס, און מיט דער גוטער פֿרישער געשמאַקער קאַװע מיט פּוטערגעבעקס װעט טאַקע פֿאַרטרינקען מאַרקוס, און איך װעל געפֿינען הלװאַי אַ גלעזל ציקאָריע, כאָטש מיט אַן אײער־קיכל ס'זאָל זײַן פֿאַר די קינדער נעבעך; פֿון פֿיש מילכיקע, געפּרעגלטע אין פּוטער, רעד איך שױן ניט, און בלינצעס מיט קרעפּלעך מיט לאָקשן מיט מילך ― דאָס האָט מאַרקוס, ניט איך… דערפֿאַר אָבער דער לװיתן מיטן שור־הבר דאָרטן! דאָרטן!… טְלוּלָא דְּלִוְיָתָן ― די פֿרײד פֿונעם לװיתן און פֿונעם װילדן אָקס דעם שור־הבר, בעת זײ װעלן האַלטן מלחמה פֿאַר די צדיקים אין די אױגן, בכדי זײ, די צדיקים, זאָלן קוקן און קלײַבן תּענוג, װי דער שור־הבר װעט דעם לװיתן שטױסן מיט די הערנער, און דער לװיתן װעט צאַפּלען אַקעגן אים מיט די פֿליספֿעדערן, דעמאָלט װעט צוגײן הקדוש־ברוך־הוא אַלײן, בכבֿודו־ובֿעצמו, מיט זײַן גרױסן שװערד, און װעט זיך מטריח זײַן אָנגרײטן אַ שײנע גרױסאַרטיקע סעודה פֿאַר זײַנע ליבע טײַערע געסט, װאָס האָבן זיך עוסק געװען אין זײַן תּורה, אים געלײגט תּפֿילין און געלײענט קריאת־שמע“…

אַזױ זינגט יהושע־העשל, זינגט, שרײַט גלײַך מיטן חזן, װיל, אַ פּנים, פֿאַרזינגען דעם יצר־הרע, פֿאַרשרײַען דעם הונגער. עס חלשט אים רעכט דאָס האַרץ נאָך פֿון נעכטן; געװען אױף אַ גאַנצע נאַכט איבערן תּיקון־שבֿועות, און גאַנץ פֿרי אַװעק אין װאַסער, און פֿון דאָרטן גלײַך אין שול אַרײַן פֿריִער פֿון דער גאַנצער װעלט, אױסגעהערט פֿון אַ פּאָר מענטשן חכמים אַ שפּאַס: „װאָס איז די מעשׂה, רב יהושע־העשל, װאָס איר האָט זיך הײַנט אַזױ געפֿעדערט? אַ פּנים, צוליב דער מילכיקער סעודה?“… נאָר װאָס הערט ער זײ? יהושע־העשל איז שױן געװױנט געװאָרן צו אַזעלכע זאַכן. אַלע, װער ס'האָט גאָט אין האַרצן, האָבן ליב זיך מאַכן אַ שפּאַס מיט יהושע־העשלען, און מער פֿון אַלעמען טאַקע אַלץ דער אײגענער מאַרקוס. אַלע מאָל, װען ער קומט צו מאַרקוסן, טוט אים מאַרקוס אַ פֿרעג, אױף אַ קאַטאָװעס געװײנלעך, אָט אַזױ, אַ שטײגער:

― נו? װי איז אײַך געגאַנגען דער שבת?

אָדער:

― װי איז אײַך געגאַנגען פּסח צו די סדרים?

אָדער:

― װי אַזױ איז אײַך אָפּגעלאָפֿן דער סוכּות אין סוכּה?

אָדער:

― האָט איר געהאַט פּורים אַ פֿרײלעכע סעודה?

אױף אַזעלכע זאַכן ענטפֿערט יהושע־העשל, געװײנלעך, גאָרנישט; ער װײס, אַז ס'איז גלאַט אַזױ, אַ שפּאַס. דעם נגיד איז גוט אױפֿן האַרצן, טרײַבט ער קאַטאָװעס. ענטפֿערט דערױף יהושע־העשל נאָר מיט אַ שמײכעלע: כע־כע. געפֿעלט דאָס מאַרקוסן, איז ער אים מכבד מיט אַ פּאַפּיראָס, רוקט אים אונטער אַ גלעזל טײ:

― טרינקט, רב יהושע־העשל, נעמט צוקער, אָט שטײט.

― אַ דאַנק, ― זאָגט יהושע־העשל, און עס גײט אים נישט אײַן דאָס גלעזל טײ; ער דערמאָנט זיך, פֿאַרשטײט איר, אַז דאָרט, אין דער הײם, זײַנען פֿאַראַן בעלנים אױף טײ, קײן עין־הרע, גענוג בעלנים, װאָס װאָלטן זיך מחיה געװען, ממש זיך דערקװיקט מיט אַ גלעזל װאַרעמס ― איז ניטאָ. פֿאַראַן דװקא אַ סאַמאָװאַר, נאָר קײן טײ און צוקער איז ניטאָ. און פֿון װאַנען זאָל זײַן? פֿון דעם, װאָס מאַרקוס האַלט אים אָפּ דרײַ זײגער־שעה, װיל מע זאָל אים דערצײלן נײַס: „װאָס הערט זיך עפּעס אין שטעטל?“ צי פֿון דעם, װאָס דאָס װײַב מיט די עלטערע מײדלעך פֿאַרדינען קױם אָנדערהאַלבן גילדן אַ טאָג פֿאַר צװײ לײַבלעך, זײ האָבן זיך אױסגעלערנט נײען לײַבלעך, זיצן זײ און אַרבעטן גאַנצע טעג, נײען זיך אָפּ די פֿינגער און נעמען אָנדערהאַלבן גילדן פֿאַר אַ פּאָר לײַבלעך. גוט איז נאָך, אַז ס'איז דאָ לײַבלעך! װאָס טוט מען, אַז ס'איז קײן לײַבלעך אױך ניטאָ? הונגערט מען. דאָס הײסט, מע לײגט זיך שלאָפֿן מיט אַ לײדיקן, ניכטערן מאָגן. און אַז גאָט העלפֿט, איז מאָרגן אױך אַ טאָג און מע קאָן מאָרגן װידער הונגערן ― און, זײַט זיכער, קײן בן־אָדם, קײן פֿױגל װעט דערפֿון נישט װיסן. יהושע־העשל איז ניט אַזאַ מענטש, װאָס זאָל דערצײלן התנצלות, זיך קלאָגן. און װער שמועסט, בעטן? ער זאָל װיסן, חלילה, שטאַרבן! שטאַרבן!… בקיצור, יהושע־העשל איז פֿון די אָרעמעלײַט, װאָס גײען זיך אױס שטילערהײט, שאַ, אָן גװאַלדעניש, אָן געפּילדערן. עס קרײט ניט אױף זײ, װי מע זאָגט, קײן האָן אַפֿילו… פֿאַראַן, פֿאַראַן בײַ אונדז, צװישן די קינדער ישׂראל, אַ סך אַזעלכע יהושע־העשלס ― איר מעגט מיר גלײבן אױף מײנע הײליקע נאמנות, איך קען זײ, איך בין מיט זײ גוט באַקענט… אַ גליק, כלעבן, װאָס יהושע־העשל איז אַ ייִד, און אַ פֿרומער ערלעכער ייִד, װאָס גלײבט אין גאָט, װאָס דינט גאָט, װאָס האָט ליב גאָט, ממש פֿאַרברענט, פֿאַרליבט אין דער שכינה, װי אַ חתן, װאָס האָט זיך פֿאַרליבט אין דער כּלה. דעריבער זינגט אַזױ געשמאַק יהושע־העשל גלײַך מיטן חזן און האָט באַצײַטנס הנאה פֿון די גוטע זאַכן, װאָס שטײען דאָרטן אָנגעגרײט פֿון די אָרעמעלײַטס װעגן: „נְגִידִין קָמֵיהוֹן“ ― עס װעלן זיך ציִען דאָרטן פֿאַר זײ גאַנצע טײַכן פֿון באַלזאַם־אײל, וּמִתְפַּנְּקֵי ― און זײ װעלן זיך אָנזעפֿטיקן און אָנזעטיקן מיט אַלע גוטע זאַכן און מיט יענעם גוטן אַלטן זיסן װײַן, װאָס שטײט דאָרטן אָנגעברײט פֿון זײערט װעגן אין קעלטער נאָך מששת־ימי־בראשית“…

אָט אַזעלכע מינים לידער זינגט זיך יהושע־העשל שבֿועות מיט נאָך אַ סך ייִדן, אַזעלכע שלימזלען, װי ער, הײבט־אױף בײדע הענט אַרױף, מאַכט־צו די אױגן, שאָקלט זיך מיטן גאַנצן גוף, שפּרינגט־אונטער מיט אַ טענצל, און טראָגט זיך אַריבער מיט לײַב און לעבן אַהין, אַהין, אין אַן אַנדער װעלט פֿון גאָלע לױטערקײט, פֿון גאָלע גוטסקײט, פֿון גאָלע אײביקײט, אַ װעלט, װוּ ס'איז נישטאָ קײן קבצנים, קײן נגידים, קײן אױפֿגעקומענע קלײנע מענטשעלעך מיט װײַסע מאַנישקעס און אונטער זײ אײַזערנע שטײנערנע הערצער, קײן נאַרישע גראָבע תּאװת, קײן צרות, קײן דחקות, קײן דאגת־פּרנסה, קײן מעקלערס, קײן שדכנים, קײן צער־גידול־בנים, קײן קינאה, קײן שׂינאה… און ער װאַרפֿט־אַראָפּ פֿון זיך דעם גאַנצן לבֿוש פֿון דער װעלט, און ער טוט זיך אױס פֿון דער היגער װעלט, װיל פֿאַרגעסן, פֿאַרגעסן, ניט הערן, ניט זען װאָס אַרום אים טוט זיך, באַהעפֿט זיך אַצינד מיט זײַן געליבטער, מיט דער שכינה. ניט זײַן עסק, װאָס דאָ אַקעגן אים שטײען זאַטע צופֿרידענע מענטשלעך מיט פֿעטע אױסגעפּאַשעטע בײַכלעך. ניט זײַן עסק, װאָס דאָ קוקט־אַרײַן די זון מיט אײן שטראַל דורכן אָפֿענעם פֿענצטער פֿונעם בית־המדרש, און דאָס אײנציקע אַקאַציע־בײמעלע אױף דער שולגאַס, װאָס האַלט אין רעכטן בליִען, שיקט אַרײַן אַ געשמאַקן זיסן ריח גלײַך צו די ייִדן אין נאָז אַרײַן, װי אײנער רעדט: „שמעקט, ייִדישע קינדער, איר אױך פֿון מײַנע בשׂמים און האָט אױך הנאה פֿון גאָטס װעלט“…

שאַט נאָר, שאַט! אין דער מינוט זאָלט איר מיר נישט אָנרירן מײַן יהושע־העשלען. איר זאָלט אים ניט זאַטשעפּען! איר זעט דאָך, אַז ער איז ניט בהאַי־עלמא, אַז ער איז הײַנט נישט קײן היגער, ער איז גאָר נישטאָ! ער איז גאָר דאָרטן, װײַט־װײַט פֿון דאַנען, ערגעץ בײַ זײַן געליבטער, בײַ דער שכינה…

נישטאָ יהושע־העשל, נישטאָ אים הײַנט!

געשריבן אין יאָר 1904
דער סדר (אַ בילד)

שפּאַק, מײַזעל און „דאָס קינד“ האָבן אַלע דרײַ געמיטעטgemietet: געדונגען אײן צימער אױף דער גרױעפּערעלשטראַסעPerelsßtrasse, Hamburg? און האָבן אָפּגעצאָלט פֿאַר אַ גאַנצן חודש פֿריִער. דער חסרון, װאָס דער חודש איז שױן אָט־אָט אױף דער נאָז, און אָט־אָט קומט דער „פּאָרטיע“, אַ גראָבער דײַטש מיט אַ פֿאַרשמאָלצענעם קאַפֿטאַן און מיט אַ בלױער נאָז, װאָס זעט־אױס װי אַ װינטערדיקע קאַרטאָפֿליע, און דערמאָנט די „גנעדיקע העררען“ מיט אַ שײנעם „גוט מאָיען“ און מיט אַ „קיססע די האַנדküsse die hand: אַ קוש אין האַנט“ און מיט אַן „ערגעבענסטער דיענערergebenster diener: געטרײַסטער דינער“, אַז זײ זאָלן מוחל זײַן באַצאָלן פֿאַר אַ חודש פֿריִער, ― און דער דײַטש זאָל אַזױ האָבן די בלױע נאָז, װאָס זעט־אױס װי אַ װינטערדיקע קאַרטאָפֿליע, אױב זײ האָבן אַפֿילו אַ קרײַצער בײַ דער נשמה. געװען בײַם „קינד“ אַ גילדן מיט צװאַנציק, האָט מען געקױפֿט אַ פּאָר צענדליק מצות, אַ האַלב קילאָ װוּרשטלעך כּשר־לפּסח, עטלעכע געבאַקענע אײער און אין אַ פֿלעשל פֿון מילך עפּעס אַ מין משקה, װאָס שטײט אינעם מיטלפּונקט צװישן עסיק און באָרשט און װאָס טאָמער מאַכט מען דערױף „בורא פּרי הגפֿן“ ― איז דאָס געװיס אַרױסגעװאָרפֿן, אַ ברכה לבֿטלה.

― זע נאָר, ער איז שױן פֿאַרטיק מיטן סדר! ― רופֿט זיך אָן שפּאַק, אַ בחור מיט אַ געל מעשן פּנים און מיט אַ שאַרפֿער אױסגעבױגענער נאָז, מיט אַ הױכן װײסן שטערן און מיט לאַנגע פֿאַרװאָרפֿענע האָר אַרױף.

― װי קאָן זיך אַ „קינד“ באַגײן אָן אַ סדר? ― ענטפֿערט אים אָפּ מײַזעל, אַ בחור דװקא אַ שװאַרצער און דװקא מיט אַ פּרישטשעװאַטע פּנים און מיט אַ שטאַרק־אָפּגעשאָרענעם קאָפּ װאָס דורך די שיטערע הערלעך זעט זיך אַרױס אַ רױטער פֿאַרשװיצטער שאַרבן.