― ברוך־הבאָ אַ ייִד, אַ גאַסט, זיצט, זעצט זיך, פֿאַרװאָס זיצט איר ניט?
מיט אַזאַ מין ברײטן ברוך־הבאָ באַגעגנט אונדז, דאָס הײסט מיך מיטן טאַטן, אַ טאָג פֿאַר ערבֿ־פּסח, רב יודל װײַנשענקער, אַ בעסאַראַבער געפּאַקט ייִדל, מיט רױטע בעקלעך, מיט אַ בײַכל און מיט אַ קאַרק, װאָס נעמט זיך ניט פֿון אײגענע און ניט פֿון פֿרעמדע צרות, נאָר פּשוט פֿון אַ מאַמעליגע מיט אַ ראָסלפֿלײשל, פֿאַרזופּט מיט אַ גלעזל װײַן… פֿון מײַן טאַטן האַלט יודל אַן עולם־ומלואו נאָר פֿאַר אײן זאַך ― דערפֿאַר װאָס דער טאַטע איז אַ מבֿין אױף אַ גלעזל װײַן. נאָר צוריק שמועסנדיק, װעלכער ייִד איז ניט קײן מבֿין אױף אַ גלעזל װײַן? װײַן ― דאָס איז דאָך אײנע פֿון די דרײַ זאַכן, װאָס מיר זײַנען אין דעם די גרעסטע ספּעציאַליסטן אין דער װעלט: דאָס ערשטע איז נגינה, דאָס הײסט געזאַנג, דאָס צװײטע איז אַ גלעזל װײַן און דאָס דריטע איז בריליאַנטן. אַמאָל, אַז איך הײב מיך אָן באַרעכענען, פֿרעג איך זיך אַלײן אַ קשיא: מילא, אױף די ערשטע צװײ זאַכן, נגינה און אַ גלעזל װײַן, איז קײן חידוש ניט, װאָרעם װעלכער ייִד האָט פֿײַנט הערן זינגען? װעלכער ייִד האָט ניט געהערט קײן רעכטע באַרימטע חזנים, װאָס לאָזן זיך הערן אױף דער װעלט, למשל: ירוחם, פּיצע, בעניע, בצלאל, ניסע בעלזער, ברוך קאַרלינער, בלומענטאַל, באַכמאַן, פּיניע מינקאָװסקי וכדומה נאָך אַזעלכע װעלט־חזנים? און טאָמער האָט ער ניט געהערט, האָבן אַנדערע געהערט. װאָס מאַכט דאָס אױס? ― מיר פֿאַרשטײען נגינה מיטן שׂכל… נו, און פֿון װײַן שמועסט מען ניט; װײַן טרינקט דאָך יעדער ייִד, אַפֿילו דער אָרעמסטער, אַלע יאָר, פּסח צום סדר; ניטאָ קײן װײַן, טרינקט ער ראָזשינקעס, טרינקט ער מעד, טרינקט ער באָרשט, עפּעס מוז ער דאָך טרינקען צו די „אַרבע־כּוסות“, ס'איז דאָך פּסח!… װאָס דאַרפֿט איר מער, נעמט דעם בעסטן שאַמפּאַניער װײַן, אָדער גאָר „נסך“, װאָס מיך טאָרן אים ניט טרינקען און װײסן ניט אַפֿילו, װאָס פֿאַר אַ טעם ער האָט, װעלן מיר אײַך אױך זאָגן אױף אים, אױב איך װילט, אונדזער מבֿינות על־פּי סבֿרא… אָדער נעמט דעם ארץ־ישׂראל־װײַן און רעדט מיט אַ ייִדן, װעט ער זיך גאָר ניט שעמען און װעט אײַך זאָגן גאַנץ אָפֿנטלעך: „האַ, װאָס, ארץ־ישׂראל־װײַן? „כּרמל“? איך װעל אײַך זאָגן דעם אמת, איך אַלײן האָב נאָך דעם כּרמל־װײַן ניט געטרונקען, װײסט איר פֿאַרװאָס? װײַל איך האָב מיר אַלע יאָר אױף אַרבע־כּוסות מײַן װײַן; איך נעם מיר אַן אמתן בענדערער װימאָראָזיק און מיש אים צונױף מיט אַ ביסל „מתוק“, באַקומט ער דעם טעם גן־עדן, עס מעג אים טרינקען דער מלכות… נאָר װעדליק איך האָב געהאָרכט פֿון מבֿינים, װאָס האָבן יאָ פֿאַרזוכט פֿונעם „כּרמל“, פֿאַרשטײ איך על־פּי שׂכל, אַז דער „כּרמל“ באַדאַרף זײַן ניט קײן שלעכט גלעזל װײַן!“… הכּלל, מיר פֿאַרשטײען זיך אױף װײַן ניט װינציקער װי אױף נגינה… נאָר די דריטע זאַך, בריליאַנטן ― דאָס איז מיר תּמיד געװען אַ חידוש, און איך פֿאַרשטײ ניט עד־היום הזה: פֿון װאַנען האָט זיך גענומען בײַ אונדז דאָס מבֿינות אױף בריליאַנטן? װוּ האָבן זיך דאָס ייִדן אַזױ אָנגעקוקט מיט בריליאַנטן? איך װעל אײביק ניט פֿאַרגעסן די אױערינגלעך, װאָס זײַנען אונדז געבליבן בירושה פֿון דער עלטער־באָבע, זאָל האָבן אַ ליכטיקן גן־עדן. תּחילת, אַז די באָבע עליה־השלום איז געשטאָרבן, האָט מען אירע אױערינגלעך געשאַצט בײַ אונדז אין כּתרילעװקע מי־יודע װיפֿל; מבֿינים האָבן זיך זאַט ניט געקענט אָנשפּיגלען אין זײער לױטערקײט, זײער װאַסער מיט זײער שפּיל. עס האָט זיך געפֿונען אײנער אַ מבֿין, װאָס האָט גאָר געזאָגט, אַז עין לא ראתה, אַז נאָך אַזאַ פּאָר בריליאַנטן געפֿינען זיך ניט אין ערגעץ, סײַדן אפֿשר בײַ דער ענגלישער מלכּה. דערױף האָט זיך אַפֿילו געפֿונען נאָך אײנער, װאָס האָט אים אױסגעלאַכט, געזאָגט, אַז בײַ דער ענגלישער מלכּה איז פֿאַראַן, מאָלט אײַך, אַ ביסל גרעסערע בריליאַנטן; האָט אים יענער אָבער צוריק זײער גלײַך געענטפֿערט: „בריליאַנטן איז ניט קײן קױלעטש, װאָס שאַצן זיך נאָכן גרױס; דער גאַנצער אַנטיק פֿון אַ בריליאַנט איז דאָס װאַסער, די לױטערקײט און די שפּיל זײַנע, װאָס ער שפּילט“… העט שפּעטער, אין אַ צײַט אַרום, אַז מיר האָבן געטראָגן די דאָזיקע זעלטענע אױערינגלעך פֿאַרזעצן אָדער פֿאַרקױפֿן, האָבן די בריליאַנטן מיט אַמאָל פֿאַרלױרן אינגאַנצן זײער װערט. װוּ איז אַהינגעקומען זײער װאַסער, זײער לױטערקײט מיט זײער שפּיל? די אײגענע מבֿינים טאַקע האָבן געזאָגט: „װײס איך װאָס, אַ פּאָר טשװעקעס!“… נאָר אַזױ װי מיט אַרבע־כּוסות געהער זיך דאָס װינציק װאָס אָן, בכן קערן מיר זיך אום צוריק צו רב יודל װײַנשענקער.
באַקומען פֿון אים אַזאַ ברײטן ברוך־הבאָ, זאָגט אים דער טאַטע, אַז מיר האָבן קײן צײַט ניט, עס איז ערבֿ פּסח, און מיר בעטן אים, ער זאָל זיך מטריח זײַן מיט אונדז אין קעלער אַרײַן, אָפּקלײַבן װײַן אױף אַרבע־כּוסות.
― אָך, מיטן גרעסטן כּבֿוד! ― מאַכט יודל און נעמט מיט זיך אַ ליכט מיט אַ פּסחיק קידוש־גלעזל, און מיר לאָזן זיך אַראָפּ זאַלבעדריט אין קעלער אַרײַן.
― אַ שטײגער, װאָס פֿאַר אַ מין סאָרט גלעזל װײַן װאָלט איר אַ בעלן געװען טרינקען הײַנטיקן פּסח ? ― טוט יודל אַ פֿרעג און קוקט אױף דער סטעליע.
― װאָס פֿאַר אַ מין סאָרט גלעזל װײַן זאָל איך װעלן? ― ענטפֿערט אים צוריק דער טאַטע איבערגעפֿרעגט. ― איך װאָלט אַ בעלן געװען, דאָס הײסט, עס זאָל זײַן אַ גלעזל װײַן, װעדליק מיר בײדע פֿאַרשטײען ־ איר פֿאַרשטײט?
― איך פֿאַרשטײ, פֿאַרװאָס זאָל איך ניט פֿאַרשטײן? איר װילט אַ גלעזל װײַן, װאָס זאָל זײַן „קפֿריסין“!
מיט די װערטער גײט יודל אַװעק אין אַ װינקעלע, בײגט זיך אָן אין דער פֿינצטער און צאַפּט אָן אַ גלעזל „קפֿריסין“ און טראָגט צו דעם טאַטן.
― שלעכטס זאָל איך האָבן, אױב עמעצער האָט נאָך אַפֿילו פֿאַרזוכט בײַ מיר פֿונעם דאָזיקן װײַן; אַנו, נעמט אים אַקאָרשט אױף די ליפּן!
דער טאַטע טוט אַ שאָקל דאָס גלעזל הין און צוריק עטלעכע מאָל, טראָגט דאָס צו פֿריִער צו דער ליכט, נאָכדעם צום מױל, טוט אַ מאַך מיט דער נאָז:
― נײן, רב יודל, האָט קײן פֿאַראיבל ניט, ניט דאָס הײסט בײַ מיך „קפֿריסין“!
― אַהאַ, איך װײס שױן װאָס איר מײנט! ― מאַכט יודל און צאַפּט אָן אַ פֿריש גלעזל קפֿריסין. ― נו, װאָס װעט איר עפּעס זאָגן אױף דעםגלעזל װײַן? קוקט אײַך נאָר צו צו דער מראה זײַנער: קרישטאָל!
דער טאַטע פֿאַרזוכט אַ ביסל „קרישטאָל“ און זאָגט זײַן מבֿינות:
― מהיכא־תּיתי, אַװדאי איז דאָס אַ גלעזל װײַן. דער חסרון זײַנער איז נאָר דאָס, װאָס ער איז, צװישן אונדז רעדנדיק, אַ ביסל דאָסיק, דאָס הײסט, ער איז בײַ אײַך געמלאָכהט, מחילה אונטערגעשמדט. זײַט זיך מודה…
― חס־ושלום! ― זאָגט יודל און שװערט זיך, ער זאָל אַזױ האָבן אַ כּשרן פּסח, װי דאָס איז אַן אמתער, אַ רײנער קאָװעשאַנער װײַן. חלילה ניט געפּראַװעט, טאַקע נעבעך אַ כּשר קינד, אָט אַזױ װי די מאַמע האָט אים געהאַט! ס'איז נעבעך אַן אמתער, אַ רײנער „באָרדאָBordeaux“.
― ע, רב יודל! ― מאַכט צו אים דער טאַטע. ― דאָס טױג דאָך ניט! מיר האָבן דאָך עפּעס געשמועסט, אַז מיר באַדאַרפֿט איר װײַזן אַ גלעזל װײַן, װאָס זאָל זײַן װײַן, הײַנט װאָס דערצײלט איר מיר מעשׂיות באָרדאָ־שמאָרדאָ.
― אַן אומגליק מיט די מבֿינים! ― זאָגט יודל און גיסט אױס דאָס גלעזל „באָרדאָ“ און צאַפּט אים אָן אַן אַנדער גלעזל װײַן, שױן פֿון צװײ פֿעסלעך מיט אַ מאָל, און טראָגט דאָס אונטער דעם טאַטן שױן מיט אַן אַנדער מינע.
― װײסט איר װאָס? זאָגט שױן איר אַלײן, אױב איר זײַט אַ מבֿין און פֿאַרשטײט אױף װײַן. איך װעל שױן שװײַגן. איך בין ניטאָ, אַן עק!
דער טאַטע באַטראַכט פֿריִער דאָס גלעזל אױף דער ליכט, פּאַװאָלינקע טראָגט ער דאָס צו צו די ליפּן, זופּט אָפּ אַ ביסל, און דאָס פּנים װערט בײַ אים איבערגעביטן, די אױגן פֿרײלעכער.
― יאָ, אָט דאָס איז װײַן; דאָס קאָן מען אָנרופֿן מיטן נאָמען װײַן! װײסט איר פֿאַר װאָס? װײַל אין אים געפֿינט איר אַלצדינג, װאָס אַ גלעזל װײַן באַדאַרף האָבן: אי אַ שטאַרקײט, אי אַ מתיקות, אי אַ זױערקײט. מיט אײן װאָרט ― ס'איז װײַן.
― ששאַ, פּאַװאָליע נאָר! ― שלאָגט אים דער טאַטע איבער אין מיטן ― די מעשׂה דערפֿון איז אַזױ: װײַן איז דאָס טאַקע, נאָר ניט אײַ־אײַ־אײַ! גאָרניט, ס'איז נישט מער װי אַ גלעזל װײַן. איך האָב אײַך, רב יודל געװאָלט בעטן אָט װאָס: איר זאָלט זיך מטריח זײַן מיר אָנצאַפּן אַ גלעזל װײַן פֿון יענעם… פֿון יענעם… איר װײסט שױן פֿון װאָסערן איך מײן… פֿונעם אמתן װימאָראָזיק, איר געדענקט? אײַ, איז דאָס געװען אַ װימאָראָזיק!
יודל טוט זיך אַ פּאַטש מיט בײדע הענט איבער דער קאַפּאָטע און אַ שמײכעלע דערבײַ:
― אַ רײנער אומגליק מיט די מבֿינים! גענוג זײ פֿאַרשטײען אױף װײַן, האָבן זײ נאָך אַ זכּרון אױך און געדענקען דעם טעם פֿון פֿאַראַיאָרן, פֿון פֿאַר צװײ יאָרן און אַפֿילו פֿון פֿאַר דרײַ יאָרן!
און יודל טוט אַ שפּריץ מיטן גלעזל אַרױף און צאַפּט אָן גאָר אַ פֿריש גלעזל װײַן, שױן נישט פֿון צװײ, נאָר פֿון אײן פֿעסל, טראָגט דאָס צו צום טאַטן שױן גאָר אָן װערטער, נאָר אַ סמאָרע מיט דער נאָז, װי אײנער רעדט: „אַנו, װאָס װעט איר עפּעס איצטער זאָגן?“. דער טאַטע טוט אַ זופּ אײן מאָל, נאָך אַ מאָל, און נאָך אַ מאָל, קוקט אַלע מאָל אױפֿן גלעזל פֿון אונטן אַרױף, פֿאַרבײַסט די אונטערשטע ליפּ, שאָקלט מיטן קאָפּ, רעדט צו זיך אַלײן און צײלט די װערטער:
― אױ! ― איז דאָס! ― אַ גלעזל! ― װײַן!!! הערט איר, רב יודל, אָט דאָס איז דער אמתער װײַן, װאָס מע רופֿט אים װײַן, אָט דעם װײַן אַז מע טרינקט, פֿילט מען, אַז מע טרינקט װײַן; ס'איז, פֿאַרשטײט איר מיך, אַ פֿול מױל מיט װײַן! אױף אים, זעט איר, מעג מען שױן מאַכן בורא־פּרי־הגפֿן, װאָרעם אָט דאָס איז ― װײַן!… זאָגט זשע מיר, רב יודל סערצע, מה־יקר ― װאָס קאָסט ער? פֿון װאַנען שטאַמט ער? ומה שמו ― װי איז דער אמתער נאָמען זײַנער?
― ע! ― מאַכט יודל מיט אַ געלעכטערל. ― איר װילט טאַקע װיסן אַלצדינג? מע מוז, מע מוז אײַך זאָגן דעם אמת, ס'איז עפּעס אַ תּירוץ? די מעשׂה דערפֿון איז אַזױ: דער װײַן איז מײַנער אַן אײגענער װימאָראָזיק אַ נומער דרײַצן, הײסן הײסט ער שאַטאַלאָפֿיטChâteau Lafite און קאָסטן קאָסט ער אַזױ גרױס װי זעקס קאַרבן אַן עמער, האָט איר אַ קײַמא־לן פֿון פֿיר גילדן אַן אָקע. איך זאָל אַזױ האָבן הצלחה בכל אַשר אפֿנה, אַז איך דערלײג צו אים, אױב איך לײז אים אַפֿילו פֿינף גילדן די אָקע. פֿאַרגעסט נישט, װיפֿל דאָ איז פֿאַראַן פּחת! אַ קלײניקײט, װימאָראָזיק! פֿאָלגט מיך און מאַכט נישט קײן שהיות, הײסט אײַך אָנצאַפּן אַ צװײ פֿלאַש פֿונעם דאָזיקן װימאָראָזיק, און צװײ פֿלאַש פֿון בענדערער „מאַרגאָMargaux“, װאָס איך האָב אײַך פֿריִער באַװיזן, און נאָך אײן פֿלאַש הײסט אײַך געבן פֿאַר די װײַבער פֿונעם אמתן „זמירער“, װאָס איר נעמט בײַ מיר אַלע יאָר, װעט איר װיסן, אַז איר האָט מיט גאָטס הילף װײַן אױף אַרבע־כּוסות, און דערלעבט איבער אַ יאָר מיט אײער װײַב און מיט אײַערע קינדער, איר זאָלט זײַן אַ גרױסער גבֿיר און טרינקען אַלע פּסח נישט קײן ערגערן װײַן… יענקל! הער נאָר, דו, װוּ ביסטו ערגעץ, אין אַלדע שװאַרצע יאָר?!
אױף דעם דאָזיקן אױסרוף באַװײַזט זיך, איך װײס נישט פֿון װאַנען, עפּעס אַ מאָדנער נפֿש, אַ געזינטער, אַ שװאַרצער בחור אין אַ װאַטאָװער, שטאַרק פֿאַרשׁמאָלצעװעטער קאַפּאָטע, אונטערגעבונדן מיט אַ שטריקל, מיט אַ פּאָר גרױסע, מוראדיק גרױסע שטיװל; דאָס פּנים איז בײַ אים װי פֿאַראומערט, פֿאַרשלאָפֿן, קוקט נישט אין די אױגן, רעדט הײזעריק, װי פֿונעם שלאָף:
― האַ? װאָס? מיך רופֿט איר?
― װוּ ביסטו געװען און װאָס האָסטו געטאָן?
― װער? איך? גאָרניט. בין געװען בײַ די ראָזשינקעס, געמאַכט „מאַלאַגאַMalaga“.
― הער נאָר דו, יענקוץ, װאָס איך זאָג דיר: נעם שװענק דורך עטלעכע פֿלעשער און צאַפּ זײ אָן צװײ װימאָראָזיק שאַטאַלאָפֿיט פֿונעם פֿעסל נומער 13 און צװײ מאַרגאָ פֿונעם זיסלעכן נומער 8, און אײן פֿלאַש װעסטו אָנצאַפּן פֿונעם זמירער נומער 1! שטײ, האָב צײַט. װאָס כאַפּט דיך אַװעק דער רוח?… געדענק־זשע, יענקוץ, װימאָראָזיק שאַטאַלאָפֿיט נומער 8 מאַרגאָ נומער 13, מײן איך מאַרגאָ נומער 13, טפֿו, שאַטאַלאָפֿיט נומער 13, מאַרגאָ נומער 8 און זמירער נומער 1 פֿונעם בעסערן. גיך, ריר זיך, װי אַ בלײַען פֿײגעלע!
יענקל גײט אַװעק אַ שלעפֿעריקער צאַפּן װײַן ערגעץ װײַט, באָברעט זיך דאָרטן אין דער פֿינצטער און קומט צו גײן אין עטלעכע מינוט אַרום מיט די אָנגעגאָסענע פֿלעשער, שלעפּט אײנציקװײַז פֿון קעשענע פּראָבקעס, קײַט זײ געשמאַק מיט זײַנע גרױסע געזונטע צײן אַזױ לאַנג, ביז זײ מוזן אַרײַן, און ייִדל װײַנשענקער האַלט דערװײַל מיטן טאַטן אַ שמועס אַלץ װעגן װײַן.
― זאָגט נאָר, רב יודל סערצע, װי אַזױ איז בײַ אײַך אַרױס הײַנטיקס יאָר דער ראָזשינקעס־װײַן?
― די צימוקים? אײן חריפֿות אין דער װעלט! ― זאָגט יודל. ― בעסער פֿונעם בעסטן אונגערשן װײַן! אַ כּפּרה טאָקײַTokaj, אַ כּפּרה
שאַמפּאַניער אַ כּפּרה זײער פּאָרטװײַןPort, זײער פֿראַנצװײַן מיט אַלע זײערע װײַנען!
― פֿאַראַיאָרן ― זאָגט דער טאַטע ― איז אײַער ראָזשינקעס־װײַן געװען, איר זאָלט מיר מוחל זײַן, נישט אין בעסטן.
― דהײַנו מיט װאָס? ― מאַכט יודל װי דערשראָקן.
― דהײַנו, ― זאָגט דער טאַטע געלאַסן ― מע האָט אים נישט געקאָנט נעמען אין מױל אַרײַן. ס'איז געװען, מחילה, באָרשט, נישט קײן װײַן.
― װאָס רעדט איר? איך זאָל אַזױ האָבן אַלדאָס גוטס, װי דער עולם האָט געלעקט פֿון אים די פֿינגער. מע האָט זיך גאָר נישט געקאָנט אָפּלױבן פֿון אים. סע איז נישט געבליבן פֿון אים אױף די אַנדערע טעג פּסח, איר זאָלט זאָגן, אַ לעק.
― און איך זאָג אײַך, ― מאַכט דער טאַטע גאַנץ געלאַסן ― אַז ער איז געװען, איר זאָלט מיר מוחל זײַן, אַ בײזער חלשות! פֿון אױבן האָט ער געהאַט אַ שימל, אַ טעם האָט ער געהאַט פֿון געקאָכטע באַרלעך און האָט זיך נאָכגעגעבן מיט עפּעס אַ מין גערוך, פֿון… פֿון… אוגערקעס.
― נישט אַנדערש, ― זאָגט יודל און צענעמט די הענט ― אַז איר האָט אים געהאַלטן ערגעץ אין דער װאַרעם, אָדער די פֿלעשלעך זײַנען נישט געװען גוט פֿאַרפּראָבקעװעט.
― נײן! איר האָט אַ טעות, רב יודל; די פֿלעשלעך זײַנען דװקא געװען פֿאַרפּראָבקעװעט, װי אַלע מאָל, און געהאַלטן האָב איך אים דװקא אין אַ קיל אָרט, װי אַלע מאָל, נאָר מיט אים האָט זיך אַ פּנים, אַן אַנדער מעשׂה געטראָפֿן: די ראָזשינקעס האָבן בײַ אײַך אין קעלער, אַ פּנים, נישט רעכט אױסגעשפּילט, האָבן זײ זיך צעשפּילט בײַ מיר אין די פֿלעשלעך, האָט דער װײַן געכאַפּט אַ פּאַסקודנע זױערקײט און איז געװאָרן הײװנדיק. דאָס קינד נעבעך (דער טאַטע באַװײַזט אױף מיר) האָט געהאַט צו טאָן מיטן מאָגן, נישט הײַנט געדאַכט, פֿון נאָכן ערשטן סדר כּמעט ביז שבֿועות ― דערפֿאַר האָב איך הײַנטיקס יאָר מורא זיך צורירן צו אײַערע „צימוקים“.
מערקװערדיק! איך אַלײן האָב גאָר פֿאַרגעסן די גאַנצע מעשׂה. נאָר אַז דער טאַטע האָט זי פּלוצעם אױפֿגעמישט, האָב איך מיך דערמאָנט, װי אַזױ איך האָב מיך פֿאַראַיאָרן צוגעכאַפּט צו די אַרבע־כּוסות, אױסגעזױגן זײ ביזן דנאָ, און אַז איך בין אױפֿגעשטאַנען פֿונעם סדר, האָט זיך מיר געדרײט די סטעליע, און דער טיש מיט כּוסות מיט אַלץ מיט אַנאַנדער האָבן געכאַפּט אַ טענצל, קױם װאָס איך האָב מיך געהאַלטן אױף די פֿיס. און נאָכדעם ― נאָכדעם געדענק איך װי דורכן שלאָף: אַ בעטל… איך ליג… די מאַמע האַלט מיך בײַם שטערן און שילט עמעצן איך װײס נישט װעמען : „נישט געדאַכט זאָל ער װערן מיט זײַנע ראָזשינקעס און מיט זײַן װײַן! סם־המװת! אַװעקגעסמט דאָס קינד!“
― האָט אַ גוטן יום־טובֿ! ― געזעגענען מיר זיך אָפּ מיט יודל װײַנשענקער, װינטשעװען אײנס דאָס אַנדערע עטלעכע מאָל „אַ כּשרן פּסח“, און מיר גײן אַהײם מיטן װײַן אױף אַרבע־כּוסות לעבעדיק, פֿרײלעך. דער טאַטע איז פֿרײלעך, װאָס ער האָט באַצײַטנס אײַנגעהאַנדלט װײַן אױף אַרבע־כּוסות ― פֿאַרשפּאָרן מאָרגן שטופּן זיך צװישן גאַנצן עולם אין דער הושטשע; און איך בין גלאַט פֿרײלעך, װאָרעם װער איז צו מיר גלײַך? אָט אָט, נאָך אײן טאָג, קומט דער „ליבער פֿעטער פּסח“, אין חדר דאַרף מען שױן נישט גײן, אין דער הײם װאַרטן שױן אױף מיר די נײַע מלבושימלעך, מיט די נײַע סקריפּענדיקע שטיװעלעך, מיט דעם נײַעם גלאַנצנדיקן קאַשקעטל. געקומען אַהײם מיט די אַרבע־כּוסות, זוכט אָפּ דער טאַטע אַ קיל אָרט, אַ פּסחיקס, אַ כּשרס, אױף אַװעקצושטעלן דעם װײַן. ער פּאָרעט זיך און ציטערט איבער אים װי עפּעס איבער אַ טײַער, ציטערדיק קינד. ער זאָגט אונדז אָן אַלעמען, מיר זאָלן, חס־ושלום, נישט צורירן זיך צום װײַן מיט אונדזערע חמצדיקע הענט; מיר זאָלן אַפֿילו גאָר נישט קוקן אין יענעם װינקל אַרײַן! שפּעטער, נאָכן „בודק־חמץ“ זײַן, לײגן מיר זיך שלאָפֿן (די לעצטע חמצדיקע נאַכט!), און עס פּלאָנטערט זיך מיר אַ גאַנצע נאַכט משונה־מאָדנע נאַרישע חלומות, עס חלומט זיך מיר, אַז יודל װײַנשענקער טראָגט אױף זיך מײַנע נײַע מלבושימלעך מיט מײַן קאַשקעטל. „ס'איז מײַן קאַשקעטל!“ ― שרײַ איך צו אים. ― „מע האָט דאָס מיר ערשט נעכטן געקױפֿט אױף פּסח!“… און דער געזונטער בחור זײַנער האָט זיך צוגעכאַפּט צו אונדזערע אַרבע־כּוסות, שטײט אױסגעבױגן צוריק מיט אַן איבערגעקערטע פֿלאַש װײַן איבערן מױל אַרײַן; דער װײַן ― בול־בול־בול, און ער זשליאָקעט… „פֿאַרפֿאַלן די אַרבע־כּוסות! חמצדיק געמאַכט, חמצדיק!“… שרײַ איך און כאַפּ מיך אױף אַ פֿאַרצאַפּלטער פֿונעם שלאָף, און איך דאַנק גאָט װאָס ס'איז נאָר אַ חלום…
קױם דערלעבט די מינוט, די רגע ― אָט־אָט, נאָך צװײ שעה נאָך דרײַ שעה איז שױן פּסח; אומעטום אין רײן, אומעטום פּסחיק.
דער אױװן איז אױסגעגליט. דער טיש איז איבערגעדעקט. די מצות טרישטשען. עס לאָזט זיך הערן אַ געשמאַקער ריח פֿון גענדזנשמאַלץ, עס שמעקט מיט לאַטקעס, מיט פּסחיקע לאַטקעס. די „אַרבע־כּוסות“ שטײען שױן אָפּגעדעקט פֿראַנק און פֿרײַ, מע מעג שױן קוקן אױף זײ… דער טאַטע איז נאָך אַביסל פֿאַרנומען, ער מאַכט חרוסת. נאָר איך… איך בין שױן פֿאַרטיק! װי אַן אמתער פּרינץ, װי אַ „בן־מלך“, האָב איך מיך אָנגעטאָן פֿון קאָפּ ביז פֿיס אין גאָלע נײַעם, גאָלע טשאַקנדיקס, קנאַקנדיקס, סקריפּענדיקס. איך װײס נישט, װאָס איך זאָל טאָן: זיצן ― אַן עבֿירה, דאָס קאַפּאָטקעלע װערט צעקנײטשט; נײן ― דער גלאַנץ פֿון די פּאָדעשװעס װערט אָפּגעריבן; שטײן ― װעט מען נישט הערן, װי די שטיװל סקריפּען… איך שװעב, איך האַלט מיך פֿון אױבן, אין דער לופֿטן. אײן חסרון נאָר, װאָס איבער דער בלאָטע, איבער דער געװיסער כּתרילעװקער זומפּיקער בלאָטע, קאָן מען מיט די נײַע שטיװעלעך אין שול אַרײַן נישט אַריבערגײן בשום־אופֿן. מע מוז אָנטאָן די אַלטע, די חמצדיקע שטיװעלעך. פֿאַרשטערט!… אין שול איז רײן, אין שול איז ליכטיק, אין שול איז יום־טובֿדיק, אין שול איז פֿרײלעך; אַלע הענגלײַכטער מיט אַלע העסעס זײַנען אױסגעריבן, גלאַנצן, און די ליכט ברענען. ייִדן אַלע אױסגעצװאָגן, אָנגעטאָן יום־טובֿדיק, דאַװנען געשמאַק, און מיר, חדר־ייִנגלעך, קונדסים, באַטראַכטן אײנס דאָס אַנדערע װעמעס קאַפּאָטקעלע איז לענגער און װעמעס ― קירצער, װעמעס קאַשקעטל איז שענער און גלאַנצט מערער. אײן חסרון נאָר, די נײַע שטיװעלעך זײַנען געבליבן אין דער הײם ― פֿאַרשטערט! און װער איז שולדיק? די בלאָטע, אונדזער כּתרילעװקער בלאָטע… נאָר גאָרנישט, אַלצדינג איז אַן איבערגעקומענע זאַך. איבערגעקומען די בלאָטע און געקומען אַהײם, טו איך אָן צוריק די נײַע גלאַנצנדיקע סקריפּענדיקע שטיװעלעך, װאָרעם די בלאָטע איז בײַ אונדז נאָר אין דרױסן. אינעװײניק, אין דער הײם, אין שטוב, איז בײַ אונדז רײן און שײן און ציכטיק, מחיה־נפֿשות! עס שעמערירט, עס זינגט פֿון רײנקײט. דער װײַן מיט די אַרבע־כּוסות שטײען שױן אױפֿן טיש. עס גלאַנצט, עס שעמערירט, עס פֿינקלט אין די אױגן. די מצות מיט דער קערה מיטן גאַנצן „סדר“ זײַנען גרײט. דער טאַטע, דער „מלך“, אין אַ װײַסן קיטל ― אױבנאָן אױף דער הסב־בעט; בײַ דער רעכטער האַנט ― די מאַמע, די „מלכּה“, אָנגעטאָן אין זײַדנס, און איך, זײער „פּרינץ“, בײַ דער זײַט, שטײ אױף און פֿרעג דעם טאַטן אױף אױסנװײניק די „פֿיר קשיות“ און לאָז אױס גײַציק, מיטן קנאַק און מיט אַ ניגון פֿון דער גמרא: „האָב איך דיך, טאַטע, געפֿרעגט אַלע פֿיר קשיות; הײַנט ענטפֿער מיר אַ תּירוץ, און טאָמער װעסטו מיר נישט ענטפֿערן קײן תּירוץ, װעל איך זיך אַלײן ענטפֿערן אַ תּירוץ: עבֿדים הײנו לפֿרעה במצרים!“… הײבן מיר אָן צו זינגען אױף אַ קול, שרײַען איבער אײנס דאָס אַנדערע, און איך פֿאַרלױף אַלע מאָל אױף צופֿריִער, װי אַ לאָשיקל, צו באַװײַזן דעם טאַטן, אַז איך האָב גוט אױסגעלערנט די הגדה, װי אַ װאַסער: „עבֿדים הײנו לפֿרעה במצרים ― קנעכט זײַנען מיר געװען צו פּרעהן אין מצרים, האָט אונדז גאָט אַרױסגעצױגן פֿון דאָרטן מיט גרױס װוּנדער…“, און מיר דערצײלן אײנער דעם אַנדערן שײנע מעשׂיות: די מעשׂה פֿון רבי אליעזר מיט רבי יהושע מיט רבי אלעזר בן עזריה מיט רבי עקיבֿא מיט רבי טרפֿון, װאָס זײַנען געזעסן אַ גאַנצע נאַכט און האָבן דערצײלט פֿון יציאת־מצרים… און מיר רעכענען אױס די פֿיר זין פֿון דער הגדה: אחד חכם ― אײנער אַ קלוגער, ואחד רשע ― אײנער אַ שלעכטער, ואחד תּם ― אײנער אַ נאַר, ואחד שאינו יודע לשאול, דאָס הײסט ― מחילה גאָר אַ בהמה, װאָרעם יענע דרײַ פֿרעגן כאָטש איטלעכער אַן אַנדער קשיא, און דער זיצט, װי אַ לײמענער גולם, מישטײנס געזאָגט, גאָרנישט זײַן עסק, װאָס מע האָט אונדז אַמאָל געמוטשעט אין מצרים, פֿאַרביטערט אונדזער לעבן; מיר האָבן געקנאָטן לײם, געמאַכט ציגל, געבױט פּיתום מיט רעמסס, און פּרעה האָט אַרױסגעגעבן אױף אונדז אַלע מאָל נײַע גזירות… ואילו לא הוציא הקדוש־ברוך־הוא ― װען גאָט ברוך־הוא זאָל אונדז נישט געװען באַצײַטנס אַרױסציִען פֿון מצרים, װאָלטן מיר פֿאַרבליבן אײביקע קנעכט, אײביקע שקלאַפֿן ― מיר און אונדזערע קינדער און אונדזערע קינדס־קינדער; דערפֿאַר איז אַ מיצװה, מע זאָל אַלע יאָר אָפּריכטן דעם סדר און דערצײלן אונדזערע קינדער די גרױסע װוּנדער פֿון יציאת־מצרים.
פֿאַראַן אַ סך בײַ אונדז הײַנט אַזעלכע „שאינו יודע לשאולס“ צװישן אונדזערע הײַנטיקע קינדער, װאָס זיצן אַ סדר װי די לײמענע גולמס, זעען װי דער טאַטע „מאַכט זיך נאַריש“, עסט כרײן טרוקענעם מיט חרוסת, װאָס האָט נישט קײן שום טעם, און זאָגט עפּעס פֿון אַ סידור אונטער דער נאָז, שעמט זיך פֿאַר דער „באָנע“… נאָר װאָס זײַנען שולדיק נעבעך אַזעלכע קינדער, „שאינו יודע לשאולס“, אַז מע האָט מיט זײ פֿאָרט נישט געלערנט אין גימנאַזיע די ייִדישע היסטאָריע? די „באָנע“ האָט זײ נישט דערצײלט די שײנע מעשׂה פֿון יציאת־מצרים, קײנער האָט זײ נישט אױפֿגעקלערט, װאָס באַדײַטן די דאָזיקע „טרוקענע“ מצות, דער דאָזיקער „ביטערער“ כרײן מיטן חרוסת און די אַלע איבעריקע ייִדישע מינהגים און פּסחיקע מאכלים… די פּסחיקע מאכלים? ― מהיכא־תּיתי, װער זאָגט זיך אָפּ פֿון קנײדלעך, לאַטקעס, טײגעכצן און פֿאַליריטשיקעס? אַ פּסחדיקער באָרשט אַ גוטער מיט מצה, אָדער מצה, צוגעפֿרישט מיט אײער, איז אױך נישט שלעכט. „פּסח ― זאָגן הײַנטיקע קינדער ― סלאַװני פּראַזדניק, בודיעם קושאַט כרעמזלעך אי פּיט סלאַדקאָיע װינאָславный праздник будет кушать кремзлик и пить сладкое вино: פּסח איז אַ גוטער יום־טובֿ, מיר װעלן עסן כרעמזלעך און טרינקען זיסן װײַן. נאָר קײנער פֿון זײ װײס נישט די טײַטש פֿון די װערטער „עבֿדים הײנו ― קנעכט זײַנען מיר געװעזן און קנעכט זײַנען מיר געבליבן“… קײנער פֿון זײ װײס נישט דעם טעם פֿון די װערטער „זמן חרותנו ― די צײַט פֿון אונדזער באַפֿרײַט װערן!“ … נאָר איך קער מיך אום צוריק צו דער הגדה, װי אַזױ איך מיטן טאַטן דערצײלן אַ מעשׂה פֿון אונדזער עלטער־עלטער־זײדן תּרח, און פֿון אַבֿרהם אָבֿינו, און פֿון יצחק מיט זײַנע צװײ זין יעקבֿ און עשׂו, און פֿאַרבײַגײענדיק דערמאָנען מיר אונדזער פֿעטער לבֿן־האַרמי, װאָס איז געװען טױזנטער מאָל ערגער פֿון פּרעהן, װאָרעם פּרעה האָט אַרױסגעגעבן אַ גזירה נאָר אױף די זכרים אַלײן, און לבֿן האָט געװאָלט אומברענגען דאָס ייִדישקײט אינגאַנצן, עוקר־מן־התּורת זײַן…. און נאָכדעם קומען מיר צו דער געשיכטע, װי אַזױ פּרעה האָט זיך מיט אונדז גערעכנט, זיך געגאָסן אין בלוט פֿון ייִדישע קינדער… „ונצעק“ ― האָבן מיר געמאַכט אַ ויצעקו, געשריגן צום רבונו של עולם (דאָס הײבן מיר אָן צו שרײַען אױף אַ קול), ער זאָל זיך אָנגענומען אונדזער קריװדע. און גאָט האָט צוגעהערט אונדזער געבעט; ער האָט געשיקט משה מיט אַהרנען צו פּרעהן, ער זאָל אַרױסלאָזן די ייִדן פֿון מצרים. האָט דאָך מסתּמא פּרעה נישט געװאָלט הערן, האָט אים גאָט געשטראָפֿט מיט צען מכּות: „דם… צפֿרדע…“ בײַ יעדער מכּה שטעלן מיר זיך אָפּ און גיסן אָפּ צו ביסלעך װײַן פֿון אונדזערע כּוסות. נאָכדעם גיסן מיר אָן צוריק די כּוסות פֿול און זאָגן װײַטער. מיר ציִען אונטער אַ רעכענונג אינאײנעם מיט רבֿ יוסי הגלילי פֿון די אַלע מכּות, װאָס פּרעה איז מיט זײ געשלאָגן געװאָרן; עס קומט אױס אַ סך מער פֿון צען מכּות: „אין מצרים, קומט אױס נאָך רבי עקיבֿאס חשבון, האָט פּרעה געכאַפּט פֿופֿציק מכּות, און אױפֿן ים צװײהונדערט־און־פֿופֿציק מכּות, האָבן מיר, הײסט דאָס אַ קײַמא־לן פֿון דרײַ הונדערט מכּות“… אַ מיצװה אױף אים, טראַכט איך מיר, לאָז ער װיסן, אַז מיט אַ ייִדן טאָר מען זיך נישט אָנהײבן, װאָרעם בײַ ייִדן קאָן װערן פֿון אײן מכּה אַ סך מכּות!… שפּעטער, אַז מיר זאָגן אָפּ דעם „לפֿיכך“ און עס קומט צו „הלל“, פֿאַרשטעלט זיך דער טאַטע פֿאַר אַ חזן און איך פֿאַר אַ זינגערל; ער פֿאַרקאַטשעט זיך אױפֿן חזנישן שטײגער, און איך העלף אים אונטער װי אַ משוררל, און די מאַמע קװעלט פֿון אונדז בײדן, ביז עס קומט צום „הריני מוכן ומזומן ― איך בין אָנגעברײט צו מקײם זײַן די מיצװה פֿונעם צװײטן כּוס פֿון די אַרבע־כּוסות“, צעשאָקל איך מיך, װי אַן אַלטער, מאַך די ברכה און קער איבער דאָס גלעזל מיטן דנאָ אַרױף און זופּ אױס ביזן לעצטן טראָפּן. די מאַמע קוקט און מאַכט צו מיר מיטן פֿינגער, װי אײנער רעדט: „געדענק, דו קונדס, זאָלסט נישט האָבן חלילה דעם אײגענעם פּסק, װאָס פֿאַראַיאָרן“… איך הער דאָס אָבער, װי דעם פֿאַראַיאָריקן שנײ. פֿאַראַיאָרן איז געװען עפּעס אַנדערש, און הײַנט איז עפּעס אַנדערש! ― שפּעטער, נאָך דער ברײטער װעטשערע, נאָכן „אַפֿיקומן“, נאָכן בענטשן, צעשאָקל איך מיך װידער אַ מאָל און זאָג: „הריני מוכן ומזומן ― איך בין אָנגעברײט מקײם זײַן די מיצװה פֿונעם דריטן כּוס פֿון די אַרבע־כּוסות“, און קער איבער דאָס גלעזל װידער מיטן דנאָ אַרױף, און איך פֿיל, װי עס דרײט זיך מיך דאָס קעפּל. פֿונדעסטװעגן בין איך נאָך בײַ אַלע געדאַנקען. איך גיס אָן דעם פֿערטן כּוס פֿון די אַרבע־כּוסות, און זאָג מיטן טאַטן דעם „שפֿוך חמתך“ שטײענדיק און כאַפּ אַ קוק אױף דער טיר, טאָמער װעל איך דערזען, װי עס קומט אַרײַן אליהו הנבֿיא און טרינקט אָפּ פֿון „אליהו הנבֿיאס כּוס“… נאָכדעם זעצן מיך זיך װידער אַנידער און מיר זאָגן די אַלע איבעריקע שטיק פֿון דער הגדה, אַ גאַנצן סטעפּ: „הודו“, און „נשמת“, און „ויהי בחצי הלילה“; איך העלף דעם טאַטן זינגען דעם „לך ולך, לך כּי לך, לך אַף לך, כּי לו נאָה, כּי לו יאָה“ ― און לאָז אױס אױף אַ קול:
דאָ דערפֿיל איך, אַז אין קאָפּ איז מיר עפּעס װאַרעמלעך, די בעקלעך פֿלאַמען מיר, פֿאַר די אױגן שטײט מיר עפּעס װי אַ רױך, אױפֿן האַרצן אין מיר שטאַרק אױפֿגעלײגט, לוסטיק־פֿרײלעך, עס טראָגט מיך אין דער לופֿטן: ס'איז מיר גוט ― און גענוג. איך זאָל זיך נישט שעמען, װאָלט איך נאָך געגאַנגען טאַנצן… די מאַמע קוקט אױף מיר און לאַכט, זי װערט צעגאַנגען פֿאַר געלעכטער. טאָמער װײסט איר, װאָס איז דער געלעכטער? איך פֿאַרשטײ נישט, װאָס זי לאַכט… איך װײס נישט, איך געדענק נישט בשום־אופֿן, צי איך האָב געטרונקען דעם „כּוס רבֿיעי“, ― דאָס פֿערטע גלעזל פֿון די „אַרבע־כּוסות“ ― צי נײן?… איך קאָן מיך בשום אופֿן נישט דערמאָנען, צי איך האָב געהאָלפֿן דעם טאַטן זינגען, „חד־גדיא“, צי איך בין שױן דעמאָלט געשלאָפֿן מיט דעם זיסן גליקלעכן קינדערשן שלאָף? אײן זאַך געדענק איך נאָר, אַז מיר איז דעמאָלט געװען גוט, איך בין דעמאָלט געװען אײנער אַ גליקלעכער, און גאָט װײס, גאָט װײס, אױב אונדזערע הײַנטיקע קינדער קאָנען זיך גאָר פֿילן אַזױ באמת יום־טובֿדיק אום יום־טובֿ, פּסחיק אום פּסח. אונדזערע הײַנטיקע קינדער האָבן נישט קײן „קאַפּאָטקעלעך“ מיט קײן „קאַשקעטלעך“; זײ טראָגן שױן מונדירלעך“ און האָבן שױן „קנעפּלעך“, נאָר זײ װײסן נישט דעם אמתן טעם מיטן אמתן פֿאַרגעניגן פֿון „אַרבע־כּוסות“. דערפֿאַר װײסן אָבער דעם אמתן טעם מיטן אמתן פֿאַרגעניגן פֿון „פּראָצענטן“ אין די גימנאַזיעס… זײ װײסן נישט די טײַטש פֿון די װערטער „חד־גדיא“ ― אַ קלײן ציגעלע… דערפֿאַר װײסן זײ דעם פּשט פֿון די װערטער: „מאַליענקי זשידיאָנאָקיмаленький жидёнок, אָדער „מאַליוטקי זשידעקмалютки жидек“, דאָס הײסט: אַ קלײן ייִדעלע… און נאָך און נאָך אַ סך זאַכן װײסן אונדזערע הײַנטיקע קינדער, װאָס הלװאַי װאָלטן זײ דאָס בעסער ניט װיסן! נאָר מחמת ס'איז ערבֿ פּסח, װיל איך נישט אָנװאַרפֿן אױף אײַך קײן מרה־שחורה. איך װיל אײַך נישט פֿאַרשטערן דעם יום־טובֿ מיט זײַטיקע מחשבֿות, מיט טרױעריקע געדאַנקען, און לאָז אױס מײַן פֿעליעטאָן מיט די װערטער פֿון דער הגדה:
― אַלץ הײסט בײַ אײַך צעטראָגן? אָט איז בײַ אונדז אין כּתרילעװקע, הײסט עס, פֿאַראַן, איר האָרכט צי נײן, אַ ייִד אַ צעטראָגענער, שלום־שכנא הײסט ער, נאָר רופֿן רופֿט מען אים „שלום־שכנא דרײ־זיך“, טאַקע איבער זײַן צעטראָגנקײט, ― איז דאָס אַ צעטראָגענע בריאה, איז דאָס אַ צעטראָגענער מלאך, זאָל זיך דער אײבערשטער שומר־ומרחם זײַן! װײ־װײ, װאָס מע דערצײלט זיך אָן בײַ אונדז װעגן דעם שלום־שכנאן מעשׂיות מיט אַנעקדאָטן ― פּעק, זאָג איך אײַך, גאַנצע פּעק! אַן עבֿירה, װאָס איר כאַפּט זיך, ס'איז ערבֿ פּסח. װײַטער װאָלט איך אײַך, פּאַניע שלום־עליכם, געגעבן שטאָף, איר האָרכט צי נײן, װאָלט איר געהאַט דערנאָך צו שרײַבן און צו שרײַבן. אײן מעשׂה, אױב איר װילט, קאָן איך אײַך דערצײלן, װאָס מיט דעם שלום־שכנא האָט זיך פֿאַרלאָפֿן ערבֿ פּסח; ס'איז אַ מעשׂה מיט אַ היטל, און נישט קײן אױסגעטראַכטע מעשׂה, נאָר אַן אמתע, אַ ראַיעלע מעשׂה, כאָטש זען זעט זי אױס װי אַן אַנעקדאָט.
אַזױ האָט אָנגעהױבן אַ כּתרילעװקער ייִד אַ סוחר, װאָס האַנדלט מיט „אָברעזקעס“ (שטיקלעך פּאַפּיר), גלעט זיך דאָס בערדל אַרונטער, אין האַלדז אַרײַן, און רײכערט דינע פּאַפּירעסלעך, אַ פּאַפּירעסל נאָך אַ פּאַפּירעסל.
איך מוז מודה זײַן אָבער, אַז די ראַיעלע מעשׂה, װאָס דער דאָזיקער כּתרילעװקער ייִד האָט מיר דערצײלט, כאַפּט טאַקע דעם אָפּבליק פֿון אַן אַנעקדאָט, און איך האָב מיך דעריבער לאַנג געשלאָגן מיט דער דעה, צי איך זאָל זי אײַך איבערגעבן, צי נײן? נאָר צוריק האָב איך מיך בײַ־