אונדז קומט מזל־טובֿ ― מיר זײַנען שױן אין אַמעריקע. דאָס הײסט, מע זאָגט, אַז מיר זײַנען אין אַמעריקע. אַמעריקע האָבן מיר נאָך נישט געזען, װאָרעם מיר זײַנען נאָך דערװײַל אין „קעסטל־גאַרטלCastle Garden“. דאָס הײסט, אַמאָל האָט דאָס אַזױ געהײסן. הײַנט הײסט עס שױן מער נישט „קעסטל־גאַרטל“, נאָר „עליס אײַלאַנדEllis Island“. פֿאַרװאָס עפּעס „עליס אײַלאַנד“? „װײַל דאָס שטיקל לאַנד האָט אַמאָל געהערט צו אײנעם אליהו, איז ער געװען אַ נאַר ביז דער סטעליע“. אַזױ זאָגט אונדזער חבֿר פּיניע צום גראַם, װי זײַן שטײגער איז. פּיניע איז אין כּעס אױפֿן עליס אײַלאַנד מיט סכּנות. למאַי מע פֿאַרהאַלט די אָרעמע עמיגראַנטן און די רײַכע לאָזט מען אַרײַן גלײַך, װי זײ קומען אָן מיטן שיף. דאָס פּאַסט, זאָגט ער, נאָר פֿאַר פֿאָניע־גנבֿ, נישט פֿאַר אַזאַ פֿרײַע מדינה, װי אַמעריקע. אַלע דאַרפֿן דאָ זײַן גלײַך. נישטאָ קײן אָרעם, נישטאָ קײן רײַך. און ער הײבט אָן שיטן מיט נעמען: קאָלומבוס, שעקספּירWilliam Shakespeare 1564-1616, באָקלHenry Thomas Buckle 1821-1862, ציװיליזאַציע… ער קלײַבט זיך אָנצושרײַבן אױף זײ אַ ליד און אַװעקגעבן זײ אַ גאָב, אַז דער שװאַרצער יאָר זאָל זײ נעמען! האָט ער נישט קײן טינט און פֿעדער און קײן ברעקל פּאַפּיר. זאָגט אים מײַן ברודער אליהו, אַז אױב עס געפֿעלט אים נישט דאָס לאַנד, האָט ער אַ ברירה פֿאָרן צוריק. און דאָס געדענקט איר דאָך מסתּמא פֿון אַמאָל, אַז די צװײ, פּיניע און אליהו, זײַנען זעלטן שװה־בשװה. װאָס אײנער זאָגט דרינגט דער אַנדערער קאַפּױר. „דער זומער מיטן װינטער“ ― רופֿט זײ מײַן ברודער אליהוס װײַב, ברכה, און כאַפּט אַ מיאוסן פּסק פֿון איר מאַן, פֿון אליהון. ער רופֿט זי אָן „בהמה“, און „סאָטע ציג“, און נאָך אַזעלכע נעמען, װאָס ס'איז נישט כּדאַי איבערצוחזרן. מישט זיך אַרײַן די מאַמע און זאָגט צו איר שנור, אַז קעץ רײַסן זיך, טאָר אַ מענטש נישט זײַן אינמיטן, װאָרעם ער קאָן כאַפּן אַ דראַפּ…
װאָס טוען מיר אין עליס אײַלאַנד? מיר װאַרטן ביז מע װעט קומען פֿון שטאָט, באַקאַנטע און פֿרײַנט, און מע װעט אונדז אױסשרײַבן. כאָטש שרײַבן האָט מען אונדז אױסגעשריבן שױן װיפֿל מאָל. מע האָט אונדז געשריבן, פֿאַרשריבן און אױסגעשריבן פֿאַרן אַרױפֿגײן אױפֿן שיף, און אױפֿן שיף גופֿא, און איצט, בײַם אַראָפּגײן פֿון שיף. און אַלע מאָל די אײגענע חכמה: װער זײַנען מיר? װוּהין פֿאָרן מיר? און װעמען מיר האָבן אין אַמעריקע?
דערצײלן מיר זײ, אַז ס'איז געװען אַ ייִד פּײסי דער חזן ― און ער איז געשטאָרבן. האָט ער איבערגעלאָזט אַן אַלמנה ― דאָס איז די מאַמע. האָט זי אַ זון ― הײסט ער אליהו. האָט ער אַ װײַב ― הײסט זי ברכה. האָט ער אַ חבֿר ― הײסט ער פּיניע. האָט ער אַ װײַב ― הײסט זי טײַבל. און איך בין דער מיזיניק ― הײס איך מאָטל. און דאָס איז מײַן חבֿר ― הײסט ער מענדל. און װײַל ער איז אַ גרױסער ― האָט אים ברכה אַ נאָמען געגעבן לאָשיק.
װעמען האָבן מיר אין אַמעריקע? גאַנץ אַמעריקע איז אונדז באַקאַנט און אַלע ייִדן זײַנען אונדזערע פֿרײַנט. ראשית־חכמה, משה דער אײַנבינדער און זײַן װײַב פּעסיע די גראָבע ― אונדזער שכנה, מיט אַ גאַנצער כאַליאַסטרע קינדער. האָט זיך יעדער זײַן נאָמען מיט זײַן צונעמעניש. און מיר רעכענען זײ אױס אױף די פֿינגער: פּיניע קלעצל, װעלװל קאָטער, מענדל טשערנאָהוז, חײם בופֿלאַקס, פֿײַטל פּעטעלעלע און הערשל מיט דער גוליע אױפֿן שטערן, װאָס מע רופֿט אים „ושתּי“…
שלאָגט מען אונדז איבער אינמיטן און מע זאָגט אונדז: „גענוג, גענוג קלײנװאַרג. עלטערע! גיט אַהער עלטערע!“ גיבן מיר זײ עלטערע און רעכענען זײ אױס די נעמען: יונה דער בעקער, אַ ייִד אַ כּעסן, איז נישט אײנס. זײַן װײַב ריװעלע די בעקערין, אַ ייִדענע מיט אַ רעטאָנדע, איז נישט צװײ. דאָס הײסט, זי האָט געהאַט אַ רעטאָנדע, האָט מען זי אַװעקגעגנבֿעט אױף דער גרענעץ. דערהערט דאָס װאָרט „גרענעץ“ דערמאָנט זיך די מאַמע אָן אונדזערע זאַכן, װאָס מען האָט אױך אַװעקגעגנבֿעט אױף דער גרענעץ. הײבט זי אָן בעטן, טאָמער איז מעגלעך, מע זאָל איר קריגן די זאַכן, ― און הײבט אָן צו װײנען. פֿאַלט אָן אױף איר אליהו, למאַי זי װײנט. זאָגט זי, אַז איצט איז זי שױן אין אַמעריקע און האָט שױן קײן מורא נישט פֿאַר די אױגן, מעג זי שױן, זאָגט זי, װײנען און װײנען.
װי אַזױ מע האָט זי דורכגעלאָזט מיט די אױגן ― איז טאַקע אַ נס מן־השמים. למאַי װי אַזױ זײַנען מיר לעבן געבליבן פֿון דער נסיעה אױפֿן ים? איז עס דען נישט געװען קײן נסים ונפֿלאָות? װיפֿל מאָל האָבן מיר געזען מיט אונדזערע אױגן דעם מלאך־המות, דעם טױט פֿאַר די אױגן? װיפֿל מאָל האָבן מיר זיך שײן געהאַט אָפּגעזעגנט מיטן לעבן.
תּחילת, אַז מיר זײַנען אַרױף אױפֿן שיף „פּרינץ אַלבערט“, איז דװקא געװען גוט און פֿײַן. איך און מײַן חבֿר מענדל האָבן זיך געלאָזט אױסמעסטן דעם „פּרינץ אַלבערט“ אין דער לענג און אין דער ברײט. קײנעם איז נישט געװען אַזױ גוט, װי אונדז. מיר האָבן קײנמאָל נישט געהאַט אַזאַ קװאַרטיר, װי איצט. אַ װאַסער־שטוב. אַ דרײַגאָרנדיקע שטוב אױפֿן װאַסער. איך האָב אײַך זי געהאַט שױן אַמאָל אױסגעמאָלט מיט אַלע פּיטשעװקעס. שטעלט אײַך פֿאָר ― איר זיצט, דאַכט זיך, אין שטוב, אָדער איר שפּאַצירט אַרום, די הענט אין די קעשענעס, און ― איר פֿאָרט! איר עסט און ― איר פֿאָרט! איר טרינקט און ― איר פֿאָרט! הײַנט די מענטשן, װאָס איר זעט זיך אָן, אַ װעלט מיט מענטשן. אַ גאַנצע שטאָט פֿאָרט מיט אײַך. און מחמת אַלע פֿאָרן אױף אײן שיף און אַלע פֿאָרן אין אײן אָרט אַרײַן, קײן אַמעריקע ― באַקענט איר זיך מיט אַלעמען און אַלע באַקענען זיך מיט אײַך, און איר װערט געװאָר אין אײן טאָג אַזױ פֿיל זאַכן, װאָס אין אַן אַנדער אָרט װאָלט איר עס נישט דערגאַנגען אין אַ יאָר.
װײ־װײ, װיפֿל באַקאַנטע מײַן מאַמע און מײַן שװעגערין ברכה מיט פּיניעס װײַב טײַבל האָבן זיך געמאַכט צװישן די װײַבער. נאָר דאָס איז געװען גאָרנישט קעגן די באַקאַנטע, װאָס מײַן ברודער אליהו און זײַן חבֿר פּיניע האָבן זיך געפֿונען צװישן די מאַנצבילן. װיפֿל מע האָט נישט גערעדט און גערעדט, האָט מען נישט געקאָנט זיך גענוג אָנרײדן. װײַבער האָבן גערעדט מער פֿון הײמישע זאַכן, פֿון זאַכן, װאָס זײַנען שײך צו דער קיך, צו דער שפּיזאַרניע, װײַס גרעט, קױטיק גרעט, בעטגעװאַנט, זאָקן, ציכלעך, רעטאָנדעס. און די מאַנצבילן ― די האָבן גערעדט פֿון אַמעריקע, פּרנסה, קאָלומבוס, גזירות, פּאָגראָמען.
אָן גזירות און אָן פּאָגראָמען קאָנען זײ זיך נישט באַגײן. און איך האָב אײַך שױן לאַנג געזאָגט, אַז איך האָב עס פֿײַנט. הײבט מען אָן רײדן פֿון גזירות אָדער פֿון פּאָגראָמען, גײ איך אַװעק. איך נעם מײַן חבֿר מענדל פֿאַר אַ האַנט, און מיר לאָזן זיך שפּאַצירן איבער די גאַסן פֿון „פּרינץ אַלבערט“.
„פּרינץ אַלבערט“ איז גענוג גרױס. און שײן. שטײנערנע טרעפּ. מעשענע פּאַרענטשעס. שטאָל און אײַזן װוּ מע טוט זיך אַ ריר. הײַנט „מענטשן“. איך מײן די באַדינער. מע רופֿט זײ „סטיואַרדסstewards“. און „נױרסעסnurses: קראַנקן־שװעסטער“. הײַנט מאַטראָסן ― אַזױ װי די רוחות. לױפֿן אַרום הין און הער. איך און מענדל זײַנען זײ מקנא. מיר גיבן זיך דאָס װאָרט, אַז מיר װעלן אױסװאַקסן, װערן גרױסע, זאָלן מיר זיך פֿאַרשרײַבן פֿאַר מאַטראָסן.
אײן חסרון האָט דער „פּרינץ אַלבערט“. מע לאָזט אונדז נישט אומעטום זײַן. קױם װילן מיר געבן אַ קוק אַרײַן אַ ביסל װײַטער פֿון צװישנדעק, װוּ מיר פֿאָרן, אַזױ טרײַבט מען אונדז דורך. טאַקע די מאַטראָסן גופֿא. גרױסע רשעים. און די פּאַסאַזשירן אַלײן, פֿון יענע העכערע קלאַסן, זײַנען אױך רשעים. װאָרעם זײ זאָלן נישט זײַן קײן רשעים, װאָלטן זײ פֿאַרזאָגט די מאַטראָסן, מע זאָל אונדז נישט טרײַבן. װאָס װעלן מיר זײ טאָן? מיר װעלן זײ אָפּבײַסן? מײַן חבֿר מענדל איז גלאַט נישט צופֿרידן. ער פֿאַרשטײט נישט, צו װאָס דאַרף מען קלאַסן? ער זאָגט, אַז אין אַמעריקע איז נישטאָ קײן קלאַסן. טאָמער גלײב איך אים נישט, קאָן איך אַ פֿרעג טאָן בײַ מײַן ברודער אליהו. האָט אָבער מײַן ברודער אליהו פֿײַנט, אַז מע פֿרעגט בײַ אים פּוסטע זאַכן. איך װעל שױן בעסער פֿרעגן בײַ אונדזער חבֿר פּיניע.
אונדזער חבֿר פּיניע האָט דװקא ליב צו רײדן פֿון אַזעלכע זאַכן. ער קאָן אײַך אָפּשיטן מיט רײד. און האָט איר אים נאָר זאַטשעפּעט מיט אַ װאָרט, איז װי אַן אָנגעדרײטער װעק־זײגער. ער װעט ניט אַנטשװיגן װערן, ביז דאָס רעדל װעט זיך אַלײן ניט אָפּשטעלן.
איך האָב געפּאַקט פּיניען בעת ער איז געזעסן אױפֿן דעק. ער האָט אַרײַנגעטאָן זײַן שפּיץ נאָז אין אַ בוך. מחמת ער איז אַ קורצזיכטיקער, לײענט ער נישט מיט די אױגן, נאָר מיט דער שפּיץ נאָז. איך בין צוגעגאַנגען צו אים נאָענט.
― רב פּיניע, איך דאַרף אײַך עפּעס פֿרעגן.
פּיניע האָט צוגענומען די נאָז פֿון בוך.
― װאָס'טו זאָגן, קטנתּי? ― קטנתּי הײסט בײַ אים אַ קלײניטשקער. אַזױ רופֿט מיך פּיניע בעת ער איז אױפֿגעלײגט. און אױפֿגעלײגט איז ער כּמעט אַלעמאָל. אַפֿילו דעמאָלט, װען ער קריגט זיך מיט מײַן ברודער אליהו. און אַפֿילו דעמאָלט, װען זײַן טײַבל בלאָזט זיך. דערצײל איך אים אַזױ און אַזױ. צי ס'איז אמת, װאָס מע זאָגט, אַז אין אַמעריקע זײַנען נישטאָ קײן קלאַסן?
האָט איר באַדאַרפֿט אָנקוקן, װי אָט דער פּיניע האָט זיך אָנגעצונדן און צעפֿלאַקערט זיך און גענומען רײדן און קײַען און שפּײַען און שיטן מיט פֿײַערדיקע הױכע װערטער: אַז אַמעריקע איז דאָס אײנציקע לאַנד, זאָגט ער, פֿון אמתער פֿרײַהײט און פֿון אמתער גלײַכהײט. אין אַמעריקע, זאָגט ער, קאָנסטו זיצן אָט־אָ־דאָ־אָ, און לעבן דיר זאָל זיצן דער „פּרעזידענט“, און װײַטער אַביסל זאָל זיצן אַ בעטלער, אַ שלעפּער, אַ ניקס שבניקס. און נאָך אַ ביסל װײַטער ― אַ גראַף, אַ שׂררה, אַ מיליאָנשטשיק! ציװיליזאַציע! פּראָגרעס! קאָלומבוס!… און דאָ הײבט ערשט פּיניע אָן אַרױסצושיטן זײַנע שענסטע װערטער. מישט זיך אַרײַן אַ ייִד אַן עמיגראַנט, אַ װילד־פֿרעמדער:
― אַז ס'איז יאָ אַזאַ גליקלעכע מדינה, װי איר זאָגט, װוּ אַלע זײַנען גלײַך, פֿון װאַנען זשע נעמען זיך דאָרטן שלעפּערס און גראַפֿן און בעטלערס און שׂררות? ממה־נפֿשך…
נאָר מיר לאָזן איבער פּיניען מיטן ייִדן מיט נאָך ייִדן, זײ זאָלן זיך רײַסן ― אַבי מיר זײַנען דערגאַנגען װאָס מיר דאַרפֿן, אַז אין אַמעריקע זײַנען קײן קלאַסן נישט פֿאַראַן. קומט אױס, אַז מענדל איז גערעכט. ער זאָגט, אַז קלאַסן דאַרף מען פֿײַנט האָבן. דאָס הײסט, אַז די פּאַסאַזשירן פֿון די העכערע קלאַסן דאַרף מען פֿײַנט האָבן. פֿאַרשטײ איך ניט, פֿאַרװאָס? װאָס האָב איך צו זײ? זאָגט מענדל: װאָס האָבן זײ זיך פֿאַרשלאָסן בײַ זיך אין צװײטן און אין ערשטן קלאַס צװישן די שפּיגלען? װאָס שטײט זײ אַזױ נישט אָן, די גרױסע פּריצים, צו זיצן מיט אונדז אָט דאָ, צװישן דעק? מיר זײַנען דען קײן מענטשן נישט גלײַך מיט זײ? אונדזער גאָט איז דען נישט דער אײגענער, װאָס זײער גאָט? ― דערפֿאַר האָט ער דערלעבט אין זײ אַ נקמה. ס'איז געקומען אַ נאַכט, װאָס די מיוחסים פֿון צװײטן און ערשטן קלאַס האָבן זיך אַראָפּגעלאָזט צו אונדז, אין דריטן קלאַס, און געװאָרן גלײַך מיט אונדז אַלעמען.
דאָס איז געװען אין דער נאַכט פֿון יום־כּיפּור, צו כּל־נדרי.
מחמת דער „פּרינץ אַלבערט“ איז אַרױסגעגאַנגען עשׂרת־ימי־תּשובֿה, איז אונדז אױסגעקומען צו פּראַװען יום־כּיפּור אױפֿן שיף. ערבֿ יום־כּיפּור האָבן מיר זיך פֿאַרפֿאַסט מיט געבראָטענע קאַרטאָפֿל ― „פּעטײטעסpotatoes“ רופֿט מען עס דאָ. קײן כּשרע קיך איז אױף „פּרינץ אַלבערט“ נישט פֿאַראַן, לעבן מיר די גאַנצע צײַט פֿון פּעטײטעס. און ברױט גיט מען אונדז לרובֿ. און טײ און צוקער אַלע טאָג. ס'איז גאָרנישט אַזױ שלעכט. מע װאָלט געקאָנט אַ גאַנץ יאָר אַזױ לעבן. זאָגט אָבער ברכה, מײַן ברודער אליהוס װײַב, אַז פֿון פּעטײטעס װערט געשװאָלן דער בױך. נאָר װאָס זי קאָן זאָגן! ס'איז דען פֿאַראַן אַ זאַך, װאָס זאָל איר געפֿעלן? אױף אַלצדינג געפֿינט זיך אײַך אַ חסרון. למשל, איר געפֿעלט נישט דער „פּרינץ אַלבערט“, למאַי ער קריכט. װוּ איז דאָס געהערט געװאָרן, זאָגט זי, אַז אַ נסיעה זאָל געדױערן צען טעג? זאָגט מען איר, אַז שולדיק איז נישט די שיף ― שולדיק איז דער ים. און אונדזער חבֿר פּיניע נעמט זיך אונטער איר געבן צו פֿאַרשטײן, אַז דער ים באַטרעפֿט דרײַ מאָל אַזױ פֿיל װיפֿל די יבשה, די טריקעניש. זאָגט מײַן ברודער אליהו, אַז נישט דרײַ מאָל, נאָר צװײ מאָל אַזױ פֿיל. װאָס־װאָס ― נאָר געאָגראַפֿיע װײס ער בעסער. אױף דער װעלט איז פֿאַראַן, זאָגט ער, צװײ דריטל װאַסער, אײן דריטל טריקעניש. קומט, זאָגט ער, אױס די רעכענונג, אַז ים איז צװײ מאָל אַזױ פֿיל, װי יבשה. זאָגט פּיניע: נײן, דרײַ מאָל. זאָגט אליהו: נײן, צװײ מאָל. „דרײַ מאָל!“ „צװײ מאָל!“ ― צעקריגט מען זיך, נאָר מע בעט זיך גיך איבער.
װער װעט דאַװנען פֿאַרן עמוד? זאָגן כּל־נדרי? פֿאַרשטײט זיך, מײַן ברודער אליהו. ער איז טאַקע קײן חזן קײנמאָל ניט געװען. איז אָבער זײַן טאַטע געװען אַ חזן, און אַ באַרימטער חזן. אַ קול־נגינה האָט ער. עבֿרי קאָן ער. װאָס דאַרף מען נאָך? און דערצו האָט שױן אונדזער חבֿר פּיניע מיטגעהאָלפֿן, אַז מע זאָל מײַן ברודער אַפֿילו בעטן זאָגן כּל־נדרי. ער האָט אַרױסגעלאָזט אַ קלאַנג איבערן גאַנצן שיף, אײַנגערױמט יעדן באַזונדער אַ סוד אױפֿן אױער, אַז אָט דער יונגערמאַן מיטן געלן בערדל (אליהו) איז אַ מוראדיקער בעל־מנגן. זײַן דאַװנען ― פּס! און װער שמועסט, אַז זײַן קלײן ברודערל, אָט דער קטנתּי (דאָס מײנט מען מיך), זאָל אים אונטערהעלפֿן אױף זײַן סאָפּראַן, װעלן מיר האָבן אַ יום־כּיפּור, אַז גאָט און לײַט װעלן אונדז מקנא זײַן.
װיפֿל אליהו האָט זיך ניט געבעטן, מע זאָל אים לאָזן צו־רו, װיפֿל ער האָט ניט געשװאָרן, אַז ער האָט זינט ער לעבט נאָך ניט געדאַװנט פֿאַרן עמוד ימים־נוראָים, ― עס האָט ניט געהאָלפֿן קײן שמע־ישׂראל. מע האָט אים כּמעט מיט גװאַלד אַװעקגעשטעלט פֿאַרן עמוד (אַ קײַלעכיק טישל, מיטן אַ װײַסן לײַלעך איבערגעדעקט), און מיך האָט פּיניע גענומען פֿאַר אַן אױער: „גײ, קטנתּי, צו דער אַרבעט!“ און מיר האָבן אַװעקגעלײגט פֿאַר די פּאַסאַזשירן אַ כּל־נדרי, װאָס זײ װעלן אים האָבן צו געדענקען אױף דור־דורות.
ניט אַזױ דער כּל־נדרי, װי די „יעלות“. און ניט אַזױ די „יעלות“, װי דער געװײן פֿון די װײַבער און פֿון די מאַנצבילן. פֿריִער האָט מען נאָר געקרעכצט, געזיפֿצט, געשנײַצט די נעזער. דערנאָך האָט מען גענומען װישן די אױגן. דערנאָך ― װײנען שטילערהײט. דערנאָך ― װײנען העכער און העכער, שרײַען, קװיטשען און פֿאַלן חלשות. זײ האָבן זיך דערמאָנט, אַז ערשט פֿאַראַיאָרן איז מען געװען איטלעכער בײַ זיך אין דער הײם. יעדער אין זײַן שול. אױף זײַן פּלאַץ. בײַ זײַן סטענדער מיט זײַן מחזור. געהערט זײַן חזן. זײַנע זינגערלעך. איצט איז מען נע־ונד, געיאָגט און געטריבן, װי די שאָף, װאָס מע פֿירט צו דער שחיטה, צונױפֿגעפּאַקט קאָפּ אױף קאָפּ. מע קאָן דעם אָטעם ניט כאַפּן. איר קאָנט פֿאַרשטײן, אַז אַפֿילו די אױסגעפּוצטע פּאַסאַזשירן פֿון די העכערע קלאַסן מיט די הױכע גלאַנצנדיקע צילינדערס אױף די קעפּ האָבן זיך ניט געקאָנט אײַנהאַלטן און געװישט מיט זײַדענע טיכלעך כּלומרשט דעם שװײס. נאָר איך האָב גוט געזען טרערן בײַ זײ אױף די אױגן. דער טרױער איז געװען אַזױ גרױס, אַז אַפֿילו די סטיואַרדס און די מאַטראָסן זײַנען מיט דרך־ארץ געשטאַנען פֿון דער װײַטן און צוגעקוקט, װי ייִדן האָבן זיך אײַנגעװיקלט אין װײַסע טליתים, שטײען אין די זאָקן און שאָקלען זיך און װײנען און יאָמערן ― אַ פּנים, ס'איז זײ גוט ביטער אױפֿן האַרצן. און מײַן ברודער אליהו האָט זיך צעזונגען. און איך העלף אים אונטער. און דאָרטן אין װינקל, צװישן די װײַבער, שטײט די מאַמע אין דער יום־טובֿדיקער זײַדענער פֿאַטשײלע, מיטן מחזור אין די הענט, און באָדט זיך אין טרערן.
דער מאַמע איז הײַנט גוט װי די װעלט. הײַנט איז איר טאָג!
אױף מאָרגן האָבן מיר זיך געפֿעדערט אױפֿצושטײן אַביסל פֿריִער, מע זאָל זיך שטעלן זאָגן „אַדון־עולם“ מיטן אַלטן באַקאַנטן נוסח. ס'איז אָבער דערפֿון גאָרנישט אַרױסגעקומען. ס'איז געװען אוממעגלעך ניט נאָר צו דאַװענען ― מע האָט נישט געקאָנט שטײן אױף די פֿיס. ניט געקאָנט טרעפֿן צום עמוד. עס איז פֿינצטער געװאָרן אין די אױגן. מיר זעען ניט כּמעט אײנס דאָס אַנדערע. עס איז נימאס דאָס לעבן. ס'איז שלעכט, שלעכט צום שטאַרבן. יאָ, מיר שטאַרבן.
װאָס האָט זיך געטראָפֿן? איצט בין איך מיד, לאָז איך עס איבער אױף מאָרגן.
איך האָב אײַך געהאַט אָנגעהױבן צו דערצײלן פֿון דעם פּסק, װאָס מיר האָבן געכאַפּט יום־כּיפּור אינדערפֿרי אױפֿן שיף „פּרינץ אַלבערט“. דאָס איז געװען אַ מיאוסער פּסק. מיר'ן אים געדענקען דאָס גאַנצע לעבן.
אָנגעהױבן האָט זיך עס פֿון אַ קלײניקײט. עפּעס אַ כמאַרעלע, אַ שװאַרץ, אַ געדיכט װאָלקנדל, האָט זיך נאָך פֿון בײַנאַכט, באַלד נאָך כּל־נדרי, באַװיזן אױפֿן עק הימל. פֿריִער פֿון אַלעמען האָבן עס דערזען איך און מײַן חבֿר מענדל. װאָרעם אַז אַלע ייִדן זײַנען נאָך געװען אונטן, געװײנט און געזאָגט תּהילים נאָך כּל־נדרי, האָבן מיר, איך און מענדל, אַרומגעשפּאַצירט איבערן „פּרינץ אַלבערט“. דערנאָך האָבן מיר זיך פֿאַרקליבן אין אַ װינקעלע, געזעסן און געשװיגן. עס איז געװען שטיל און װאַרעם און גוט אױפֿן האַרצן. נאָר אַביסל אומעטיקלעך. װאָס מענדל האָט געטראַכט ― װײס איך ניט. איך האָב געטראַכט פֿון גאָט, װאָס זיצט אָט דאָרט, אין הימל. װי גרױס ער דאַרף זײַן, אַז דאָס איז אַלצדינג זײַנס? און װאָס טראַכט ער זיך, אַז ער הערט אַזױ פֿיל ייִדן זאָגן תּהילים, לױבן אים און גיסן אױס פֿאַר אים דאָס האַרץ? די מאַמע זאָגט, אַז ער הערט און זעט אַלעמען. און אַז ער װײס אַלצדינג. אַפֿילו דאָס, װאָס איך טראַכט אין דער מינוט בײַ זיך אין האַרצן. אױב אַזױ, איז ניט גוט, װאָרעם איך האָב נאָר־װאָס געטראַכט פֿון אַ גוטן עפּל, פֿון אַ זיסער באַר און כאָטש פֿון אַ טרונק װאַסער. קאַלט װאַסער. פֿון די פּעטײטעס ברענט אױפֿן האַרצן ― און טרינקען טאָר מען ניט. יום־כּיפּור נאָך כּל־נדרי ― װער װעט דאָס טרינקען װאַסער? מײַן ברודער אליהו װעט מיך הרגענען. ער װיל גאָר, איך זאָל פֿאַסטן ביז מאָרגן בײַנאַכט נאָך