איר האָט געהערט אַמאָל, אַ שטאָט זאָל הײסן אַנטװערפּן? פֿאַראַן אַזאַ שטאָט אױף דער װעלט, פֿאָרן מיר אַהינצוצו. װי קומען מיר קײן אַנטװערפּן? װײַל אונדזער מחותּן, מײַן ברודער אליהוס שװער, יונה דער בעקער, פֿאָרט קײן אַמעריקע אױף אַנטװערפּן. דערהערט, אַז איר טאַטע איז אין אַנטװערפּן, האָט מײַן שװעגערין ברכה גענומען שלאָגן האַלדז און נאַקן, מיר זאָלן אױך פֿאָרן אױף אַנטװערפּן. פֿריִער האָט זי פֿון דער שטאָט ניט געװאָלט הערן אַפֿילו. דער נאָמען איז איר נישט געפֿעלן. איצט האָט זי זיך פֿאַרליבט אין אַנטװערפּן! אונדזער חבֿר פּיניע זאָגט, אַז ער װעט זיך מוזן אָפּטײלן פֿון אונדז. ער װיל בעסער פֿאָרן פֿון װין גלײַך קײן לאָנדאָן. עס ציט אים, זאָגט ער, קײן לאָנדאָן. לאָנדאָן, זאָגט ער, שמעקט שױן מיט אַמעריקע: ענגלענדער… געלע האָר… קעסטלדיקע הױזן… ס'איז גאָר אַן אַנדער װעלט!
― פֿאָר־זשע דיר געזונטערהײט צו דײַנע ענגלענדער מיט די קעסטלדיקע האָר און מיט די געלע הױזן, און מיר װעלן זיך פֿאָרן קײן אַמעריקע אױף אַנטװערפּן.
אַזױ זאָגט מײַן שװעגערין ברכה, און פּיניעס װײַב טײַבל בלאָזט זיך אָן, װי אַן אינדיטשקע. איך האָב דאָך אײַך געזאָגט, אַז זי האָט אַ טבֿע, באַלד עפּעס ― בלאָזט זי זיך אָן און רעדט ניט. פֿרעגט בײַ איר פּיניע: װאָס ביסטו ברוגז? זאָגט זי, אַז זי האָט פֿײַנט ענגלענדער. זאָגט צו איר פּיניע: דו קענסט זײ דען? װוּ האָסטו געזען אַן ענגלענדער? זאָגט זי: נו, און דו, װוּ האָסטו געזען אַן ענגלענדער?
בקיצור, עס בלײַבט, אַז מיר פֿאָרן אַלע קײן אַמעריקע אױף אַנטװערפּן. בײַ מיר מאַכט נישט אױס, מע זאָל פֿאָרן אַפֿילו איבער האָצעפּלאָץ ― אַבי קײן אַמעריקע. איך און אונדזער חבֿר פּיניע ― מיר בײדע רײַסן זיך קײן אַמעריקע מער פֿון אַלעמען. מיר פֿילן, אַז אונדז װעט דאָרטן זײַן גוט, װי די װעלט. פּיניע האָט טענות צו מײַן ברודער אליהו. ער זאָגט: מיר פֿאָרן און פֿאָרן און שטײען אױף אײן אָרט. זאָגט אים אליהו: נו, װער האַלט דיך צו? פֿאָר! לױף! פֿלי! זאָגט פּיניע: װי קאָן איך פֿליִען, אַז דײַן מאַמע װיל זיך באַקענען מיט אַלע קאָמיטעטן פֿון דער גאַנצער װעלט?… דערהערט די מאַמע און זאָגט צו פּיניען: אַז דו ביסט יאָ אַזאַ חכם, טאָ גיב מיר אַן עצה, װי אַזױ זאָלן מיר קומען קײן אַמעריקע אָן בעטגעװאַנט?… דאָ בלײַבט שױן פּיניע אָן לשון, און מע װערט װידער חבֿר. אונדזער חבֿר פּיניע קאָן זיך מיט אונדז נישט צעשײדן. די װײַבער קאָנען אױך נישט לעבן אײנע אָן דער אַנדערער. דאָס הײסט, מע קריגט זיך אַפֿילו גאַנץ אָפֿט, מע זאָגט זיך שטעכװערטלעך. עס דערגײט אַמאָל כּמעט צו פּעטש אױך. מע בעט זיך אָבער באַלד איבער. װען נישט די מאַמע, װאָלט מײַן שװעגערין ברכה מיט פּיניעס װײַב טײַבל קײן לאַנגע גוט־פֿרײַנדשאַפֿט נישט אױסגעהאַלטן. עס װאָלט בײַ זײ געװען אַלע טאָג צװײ שלײערס אַ גראָשן. איבערהױפּט, מײַן שװעגערין. זי זאָגט אַלײן אױף זיך, אַז זי איז אַ שװעבעלע. איר אַז עס קומט אָן די שלעכטע מינוט, װעט זי אײַך מאַכן מיט דער בלאָטע. אין אַ װײַלע אַרום װערט זי װײך, כאָטש לײגט זי צו צו אַ מכּה. מיט מיר „װױעװעט“ זי פֿון דער ערשטער מינוט נאָך דער חתונה. זי װײס, אַז איך האָב זי נישט ליב. ערגער פֿון אַלצדינג איז בײַ איר, למאַי איך לאַך פֿון איר. עס װײַזט זיך איר רק, אַז איך לאַך זי אױס. אַז איך קוק אױף איר, הײסט בײַ איר, אַז איך לאַך. איך האָב אײַך שױן דערצײלט, אַז איך האָב ליב מאָלן, און אַז מײַן ברודער אליהו שלאָגט מיך דערפֿאַר. האָב איך אַנומלטן אױסגעמאָלט אַ פֿוס. אַ מוראדיק גרױסן פֿוס. מיט קרײַד אױף דער ערד האָב איך אים אױסגעמאָלט. האָט איר באַדאַרפֿט זען װאָס ס'האָט זיך געטאָן! זי, ברכה הײסט עס, האָט זיך אָנגעטשעפּעט, אַז דאָס האָב איך אױסגעמאָלט איר פֿוס. פֿאַרװאָס עפּעס איר פֿוס? װײַל קײנער האָט נישט אַזעלכע גרױסע פֿיס, װי ברכה. קאַלאָשן טראָגט זי נומער דרײַצן. איר זאָלט זען אַ פּאָר קאַלאָשן!… האָט זי מיר צוגעשטעלט אַ בענקעלע צו מײַן ברודער אליהו. האָט זיך מײַן ברודער אליהו אױף מיר צעשריִען, װי געװײנלעך:
― מענטשעלעך? האָסט זיך שױן װידער גענומען צו דײַנע אַלטע שטיק, מאָלן מענטשעלעך?…
שױן! פֿון אַ פֿוס איז שױן בײַ אים געװאָרן אַ מענטש! און פֿון אַ מענטש ― „מענטשעלעך″!… מע קאָן פֿון זײ משוגע װערן!… איך מוז מיך מודה זײַן, אַז װאָס װײַטער װערט בײַ מיר דאָס חלאַת פֿון מאָלן מענטשעלעך גרעסער און שטאַרקער. איך האָב דערטאַפּט אַ פֿאַרביק בלײַשטיפֿטל. מיר האָט דאָס אַװעקגעשענקט אַן עמיגראַנטס אַ ייִנגל. אָט דער אײגענער, װאָס האָט מיר באַװיזן, װי אַזױ מע שטעלט אַ „גובערנאַטאָר“, און אױסגעלערנט מיך די קונץ פֿון בױכרעדערײַ. איך האָב אײַך שױן דערצײלט פֿון אים. ער הײסט אױך מאָטל. רופֿן מיר אים מאָטל דער גרױסער, און מיך רופֿט מען מאָטל דער קלײנער. מיר זײַנען געװאָרן חבֿר גאָר אױף אַן אַנדער אופֿן! דערפֿאַר, װאָס ער האָט מיר אַװעקגעשענקט דאָס פֿאַרביקע בלײַשטיפֿטל, האָב איך, פֿאָרנדיק אין װאַגאָן, אים אָפּגעמאָלט אױף פּאַפּיר, אינגאַנצן זײַן געשטאַלט מיט די געשװאָלענע באַקן. איך האָב אים באַשװאָרן, ער זאָל דאָס קײנעם נישט װײַזן, װאָרעם טאָמער דערװיסט זיך מײַן ברודער אליהו, װעל איך האָבן אַ װיסטן סוף. װי מײנט איר? אַװדאי האָט ער דאָס גלײַך אָפּגעטראָגן צו מײַן ברודער אליהו און האָט אים געגעבן אַ טו־אַ־װײַז דאָס געמאָלעכץ גלײַך אין פּנים אַרײַן.
― דאָס דאַרף זײַן מאָטלס אַרבעט! װוּ איז ער ערגעץ, דער מולגעטש מיט די „מענטשעלעך“?
אַזױ זאָגט מײַן ברודער אליהו און זוכט מיך און קאָן מיך נישט געפֿינען. איך זיץ אונטער דער מאַמעס פּלײצעס און װער שיִער נישט דערשטיקט פֿאַר געלעכטער. קײן בעסערער אָרט אױף צו באַהאַלטן זיך, װי בײַ דער מאַמען, איז נישטאָ אין דער גאַנצער װעלט!
דאַנקען גאָט, מיר זײַנען שױן אין אַנטװערפּן. מיר האָבן זיך גוט אָנגעהעצקעט, גענוג אױסגעריסן געװאָרן, אָבער מיר זײַנען געקומען! װאָס זאָל איך אײַך זאָגן ― איז דאָס אַ שטאָט! דאָס הײסט, צו װין קומט דאָס נישט. מע דאַרף זאָגן „להבֿדיל“! װאָרעם װין איז פֿיל גרעסער, און אפֿשר שענער אױך. און מענטשן אױך מערער. דערפֿאַר איז אָבער דאָ אין אַנטװערפּן רײן, אַזױ װי גאָלד. װאָס איז דאָס חידוש? אַז די גאַסן װאַשט מען, די טראָטואַרן פּוצט מען, און די הײַזער צװאָגט מען. איך האָב אַלײן געזען, װי מע צװאָגט זײ און מע זײפֿט זײ מיט זײף. דאָס הײסט, נישט אומעטום. למשל, דאָרט, אױף די אַכסניות, װוּ מיר שטײען מיט אַלע עמיגראַנטן, איז אַזױ װי עס דאַרף צו זײַן. דאָס הײסט: בלאָטיק, און רױכיק, און נאַס, און גליטשיק, און ענג, און אַ יריד מיט אַ טומל מיט אַ האַרמידער. פֿרײלעך. אױסגעצײכנט. אַזױ װי איך האָב ליב. אונדזער מחותּן יונה דער בעקער איז נאָך נישטאָ. אונדזער שכנה פּעסיע מיט דער כאַליאַסטרע ― אױך נישט. זײ פֿאָרן נאָך. שלעפּן זיך ערגעץ איבער דײַטשלאַנד. „דײַטשלאַנד איז סדום!“ אַזױ זאָגן די עמיגראַנטן און דערצײלן זיך אָן מוראדיקע מעשׂיות! אונדזער אומגליק מיטן בעטגעװאַנט, װאָס מע האָט בײַ אונדז אַװעקגעלקחנט אױף דער גרענעץ, איז אַ הונט אַקעגן די אומגליקן, װאָס מע הערט זיך אָן פֿון די עמיגראַנטן. מיר האָבן זיך באַקענט דאָ אױף דער סטאַנציע מיט אַ ייִדענע פֿון מעזשביזש, דװקא נישט קײן אַלמנה. זי האָט דװקא אַ מאַן, און דװקא אין אַמעריקע שױן. זי פֿאָרט דאָס צו איר מאַן. שױן באַלד אַ יאָר, אַז זי שלעפּט זיך מיט צװײ קינדער. זי איז אױסגעװען װוּ די װעלט האָט אַן עק. נישטאָ אײן שטאָט, זי זאָל דאָרט נישט זײַן. זי האָט זיך איבערגעקריגט מיט אַלע קאָמיטעטן. קױם מיט צרות האָט זי זיך פֿאַרשלעפּט אַהער, קײן אַנטװערפּן, און װיל זיך זעצן אױפֿן שיף, לאָזט מען זי נישט. איר מײנט, זי האָט קאַליעדיקע אױגן? חלילה! געזונט און שטאַרק. נאָר זי איז אַביסל גערירט פֿונעם זינען. דאָס הײסט, אַזױ, אַז איר װעט מיט איר רײדן, רעדט זי אַלצדינג, װי אַ מענטש. נאָר אַמאָל טוט זי אײַך אַ זאָג אַ װאָרט, קאָן מען בלײַבן אָן אַ בױך לאַכנדיק. למשל, איר פֿרעגט בײַ איר: װוּ איז אײַער מאַן? זאָגט זי: אין אַמעריקע. װאָס טוט ער דאָרטן? זאָגט זי: ער איז דאָרט קײסער… זאָגט איר דאָך איר: װי קאָן אַ ייִד זײַן אַ קײסער? ענטפֿערט זי אײַך, אַז אין אַמעריקע מעג מען… נו, האָט איר עפּעס צו איר?… נאָך אַ זאַך האָט זי זיך אַרײַנגענומען אין קאָפּ אַרײַן: זי עסט נישט! אונדז הײסט זי אױך נישט עסן. זי זאָגט אונדז אָן, מיר זאָלן זיך נישט צורירן צו קײן מילכיקס, מחמת דאָס מילכיקס איז דאָ פֿלײשיק. פֿרעגט בײַ איר די מאַמע: נו, און דאָס פֿלײש? זאָגט זי: דאָס פֿלײש איז דאָ נישט פֿלײשיק, נישט מילכיק, נאָר פּאַרעװע… שיסן מיר אַרױס אַ געלעכטער אַלע. אַלע, אױסער די מאַמע. די מאַמע װיל נישט לאַכן. די מאַמע װיל בעסער װײנען. זי זאָגט: „אַז אָך און װײ איז צום געלעכטער!“ ― און זי צעװײנט זיך טאַקע.
― שױן? האָסט שױן לאַנג נישט געװײנט? דו װילסט, אַז פֿון אַנטװערפּן שױן זאָל מען אונדז אָפּשיקן צוריק אַהײם איבער דײַנע אױגן?…
אַזױ זאָגט צו איר מײַן ברודער אליהו ― און בײַ דער מאַמע װערן אין אײן מינוט די אױגן טרוקן. מער װי אױף דער ייִדענע אַלײן האָט די מאַמע רחמנות אױף אירע צװײ קינדער נעבעך. איך װײס נישט, װאָס די מאַמע באַװײנט אַזױ די קינדער? די קינדער זײַנען, דאַכט זיך, גאַנץ פֿרײלעך! אַז זײער מאַמע הײבט אָן רײדן נאַרישקײטן, צעלאַכן זײ זיך. איך האָב מיך מיט זײ גיך באַקענט. זײ האָבן מיר דערצײלט, אַז מע שיקט זײ צוריק אַהײם, נאָר זײער מוטער װיל נישט פֿאָרן. זי װיל קײן אַמעריקע, צו זײער פֿאָטער, צום קײסער (כי־כי־כי!). נאַרט מען זי אָפּ און מע זאָגט איר, אַז מע שיקט זי מיט דער באַן קײן אַמעריקע (כי־כי־כי!). מע האָט איר אײַנגערעדט, אַז עס גײט אַ באַן פֿון דאַנען גלײַך קײן אַמעריקע (כי־כי־כי!).
די חידושים, װאָס מע זעט זיך אָן אין דעם אַנטװערפּן, איז גאָרניט צום באַשרײַבן! אַלע טאָג קומען צו נײַע פּאַרשױנען. צום מײנסטן, מיט קאַליעדיקע אױגן. „טראַכאָמעס“ רופֿט מען דאָס. אַמעריקע לאָזט נישט אַרײַן קײן „טראַכאָמעס“. איר מעגט אײַך האָבן טױזנט שלאַפֿקײטן, איר קאָנט אײַך זײַן קרום און שטום און װאָס איר װילט, אַבי נישט קײן „טראַכאָמעס“ אױף די אױגן. פֿון װאַנען נעמען זיך „טראַכאָמעס“? פֿון דעם, װאָס מע נעמט זיך אָן. אַמאָל מאַכט זיך, אַז מע װײס אַלײן נישט, פֿון װאַנען עס האָט זיך גענומען. אַזױ האָב איך געהערט טאַקע דאָ אין אַנטװערפּן. פֿון אַ מײדל האָב איך עס געהערט. גאָלדעלע הײסט דאָס מײדל. זי איז אין מײַנע יאָרן, אפֿשר עלטער פֿון מיר מיט אַ יאָר. מיט דער גאָלדעלע איז אַ שײנע געשיכטע. זאָל איך אײַך דערצײלן? באַקענט האָב איך מיך מיט איר אין דער „עזרה“. נאָר איר װײסט דאָך נישט װאָס איז „עזרה“. דאַרף מען אײַך קלאָר מאַכן. די „עזרה“ אין אַנטװערפּן איז דאָס אײגענע, װאָס דער „אָליאַנץ“ אין װין. געמאַכט געװאָרן פֿון אונדזערט װעגן, פֿאַר די עמיגראַנטן. דער חילוק איז, װאָס דער „אָליאַנץ“ איז אַ זכר און די „עזרה“ אַ נקבֿה. איר הערט דאָך, אַז מע זאָגט דער „אָליאַנץ“, די „עזרה“. דאַרפֿט איר שױן אַלײן פֿאַרשטײן דעם אונטערשײד… הכּלל, װיבאַלד מיר זײַנען אָנגעקומען קײן אַנטװערפּן, זײַנען מיר געגאַנגען גלײַך אין דער „עזרה“. די „עזרה“ איז נישט דאָס, װאָס דער „אָליאַנץ“. דער „אָליאַנץ“ װאַרפֿט מענטשן, אַזױ װי האָלעשקעס, און די „עזרה“ טרײַבט אײַך נישט. איר קאָנט קומען צו איר װען איר װילט און קאָנט זיך אױסרײדן פֿאַר איר דאָס האַרץ װיפֿל איר װילט. אַלצדינג, װאָס איר רעדט, װערט אַרײַנגעטראָגן אין אַ בוך. סע זיצט אַ מײדל, װאָס מע רופֿט זי פֿרײַלין זײַטשיק, און פֿאַרשרײַבט. זײער אַ װױל מײדל. זי האָט מיך געפֿרעגט, װי אַזױ איך הײס, און האָט מיר געשענקט אַ צוקערקע. נאָר פֿון דער פֿרײַלין זײַטשיק װעל איך אײַך דערצײלן אַן אַנדערש מאָל. איצט דאַרף איך אײַך זאָגן, װער איז גאָלדעלע. זי איז פֿון קוטנע. געקומען איז זי אַהער פֿאַראַיאָרן מיט איר טאַטע־מאַמע, שװעסטער און ברידער. סוכּות־צײַט איז דאָס געװען. האָבן זײ געהאַט, זאָגט זי, אַ יום־טובֿ ― אױף אַלע ייִדן געזאָגט געװאָרן. דאָס הײסט, קײן גליקן האָבן זײ נישט געזוכט, און קײן האָניק האָבן זײ נישט געלעקט. געװאַלגערט זיך גלײַך מיט אַלע עמיגראַנטן. נאָר דערפֿאַר האָבן זײ געהאַט שיפֿסקאַרטן ביז אַמעריקע אױף דער גאַנצער משפּחה, און אױסגעקלײדט איז מען געװען בגדי־מלכות. אַלע האָבן געהאַט צו צװײ העמדער און גאַנצע שיך. הײַנט איז זי געבליבן אינגאַנצן מיט אײן העמד און אָן שיך. װען נישט דאָס פֿרײַלין זײַטשיק, זאָגט זי, װאָלט זי גאָר געגאַנגען באָרװעס. דאָס פֿרײַלין זײַטשיק האָט איר אַװעקגעשענקט, זאָגט זי, אַ פּאָר שיך פֿון אירע אײגענע פֿיס. נאָך גאַנץ גוטע שיך. אַזױ האָט מיר דערצײלט גאָלדעלע און האָט מיר באַװיזן די שיך, װאָס דאָס פֿרײַלין זײַטשיק האָט איר אַװעקגעשענקט. גאַנץ שײנע שיך, נאָר אַ ביסל צו גרױס אױף איר… בקיצור, ס'איז אַװעקגעגאַנגען די ערשטע טעג סוכּות און שׂימחת־תּורה, ס'איז געקומען די צײַט, װאָס מע דאַרף זיך זעצן אױפֿן שיף. זאָגט מען צו זײ, אַז זײ זאָלן זיך דורכגײן צום דאָקטער. זײַנען זײ געגאַנגען צום דאָקטער. האָט זײ דער דאָקטער באַטראַכט און געפֿונען, אַז זײ זײַנען אַלע געזונט און שטאַרק און קאָנען פֿאָרן קײן אַמעריקע. נאָר זי, גאָלדעלע הײסט עס, קאָן נישט פֿאָרן, װײַל זי האָט „טראַכאָמעס“ אױף די אױגן. פֿריִער האָבן זײ גאָרנישט פֿאַרשטאַנען, מיט װאָס מען עסט דאָס. ערשט שפּעטער האָבן זײ דאָס רעכט צעקײַט. דאָס האָט געהײסן, אַז אַלע פֿאָרן אַװעק קײן אַמעריקע, נאָר זי, גאָלדעלע, בלײַבט איבער דאָ, אין אַנטװערפּן. איז געװאָרן אַ געװײן, אַ יאָמער, אַ קלאָג. די מאַמע האָט געחלשט דרײַ מאָל. דער טאַטע האָט געװאָלט בלײַבן דאָ, האָט מען נישט געקאָנט. די גאַנצע שיפֿסקאַרטע װאָלט געגאַנגען פֿאַרלאָרן. איז געבליבן, אַז זײ פֿאָרן אַװעק קײן אַמעריקע, און זי, גאָלדעלע, בלײַבט איבער דאָ ביז עס װעלן זיך אױסשטײן די „טראַכאָמעס“ פֿון אירע אױגן… און אָט אַזױ, שױן באַלד אַ יאָר, אַז זי הײלט זיך און האָט זיך נאָך נישט אױסגעהײלט. דאָס פֿרײַלין זײַטשיק זאָגט, אַז דערפֿאַר הײלן זיך נישט אױס אירע אױגן, װײַל זי װײנט כּסדר. נאָר זי, גאָלדעלע, זאָגט, אַז איבער אַן אַנדער זאַך הײלן זיך איר נישט אױס די אױגן. איבערן בלױשטײן! אַלעמאָל, װען זי קומט צום דאָקטער, שמירט ער איר די אױגן, זאָגט זי, מיטן זעלבן בלױשטײן, װאָס ער שמירט אַלע איבעריקע קראַנקע. װען זי, גאָלדעלע, פֿאַרמאָגט צו קױפֿן אַן אײגענעם בלױשטײן, װאָלט זי זיך שױן לאַנג, זאָגט זי, אױסגעהײלט.
― נו, און דײַנע טאַטע־מאַמע? ― פֿרעג איך זי.
― זײַנען אין אַמעריקע. זײ מאַכן דאָרט אַ לעבן. איך האָב פֿון זײ בריװ. אַלע חודש כּמעט האָב איך פֿון זײ אַ בריװל. נאַ זע, קאָנסט לײענען? לײען מיר!
און זי נעמט אַרױס פֿון בוזעם אַ גאַנצן פּאַק מיט בריװלעך און גיט מיר, איך זאָל זײ איר לײענען הױך אױף אַ קול. איך װאָלט דאָס איר געװיס געטאָן. קאָן איך אָבער נישט לײענען קײן געשריבענעם. ס'זאָל זײַן געדרוקט, װאָלט איך עס געלײענט. לאַכט זי פֿון מיר און זאָגט, אַז אַ ייִנגל איז נישט קײן מײדל. אַ ייִנגל דאַרף קאָנען אַלץ אױף דער װעלט! איך האָב מורא, אַז זי איז גערעכט. אַי, װאָלט איך אַ בעלן זײַן קאָנען לײענען געשריבענעם! אַי, בין איך מקנא מײַן חבֿר מאָטל דעם גרױסן, װאָס ער קאָן לײענען און שרײַבן )איך האָב אײַך שױן דערצײלט פֿון אים(! האָט אים גאָלדעלע געגעבן איבערלײענען די בריװלעך, װאָס מע שרײַבט איר פֿון אַמעריקע. האָט זײ מאָטל דער גרױסער געלײענט װי אַ װאַסער. די בריװלעך זײַנען אַלע געשריבן מיט אײן לשון און מיט די זעלביקע װערטער:
„טײַערע גאָלדעלע, האַרציקע גאָלדעלע, לעבן זאָלסטו! אַז מיר דערמאָנען זיך דאָ, אין דעם אַמעריקע, אַז אונדזער קינד האָט מען אַרױסגעריסן פֿון אונדזערע הענט און דו װאַלגערסט זיך דאָרטן אין דער פֿרעמד צװישן אומבאַקאַנטע מענטשן, גײט אונדז נישט אײַן דאָ דער ביסן. טאָג װי נאַכט טוען מיר דאָ קלאָגן און װײנען אױף אונדזער ליכטיקן שטערן, װאָס איז צוגענומען געװאָרן פֿון אונדזערע אױגן…', און אַזױ װײַטער.
מאָטל דער גרױסער לײענט און לײענט, און גאָלדעלע װײנט, װישט זיך די אױגן. דערזעט דאָס פֿרײַלין זײַטשיק, הײבט זי אָן זיך בײזערן אױף אונדז, װאָס מיר מאַכן זי װײנענדיק. און צו גאָלדעלען זאָגט זי, אַז זי האָט קײן רחמנות נישט אױף זיך אַלײן. זי מאַכט זיך אַ תּל פֿון דעם איבעריקן ביסל אױגן! ענטפֿערט איר דערױף גאָלדעלע מיט אַ געלעכטער, און טרערן גיסן זיך איר פֿון די אױגן:
― אַ תּל פֿון די אױגן מאַכט מיר דער דאָקטער מיט זײַן בלױשטײן, ערגער װי איך מיט מײַן געװײן…
מיר געזעגענען זיך מיט גאָלדעלען, און איך זאָג איר צו, אַז מאָרגן אין דער צײַט װעלן מיר זיך דאָ װידעראַמאָל זען.
― אם ירצה השם! ― ענטפֿערט גאָלדעלע מיט אַ פֿרום פּנים, װי אַן אַלטע. און מיר בײדע, מאָטל דער קלײנער און מאָטל דער גרױסער, לאָזן זיך גײן שפּאַצירן איבער אַנטװערפּן.
מיר, דאָס הײסט, איך מאָטל דער קלײנער, און מײַן חבֿר מאָטל דער גרױסער, זײַנען נישט אַלײן. מיר האָבן דאָ נאָך אַ חבֿר. ער איז אַ ייִנגל פֿון אַ יאָר דרײַצן און הײסט מענדל. ער איז אױך פֿאַרבליבן אין אַנטװערפּן, פֿאָרנדיק קײן אַמעריקע. נישט איבער די אױגן, נאָר איבער אַן אַנדער זאַך. אים האָט מען פֿאַרלױרן אױפֿן װעג, ערגעץ אין דײַטשלאַנד. אַ גאַנצן װעג, דערצײלט ער, האָבן זײ זיך דערהאַלטן די נשמה נאָר מיט הערינג. האָט אים געברענט אױפֿן האַרצן. האָט ער זיך אַראָפּגעכאַפּט אױף אַ סטאַנציע כאַפּן אַ טרונק װאַסער, און איז געבליבן שטעקן אָן בילעט און אָן אַ קאָפּיקע געלט און אָן אַ העמד אױפֿן לײַב. און מחמת ער האָט נישט געקענט זײער שפּראַך, האָט ער זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ שטומען. האָט מען אים אױסגעפֿירט װוּ די װעלט האָט אַן עק, ביז ער האָט דערזען אַ פּאַרטיע עמיגראַנטן, ייִדן. איז ער צוגעגאַנגען צו זײ און האָט זײ דערצײלט די גאַנצע מעשׂה. האָבן זײ אױף אים רחמנות געהאַט און האָבן אים גענומען מיט זיך און געבראַכט צו פֿירן אַהער, קײן אַנטװערפּן. דאָ האָט ער זיך דערשלאָגן צו דער „עזרה“. האָט די „עזרה“ אַװעקגעשריבן אַ בריװ קײן אַמעריקע, טאָמער װעט מען אױפֿזוכן זײַנע עלטערן. װאַרט ער דאָס אױף אַן ענטפֿער און אױף אַ שיפֿסקאַרטע. דאָס הײסט, אױף אַ האַלבע שיפֿסקאַרטע, מחמת ער איז נאָך אַ קלײנער. דאָס הײסט, ער איז נישט אַזױ קלײן, װי ער האַלט זיך קלײן. ס'איז אַ סבֿרא, אַז ער איז שױן בר־מיצװה, כאָטש קײן תּפֿילין לײגט ער נישט. ער האָט נישט. זײַנען געװאָר געװאָרן עמיגראַנטן, אַז מענדל איז אַ בר־מיצװה בחורל און האָט ניט קײן תּפֿילין, איז געװאָרן אַ גװאַלד: פֿאַרװאָס זעט מען אים נישט קײן תּפֿילין? זאָגט מענדל: „פֿאַרװאָס זעט מען מיר נישט קײן שטיװל?“… רופֿט זיך אָן צו אים אײנער אַן עמיגראַנט מיט שאַרפֿע אױגן: „אַ דו, שײגעץ! נישט גענוג מע זאָרגט זיך פֿאַר דיר, ביסטו נאָך אַן עזות־פּנים?“… דער עמיגראַנט מיט די שאַרפֿע אױגן האָט אַזױ לאַנג געאַרבעט, ביז די איבעריקע עמיגראַנטן האָבן זיך צונױפֿגעלײגט און האָבן אים געקױפֿט אַ פּאָר תּפֿילין. אַלצדינג איז צו קריגן אין דעם אַנטװערפּן. אפֿשר מײנט איר, ס'איז נישטאָ קײן בתּי־מדרשים מיט קײן שולן? אָהאָ, נאָך װאָסערע שולן! אײן שול איז דאָ אַ טערקישע. איר מײנט, דאָרטן דאַװענען טערקן? נײן! דאָרטן דאַװענען ייִדן, די אײגענע ייִדן, װאָס מיר, נאָר אױף טערקיש. דאָס הײסט, פֿאַרקערט. מע פֿאַרשטײט נישט אײן װאָרט! געפֿירט האָט אונדז אַהינצו אונדזער נײַער חבֿר מענדל. מיר אַלע דרײַ, איך און מאָטל דער גרױסער און מענדל, זײַנען געװאָרן חבֿר. גאַנצע טעג גײען מיר אַרום איבער דער שטאָט. דאָרט, אין בראָד, אין קראָקע מיט לעמבערג, אָדער אין װין, פֿלעגט מיך די מאַמע מורא האָבן אָפּלאָזן פֿון זיך אױף אַ טריט. דאָ אין אַנטװערפּן האָט זי קײן מורא נישט. דאָרט, זאָגט זי, זײַנען סאַמע דײַטשן, און דאָ, אין אַנטװערפּן, זײַנען מיר, זאָגט זי, צװישן מענטשן, צװישן אײגענע. מע הערט רײדן אַ ייִדיש װאָרט. דאָס מײנט זי די עמיגראַנטן. לעבן זאָלן די עמיגראַנטן! צװישן עמיגראַנטן פֿילן מיר זיך טאַקע הײמיש. ובפֿרט צװישן אײגענע! אָט באַלד װעלן מיר האָבן געסט. אם ירצה השם, נאָך שבת קומט אונדזער מחותּן, יונה דער בעקער, מיט זײַן הױזגעזינד. מיר װאַרטן, הײַנט־מאָרגן זאָל קומען אונדזער שכנה פּעסיע מיט איר כאַליאַסטרע. אָט דאָ װעט ערשט װערן אַ שׂמחה. איך װעל אײַך, אם ירצה השם, באַשרײַבן אַלצדינג.
איר זײַט דאָך שױן באַקאַנט מיט דער כאַליאַסטרע. דאָס איז אונדזער שכנה פּעסיע מיט איר מאַן דעם אײַנבינדער )ער הײסט משה(, מיט זײערע אַכט קינדערלעך, װאָס יעדער האָט בײַ זײ, װי איך האָב אײַך שױן אַמאָל דערצײלט, אַן אַנדער צונעמעניש. דער קלענערער פֿון אַלע איז אין מײַנע יאָרן )נײַן, דאָס צענטע(. מע רופֿט אים „ושתּי“. דאָס הײסט, דער אמתער נאָמען זײַנער איז הערשל, נאָר מחמת ער האָט אַ גוליע אױפֿן שטערן, האָבן אים די עלטערע אַ נאָמען געגעבן „ושתּי“. איך האַלט פֿון „ושתּין“. איך האָב אים ליב דערפֿאַר, װאָס ער װײנט נישט. װיפֿל איר זאָלט אים נישט שלאָגן, נעמט ער צו װי אַ שװאָם. עס נעמט אים נישט קײן קױל. אײנמאָל האָט ער צעריסן אַ פֿרעמדן סידור, האָט אים זײַן טאַטע, משה דער אײַנבינדער, געשלאָגן מיטן ברעטל, װאָס מע שנײַדט אױף דעם פּאַפּיר. „ושתּי“ האָט נאָך דעם גוט געקרענקט צװײ טאָג כּסדר. איר קאָנט פֿאַרשטײן, אַז ער האָט זיך אָפּגעזאָגט פֿון בולקע. מע האָט שױן ניט געהאַלטן פֿון זײַן לעבן. די מאַמע זײַנע, אונדזער שכנה פּעסיע, האָט אים שױן באַװײנט, און דער פֿאָטער איז אַרומגעגאַנגען אָן אַ קאָפּ. אַלע האָבן געמײנט, אַז ס'איז אַן עק, אױס „ושתּי“! צום סוף ― גאָרנישט. אױפֿן דריטן טאָג האָט „ושתּי“ געבעטן ברױט און געגעסן װי נאָך אַ תּענית. עסן האָבן זײ ליב אַלע, זײ האַלטן פֿון דער אַכילה. „די הונגעריקע טשערעדע“ ― אַזױ רופֿט זײ די מוטער אַלײן, פּעסיע הײסט עס. פּעסיע איז אַ ייִדענע זײער אַ װױלע, נאָר אַ ביסל צו דיק. זי האָט דרײַ גױדערס. איך האָב זי שױן עטלעכע מאָל אַראָפּגעכאַפּט אױף פּאַפּיר. האָט אײנמאָל דערזען „ושתּי“, האָט ער אַרױסגעכאַפּט בײַ מיר דאָס