אַז איר װילט פֿאָרן קײן אַמעריקע, זאָלט איר פֿאָרן נאָר מיט עמיגראַנטן. אַז איר פֿאָרט מיט עמיגראַנטן, איז אײַך גוט. קומט איר אין אַ שטאָט, פֿאַרשפּאָרט איר זוכן אַן אַכסניא. מע האָט אײַך אָנגעגרײט אַן אַכסניא פֿון פֿריִער. דערױף איז דאָך געמאַכט געװאָרן אַ קאָמיטעט. אַ קאָמיטעט זעט, אַז איר זאָלט האָבן אַלצדינג גרײט. מיר, אַז מיר זײַנען אָנגעקומען די ערשטע נאַכט קײן קראָקע, האָט מען אונדז באַלד פֿאַרטריבן אין אַזאַ מין שטוב, אָדער אַ קאַמער, אָדער אַ שטאַל. דאָרט האָבן מיר אָפּגעװאַרט ביז אינדערפֿרי. אינדערפֿרי איז מען געקומען צו אונדז פֿונעם קאָמיטעט און מע האָט אונדז פֿאַרשריבן אַלע בײַ די נעמען. די מאַמע האָט אַפֿילו ניט געװאָלט זאָגן אונדזערע נעמען. זי האָט מורא געהאַט פֿאַרן פּריזיװ. אַ קשיא אױף אַ מעשׂה? האָבן די עמיגראַנטן זי אױסגעלאַכט: װאָס גײט אָן קירע־דײַטש אונדזער רוסישער פּריזיװ? נאָכדעם האָט מען אונדז געבראַכט אַלעמען אױף אַ גרױסער אַכסניא. אַ גאַנצע שטוב מיט אַ סך בעטלעך מיט אָן אַ שיעור עמיגראַנטן. „עס זעט דאָ אױס װי בײַ אונדז אַ הקדש“. אַזױ געפֿינט מײַן מאַמע. און מײַן שװעגערין ברכה זאָגט: „שװיגער, לאָמיר בעסער פֿאָרן װײַטער“. איך האָב אײַך שױן געזאָגט אַמאָל, אַז די װײַבער האָבן אַ טבֿע ― עס געפֿעלט זײ ניט קײן זאַך. אױף אַלצדינג מאַכן זײ אײַך אַ חסרון. אױף דער שטאָט קראָקע האָבן זײ גלאַט געװאָרפֿן אַן אומחן פֿון דער ערשטער מינוט. אַפֿילו מײַן ברודער אליהו איז אױך אין כּעס אױף קראָקע. קראָקע, זאָגט ער, איז ניט לעמבערג. אין לעמבערג איז כאָטש דאָ ייִדן, און אין קראָקע איז ניטאָ קײן ייִדן. דאָס הײסט, ס'איז דאָ ייִדן, נאָר משונה־מאָדנע ייִדן ― אַנדרוגינוסן, האַלב ייִד און האַלב פֿליאַקע, פֿאַרדרײט די װאָנצעס און „פּראָשע פּאַניעproszę panye: זײַט אַזױ גוט, אַדוני!“… אַזױ זאָגט מײַן ברודער אליהו. נאָר אונדזער חבֿר פּיניע װיל אים איבערשפּאַרן. ער זאָגט, אַז דאָ איז פֿאַראַן מער „ציװיליזאַציע“. איך װאָלט װעלן װיסן, װאָס איז דאָס אַזעלכעס „ציװיליזאַציע“, װאָס אונדזער חבֿר פּיניע קאָן זיך אָן דעם ניט באַגײן?
אױף דער אַכסניא, װאָס מע האָט אונדז אָנגעגרײט פֿונעם קאָמיטעט, איז אױסגעצײכנט גוט. דאָס הײסט, עס איז ניט אַזױ גוט, װי פֿרײלעך. מע באַקענט זיך אַלעמאָל מיט נײַע עמיגראַנטן. מע זיצט אינאײנעם, מען עסט אינאײנעם, מע דערצײלט מעשׂיות. אַך, װאָסערע שײנע מעשׂיות! נסים־ונפֿלאָות! נסים פֿון פּאָגראָם. נסים פֿונעם פּריזיװ. נסים פֿון דער גרענעץ. איטלעכער דערצײלט אַן אַנדער מעשׂה פֿון זײַן אַגענט. אײנער פֿרעגט בײַם אַנדערן: „װער איז געװען אײַער אַגענט בײַ דער גרענעץ ― אַ רױטער, צי אַ שװאַרצער?“ ענטפֿערט אים דער אַנדערער: „ניט קײן רױטער, ניט קײן שװאַרצער, נאָר אַזױ אַ גנבֿ“…
געװײנלעך, דערצײלן מיר אונדזער נס אױך, װי אַזױ גאָט האָט מיט אונדז געפֿירט, װי אַזױ מיר האָבן געגנבֿעט די גרענעץ, װי אַזױ די אַגענטן האָבן אונדז באַפֿאַלן, װי אַזױ מיר האָבן זיך באַקענט מיט אַ ייִדענע, װי אַזױ די ייִדענע האָט בײַ אונדז אױסגענאַרט די זאַכן, װי אַזױ אירע שומרים, צװײ ערלים, האָבן אונדז פֿאַרפֿירט אין אַ װאַלד, געפֿרעגט אונדז, װיפֿל געלט מיר האָבן, און אַרױסגענומען מעסערס אױף צו קױלען. אַ גליק, װאָס אונדזער ברכה האָט אַ טבֿע פֿון חלשן און װאָס די מאַמע האָט געמאַכט אַ גװאַלד, ― האָט זיך דערהערט אַ שאָס, זײַנען די ערלים אַנטלאָפֿן און מיר זײַנען דערװײַל אַריבער אױף יענער זײַט… אַלע הערן אױס אונדזער מעשׂה, שאָקלען מיט די קעפּ און שמוצערן מיט די ליפּן. אײנער אַ הױכער עמיגראַנט מיט אַ בײזן קוק און מיט װאַטע אין די אױערן טוט אונדז אַ פֿרעג:
― װי אַזױ זעט זי אױס, די ייִדענע? אַ פֿרומע, אַ כּשרע, מיט אַ שײטל אױפֿן קאָפּ?
דערהערט, אַז אונדזער ייִדענע איז אַ פֿרומע, אַ כּשרע, מיט אַ שײטל אױפֿן קאָפּ, ― טוט דער הױכער עמיגראַנט מיטן בײזן קוק זיך אַ כאַפּ אױף און אַ זאָג צו זײַן װײַב, װאָס זי הײסט שׂרה:
― שׂרה, דו האָרכסט? ס'איז דאָך די אײגענע ייִדענע!
― אַ כאָלערע זאָל קומען אױף איר און אױף אַלע אַגענטן, רבונו של עולם!
אַזױ זאָגט זײַן װײַב שׂרה, און זי דערצײלט אונדז אױך אַ שײנע מעשׂה, װי אַזױ די אײגענע ייִדענע מיטן שײטל האָט זי אָפּגענאַרט, באַנומען פֿון קאָפּ ביז פֿיס און געװאָלט אַרײַנרוקן זײ שיפֿסקאַרטן קײן אַמעריקע.
דערהערט דאָס װאָרט „שיפֿסקאַרטן“, כאַפּט זיך אױף אַן עמיגראַנט, אַ שנײַדער, מיט שװאַרצע אױגן און מיט אַ בלאַס פּנים, און רופֿט זיך אָן:
― שיפֿסקאַרטן? לאָזט מיך, װעל איך אײַך דערצײלן אַ מעשׂה פֿון שיפֿסקאַרטן.
און דער שנײַדער מיט די שװאַרצע אױגן און מיטן בלאַסן פּנים װיל אָנהײבן דערצײלן אַ מעשׂה פֿון שיפֿסקאַרטן, שטײט אױף נאָך אַן עמיגראַנט, װאָס מע רופֿט אים טאָפּאָלינסקי. ער זאָגט, אַז ער האָט אַ שענערע מעשׂה מיט שיפֿסקאַרטן, װי אַזױ אין שטעטל בײַ זײ איז דאָ אַ קאָמפּאַניע, װאָס פֿאַרקױפֿט כּלומרשט שיפֿסקאַרטן פֿון ליבאַװע קײן אַמעריקע, האָבן זײ דערטאַפּט אַ יונגנמאַן און האָבן בײַ אים אױסגענאַרט עטלעכע און זעכציק קאַרבן און האָבן אים אַרײַנגערוקט עפּעס אַ סוכּה־שער מיט אַ רױטן אָדלער. דער יונגערמאַן קומט קײן ליבאַװע, װיל זיך זעצן אױפֿן שיף, נעמט אַרױס און באַװײַזט דעם סוכּה־שער, מיטן רױטן אָדלער. װער? װאָס? אַ נעכטיקער טאָג! ס'איז ניט קײן שיפֿסקאַרטע, ס'איז גאָר אַ שיר־המעלות!
די מעשׂה מיט די שיפֿסקאַרטן הײבט מיר אָן װערן נימאס. איך האָב ליב עמיגראַנטן. איך האָב מיך בעסער באַקענט, אין װאַגאָן זיצנדיק, מיט אַ ייִנגל פֿון די עמיגראַנטן אין מײַנע יאָרן. מע רופֿט אים קאָפּל, און ער האָט אַ צעשפּאָלטענע ליפּ. די ליפּ איז אים געקומען פֿון אַ פֿאַל. ער איז געקראָכן אױף אַ לײטער און איז געפֿאַלן אױף אַ שײַט האָלץ. ער שװערט, אַז ס'האָט אים גאָר ניט װײ געטאָן, נאָר בלוט איז געגאַנגען אַ סך. ניט גענוג, זאָגט ער, ער האָט זיך צעשפּאָלטן די ליפּ, האָט ער נאָך געכאַפּט קלעפּ פֿונעם טאַטן. אָט דער הױכער, װאָס מיטן בײזן קוק און מיט װאַטע אין די אױערן, דאָס איז טאַקע זײַן טאַטע. און די ייִדענע, װאָס מע רופֿט זי שׂרה, דאָס איז זײַן מאַמע. זײ זײַנען געװען, זאָגט ער, אַמאָל גרױסע נגידים. דאָס הײסט, ניט אַמאָל, טאַקע אָט דאָ ניט לאַנג, פֿאַרן פּאָגראָם. איך פֿרעג אים, װי אַזױ איז דאָס אַ פּאָגראָם? איך הער אַלץ פֿון די עמיגראַנטן, מע זאָגט: „פּאָגראָם“, „פּאָגראָם“, נאָר װאָס דאָס איז ― װײס איך ניט. רופֿט זיך אָן צו מיר קאָפּל:
― אַ פּאָגראָם װײסטו ניט? ע! ביסטו דאָך גאָר אַ ניונקעלע! אַ פּאָגראָם איז אַ זאַך, װאָס איז הײַנט אומעטום. הײבן הײבט זיך עס אָן כּמעט פֿון גאָרניט, און אַז עס הײבט זיך אָן, ציט זיך עס אַװעק דרײַ טעג…
― װאָס־זשע, זאָג איך, איז דאָס? אַ יריד?
― װאָסער יריד? אַ שײנער יריד! מע שלאָגט פֿענצטער! מע ברעכט מעבל! מע טרענט קישנס! פֿעדערן פֿליִען, אַזױ װי שנײ!
― אַקעגן װאָס?
― נאַ דיר גאָר אַקעגן װאָס! אַקעגן שמערלען! אַ פּאָגראָם איז ניט נאָר אױף הײַזער אַלײן. אַ פּאָגראָם איז אױף קלײטן. מע צעשלאָגט אַלע קלײטן, און מע װאַרפֿט אַרױס פֿון דאָרטן די סחורה אױף דער גאַס, און מע צעטראָגט, און מע צעראַבעװעט, און מע צעשיט, און מע באַגיסט מיט גאַז, און מע צינדט אונטער, און מע ברענט.
― גײ שױן, גײ!
― װאָס דען מײנסטו? איך װעל דיר אױסטראַכטן? נאָכדעם, אַז ס'איז נישטאָ שױן װאָס צו ראַבעװען, גײט מען איבער די הײַזער מיט העק, מיט אײַזנס און מיט שטעקנס, און פּאָליציע גײט נאָך פֿון הינטן. מע זינגט און מע פֿײַפֿט און מע שרײַט: „עי, רעביאַטאַ, בעי זשידאָװ эй, ребята, бей жидов: הײ, חבֿרה, שלאָגט די ייִדן]!“ און מע שלאָגט, מע הרגעט, מע קױלעט, מע שטעכט מיט שפּיזן…
― װעמען?
― װאָס הײסט װעמען? ייִדן!
― פֿאַרװאָס?
― נאַ דיר גאָר פֿאַרװאָס! ס'איז דאָך אַ פּאָגראָם!
― און אַז אַ פּאָגראָם, איז װאָס?
― גײ אַװעק, דו ביסט אַ קעלבל! איך װיל מיט דיר נישט רײדן!
אַזױ זאָגט צו מיר קאָפּל, שטופּט מיך אָפּ פֿון זיך און לײגט אַרײַן די הענט אין די קעשענעס, װי אַ גרױסער. מיר שטײט נישט אָן די מעשׂה. סע פֿאַרדריסט מיך אױף קאָפּלען, װאָס ער האַלט זיך אַזױ גרױס אַקעגן מיר. נאָר איך מאַך אַ שװײַג. „װאַרט אױס, גדלניוק! װעסט אַמאָל אָנקומען צו מיר!“… אַזױ טראַכט איך מיר, און לאָז דורך עטלעכע מינוט. איך גײ צו װידעראַמאָל צו קאָפּלען און מאַך מיט אים אַ שמועס. שױן נישט פֿון פּאָגראָמען ― פֿון אַנדערע זאַכן. איך פֿרעג אים, צי ער קאָן רײדן אױף דײַטש. צעלאַכט ער זיך: „װער קאָן דאָס נישט קײן דײַטש? דײַטש איז דאָך ייִדיש!“…
― אַזױ? אַז דו קאָנסט יאָ דײַטש, זאָג זשע מיר, װי אַזױ זאָגט מען כרײן אױף דײַטש?
צעלאַכט זיך קאָפּל נאָך שטאַרקער, קױם װאָס ער קאָן אױסרײדן אַ װאָרט.
― װאָס הײסט, װי אַזױ איז כרײן? כרײן איז כרײן!
― אױב אַזױ, זאָג איך, װײסטו טאַקע נישט!
― װי אַזױ זשע דען איז כרײן?
אױף צו־להכעיס, האָב איך אַלײן אױך פֿאַרגעסן, װי אַזױ מע זאָגט אױף דײַטש כרײן. איך האָב געװוּסט, נאָר איך האָב פֿאַרגעסן. גײ איך צו צו מײַן ברודער אליהו און פֿרעג אים: װי אַזױ איז אױף דײַטש כרײן? זאָגט ער: ער װעט מיר געבן אַ כרײן, װעט מיר פֿאַרגײן אין די צײן… מײַן ברודער אליהו איז, אַ פּנים, אין כּעס. אַלעמאָל, װען ער גײט צו דער קעשענע נעמען געלט, איז ער אין כּעס. אונדזער חבֿר פּיניע לאַכט פֿון אים. זײ װערטלען זיך. איך זוך אױס אַן אָרט אױף דער ערד צװישן די פּעקלעך און לײג מיך שלאָפֿן.
מיר האָבן אין קראָקע נישט געמאַכט גאָרנישט ניט. אין קאָמיטעט זײַנען מיר נישט געװען. די עמיגראַנטן האָבן אונדז געזאָגט, אַז ס'איז אַרױסגעװאָרפֿן. אַז איר קומט, זאָגן זײ, אין קאָמיטעט, הײבט זיך אָן אַ דולעניש. קודם פֿאַרשרײַבט מען אײַך די יאָרן. נאָכדעם שיקט מען אײַך אָפּ צו אַ דאָקטער, ער זאָל אײַך באַטראַכטן. נאָכדעם הײסט מען אײַך װאַרטן. נאָכדעם הײסט מען אײַך קומען. קומט איר צו גײן, פֿרעגט מען אײַך: װאָס זײַט איר געקומען? זאָגט איר, אַז מע האָט אײַך געהײסן קומען, זײַט איר געקומען. הײבט מען אײַך אָן זאָגן מוסר, למאַי איר פֿאָרט קײן אַמעריקע. פֿרעגט איר: װוּהין דען זאָלן מיר פֿאָרן? זאָגט מען אײַך: װוּ שטײט דאָס געשריבן, אַז איר דאַרפֿט פֿאָרן? דערצײלט איר זײ אַ מעשׂה מיט אַ פּאָגראָם. זאָגן זײ: איר זײַט אַלײן שולדיק. אַ סימן, אָט האָט נעכטן אַ ייִנגל פֿון אײַערע עמיגראַנטן אַװעקגעגנבֿעט אַ בולקע אין מיטן מאַרק. זאָגט איר: אפֿשר איז ער געװען הונגעריק? זאָגן זײ: אָט האָט זיך נעכטן צעשלאָגן פֿון אײַערע עמיגראַנטן אין מיטן גאָס אַ מאַן מיט אַ װײַב, מע האָט געמוזט אַראָפּברענגען זשאַנדאַרמען. זאָגט איר: דאָס װײַבל איז געװען גערעכט; זי האָט דערקענט איר מאַן, װאָס האָט זי אַװעקגעװאָרפֿן אין דער הײם, געװאָלט אַנטלױפֿן קײן אַמעריקע. האָט זי אים דערזען דאָ אומגעריכט און האָט אים געפּאַקט. האָט ער זיך געװאָלט אַרױסרײַסן און אַנטלױפֿן. האָט זי געמאַכט אַ גװאַלד… זאָגן זײ: למאַי גײען אײַערע עמיגראַנטן, צום מײנסטנס, אָפּגעריסן? זאָגט איר: זײ זײַנען אָרעם; לאָז מען זײ געבן קלײדער, װעלן זײ נישט גײן אָפּגעריסן. בקיצור, מוסר זאָגן זײ, און קײן געלט גיבן זײ נישט.
אַזױ קלאָגן זיך פֿאַר אונדז די עמיגראַנטן. זײ זאָגן, אַז מיר זײַנען גליקלעכע מענטשן, װאָס מיר האָבן ביז אַהער נישט באַדאַרפֿט אָנקומען צו דער לאַסקע פֿונעם קאָמיטעט. די מאַמע זאָגט: זי װאָלט איצטער אױך נישט אָנגעקומען צו זײ, װען נישט דאָס בעטגעװאַנט. װען מע נאַרט נישט אױס בײַ אונדז די זאַכן אױף דער גרענעץ, װאָלט זי איצטער געװען אַ „קײסערינע“. איך דערמאָן מיך אָן דער מאַמעס זײַדענע געלע פֿאַטשײלע, װאָס זי פֿלעגט טאַקע אױסזען אין איר װי אַ „קײסערינע“. די מאַמע זאָגט אָבער, אַז קײן זאַך טוט איר נישט אַזױ באַנג, װי דאָס בעטגעװאַנט. װאָס װעלן מיר טאָן אין אַמעריקע אָן בעטגעװאַנט?
אַזױ זאָגט די מאַמע, ברעכט די הענט און צעװײנט זיך. דערהערט מײַן ברודער אליהו, צעשרײַט ער זיך אױף איר:
― שױן? דו װײנסט שױן װידער? האָסט פֿאַרגעסן, אַ פּנים, אַז מיר זײַנען שױן נאָענט צו אַמעריקע, און מע דאַרף היטן די אױגן?
מײנט איר אַװדאי, אַז מיר זײַנען טאַקע נאָענט צו אַמעריקע? עס הײבט זיך גאָרנישט אָן! מיר דאַרפֿן נאָך פֿאָרן און פֿאָרן! װוּהין פֿאָרן ― װײס איך נאָך נישט אַקוראַט. איך הער פֿון די עמיגראַנטן נעמען פֿון שטעט: האַמבורג, װין, פּאַריז, לאָנדאָן, ליװערפּול… אױף האַמבורג זאָגן אַלע, אַז עס מעג זיך אָנצינדן הײַנטיקן טאָג. האַמבורג, זאָגן זײ, איז סדום. דאָרטן טרײַבט מען די עמיגראַנטן אין אַ באָד אַרײַן, ערגער װי אַרעסטאַנטן. אַזעלכע רשעים, װי אין האַמבורג, איז נישטאָ אין ערגעץ.
אַזױ זאָגן די עמיגראַנטן, און מיר קלײַבן זיך דערװײַל קײן װין. דאָרטן, זאָגט מען, איז פֿאַראַן אַ קאָמיטעט, טאַקע װאָס אַ קאָמיטעט הײסט!
יאָ קאָמיטעט, נישט קאָמיטעט ― איך װײס דערװײַל, אַז מיר פֿאָרן קײן װין. איר האָט אַמאָל געהערט פֿון דער שטאָט װין? װאַרט צו אַ ביסל, אָט װעלן מיר קומען קײן װין, װעל איך אײַך דערצײלן אַלצדינג, װאָס אין װין טוט זיך.
― װין איז אַ שטאָט!
אַזױ האָט געפּסקנט מײַן ברודער אליהו, און אונדזער חבֿר פּיניע האָט צוגעבאָמקעט:
― נאָך אַ מין שטאָט! פֿון שטאָטנלאַנד אַ שטאָט!
אַפֿילו די װײַבער, װאָס זײ געפֿעלט נישט קײן זאַך אין דער װעלט, האָבן אױך צוגעגעבן, אַז װין איז אַ שטאָט. צוליב דער שטאָט װין האָט די מאַמע אַרױסגענומען די שבתדיקע זײַדענע פֿאַטשײלע. מײַן שװעגערין ברכה האָט זיך אױסגעפּוצט, װי צו דער חתונה. זי האָט אָנגעטאָן איר שבתדיק מלבוש און האָט אױסגעזען אינעם פּאַרוק מיט די לאַנגע באָמבלדיקע אױערינגלעך און מיט איר רױט קלײַענדיק פּנים, אַזױ װי אַ רױטע קאַץ אין אַ שװאַרצן שלײער. איר האָט אַמאָל געזען אַ רױטע קאַץ אין אַ שװאַרצן שלײער? איך האָב שױן געזען. אונדזער שכנה פּעסיעס קינדער האָבן ליב מאַכן מיט דער קאַץ אַלערלײ אָנשטעלן און טעאַטער־שטיק. די קאַץ האָט בײַ זײ, װי איך האָב אײַך שױן אַמאָל דערצײלט, אַ מאָדנעם צונעמעניש: „פֿײגע־לאה די גבאיטע“. זײ האָבן שױן אַמאָל אָנגעטאָן „פֿײגע־לאה די גבאיטע“ אַ יאַרמלקע. עס פֿאַרשטײט זיך, אַז זײ האָבן איר די יאַרמלקע אונטערגעבונדן מיט צװײ בענדלעך און האָבן זי געלאָזט לױפֿן. אַ חוץ דעם, האָבן זײ איר אָנגעהאָנגען אױפֿן עק, אַ פּנים, פֿון שײנקײט װעגן, אַ פֿלעדערװיש. די יאַרמלקע איז געװען פֿאַר איר, װײַזט אױס, אַביסל צו גרױס, האָט דאָס איר