פֿאָרן מיט דער באַן איז אַ גן־עדן! מיט דער פֿור איז אױך נישט שלעכט, נאָר סע טרײסלט, און די זײַטן טוען נאָכדעם װײ סכּנות. לײזערס פֿערד פֿליִען טאַקע װי די אָדלערס, פֿונדעסטװעגן האָבן מיר זיך גענוג געשלעפּט, ביז מיר זײַנען געקומען צו דער סטאַנציע. און אַז מיר זײַנען געקומען צו דער סטאַנציע, האָבן מיר נישט געקאָנט אַרױס. מיר איז געװען גרינגער פֿון אַלעמען. איך בין דאָך געזעסן מיט לײזערן אױף דער קעלניע. האַרט איז טאַקע געװען, און די בײנער האָבן גוט װײ געטאָן. דערפֿאַר האָט מען געקאָנט אַראָפּשפּרינגען אין אײן מינוט. זײ האָבן שױן נישט געקאָנט שפּרינגען. איר װײסט דאָך װער: מײַן ברודער אליהו מיט מײַן שװעגערין ברכה, אונדזער חבֿר פּיניע מיט זײַן װײַב טײַבל, און די מאַמע מײַנע. ערגער פֿון אַלע איז געװען די װײַבער. זײ זײַנען אַרײַן און פֿאַרהרוזנעט געװאָרן! מע האָט פֿריִער באַדאַרפֿט אַרױסװאַרפֿן פֿונעם װאָגן אַלע פּעקלעך מיטן גאַנצן בעטגעװאַנט, און ערשט נאָכדעם שלעפּן די װײַבער אײנציקװײַז. און דאָס האָט אַלץ געטאָן לײזער. ער איז טאַקע אַ בײזער ייִד און שילט מיט טױטע קללות. ער איז אָבער אַן ערלעכער, אַ געטרײַער בעל־עגלה. אַן עבֿירה, װאָס ער האָט אונדז אָפּגעװאָרפֿן מיט די פּעקלעך און מיטן בעטגעװאַנט אױף דער סטאַנציע פֿון דער באַן, און אַלײן איז ער אַװעק זוכן פּאַרשױנען אױף צוריק. מיר זײַנען געבליבן אָן אים עלנט, װי אױפֿן װאַסער. ערשטנס, האָט אונדז דער גױ פֿון דער באַן אָנגעטאָן צרות. ער האָט זיך געטשעפּעט צו אונדז פֿאַר די פּעקלעך. און נישט אַזױ פֿאַר די פּעקלעך, װי פֿאַרן בעטגעװאַנט. זײַן עסק, װאָס מיר פֿירן אַ סך קישנס. די מאַמע רעדט צו אים מיט גוטן. זי זאָגט אים, אַז מיר פֿאָרן קײן אַמעריקע. װערט ער גזלן און זאָגט אונדז, אַז מיר זאָלן פֿאָרן אין אַזאַ אַן אָרט, װאָס איך שעם מיך אױסצוזאָגן.
― מע דאַרף מיטן ערל שלאָגן בלאַט, אים עפּעס נתנען אױף דער יד…
אַזױ זאָגט מײַן ברודער אליהו צו אונדזער חבֿר פּיניע. אונדזער חבֿר פּיניע איז אונדזער פֿירער, אונדזער קאָפּ. ער קאָן רײדן גוט רוסיש. אַ חסרון, װאָס ער איז אַ ביסל צו אַ היציקער. מײַן ברודער אליהו איז אױך אַ גוטער כּעסן, אָבער נישט אַזױ היציק, װי פּיניע. באַלד צינדט ער זיך אָן װי אַ פֿײַער, און זידלט זיך. ער גײט צו צום גױ און טוט מיט אים אַ שמועס אױף רוסיש. איך גיב עס אײַך איבער מיט זײַן רוסישער שפּראַך און זעץ עס אײַך באַלד איבער אױף אונדזער לשון:
― סלוכײַ נאָ, טשאָלאָװיקו! טשאָרט טאָבי נע װזיאַװ קאַק מי פּאָיעכאַלי װ'אַמעריקו איז מנאָזשעסטװענע טשיסלאָ פּאָדושקי אי פּאָדושעטשקו קאַטאָרע מי טאָבי דאַל נאַ װאָדקע אי מאָלטשי סװיניאַ!
אױף ייִדיש קומט דאָס אױס אַ סך שענער:
― הער נאָר, דו מענטשל! דער שװאַרץ־יאָר װעט דיך נישט נעמען, װאָס מיר פֿאָרן קײן אַמעריקע מיט אַ סך קישנס און קישעלעך, פֿאַר װעלכע מיר געבן דיר אַ טרונק בראָנפֿן ― און שװײַג, חזיר!
אַװדאי האָט אים דער גױ ניט אָפּגעשװיגן. ער האָט אים אָנגערופֿן מיט אַלערלײ נעמען: „זשיד כאַלאַמײז“, „הינטישע מאָרדע“, „חזירשער אױער“, „פּאַהאַנער גלױבן“. מיר האָבן מורא געהאַט פֿאַר אַ סקאַנדאַל, פֿאַר פּאָליציע. מײַן מאַמע האָט שױן געבראָכן די הענט, געװײנט פֿאַר פּיניען:
― װער האָט דיך געבעטן, זאָלסט אַרױס מיט דײַן צונג, באַװײַזן, אַז דו קענסט?
― האָט קײן מורא נישט, דער ערל װעט נעמען אַ חצי רו״כּ, און מע װעט זיך איבערבעטן.
כּך הוה. זײ האָבן זיך טאַקע איבערגעבעטן. פּיניע האָט נישט אױפֿגעהערט צו שיטן מיט רוסיש. דער ערל האָט נישט אױפֿגעהערט צו שילטן און האָט איבערגעטראָגן אַלע פּעקלעך מיט אַלע קישנס אין אַ גרױסע שטוב מיט הױכע פֿענצטער, װאָס מע רופֿט דאָס „װאָקזאַל“. און ערשט דאָ הײבט זיך אָן די רעכטע חתונה. װאָס איז שױן װײַטער? דער גױ זאָגט, אַז מע װעט אונדז נישט אַרײַנלאָזן אין װאַגאָן אַרײַן מיט אַזױ פֿיל קישנס און מיט אַזױ פֿיל שמאַטעס (דאָס מײנט ער, אַ פּנים, די קאָלדרעס: אַ ביסל צעריסן דער אונטערשלאַק, זעט זיך אַרױס די װאַטע, הײסט דאָס שױן בײַ אים שמאַטעס!). עס בלײַבט, מע זאָל גײן צום „נאַטשאַלניק“. װער זאָל גײן? געװײנלעך, פּיניע! פּיניע גײט מיטן גױ צום „נאַטשאַלניק“. איך גײ זײ נאָך. מיטן „נאַטשאַלניק“ שטעלט זיך אַװעק פּיניע אױסטענהן שױן גאָר מיט אַן אַנדער לשון. ער בײזערט זיך שױן נישט אַזױ שטאַרק, נאָר ער רעדט און מאַכט מיט די הענט. ער זאָגט אים עפּעס מאָדנע װערטער, װאָס איך האָב זײ קײנמאָל נישט געהערט: „קאָלומבוס“… „ציװיליזאַציע“… „אַלעקסאַנדער פֿאָן הומבאָלדAlexander von Humboldt 1769-1859“… „סלאָנימסקיחיים זעליק בן יעקבֿ סלאָנימסקי 1810־1904“… „מאַטעמאַטיקע“… די איבעריקע װערטער האָב איך שױן פֿאַרגעסן. דער „נאַטשאַלניק“ האָט אים גוט אױסגעהערט, אָנגעקוקט און אָפּגעשװיגן. אַ פּנים, אַז פּיניע האָט אים גוט דערלאַנגט! פֿונדעסטװעגן, האָט דאָס אױך נישט געהאָלפֿן. מע האָט געמוזט אַװעקגעבן דאָס גאַנצע בעטגעװאַנט אין באַגאַזש און אַרױסנעמען אַ קװיטאַנציע. די מאַמע איז געװען אױסער זיך: אױף װאָס װעלן מיר שלאָפֿן?
די מאַמע האָט זיך אומזיסט געזאָרגט: אױף װאָס װעלן מיר שלאָפֿן? איך בין אײַך שױן מוחל דאָס שלאָפֿן. איך װאָלט אַ בעלן געװען, ס'זאָל כאָטש זײַן װוּ צו זיצן. װי אױף צו־להכעיס, איז אין װאַגאָן אַזױ ענג, אַז מע קאָן דערשטיקט װערן. אַחוץ אונדז, פֿאָרן נאָך אַ סך פּאַרשױנען, ייִדן און קריסטן, און מע שלאָגט זיך פֿאַר די ערטער. איבערן בעטגעװאַנט האָבן מיר פֿאַרשפּעטיקט אַלע בעסטע ערטער. מיר האָבן קױם באַזעצט די װײַבער מיט די פּעקלעך אױף דער ערד. די מאַמע איז אײן זײַט װאַגאָן, ברכה און טײַבל אין דער אַנדערער זײַט װאַגאָן. אַז זײ װילן רײדן, מוזן זײ שרײַען הױך איבערן גאַנצן װאַגאָן. לאַכט מען פֿון זײ. מײַן ברודער אליהו און אונדזער חבֿר פּיניע זײַנען געבליבן הענגען װי אין דער לופֿטן, ניט אַהין, ניט אַהער. פּיניע איז בלינד, כאַפּט ער אַלע מאָל אַ קלאַפּ אין שטערן. און איך? פֿאַר מיר זאָרגט אײַך נישט. מיר איז גוט. מיר איז אױסגעצײכנט. מע קװעטשט מיך טאַקע פֿון אַלע זײַטן. איך שטײ אָבער בײַ אַ פֿענצטער. דאָס, װאָס איך זע, האָט איר געװיס קײנמאָל ניט געזען. פֿאַר מײַנע אױגן פֿליִען שטיבער, װיאָרסטן, בײמער, מענטשן, פֿעלדער, װעלדער ― ס'איז ניט צו באַשרײַבן! און װיִאַזױ פֿליט די באַן! און װיִאַזױ קלאַפּן די רעדער! װיִאַזױ טראַסקעט דאָס! װיִאַזױ פֿײַפֿט דאָס! װיִאַזױ קװיטשעט דאָס! די מאַמע האָט מורא, איך זאָל ניט אַרױספֿאַלן דורכן פֿענצטער, שרײַט זי אַלע מינוט אױף אַ קול: „מאָטל! מאָטל?“ און עפּעס אײנער אַ פּריצל מיט בלױע ברילן קרימט איר איבער און זאָגט איר נאָך מיטן אײגענעם ניגון: „מאָטל! מאָטל?“ אַלע קריסטן לאַכן. די ייִדן מאַכן זיך ניט װיסנדיק. די מאַמע הערט זײ אַװדאי װי דעם פֿאַראַיאָריקן שנײ. זי הערט ניט אױף צו שרײַען: „מאָטל! מאָטל?“ װאָס װיל זי װײַטער? זי װיל, איך זאָל עפּעס נעמען אין מױל אַרײַן. מיר פֿירן מיט זיך פֿון כּל־טובֿ: רעטעך, און ציבעלעס, און קנאָבל, און גרינע אוגערקעס, און האַרטע אײער, אױף יעדן אײנציקן אַן אײ. איך האָב שױן לאַנג נישט אַזאַ הנאה געהאַט פֿונעם עסן. אַביסל האָט אונדז פֿאַרשטערט די סעודה טאַקע פּיניע אַלײן. ער דאַרף זיך אָננעמען דעם ייִדנס קריװדע. ער קאָן ניט לײַדן, למאַי די קריסטן לאַכן, װאָס מיר עסן ציבלקעס מיט קנאָבל. ער ציט זיך אױס, װי לאַנג ער איז, און רופֿט זיך אָן צום פּריצל, װאָס מיט די בלױע ברילן, אױף זײַן רוסישער שפּראַך:
― אַ קאַק װי קושאַיעטע סװיניאַ? )און אַז איר עסט חזיר?(
די דאָזיקע װערטער האָבן דערלאַנגט די קריסטן ביזן בײן אַרײַן. אײנעם פֿון זײ האָט דאָס, אַ פּנים, אָנגענומען בײַ דער לעבער. ער האָט זיך אױפֿגעכאַפּט און האָט אַראָפּגעלאָזט אונדזער חבֿר פּיניען אַ פּאַטש, אַז עס האָט געגעבן אַ קלונג. פּיניע האָט פֿײַנט אָפּשװײַגן. ער האָט אים געװאָלט געבן צװײ צוריק. איז ער דאָך אָבער בלינד. טרעפֿט ער אין אַן אַנדער קריסט. אַ גליק, װאָס עס קומט אַרײַן דער קאָנדוקטאָר מיטן אָבער־קאָנדוקטאָר, און עס װערט אַ טומל, אַ מהומה. אַלע רײדן. די ייִדן קלאָגן זיך אױף די קריסטן. אײנעם האָט מען אָפּגעקװעטשט אַ פֿינגער פֿון פֿוס מיט אַ טשעמאָדאַן. אײנעם האָט מען אַרױסגעװאָרפֿן דאָס היטל דורכן פֿענצטער. די קריסטן שרײַען: ס'אַ ליגן! ס'אַ בילבול! די ייִדן שטעלן עדות, און דװקא צװײ קריסטן. אײנער פֿון זײ איז אַ גלח. אַ גלח װעט ניט זאָגן קײן ליגן. די קריסטן זאָגן, אַז די ייִדן האָבן אונטערגעקױפֿט דעם גלח. דער גלח האַלט אַ גאַנצע דרשה. עס לױפֿן אָפּ אַזױ עטלעכע סטאַנציעס. אױף יעדער סטאַנציע לײדיקט אױס דער װאַגאָן אַ פּאָר פּאַרשױנדלעך. עס װערט אַלע מאָל גראַמער. אונדזערע װײַבער זיצן שױן, װי די פּריצות, אױף די בענק מיט זײערע פּעקלעך. מײַן ברודער אליהו און אונדזער חבֿר פּיניע האָבן זיך מחיה געװען. זײ האָבן די בעסטע ערטער. ערשט דאָ דערזעט טײַבל, אַז בײַ איר מאַן פּיניע איז אױפֿגעלאָפֿן אַ באַק, און מע קאָן דערקענען פֿינגער. טײַבל איז אױס מענטש. זי האָט אױף אים רחמנות. פּיניע שװערט איר, אַז ער פֿילט ניט קײן זאַך. ער פֿילט נאָר, װי סע שמאַרצט. ס'װעט באַלד איבערגײן. ער האָט פֿײַנט רײדן פֿון אַזעלכע זאַכן. ער רעדט בעסער מיט די ייִדן. ער פֿרעגט זײ, װוּהין זײ פֿאָרן. אַ סך פֿון זײ פֿאָרן קײן אַמעריקע. דערהערט, אַז קײן אַמעריקע, װערט אױף אונדז אַ גדולה.
― סטײַטש, װאָס־זשע האָט איר געשװיגן ביז אַהער? מיר פֿאָרן דאָך אױך קײן אַמעריקע!
אַזױ זאָגט זײ פּיניע, און מיר װערן גיך באַקאַנט. מיר װײסן אַלע, פֿון װאָסער אַ שטאָט איטלעכער פֿאָרט און צו װעמען.
― איר קײן ניו־יאָרק? מיר קײן פֿילאַדעלפֿיע!
― װאָס איז דאָס פֿילאַדעלפֿיע?
― אױך אַ שטאָט, װי ניו־יאָרק.
― פּאַװאָליע, האַלט זיך אײַן! פֿילאַדעלפֿיע קעגן ניו־יאָרק איז אַזױ װי אײשישאָק קעגן װילנע, דראַזשנע קעגן אַדעס, אָטװאָצק קעגן װאַרשע, סעמיאָנעװקע קעגן פּעטערבורג, קאָזעלעץ קעגן כאַרקאָװ…
― טע־טע־טע! איר זײַט דאָך עפּעס אױסגעװען אַ װעלט, קײן עין־הרע!
― לאָם איך עס פֿאַרמאָגן! אױב איר װילט, װעל איך אײַך אױסרעכענען אַלע שטעט, װאָס איך בין דאָרט געװען…
דאָס לאָזט איבער אױף שבת. זאָגט בעסער, ייִדן, װאָס טו איך מיט דער גרענעץ?
― איר װעט טאָן דאָס, װאָס מיר טוען, דאָס װאָס אַלע טוען.
דאָ רוקן זיך צונױף אַלע ייִדן אינאײנעם, און מע שמועסט װעגן גנבֿענען די גרענעץ. איך פֿאַרשטײ ניט, װאָס הײסט דאָס „גנבֿענען די גרענעץ“? מיר זײַנען דען גנבֿים?… װעמען פֿרעגט מען? די מאַמע איז אַ ייִדענע. װאָס װײס אַ ייִדענע? מײַן ברודער אליהו האָט פֿײַנט, אַז מע דולט אים אַ קאָפּ. אַ ייִנגעלע װי איך, זאָגט ער, דאַרף זיך ניט אַרײַנמישן צװישן גרױסע. פּיניע איז פֿאַרטראָגן. ער רעדט. אַלע רײדן. איטלעכער דערצײלט אַן אַנדער מעשׂה פֿון אַן אַנדער גרענעץ. אײנער זאָגט, אַז די בעסטע גרענעץ אױף צו גנבֿענען איז נאָװאָסעליץ. דער אַנדערער זאָגט, אַז אױף בראָד איז בעסער װי אומעטום. קומט צו גײן אַ דריטער און זאָגט, אַז אונגעני איז אױך ניט שלעכט. װערט אַ געלעכטער: „אונגעני אױך מיר אַ גרענעץ! רומעניע אױך מיר אַ לאַנד! ימח־שמם זאָלן זײ װערן מיט זײער לאַנד און מיט זײער גרענעץ!“…
― שאַט! מיר זײַנען שױן בײַ דער גרענעץ!
„די גרענעץ“, האָב איך געמײנט, איז מיט הערנער. צום סוף ― גאָרנישט: די אײגענע הײַזער, די אײגענע ייִדן מיט די אײגענע גױים, װאָס בײַ אונדז. אַפֿילו אַ מאַרק מיט קלײטן, מיט שטעלעכלעך ― אַלצדינג װי בײַ אונדז. מײַן שװעגערין ברכה און אונדזער חבֿר פּיניעס װײַב טײַבל זײַנען געגאַנגען אין מאַרק אײַנקױפֿן. איך װיל אױך מיט זײ גײן ― לאָזט מיך די מאַמע ניט אָפּ פֿון זיך אױף אײן מינוט. זי האָט מורא, מע זאָל מיך ניט אַװעקגנבֿענען סאַמע בײַ דער גרענעץ. מײַן ברודער אליהו און אונדזער חבֿר פּיניע זײַנען נישטאָ. זײ דרײען זיך אַרום מיט פֿרעמדע ייִדן, װאָס איך קאָן זײ ניט. די מאַמע זאָגט, אַז דאָס זײַנען אַגענטן. די אַגענטן װעלן מיט אונדז גנבֿענען די גרענעץ. אײנער זעט טאַקע אױס װי אַ גנבֿ. אַ גרינע קאַפּאָטע, אַ װײַסער שירעם, און אױגן גנבֿישע. דער אַנדערער איז דװקא אַ פֿײַנער מענטש מיט אַ קאַפּעליוש. און אַ ייִדענע דרײט זיך אױך אַרום אין קאָן. די ייִדענע װײַזט אױס אַ פֿרומע, אַן ערלעכע. זי טראָגט אַ שײטל אױפֿן קאָפּ און רעדט מיט גאָט. זי פֿרעגט די מאַמע, װוּ װעט זי בענטשן ליכט, אױב מיר האַלטן דאָ שבת? די מאַמע זאָגט, אַז מיר האַלטן דאָ ניט קײן שבת. שבת װעלן מיר שױן, זאָגט זי, מיט גאָטס הילף זײַן אױף יענער זײַט. די ייִדענע מאַכט אַ פֿרום פּנים און זאָגט: אָמן, רבונו־של־עולם! זי האָט אָבער מורא, זאָגט זי, אַז מע פֿירט אונדז אין באָד אַרײַן. די אַגענטן, זאָגט זי, װאָס מיר האַנדלען מיט זײ, זײַנען פּראָסטע גנבֿים. זײ װעלן אױסנאַרן בײַ אונדז דאָס געלט, זאָגט זי, און װעלן אונדז אַרײַנפֿירן אין אַ בלאָטע אַרײַן. אױב מיר װילן, זאָגט זי, גנבֿענען די גרענעץ, זאָלן מיר גנבֿענען מיט איר, װעט אונדז זײַן, זאָגט זי, אַז װױל און גוט!… אַזױ? איז זי, הײסט עס, אױך אַ גנבֿטע? הײַנט װאָס טראָגט זי אַ שײטל און רעדט מיט גאָט?…
שױן געקומען מײַן ברודער אליהו מיט אונדזער חבֿר פּיניע. בײדע זײַנען עפּעס שטאַרק צעטראָגן. אַ פּנים, זײ האָבן זיך צעקריגט? אײנער זאָגט אױפֿן אַנדערן, אַז איבער אים װעלן מיר דאָ מוזן שבת האַלטן. שבת האַלטן אַלײן איז נאָך גאָרנישט. מיר װערן געװאָר, אַז בײדע אַגענטן האָבן זיך באַרימט, אַז מע װעט אונדז מסרן, אַז מיר װילן גנבֿענען די גרענעץ. ביז עפּעס װאָס ― די מאַמע װײנט דערװײַלע. מײַן ברודער אליהו בײזערט זיך אױף איר, װאָס זי מאַכט אַ תּל פֿון די אױגן. איבער אירע אױגן, זאָגט ער, װעט מען אונדז אַלעמען נישט אַרײַנלאָזן קײן אַמעריקע! מײן ברודער אליהו און פּיניע הערן אױף צו האַנדלען מיט די אַגענטן. זײ זאָגן: אַן עק, מיר פֿאָרן ניט קײן אַמעריקע און גנבֿענען ניט די גרענעץ! מיר רײַסט זיך אָפּ אין האַרצן. איך מײן ס'איז טאַקע אַן אמת. צום סוף, איז דאָס נאָר אַ מאַניפֿאָרגע. פּיניעס קאַפּ! דאָס האָבן זײ אומיסטנע אַזױ געזאָגט, בכדי זיך אָפּטשעפּען פֿון די אַגענטן. און מיר האָבן גענומען האַנדלען מיט דער ייִדענע. די ייִדענע האָט גענומען אַן אױפֿגאָב און האָט אונדז געזאָגט, מיר זאָלן זײַן גרײט אױף הײַנט אַרום האַלבע נאַכט. די נעכט זײַנען פֿינצטערע נעכט. סוף חודש. אױסגעצײכנט גוט אױף צו גנבֿענען די גרענעץ. איך װאָלט שױן געװאָלט דערלעבן זען, װאָס הײסט דאָס „גרענעץ“ און װיִאַזױ װעלן מיר דאָס גנבֿענען?
אַ גאַנצן טאָג זײַנען מיר געװען באַשעפֿטיקט מיט די זאַכן. מיר האָבן אַלצדינג באַדאַרפֿט אײַנפּאַקן און אַװעקגעבן דאָס דער ייִדענע. די זאַכן װעט זי אונדז איבערפּעקלען נאָכדעם. דער עיקר איז בײַ איר, זאָגט זי, די נפֿשות. און זי זאָגט אונדז אָן, װיִאַזױ מיר זאָלן זיך פֿירן. אַז ס′װעט װערן, זאָגט זי, האַלבע נאַכט, זאָלן מיר אַרױסגײן הינטער דער שטאָט. דאָרט איז פֿאַראַן, זאָגט זי, אַ בערגל. זאַלן מיר, זאָגט זי, דאָס בערגל דורכלאָזן, און נעמען זיך לינקס, און גײן און גײן, ביז מיר װעלן דערזען נאָך אַ בערגל. פֿון דעם בערגל זאָלן מיר זיך נעמען, זאָגט זי, רעכטס, און גײן אַזױ לאַנג, ביז מיר װעלן קומען צו אַ שענקל. אין שענקל זאָל אַרײַנגײן נאָר אײנער פֿון אונדז, ניט אַלע. אין שענקל װעלן מיר טרעפֿן, זאָגט זי, צװײ ערלים טרינקען בראָנפֿן בײַ אײן טישל, זאָלן מיר צוגײן, זאָגט זי, צו די ערלים און אַ זאָג טאָן „חײַמאָװאַ“ ― איז שױן גענוג. װיבאַלד זײ װעלן דערהערן, זאָגט זי, דאָס װאָרט „חײַמאָװאַ“ )ס'איז איר נאָמען(, אַזױ װעלן זײ אױפֿשטײן און גײן מיט אײַך ביזן װעלדל. אין װעלדל װעלן אױף אײַך װאַרטן נאָך פֿיר גױים. טאָמער װעלן זײ שלאָפֿן, זאָלט איר זײ אױפֿװעקן. אין װעלדל אַז איר װעט גײן, זאָלט איר, זאָגט זי, זײַן שטיל, קײן פּיפּס ניט אַרױסלאָזן, מע זאָל חלילה ניט דערהערן און אױסשיסן. אױף יעדן טריט, זאָגט זי, איז דאָ אַ סאָלדאַט מיט אַ ביקס און שיסט… פֿון װעלדל, זאָגט זי, װעלן אײַך שױן די ערלים אַרױספֿירן אױפֿן רעכטן װעג, באַרג־אַראָפּ, און אָט זײַט איר שױן אױף יענער זײַט…
מיר איז די מעשׂה מיטן בערגל, מיטן שענקל, מיטן װעלדל שטאַרק געפֿעלן. די מאַמע האָט אַביסל מורא. ברכה און טײַבל ― אױך. מיר לאַכן פֿון זײ. נקבֿות ציטערן פֿאַר אַ קאַץ אױך!…
קױם דערלעבט נאַכט. אָפּגעדאַװנט מעריבֿ, אָפּגעגעסן װעטשערע, האָבן מיר אָפּגעװאַרט ביז עס װעט װערן רעכט פֿינצטער. פּונקט צװעלף דעם זײגער האָבן מיר זיך אַלע, זאַלבע זעקסט, געלאָזט אין װעג אַרײַן. פֿריִער זײַנען געגאַנגען מיר, מאַנצבילן. נאָך אונדז זײַנען נאָכגעגאַנגען די װײַבער, װי געװײנלעך. אַזױ װי די ייִדענע האָט נבֿיאות געזאָגט, אַזױ איז טאַקע געװען. אַרױסגעגאַנגען פֿון שטאָט, האָבן מיר דערזען אַ בערגל. האָבן מיר דורכגעלאָזט דאָס בערגל און זיך גענומען לינקס. פֿון דאָרטן זײַנען מיר געגאַנגען און געגאַנגען און דערזען נאָך אַ בערגל. פֿון דעם בערגל האָבן מיר זיך גענומען, װי זי האָט אונדז אָנגעזאָגט, רעכטס און זײַנען געגאַנגען אַזױ לאַנג, ביז מיר האָבן דערזען אַ שענקל. אין שענקל איז אַרײַן אײנער פֿון אונדז. װער? געװײנלעך, פּיניע. מיר װאַרטן אַ האַלבע שעה, אַ שעה, צװײ שעה ― נישטאָ פּיניע. הײבן אָן די װײַבער זאָגן, מע זאָל גײן זען, װוּ איז פּיניע? װער זאָל גײן? מײַן ברודער אליהו. זאָגט די מאַמע: זי װיל ניט. זאָג איך: „אָט־אָ גײ איך“. זאָגט די מאַמע: זי האָט מורא. שאַט! אָט איז פּיניע. „װוּ ביסטו געװען אַזױ לאַנג?“ ― „אין שענקל“. ― „װוּ זײַנען די ערלים?“ „זײ שלאָפֿן“. ― „פֿאַרװאָס האָסטו זײ נישט געװעקט?“ ― „פֿון װאַנען װײסט איר, אַז איך האָב זײ ניט געװעקט?“ ― „פֿאַרװאָס האָסטו זײ ניט געזאָגט „חײַמאָװאַ?“ ― „פֿון װאַנען װײסט איר, אַז איך האָב זײ ניט געזאָגט?“ „נו?“ ― „נו־נו!“ ― „איז דאָך שלעכט!“ ― „װער זאָגט דען, אַז ס'איז גוט?“…
מײַן ברודער אליהו איז טאַקע אַ חכם. ער זאָגט, זײ זאָלן גײן בײדע אין שענקל אַרײַן, פּרוּװן זיך נאָכאַמאָל אױפֿװעקן די ערלים. כּך־הװה. עס האָט ניט גענומען קײן האַלבע שעה, מיר טוען אַ קוק, זײ גײען מיט די צװײ ערלים. די ערלים זײַנען נאָך פֿאַרשלאָפֿן, אַביסל שיכּורלעך און שפּײַען און שילטן זיך ― סכּנת נפֿשות. דאָס װאָרט „טשאָרט“ װערט איבערגעחזרט אפֿשר הונדערט מאָל. די װײַבער הײבן אָן, דאַכט מיר, מורא האָבן. איך דערקען נאָך זײער זיפֿצן און זײער קרעכצן און נאָך דעם „רבונו־של־עולם“, װאָס די מאַמע דערמאָנט אַלע מינוט שטילערהײט. הױך האָט זי מורא. מע הערט ניט פֿון אונדז קײן פּיפּס. מיר גײען און גײען, און מער קײן גױים זעען מיר ניט. װוּ זײַנען די איבעריקע פֿיר? פּלוצעם שטעלן זיך אָפּ אונדזערע צװײ ערלים און רופֿן זיך אָפּ צו אונדז, מיר זאָלן זײ זאָגן, װיפֿל געלט מיר האָבן. עס פֿאַלט אָן אױף אונדז אַזאַ פּחד, אַז מיר קאָנען ניט רײדן קײן װאָרט. שטעלט זיך אַרױס די מאַמע און זאָגט, אַז מיר האָבן נישט קײן געלט. זאָגן זײ: ס'אַ ליגן. אַלע ייִדן האָבן געלט. און נעמען אַרױס צװײ לאַנגע מעסערס און טראָגן אונדז צו גלײַך צום פּנים און זאָגן: „װעט איר אונדז נישט אָפּגעבן באַלד אינגאַנצן װאָס איר האָט, זײַט איר געקױלעטע!“… אַלע שטײען אָן לשון און ציטערן, װי די לעמעלעך. רופֿט זיך אָפּ די מאַמע צו מײַן ברודער אליהו, ער זאָל אױפֿבינדן די קעשענע און אָפּגעבן דאָס געלט )דאָס איז דאָס געלט, װאָס מיר האָבן אָפּגעלײזט פֿאַר אונדזער האַלבע דירה(. אין דער מינוט געפֿעלט מײַן שװעגערין ברכה צו פֿאַלן חלשות. דערזען, אַז ברכה איז געפֿאַלן, שרײַט די מאַמע: גװאַלד! אױף איר קוקנדיק, שרײַט טײַבל אױך: גװאַלד! פּלוצעם ― טראַך־טאַרעראַך!!!… דאָס האָט מען אױסגעשאָסן. דער שאָס צעטראָגט זיך מיט אַ װידערקול איבערן גאַנצן װאַלד. די ערלים זײַנען אױסגעטריקנט געװאָרן. ברכה האָט זיך אױפֿגעכאַפּט. די מאַמע כאַפּט מיך מיט אײן האַנט און מײַן ברודער אליהו מיט דער אַנדערער האַנט:
― קינדער! לאָמיר לױפֿן! … דער שומר־ישׂראל איז מיט אונדז!…
איך װײס ניט, װוּ עס נעמט זיך צו איר אַזױ פֿיל כּוח אױף צו לױפֿן? אַלעמאָל פֿאַרטשעפּען מיר זיך אָן אַ בױם און פֿאַלן. מיר שטײען אױף און לױפֿן װײַטער. אַלעמאָל דרײט אױס די מאַמע דעם קאָפּ און טוט אַ פֿרעג שטילערהײט:
― פּיניע, דו לױפֿסט? ברכה, דו לױפֿסט? טײַבל, דו לױפֿסט? לױפֿט, לױפֿט, דער שומר־ישׂראל איז מיט אונדז!
װיפֿל מיר זײַנען אַזױ געלאָפֿן ― קאָן איך אײַך ניט זאָגן. פֿונעם װאַלד זײַנען מיר שױן לאַנג אַרױס. עס הײבט אָן װערן װי טאָגלעך. עס בלאָזט אַ קיל װינטל. נאָר אונדז איז הײס סכּנות. מיר דערזעען פֿאַר זיך אַ גאַס, און נאָך אַ גאַס. אַ װײַסן קלױסטער, גערטנער, הױפֿן, שטיבלעך. אַ פּנים, דאָס איז דאָס שטעטל, װאָס די ייִדענע האָט אונדז געזאָגט נבֿיאות. װיבאַלד אַזױ, זײַנען מיר דאָך שױן פֿון „יענער זײַט“. מיר באַגעגענען אַ ייִדן, מיט אַזעלכע פּאות, װאָס איך האָב אױף מײַן לעבן ניט געזען. אַ קאַפּאָטע טראָגט ער אַ לאַנגע, אַ צעפֿליקטע. אױפֿן האַלדז אַ גרינעם שאַל. ער טרײַבט אַ ציג. מיר שטעלן אים אָפּ מיט דער ציג און גיבן אים „שלום“. דער ייִד פֿון דער ציג באַטראַכט אונדז פֿון קאָפּ ביז פֿיס. פּיניע פֿאַרבינדט מיט אים אַ שמועס. דער ייִד פֿון דער ציג רעדט עפּעס מאָדנע. טאַקע אונדזער לשון, נאָר מיט פּתחן. פּיניע פֿרעגט אים, צי ס'איז נאָך עפּעס װײַט צו דער גרענעץ? דער ייִד פֿון דער ציג קוקט אים אָן: „װאָסער גרענעץ?“… עס לאָזט זיך אױס אַ מעשׂה, אַז מיר זײַנען שױן לאַנג אױף דער זײַט, מיר זײַנען שױן װײַט פֿון דער רוסישער גרענעץ.
― װיבאַלד אַזױ, הײַנט װאָס־זשע לױפֿן מיר, װי די משוגעים?
עס פֿאַלט אָן אױף אונדז אַלעמען אַ מוראדיק געלעכטער. די װײַבער פֿאַלן אַזש צו דער ערד לאַכנדיק. נאָר די מאַמע הײבט אױף די הענט אַרױף: „איך דאַנק דיר, גאָטעניו!“ ― און צעװײנט זיך.
װײסט איר, װוּ מיר שפּאַרן אָן? אַזש אין בראָד! איך מײן, אַז מיר זײַנען שױן נאָענט צו אַמעריקע. אַ שײנע שטאָט אָט דאָס בראָד! ס'איז גאָרניט די שטאָט, די גאַסן, די מענטשן, װאָס בײַ אונדז. אַפֿילו די ייִדן זײַנען דאָ ניט די ייִדן, װאָס בײַ אונדז. דאָס הײסט, די ייִדן זײַנען די אײגענע ייִדן, װאָס בײַ אונדז. און אױב איר װילט, זײַנען זײ נאָך מער ייִדן, װי אונדזערע ייִדן. די פּאות אַ סך לענגערע, װי בײַ אונדזערע. די קאַפּאָטעס בײַ זײ זײַנען כּמעט ביז דער ערד. זײ טראָגן מאָדנע קאַפּעליושלעך, גאַרטעלעך, מיט שיך און זאָקן, און די װײַבער ― פּאַרוקן. נאָר דאָס לשון זײערס ― אױ, דאָס לשון! דײַטש רופֿט מען דאָס. ס'איז גאָרניט דאָס, װאָס בײַ אונדז. דאָס הײסט, די װערטער זײַנען די אײגענע װערטער, װאָס בײַ אונדז, נאָר מיט פּתחן. למשל: „װאָס“ איז „װאַס“, „דאָס“ איז „דאַס“, „שלאָפֿן“ איז „שלאַפֿן“, „ברױט“ איז „ברײַט“, „פֿלײש“ איז „פֿלײַש“, „מאיר“ איז „מײַער“, אַ „בהמה“ איז „בעהײַמע“, אַ „שײגעץ“ איז „שײַגעץ“, „מילך“ איז „מעלך“, „ליכט“ איז „לעכט“, אַ „ייִד“ איז אַ „יאַיד“, אַ „ייִדענע“ ― אַ „יאַידענע“, „קינד“ איז „קונד“, אַ „טינטערל“ איז אַ „טונטירל“, אַ „ציבעלע“ איז אַ „צײבעלע“, אַ „סירניקל“ ― אַ „שװיבעלע“. הײַנט דאָס רײדן זײערס! אַז זײ רײדן, זינגען זײ. עס קומט אױס גלײַך, װי זײ װאָלטן שטענדיק מעבֿיר געװען די סדרה. מיר האָבן באַלד געכאַפּט דעם שניט. דער ערשטער איז געװען אונדזער חבֿר פּיניע. ער האָט אָנגעהױבן רײדן דײַטש כּמעט פֿונעם ערשטן טאָג, װאָס מיר זײַנען געקומען. אים איז געװען גרינגער, װײַל דײַטש האָט ער געלערנט נאָך אין דער הײם. מײַז ברודער