מאָטל פּײסי דעם חזנס: 1.1: הײַנט איז יום־טובֿ, מע טאָר נישט װײנען!

שלום עליכם (אַלע װערק)

ערשטער טײל

הײַנט איז יום־טובֿ ― מען טאָר נישט װײנען!

― א ―

איך גײ מיט אײַך אין געװעט אױף װיפֿל איר װילט, אַז קײנער אין דער װעלט איז נישט געװען אַזױ צופֿרידן מיטן װאַרעמען ליכטיקן נאָך־פּסח, װי איך, פּײסי דעם חזנס ייִנגל, מאָטל, און דעם שכנס קעלבל, װאָס מע רופֿט דאָס „מעני“ (דאָס האָב איך, מאָטל, דעם אַ נאָמען געגעבן „מעני“).

בײדע גלײַך האָבן מיר דערפֿילט די ערשטע שטראַלן פֿון דער װאַרעמער זון אינעם ערשטן װאַרעמען נאָך־פּסחדיקן טאָג, בײדע גלײַך האָבן מיר דערשמעקט דעם ריח פֿונעם ערשטן גרינעם גרעזעלע, װאָס קריכט, שפּראָצט־אַרױס פֿון דער נאָר־װאָס אָפּגעדעקטער ערד, און בײדע גלײַך זײַנען מיר אַרױסגעקראָכן פֿונעם פֿינצטערן ענגשאַפֿט צו מקבל־פּנים זײַן דעם ערשטן זיסן ליכטיקן װאַרעמען פֿרילינגס־מאָרגן. איך, פּײסי דעם חזנס ייִנגל, מאָטל, בין אַרױס פֿון אַ טװאַן, פֿון אַ קאַלטן נאַסלעכן קעלער, װאָס שמעקט מיט זױערטײג און מיט רפֿואות פֿון דער אַפּטײק; און מעני, דעם שכנס קעלבל, האָט מען אַרױסגעלאָזט נאָך פֿון אַן ערגערן עיפּוש: פֿון אַ קלײן, פֿינצטער, בלאָטיק, פֿאַרפּאַסקודיקט שטעלעכל מיט אױסגעקרימטע צעפֿליקטע װענט, װאָס װינטער בלאָזט־אַרײַן אַהין דער שנײ און זומער שמײַסט אַרײַן דער רעגן.

אַרױסגעכאַפּט זיך אױף גאָטס פֿרײַער ליכטיקער װעלט, האָבן מיר בײדע, איך און מעני, אױס דאַנקבאַרקײט צו דער נאַטור, זיך גענומען אױסדריקן אונדזער צופֿרידנקײט. איך, פּײסי דעם חזנס ייִנגל, האָב אױפֿגעהױבן בײדע הענט אַרױף, אױפֿגעעפֿנט דאָס מױל און אַרײַנגעצױגן אין זיך די פֿרישע װאַרעמע לופֿט אַזױ פֿיל, װיפֿל איך האָב געקאָנט, ― און עס האָט זיך מיר אױסגעדאַכט, אַז איך װאַקס אין דער הײך, און עס ציט מיך אַרױף־אַרױף, אין דער טיפֿער־טיפֿער בלױער יאַרמעלקע אַרײַן, דאָרט װוּ די שיטערע רױכיקע װאָלקנס שװעבן, דאָרט װוּ די װײַסע פֿײגל טוקן זיך, באַװײַזן זיך און װערן פֿאַרשװוּנדן מיט אַ קװיטש און מיט אַ צװיטשער, און עס רײַסט זיך אַרױס פֿון מײַן אָנגעפֿילטער ברוסט, אָן מײַן װיסן, אַ מין געזאַנג, נאָך שענער װי יום־טובֿ מיטן טאַטן בײַם עמוד, אַ געזאַנג אָן װערטער, אָן נאָטן, אָן שום מאָטיװ, אַ מין נאַטור־געזאַנג פֿון אַ װאַסער־פֿאַל, פֿון יאָגנדיקע כװאַליעס, אַ מין שיר־השירים, אַ געטלעכע התפּעלות, אַ הימלשע באַגײַסטערונג: אױ־װײ, טאַטע! אױ־װײ, פֿאָטער! אױ־װײ, לעבעדיקער גאָאָאָאָאָט!!!

אָט אַזױ האָט אַרױסבאַװיזן זײַן צופֿרידנקײט מיטן ערשטן פֿרילינג־טאָג פּײסי דעם חזנס ייִנגל. גאַנץ אַנדערש האָט דאָס אױסגעדריקט מעני, דעם שכנס קעלבל.

מעני, דעם שכנס קעלבל, האָט קודם אַרײַנגעשטעקט די שװאַרצע נאַסע מאָרדע אין מיסט אַרײַן, אַ שאַר געטאָן מיטן פֿאָדערשטן פֿיסל די ערד אונטער זיך אַ מאָל דרײַ, פֿאַרריסן דעם עק, אױפֿגעשפּרונגען נאָכדעם אױף אַלע פֿיר, און אַרױסגעלאָזט אַ טומפּיקן „מע!“ דער „מע“ האָט מיר אױסגעװיזן אַזױ קאָמיש, אַז איך האָב מיך געמוזט צעלאַכן און נאָכמאַכן פּונקט דעם אײגענעם „מע“ מיטן זעלביקן נוסח, װאָס מעני. מענין איז דאָס, װײַזט אױס, געפֿעלן, װאָרעם עס האָט לאַנג נישט גענומען, האָט דאָס קעלבל איבערגעחזרט דאָס אײגענע נאָכאַמאָל, מיטן זעלביקן נוסח און מיטן זעלביקן שפּרונג. זעלבסטפֿאַרשטענדלעך, אַז איך האָב דאָס באַלד נאָכגעטאָן מיט אַלע פּיטשעװקעס, מיטן קול און מיטן שפּרונג. אַזױ עטלעכע מאָל: איך אַ שפּרונג, דאָס קעלבל אַ שפּרונג; דאָס קעלבל אַ „מע“, איך אַ „מע“. װער װײס, ביז װאַנען דאָס שפּיל װאָלט זיך אַזױ געצױגן, װען נישט אַ שנײַד פֿון הינטן אין האַלדז אַרײַן פֿון מײַז עלטערן ברודער אליהו מיט אַלע זײַנע פֿינף פֿינגער:

― אײַנגעזונקען זאָלסטו װערן! אַ בחורל פֿון כּמעט נײַן יאָר שטעלט זיך אַװעק טאַנצן מיט אַ קעלבל!… אין שטוב אַרײַן גײ, דו הולטײַ אײנער!… דער טאַטע װעט דיר שױן געבן!…

― ב ―

בלאָטע! דער טאַטע װעט מיר נישט „געבן“ גאָרנישט. דער טאַטע איז קראַנק. ער דאַװנט שױן נישט פֿאַרן עמוד פֿון שׂימחת־תּורה אָן. גאַנצע נעכט הוסט ער. עס גײט צו אונדז דער שװאַרצער דאָקטער, אַ גראָבער מיט שװאַרצע װאָנצעס און מיט לאַכנדיקע אױגן ― אַ פֿרײלעכער דאָקטער. מיך רופֿט ער „פּופּיק“ און שנעלט מיר מיט די פֿינגער אין בײַכל אַרײַן. ער זאָגט אָן אַלע מאָל דער מאַמען, מע זאָל מיך נישט שטאָפּן מיט קײן קאַרטאָפֿליעס, און דעם קראַנקן זאָל מען געבן נאָר בוליאָן און מילך, מילך און בוליאָן. די מאַמע הערט אים אױס, און אַז ער גײט אַװעק, באַהאַלט זי דאָס פּנים אין פֿאַרטעך און די אַקסלען טרײסלען זיך בײַ איר… נאָכדעם װישט זי אױס די אױגן, רופֿט־אָפּ מײַן ברודער אליהו אױף אַ זײַט, און מע סודעט זיך שטילערהײט. װאָס זײ רײדן ― װײס איך נישט. נאָר מיר דאַכט, זײ קריגן זיך, די מאַמע שיקט אים ערגעץ, ער װיל נישט גײן. ער זאָגט צו איר:

― אײדער אָנקומען צו זײ, װעל איך דיר בעסער גײן אין דער ערד אַרײַן!… איך װעל בעסער שטאַרבן הײַנטיקן טאָג!…

― בײַס דיר אָפּ די צונג, משומד אײנער, װאָס רעדסטו?

אַזױ ענטפֿערט אים די מאַמע שטיל, ציפּעט צונױף די צײן, מאַכט צו אים מיט די הענט, איז גרײט אים דורס זײַן. זי װערט אָבער באַלד װײך און מאַכט צו אים:

― װאָס זאָל איך טאָן, מײַן זון, אַ רחמנות אױפֿן טאַטן … מע מוז דאָך אים ראַטעװען! …

― פֿאַרקױפֿט מען עפּעס. ― זאָגט מײַן ברודער אליהו און כאַפּט אַ קוק אױף דער גלעזערנער שאַפֿע. און די מאַמע קוקט אױך אױף דער זעלבער שאַפֿע, װישט די אױגן און זאָגט שטיל:

― װאָס זאָל איך פֿאַרקױפֿן? די נשמה? שױן נישטאָ װאָס צו פֿאַרקױפֿן. סײַדן די לײדיקע שאַפֿע?

― פֿאַרװאָס נישט? ― זאָגט איר מײַן ברודער אליהו.

― רוצח! ― ענטפֿערט אים די מאַמע מיט רױטע אױגן. ― פֿון װאַנען האָבן זיך צו מיר גענומען אַזעלכע רוצחים קינדער?!

די מאַמע פֿײַערט און קאָכט, װײנט זיך אױס, װישט־אױס די אױגן און בעט זיך באַלד איבער. אַזױ איז געװען אױך מיט די ספֿרים, מיט דער זילבערנער עטרה פֿונעם טלית, מיט די צװײ געגילטע בעכערלעך, מיט איר זײַדן מלבוש, און מיט אַלע איבעריקע זאַכן, װאָס זײַנען פֿאַרקױפֿט געװאָרן בײַ אונדז אײנציקװײַז, און אַלעמאָל אַן אַנדער קונה.

די ספֿרים האָט אַװעקגעקױפֿט מיכל דער פּאַקנטרעגער, אַ ייִד מיט אַ שיטער בערדל, װאָס ער האַלט דאָס אין אײן קראַצן. מײַן ברודער אליהו איז נעבעך געגאַנגען צו אים דרײַ מאָל, אײדער ער האָט אים אַראָפּגעבראַכט. די מאַמע האָט זיך מחיה געװען, אַז זי האָט אים דערזען, און באַװיזן אים מיטן פֿינגער, ער זאָל רײדן שטיל, בכדי דער טאַטע זאָל נישט הערן. מיכל האָט פֿאַרשטאַנען, פֿאַרריסן דעם קאָפּ אַרױף אױף דער פּאָליצע, זיך געקראַצט אונטערן בערדל און אַ זאָג געטאָן:

― אַנו װײַזט, װאָס האָט איר דאָרטן?

מיט אַ װוּנק האָט מיר די מאַמע באַװיזן, איך זאָל אַרױף אױפֿן טיש און דערלאַנגען די ספֿרים. צװײ מאָל איבערחזרן איז נישט געװען נײטיק. איך בין מיט אײן שפּרונג אַרױף מיט אַזאַ גדולה, אַז איך האָב מיך אױסגעצױגן איבערן טיש און נאָך געכאַפּט אַ צוגאָב פֿון מײַן ברודער אליהו, איך זאָל נישט שפּרינגען, װי אַ משוגענער. מײַן ברודער אליהו האָט זיך אַלײן מטריח געװען אױפֿן טיש און האָט דערלאַנגט מיכלען אַלע ספֿרים. מיכל האָט מיט אײן האַנט געבלעטערט די ספֿרים, מיט דער אַנדערער זיך געקראַצט דאָס בערדל און געזאָגט חסרונות. יעדער ספֿר האָט זײַן חסרון: דאָרט איז דער בונד געװען נישט גוט. בײַ דעם איז דער רוקן שטאַרק צעגעסן. דאָ איז דער ספֿר אַלײן קײן ספֿר נישט. און אַז ער האָט שױן גאַנץ גוט איבערגעקוקט אַלע ספֿרים, מיט אַלע בונדן, מיט אַלע רוקנס, האָט ער זיך אַ קראַץ געטאָן אין בערדל:

― ס'זאָל זײַן משניותן, אַ גאַנצער גאַנג, װאָלט איך זײ אפֿשר אַװעקגעקױפֿט.

די מאַמע איז געװאָרן טױט װי די װאַנט, און מײַן ברודער אליהו איז, פֿאַרקערט, געװאָרן רױט װי פֿײַער; ער איז אָנגעפֿאַלן אױפֿן פּאַקנטרעגער:

― האָט איר דאָך לכתּחילה געקאָנט זאָגן, אַז איר קױפֿט נאָר משניותן! װאָס זײַט איר געקומען דולן אַ ספּאָדיק און דרײען אַ מוח?

― לאָז זײַן שטיל! ― בעט זיך בײַ אים די מאַמע, און עס הערט זיך אַ הײזעריקע שטים פֿונעם צװײטן אַלקער, װוּ דער טאַטע ליגט:

― װער איז דאָרטן?

― קײנער נישט! ― ענטפֿערט אים די מאַמע און שיקט אָפּ מײַן ברודער אליהון צום קראַנקן, און אַלײן האַנדלט זי מיט מיכל דעם פּאַקנטרעגער, פֿאַרהאַנדלט אים די ספֿרים, אַ פּנים, פֿאַר זײער װינציק געלט, װאָרעם אַז מײַן ברודער אליהו קומט־אַרױס פֿונעם טאַטנס אַלקער און פֿרעגט זי: „װיפֿל?“ ― שטופּט זי אים אָפּ און זאָגט אים: „ס'איז נישט דײַן עסק!“ … און מיכל כאַפּט די ספֿרים גיך־גיך, פּאַקט זײ אײַן אין אַ זאַק אַרײַן און מאַכט פּליטה.

― ג ―

פֿון די אַלע זאַכן, װאָס מיר האָבן אױספֿאַרקױפֿט פֿון שטוב, האָט מיר קײנע פֿון זײ ניט צוגעשטעלט אַזױ פֿיל פֿאַרגעניגן, װי די גלעזערנע שאַפֿע.

אמת, די זילבערנע עטרה פֿונעם טאַטנס טלית אַז מע האָט באַדאַרפֿט אָפּטרענען, איז אױך געװען פֿאַר מיר אַ שטיקל יום־טובֿ. קודם ― דאָס דינגען זיך מיט יאָסל דעם גאָלדשמיד, אַ בלײכער ייִד מיט אַ רױטער פּליאַמע אױפֿן פּנים. דרײַ מאָל איז ער אַװעקגעגאַנגען צוריק ― און אױסגעפֿירט האָט ער. נאָכדעם האָט ער זיך אַװעקגעזעצט אַ פֿוס איבער אַ פֿוס צום פֿענצטער מיטן טאַטנס טלית, אַרױסגענומען אַ קלײן מעסערל מיט אַ געל קלעצל פֿון הירשנבײן, אױסגעבױגן דעם מיטלסטן פֿינגער און גענומען טרענען די עטרה אַזױ קונציק, אַז װען איך קאָן אַזױ טרענען עטרות, װאָלט איך, דאַכט זיך, געװען אײנער אַ גליקלעכער! און פֿונדעסטװעגן, האָט איר באַדאַרפֿט אָנקוקן דעמאָלט די מאַמע מײַנע, װי אַזױ זי האָט זיך עס אַ ביסל צעװײנט! אַפֿילו מײַן ברודער אליהו, װאָס ער איז שױן אַ בחור אַ חתן, האָט זיך עפּעס אױך מאָדנע אױסגעבױגן מיטן פּנים צו דער טיר, כּלומרשט געשנײַצט די נאָז מיט אײן פֿינגער, פֿאַרקרימט דאָס פּנים און אַרױסגעלאָזט אַ מאָדנעם קװיטש פֿונעם האַלדז און געװישט מיט דער פּאָלע די אױגן.

― װאָס איז דאָרטן? ― פֿרעגט דער טאַטע פֿון זײַן קראַנקן־אַלקער.

― גאָרניט! ― ענטפֿערט אים די מאַמע און װישט די רױטע אױגן, און די אונטערשטע ליפּ מיט איר גאַנצן האַלבן פּנים טרײסלט זיך אַזױ, אַז מע דאַרף זײַן שטאַרקער פֿון אײַזן, מע זאָל ניט פּלאַצן פֿאַר געלעכטער. נאָר װי קומט דאָס צו דער גלעזערנער שאַפֿע?

ערשטנס, װאָס הײסט מע װעט זי צונעמען? מיך האָט זיך תּמיד געדאַכט, אַז אונדזער גלעזערנע שאַפֿע איז צונױפֿגעװאַקסן מיט דער װאַנט, ― װי אַזױ װעט מען זי נעמען? צװײטנס, װוּ װעט די מאַמע פֿאַרשליסן דאָס ברױט, מיט דער חלה, מיט די טעלער, מיט די בלײַענע לעפֿל און גאָפּלען )צװײ זילבערנע לעפֿל און אײן גאָפּל אַ זילבערנעם האָבן מיר געהאַט, האָט זײ די מאַמע שױן לאַנג פֿאַרקױפֿט!(, און װוּ װעלן מיר האַלטן פּסח די מצה? די געדאַנקען זײַנען מיר געקומען אױפֿן קאָפּ, בשעת נחמן דער סטאָליער איז געשטאַנען און געמאָסטן די שאַפֿע מיט זײַן גרױסן רױטן נאָגל פֿונעם גראָבן פֿינגער פֿון דער אױסגעשמידטער האַנט. ער האָט אַלץ געדרונגען, אַז די שאַפֿע װעט ניט אַרױס פֿון דער טיר. אַ סימן: אָט האָט איר אײַך די ברײט פֿון דער שאַפֿע און אָט האָט איר די טיר ― אָסור אױב זי װעט אַרױס!

― װי אַזױ זשע איז זי אַרײַן? ― פֿרעגט אים מײַן ברודער אליהו.

― גײ פֿרעג זי! ― ענטפֿערט אים נחמן מיט כּעס. ― איך װײס, װי אַזױ זי איז אַרײַן? מע האָט זי אַרײַנגעטראָגן, איז זי אַרײַן!…

אײן מינוט איז געװען אַזעלכע, װאָס איך האָב מורא געהאַט פֿאַר דער שאַפֿע. דאָס הײסט, איך האָב געמײנט, זי בלײַבט בײַ אונדז. עס האָט אָבער לאַנג נישט גענומען, און נחמן דער סטאָליער איז געקומען מיט זײַנע צװײ בנים, אױך סטאָליאַרעס, און מע האָט געגעבן אַ נעם אונדזער גלעזערנע שאַפֿע, טאַקע נאָר װי דער רוח דעם מלמד; פֿריִער איז געגאַנגען נחמן, נאָכדעם בײדע בנים, הינטן ― איך. דער פֿאָטער האָט געקאָמאַנדעװעט: „קאָפּל, אָן אַ זײַט! מענדל, רעכטס! קאָפּל, ניט לױף! מענדל, האַלט!“… איך האָב זײ געהאָלפֿן נאָכטאַנצן. די מאַמע און מײַן ברודער אליהו האָבן ניט געװאָלט העלפֿן. זײ זײַנען געשטאַנען, געקוקט אױף דער לײדיקער װאַנט, װאָס איז געװען באַדעקט מיט שפּינװעבס, און האָבן געװײנט… אַן אַקציע מיט די צװײ ― נאָר זײ װײנען!… פּלוצעם ― טראַך! סאַמע בײַ דער טיר האָט געפּלאַצט דאָס גלאָז. און דער סטאָליער מיט די בנים האָבן גענומען זידלען זיך, אַרױפֿלײגן אײנס אױף דאָס אַנדערע די באָד: „אַ ריר פֿון אַ בלײַענעם פֿױגל!“, „בערישע פֿיס!“, „דער רוח כאַפּט אים אַװעק!“, „ברעך דעם קאָפּ, צון אַל די שװאַרצע יאָר!…

― װאָס איז דאָרטן? ― הערט זיך אַ הײזעריק קול פֿונעם קראַנקן־אַלקער.

― גאָרנישט! ― ענטפֿערט די מאַמע און װישט די אױגן.

― ד ―

די בעסטע שׂימחה פֿון אַלע שׂימחות איז געװען בײַ מיר, אַז ס'איז געקומען צו מײַן ברודער אליהוס קאַנאַפּקע און צו מײַן בעטל. מײַן ברודער אליהוס קאַנאַפּקע איז פֿריִער געװען אַ קאַנאַפּע, װאָס מע פֿלעגט אױף איר זיצן. נאָך זינט מײַן ברודער אליהו איז געװאָרן אַ חתן און האָט אָנגעהױבן צו שלאָפֿן אױף דער קאַנאַפּע און איך אױף זײַן בעטל, איז די קאַנאַפּע געװאָרן אַ „קאַנאַפּקע“. אַ מאָל, אין די גוטע יאָרן, אַז דער טאַטע איז געװען געזונט און געדאַװנט מוספֿים אין דער קצבֿישער קלױז מיט פֿיר משוררים, האָט די קאַנאַפּע געהאַט אין זיך „שפּרינזינעס“. איצט זײַנען שױן די „שפּרינזינעס“ געװען מײַנע. איך האָב פֿון זײ געמאַכט כּל־המינים פֿאָקוסן שבעולם: צעקאַליעטשעט די הענט, שיִער ניט אַרױסגענומען זיך אַן אױג, אָנגעטאָן זײ אײן מאָל אױפֿן האַלדז און געשטאַנען אַ מינוט אױף צו דערװאָרגן װערן. ביז מײַן ברודער אליהו האָט מיך גוט אָנגעבוכעט און פֿאַרװאָרפֿן די „שפּרינזינעס“ אױפֿן בױדעם און צוגענומען דעם לײטער.

אָפּגעהאַנדלט די קאַנאַפּע מיטן בעטל האָט חנה די ייִדענע. אײדער חנה האָט דאָס מעבל אָפּגעקױפֿט, האָט זי די מאַמע נישט צוגעלאָזט אַרײַנקוקן אינעװײניק אין תּוך אַרײַן: „אָט דאָס, װאָס איר זעט, דאָס קאָנט איר האַנדלען; קוקן איז נישטאָ װאָס!“ נאָך אַז חנה האָט זיך אױסגעדונגען און געגעבן אַן אױפֿגאָב, איז זי צוגעגאַנגען צו דער קאַנאַפּע און צום בעטל, אױפֿגעהױבן דאָס בעטגעװאַנט, פּאַװאָלינקע אַרײַנגעקוקט אין אַלע פֿאַרבאָרגענע ערטער און האָט שטאַרק געשפּיגן… די מאַמע איז געװען ברוגז פֿאַרן שפּײַען, געװאָלט אומקערן דעם אױפֿגאָב, האָט זיך אַרײַנגעמישט מײַן ברודער אליהו:

― געקױפֿט, איז פֿאַרפֿאַלן!

אױסגעבעט אױף דער ערד, האָבן מיר זיך אױסגעצױגן בײדע, איך און מײַן ברודער אליהו, װי די גראַפֿן, צוגעדעקט זיך בײדע מיט אײן קאָלדרע )זײַנע האָט מען פֿאַרקױפֿט(, און ס'איז מיר געװען זײער אײַנגענעם צו הערן פֿון מײַן עלטערן ברודער, אַז אױף דער ערד צו שלאָפֿן איז גאָר ניט אַזױ שלעכט.

איך װאַרט־אָפּ ביז ער לײענט־אָפּ קריאת־שמע און װערט אַנטשלאָפֿן, דעמאָלט נעם איך מיך קאַטשען איבער דער גאַנצער ערד. פּלאַץ איז הײַנט דאָ, ברוך־השם, גענוג. אַ פֿעלד, אַ פֿאַרגעניגן, אַ גן־עדן!…

― ה ―

― װאָס טוט מען װײַטער?

אַזױ זאָגט די מאַמע צו מײַן ברודער אליהו אײנמאָל אין אַ פֿרימאָרגן און באַטראַכט מיט אַ געקנײטשטן שטערן די לײדיקע פֿיר װענט. איך און מײַן ברודער אליהו העלפֿן איר באַקוקן די פֿיר װענט. מײַן ברודער אליהו קוקט אױף מיר פֿאַרזאָרגט און מיט רחמנות.

― גײ אין דרױסן! ― מאַכט ער צו מיר שטרענג. ― מיר דאַרפֿן דאָ עפּעס רײדן…

אױף אײן פֿוס שפּרינג איך אַרױס אין דרױסן אַרױס ― און, פֿאַרשטײט זיך, גלײַך צום שכנס קעלבל.

די לעצטע צײַט האָט זיך „מעני“ געגעבן אַ הײב אױף די פֿיסלעך, קײן עין־הרע אױסגעװאַקסן, געװאָרן שײן, דאָס שװאַרצע מאָרדעלע חנעװדיק, די קײַלעכיקע אױגן קלוג, מיט פֿאַרשטאַנד, װי להבֿדיל אַ מענטש, אַ בר־דעת, קוקט־אַרױס, מע זאָל דעם עפּעס געבן אין מױל אַרײַן, האָט ליב, אַז מע קראַצט דעם מיט צװײ פֿינגער אונטערן העלדזל.

― שױן? דו האָסט זיך שױן װידער צונױפֿגעקאָמפּאַניעט מיטן קעלבל? קאָנסט זיך גאָר נישט צעשײדן מיט דײַן טײַערן חבֿר?

אַזױ זאָגט צו מיר מײַן ברודער אליהו שױן אָן קללות און נעמט מיך פֿאַר אַ האַנט און זאָגט, אַז ער גײט מיט מיר צו הערש־בער דעם חזן. בײַ הערש־בער דעם חזן, זאָגט ער, װעט מיר זײַן גוט. ערשטנס, זאָגט ער, װעל איך האָבן װאָס צו עסן. אין דער הײם איז ניט גוט, זאָגט ער; דער טאַטע, זאָגט ער, איז קראַנק, מע דאַרף אים, זאָגט ער, ראַטעװען. מיר ראַטעװען אים, זאָגט ער, װי װײַט מיר קאָנען. און מײַן ברודער אליהו צעשפּיליעט די קאַפּאָטע און װײַזט מיר אױף זײַן זשילעט:

― אָט האָב איך געהאַט אַ זײגער, אַ מתּנה פֿון מײַן מחותּן, האָב

איך אים פֿאַרקױפֿט. דער מחותּן זאָל װיסן, װאָלט זיך געטאָן חושך! די װעלט װאָלט זיך איבערגעקערט!…

איך דאַנק און לױב גאָט, װאָס זײַן מחותּן װײס ניט פֿונעם זײגער און װאָס די װעלט קערט זיך נאָך נישט איבער. װײ! װײ! װען חלילה, די שעה זאָל גאָר נישט זײַן, עס קערט זיך איבער די װעלט, װאָס װאָלט דעמאָלט זײַן מיט מענין, מיטן שכנס קעלבל? אַ שטומע צונג!…

― אָט זײַנען מיר געקומען! ― מאַכט צו מיר מײַן ברודער אליהו, װאָס װערט צו מיר אַלע מינוט מער צוגעלאָזט און פֿרײַנטלעך.

הערש־בער דער חזן איז אַ ייִד אַ „מנגן“. דאָס הײסט, ער אַלײן קאָן נישט זינגען; ער האָט נעבעך קײן קול נישט. אַזױ האָב איך געהערט פֿון טאַטן. נאָר ער פֿאַרשטײט נגינה. און זינגערלעך האָט ער אַ שטיקלעך פֿופֿצן, און איז אַ בײזער מענטש ― סכּנות! ער פֿאַרהערט מיך זינגען. איך זאָג אים אַ „מגן־אָבֿות“ מיט אַ „דרײדל“. ער גלעט מיך און זאָגט צו מײַן ברודער, אַז איך האָב אַ „סאָפּראַנאָ“. מײַן ברודער זאָגט, אַז ניט נאָר אַ סאָפּראַנאָ, נאָר אַ סאָפּראַנאָ שבסאָפּראַנאָ!… מײַן ברודער אליהו דינגט זיך מיט אים, נעמט אַן אױפֿגאָב און זאָגט מיר, אַז איך בלײַב שױן דאָ, בײַ רב הערש־בער דעם חזן. איך זאָל אים פֿאָלגן, זאָגט ער, און איך זאָל ניט בענקען!…

אים איז גרינג צו זאָגן, איך זאָל נישט בענקען! װיִאַזױ זאָל איך ניט בענקען זומער־לעבן? די זון באַקט, דער הימל איז װי אַ קרישטאָל, די בלאָטע האָט שױן לאַנג אױסגעטריקנט. אין דרױסן בײַ אונדז לעבן שטוב ליגן קלעצער. ניט אונדזערע, דאָס איז יאָסיע דעם נגידס קלעצער. ער קלײַבט זיך בױען אַ שטוב, האָט ער צוגעגרײט קלעצער, האָט ער ניט װוּ זײ אָפּצולײגן, האָט ער זײ אָפּגעװאָרפֿן לעבן אונדז. לאַנג לעבן זאָל ער, יאָסיע דער נגיד! װאָרעם פֿון די קלעצער קאָן איך מיר מאַכן אַ „קרעפּאָסט“, און צװישן די קלעצער װאַקסן שטעכלקעס מיט קריגעלעך. די שטעכלקעס זײַנען גוט אױף צו שטעכן, און די קריגעלעך בלאָזט מען אָן און מע טוט זײ אַ קנאַק אָן שטערן ― פּלאַצן זײ.

מיר איז גוט. מענין, אונדזער שכנס קעלבל, איז אױך גוט. איך און מעני זײַנען די אײנציקע באַלעבאַטים אָט דאָ, „אינעװײניק אין דרױסן“, און װיִאַזױ זאָל איך ניט בענקען נאָך מענין, אונדזער שכנס קעלבל?…

―ו ―

עס איז שױן באַלד דרײַ װאָכן, װי איך בין בײַ הערש־בער דעם חזן, און זינגען זינג איך כּמעט גאָרניט. איך האָב אַן אַנדער אַרבעט. איך טראָג מיך אַרום מיט דאָבציען. דאָבציע איז אַ קינד אַ הױקער. קײן צװײ יאָר אַלט, און פֿונדעסטװעגן איז זי, קײן עין־הרע, אַ שװערינקע, שװערער פֿון מיר. איך רײַס מיר אײַן דאָס געזונט, זי טראָגנדיק. דאָבציע האָט מיך ליב. זי כאַפּט מיך אַרום מיט אירע דאַרע הענטלעך און טשעפּעט זיך אָן מיט די דינע פֿינגערלעך. זי רופֿט מיך „קיקאָ“. װאָס עפּעס קיקאָ, װײס איך ניט. דאָבציע האָט מיך ליב. לאָזט מיך ניט שלאָפֿן גאַנצע נעכט: „קיקאָ, קי!“ ― דאָס הײסט, איך זאָל זי װיגן. דאָבציע האָט מיך ליב. אַז איך עס, רײַסט זי בײַ מיר פֿונעם מױל: „קיקאָ, פּי!“ ― דאָס הײסט: גיב עס מיר!… עס ציט מיך אַהײם. דאָס עסן איז דאָ אױך ניט אײַ־אײַ־אײַ… יום־טובֿ. שבֿועות אױף דער נאַכט. עס װילט זיך גײן אין דרױסן זען, װי דער הימל שפּאַלט זיך. דאָבציע לאָזט ניט. דאָבציע האָט מיך ליב: „קיקאָ, קי!“ ― איך זאָל זי װיגן. איך װיג זי און װיג זי און װער אַנטשלאָפֿן. און עס קומט צו מיר אַ גאַסט ― מעני דעם שכנס קעלבל, קוקט אױף מיר מיט אױגן, װי אַ בר־דעת, און זאָגט מיר: קום! און מיר לאָזן זיך גײן באַרג־אַראָפּ, צום טײַך. נישט לאַנג געטראַכט, פֿאַרקאַטשע איך די הײזלעך: האָפּ! איך בין שױן אין טײַך. איך שװים, און מעני שװימט מיר נאָך. אױף יענער זײַט איז גוט. ניטאָ קײן חזן, ניטאָ קײן דאָבציע, ניטאָ קײן קראַנקער טאַטע… איך כאַפּ זיך אױף ―. ס'איז נאָר אַ חלום. אַנטלױפֿן! אַנטלױפֿן! אַנטלױפֿן! װיִאַזױ אַנטלױפֿט מען? װוּהין? אַהײם, געװײנלעך. הערש־בער דער חזן איז שױן אָבער אױפֿגעשטאַנען פֿריִער פֿון מיר. ער האָט אַ גרױסן קאַמערטאָן, פּרוּװט אים מיט די צײן, טראָגט־צו צום אױער. ער הײסט מיר אָנטאָן זיך אױף גיך און גײן מיט אים אין שול. מע װעט הײַנט צו מוסף זאָגן „אַן אױסגעשטעלטע זאַך“. אין שול זע איך מײַן ברודער אליהו. װי קומט ער אַהער? ער דאַװנט דאָך גאָר בײַ די קצבֿים, דאָרט װוּ דער טאַטע איז חזן! װאָס באַדײַט עס?… מײַן ברודער אליהו רעדט עפּעס מיט הערש־בער דעם חזן. הערש־בער דער חזן איז ניט צופֿרידן. ער זאָגט:

― געדענק־זשע, למען־השם, תּיכּף נאָכן עסן!…

― קום! װעסט זיך זען מיטן טאַטן! ― אַזױ זאָגט צו מיר מײַן ברודער אליהו, און מיר גײען אַהײם אין צװײען. ער גײט, און איך שפּרינג. איך לױף, איך פֿלי.

― האָב צײַט! װאָס פֿליסטו אַזױ? ― זאָגט צו מיר מײַן ברודער אליהו און האַלט מיך צו. אים װילט זיך, אַ פּנים, מיט מיר אַביסל רײדן.

― דו װײסט? דער טאַטע איז קראַנק, זײער־זײער קראַנק!… גאָט װײס, װאָס ס'װעט זײַן מיט אים… מע דאַרף אים ראַטעװען, ניטאָ מיט װאָס… קײנער װיל ניט העלפֿן… אין „הקדש“ װיל די מאַמע אים נישט לאָזן בשום־אופֿן! זי װעט פֿריִער שטאַרבן, זאָגט זי, אײדער לאָזן אים אין הקדש!… שאַ, אָט גײט די מאַמע.

― ז ―

מיט אױסגעשטרעקטע הענט גײט אונדז די מאַמע אַנטקעגן, פֿאַלט מיר אױפֿן האַלדז, און איך פֿיל אױף מײַנע באַקן אַ פֿרעמדע טרער. מײַן ברודער אליהו גײט צום קראַנקן טאַטן, און איך מיט דער מאַמען בלײַבן שטײן אין דרױסן. מע האָט זיך אונדז אַרומגעשטעלט פֿון אַלע זײַטן: אונדזער שכנס װײַב פּעסיע די גראָבע, און איר טאָכטער מינדל, און איר שנור פּערל, און נאָך אַ צװײ װײַבלעך.

― איר האָט אַ גאַסט אױף שבֿועות? גאָט ליב אײַך מיט אײַער גאַסט!

די מאַמע לאָזט־אַראָפּ די אָנגעשװאָלענע אױגן.

― אַ גאַסט. מישטײנס געזאָגט, אַ קינד. געקומען געװאָר װערן דעם קראַנקן טאַטן. פֿאָרט אַ קינד…

אַזױ זאָגט די מאַמע צו דער גאַנצער כּנופֿיא װײַבער, און צום שכנס װײַב, צו פּעסיען, זאָגט זי עקסטרע, שטילערהײט, בשעת פּעסיע שאָקלט מיטן קאָפּ:

― אַ שטאָט! עמעצער זאָל זיך אַפֿילו אַרומקוקן… דרײַ און צװאַנציק יאָר אָפּגעקלאַפּט בײַם עמוד… דאָס געזונט אַװעקגעלײגט… איך װאָלט אים אפֿשר ראַטעװען ― נישטאָ מיט װאָס… אַלץ, ברוך־השם, פֿאַרקױפֿט… דאָס לעצטע קישעלע… דאָס קינד באַשטעלט בײַ אַ חזן… אַלץ צוליב אים … אַלץ צוליבן קראַנקן …

אַזױ באַקלאָגט זיך די מאַמע פֿאַר איר שכנה פּעסיע, שטײענדיק אין דרױסן. איך דרײ דעם קאָפּ אױף אַלע זײַטן.

― װעמען זוכסטו? מאַכט צו מיר די מאַמע.

― װעמען זוכט אַ קונדס? דאָס קעלבל מן הסתּם…

אַזױ זאָגט פּעסיע אונדזער שכנה און מאַכט צו מיר מיט אַ מאָדנע פֿרײַנדשאַפֿט:

― ע, ייִנגעלע! נישטאָ קײן קעלבל! געמוזט פֿאַרקױפֿן דאָס דעם קצבֿ. אַ ברירה האָט מען? גענוג אַז מע דאַרף האָדעװען אײן סקאַטינעскотина: בהמה ― נאָך צװײ סקאַטינעס טראָגן אױפֿן קאָפּ!…

איז שױן בײַ איר דאָס קעלבל, דאַנקען גאָט, אױך געװאָרן אַ סקאַטינע?…

אַ מאָדנע ייִדענע אָט די פּעסיע. אומעטום שטופּט זי אַרײַן איר נאָז. זי דאַרף װיסן, צי האָבן מיר אַ מילכיקע סעודה?

― אַקעגן װאָס פֿרעגט איר דאָס? ― פֿרעגט בײַ איר די מאַמע.

― גלאַט אַזױ! ― זאָגט פּעסיע, הײבט אױף די שאַל און שטופּט דער מאַמען אַ טעפּל מיט סמעטענע. די מאַמע שטופּט־אָפּ דאָס טעפּל מיט בײדע הענט.

― גאָט איז מיט אײַך, פּעסיע! װאָס טוט איר דאָס? װאָס זײַנען מיר? חלילה עפּעס װײס איך װער? איר קענט מיך נישט?

― אַדרבא, ― פֿאַרענטפֿערט זיך פּעסיע ― טאַקע װײַל איך קען אײַך. דאָס בהמהלע, קײן עין־הרע ניט, האָט זיך די לעצטע צײַט פֿאַרריכט. פֿאַראַן, קײן עין־הרע, קעז און פּוטער. איך לײַ אײַך אױס… איר װעט מיר, אם־ירצה־השם, אָפּגעבן…

און פּעסיע די שכנה רעדט נאָך לאַנג מיט דער מאַמען, און מיר ציט דאָס האַרץ צו די קלעצער, צום קעלבל, צום קעלבל, צום קעלבל!… איך זאָל מיך ניט שעמען, װאָלט איך מיך צעװײנט…

― אַז דער טאַטע װעט דיך פֿרעגן, זאָלסטו זאָגן: אַ דאַנק גאָט!

אַזױ זאָגט מיר אָן די מאַמע, און מײַן ברודער אליהו גיט דאָס מיר צו פֿאַרשטײן אַביסל ברײטער:

― זאָלסט זיך ניט באַקלאָגן, ניט דערצײלן קײן פּיזמונות, נעכטיקע טעג. זאָלסט נאָר זאָגן: אַ דאַנק גאָט. דו הערסט, װאָס מע רעדט צו דיר?

און מײַן ברודער אליהו פֿירט מיך אַרײַן אין קראַנקן־חדר. דער טיש איז אָנגעשטעלט מיט פֿלעשעלעך, פּודעלעך, באַנקעלעך. סע שמעקט אַפּטײק. דאָס פֿענצטער איז צוגעמאַכט. לכּבֿוד שבֿועות האָט מען אים צוגעקליבן דעם חדר מיט גרינס, צוקאָפּנס איבערן בעטל האָט מען אים אױפֿגעהאַנגען אַ מגן־דוד פֿון „ליוביסטיקLevisticum officinale“. דאָס איז מײַן ברודער אליהוס אַרבעט. אױף דער ערד איז אױסגעשפּרײט שמעקנדיק גראָז. דער טאַטע דערזעט מיך, רופֿט מיך צו צו זיך מיט אַ לאַנגן דאַרן פֿינגער. מײַן ברודער אליהו שטופּט מיך אונטער. איך גײ־צו צום טאַטן. איך האָב אים קױם דערקענט. דאָס פּנים װי לײם. די גרױע האָר גלאַנצן, שטאַרצן אײנציקװײַז, װי אַרײַנגעשטרײַכטע, פֿרעמדע האָר. די שװאַרצע אױגן זיצן טיף, װי אַרײַנגעפֿאַסטע, פֿרעמדע אױגן. די צײן זעען־אױס, װי אַרײַנגעזעצטע, פֿרעמדע צײן. דער האַלדז איז אַזױ דין, אַז קױם װאָס דער קאָפּ האַלט זיך אײַן אױף אים. אַ גליק, װאָס ער קאָן ניט זיצן… מיט די ליפּן מאַכט ער עפּעס מאָדנע, װי אַ מענטש בשעת ער שװימט: מפּפֿו!… ער לײגט־אַרױף אױף מײַן פּנים אַ הײסע האַנט מיט בײנערדיקע פֿינגער, דאָס פּנים מאַכט אַ קרומען שמײכל, װי אַ מת.

אין דעם קומט־אָן די מאַמע. נאָך איר דער דאָקטער, דער פֿרײלעכער שװאַרצער דאָקטער מיט די גרױסע װאָנצעס. ער באַגעגנט מיר, װי אַן אַלטן גוטן ברודער. ער איז מיך מכבד מיט אַ שנעל אין בײַכל און מאַכט צום טאַטן פֿרײלעך:

― איר האָט אַ גאַסט אױף שבֿועות? גאָט ליב אײַך מיט אײַער גאַסט!

― אַ דאַנק! ― זאָגט די מאַמע און װינקט צום דאָקטער, ער זאָל באַטראַכטן דעם חולה און זאָל אים עפּעס פֿאַרשרײַבן. דער שװאַרצער דאָקטער עפֿנט דאָס פֿענצטער מיט אַ רעש און בײזערט זיך אױף מײַז ברודער אליהו, פֿאַרװאָס מע האַלט דאָס פֿענצטער צו.

― איך האָב אײַך טױזנט מאָל געזאָגט, אַז אַ פֿענצטער האָט ליב, אַז מע האַלט אים אָפֿן!

מײַן ברודער אליהו װינקט אױף דער מאַמען, אַז דאָס איז די מאַמע שולדיק: זי לאָזט נישט עפֿענען קײן פֿענצטער, האָט מורא פֿאַרן טאַטן, ער זאָל זיך חלילה נישט פֿאַרקילן. די מאַמע װינקט צום דאָקטער, ער זאָל שױן באַטראַכטן גיכער דעם חולה און זאָל אים עפּעס פֿאַרשרײַבן… דער שװאַרצער דאָקטער נעמט אַרױס דעם זײגער, אַ גרױסן גאָלדענעם זײגער. מײַן ברודער אליהו קוקט זיך אײַן מיט בײדע אױגן אינעם דאָקטערס זײגער. דער דאָקטער באַמערקט דאָס.

― איר װילט װיסן, װוּ האַלט דער זײגער? אָן פֿיר האַלב עלף. װיפֿל איז בײַ אײַך?

― מײַן זײגער שטײט. ― ענטפֿערט אים מײַן ברודער אליהו און װערט מאָדנע רױט פֿון דעם שפּיץ נאָז ביז אױף יענער זײַט אױערן.

די מאַמע רוט ניט. זי װאָלט גערן, מע זאָל שױן באַטראַכטן דעם חולה און אים עפּעס פֿאַרשרײַבן… דער דאָקטער האָט אָבער צײַט. ער פֿרעגט זיך אױס בײַ דער מאַמען זײַטיקע ענינים: װען איז מײַן ברודערס חתונה? און װאָס זאָגט הערש־בער דער חזן אױף מײַן שטים? בײַ מיר דאַרף זײַן, זאָגט ער, אַ גוטע שטים. אַ שטים, זאָגט ער, גײט בירושה. די מאַמע עקט זיך! מיטאַמאָל טוט זיך דער דאָקטער אַ דרײ־אױס מיטן בענקל צום קראַנקן טאַטן, נעמט אים אָן בײַ דער טרוקענער הײסער האַנט:

― נו, חזן, װיִאַזױ דאַװנט מען עפּעס בײַ אונדז הײַנטיקן שבֿועות?

― אַ דאַנק גאָט! ― ענטפֿערט אים דער טאַטע מיט אַ שמײכל פֿון אַ מת.

― דהײַנו? װינציקער געהוסט? גוט געשלאָפֿן? ― פֿרעגט אים דער דאָקטער און בײגט זיך אײַן צו אים גאַנץ נאָענט.

― נײן! ― ענטפֿערט אים דער טאַטע, קױם װאָס ער כאַפּט דעם אָטעם. ― אַדרבא… הוסטן הוסט מען… און שלאָפֿן שלאָפֿט מען דװקא ניט… נאָר דאַנקען גאָט… ס'איז שבֿועות… אַזאַ טאָג… מקבל געװען די תּורה… הײַנט אַ גאַסט… אַ גאַסט אױף שבֿועות…

אַלעמענס אױגן קוקן אױפֿן „גאַסט“, און דער „גאַסט“ קוקט אַראָפּ אױף דער ערד, און דער קאָפּ איז אים אין דרױסן, ערגעץ בײַ די קלעצער. בײַ די שטעכלקעס, װאָס שטעכן, בײַ די קריגעלעך, װאָס קנאַקן, בײַם שכנס קעלבל דעם בר־דעת, װאָס איז שױן געװאָרן אַ „סקאַטינע“, בײַם טײַכל, װאָס רױשט דאָרט באַרג־אַראָפּ, אָדער גאָר אין דער הױכער, ברײטער, טיפֿער, בלױער יאַרמלקע, װאָס מע רופֿט דאָס הימל…

― ח ―

דאָס ביסל „מילכיקס“, װאָס אונדזער שכנה, פּעסיע די גראָבע, האָט אונדז „אױסגעליִען“, איז אונדז, נישקשה, צו נוץ געקומען. איך און מײַן ברודער אליהו האָבן דאָס געמאַכט אַ מילכיקע סעודה, געטונקען בײדע פֿון אײן שאָל פֿרישע חלה אין דער קאַלטער סמעטענע, און ס'איז טאַקע געװען גאָרניט שלעכט.

„אײן חסרון, װאָס אַזױ װינציק“. ― האָט באַמערקט מײַן ברודער אליהו, װאָס איז דעם טאָג געװען זײער האָפֿערדיק, אַזױ האָפֿערדיק, אַז ער האָט מיר צוליב געטאָן, איך זאָל ניט גײן אַזױ גיך צוריק צו הערש־בער דעם חזן און איך זאָל זיך נאָך אַביסל שפּילן אין דער הײם.

― דו ביסט דאָך בײַ אונדז אַן אורח אױף שבֿועות, ― האָט ער מיר געזאָגט און דערלױבט צו שפּילן זיך אין דרױסן אױף די קלעצער, נאָר מיט אַ תּנאַי, איך זאָל ניט קלעטערן צופֿיל און חלילה ניט צערײַסן די אײנציקע פּאָר הײזלעך.

כאַ־כאַ־כאַ! נישט צערײַסן די אײנציקע פּאָר הײזלעך? נישטאָ װער ס'זאָל לאַכן, װי איך בין אַ ייִד! איר זאָלט זען אַ פּאָר הײזלעך ―. נו־נו! לאָמיר בעסער ניט רײדן פֿון קײן הױזן!… לאָמיר בעסער רײדן פֿון יאָסיע דעם נגידס קלעצער. אײַ, קלעצער, קלעצער! יאָסיע דער נגיד מײנט, אַז די קלעצער זײַנען זײַנע קלעצער. אַ נעכטיקער טאָג! די קלעצער זײַנען מײַנע קלעצער! איך האָב מיר געמאַכט פֿון זײ אַ פּאַלאַץ מיט אַ װײַנגאָרטן. איך בין דער פּרינץ. דער פּרינץ שפּאַצירט אַרום פֿראַנק און פֿרײַ בײַ זיך אין װײַנגאָרטן, רײַסט־אָפּ אַ קריגעלע ― אַ קנאַק אָן שטערן, נאָך אַ קריגעלע ― אַ קנאַק אָן שטערן … אַלע זײַנען מיר מקנא. אַפֿילו יאָסיע דעם נגידס ייִנגל, הענעך מיטן אײגל, פֿאַרגינסט מיר ניט מײַן גוטס. ער גײט פֿאַרבײַ אין זײַנע נײַע ליוסטרירענע מלבושימלעך און װײַזט מיר אױף מײַנע הױזן און לאַכט און קרימט דאָס אײגל און זאָגט צו מיר:

― זע נאָר, זאָלסט עפּעס ניט פֿאַרלירן…

― גײ בעסער אַװעק מיט גוטן, ― זאָג איך אים ― אַניט, רוף איך אַרױס מײַן ברודער אליהו!…

פֿאַר מײַן ברודער אליהו האָבן אַלע ייִנגלעך דרך־ארץ, און הענעך מיטן אײגל טראָגט זיך אָפּ, און איך בלײַב װידער אַלײן, װידער דער זעלבער פּרינץ בײַ זיך אין װײַנגאָרטן… אַן עבֿירה נאָר, װאָס „מעני“ איז דאָ ניטאָ! אונדזער שכנס קעלבל איז שױן מער קײן קעלבל. ס'איז שױן אַ „סקאַטינע“ )אַזױ זאָגט אונדזער שכנה פּעסיע(. װאָס הײסט דאָס אַ סקאַטינע? און צוליב װאָס האָט מען דאָס פֿאַרקױפֿט צום קצבֿ? שױן זשע אױף אַװעקצוקױלען? צוליב דעם איז דאָס געבױרן געװאָרן, מע זאָל דאָס נאָכדעם קױלען?… צו װאָס װערט געבױרן אַ קעלבל און צו װאָס װערט געבױרן אַ מענטש?…

פּלוצעם דערהער איך פֿון שטוב אַרױס אַ מאָדנע אױסגעשרײ מיט אַ געװײן… איך דערקען דער מאַמעס קול… איך הײב אױף די אױגן ― אַן אײַנגעלױף בײַ אונדז אין שטוב… ייִדן און װײַבער… דער אַרױס, דער אַרײַן… איך ליג אױף אַ קלאָץ מיטן בױך אַראָפּ. מיר איז גוט!… שאַט־שאַט! אָט גײט יאָסיע דער נגיד! יאָסיע דער נגיד איז גבאי אין הער קצבֿישער קלױז, דאָרט װוּ מײַן טאַטע איז חזן שױן דרײַ און צװאַנציק יאָר. יאָסיע איז אַלײן געװען אַמאָל אַ קצבֿ. הײַנט האַנדלט ער מיט אָקסן און מיט פֿעל און איז אַ נגיד, אַ גרױסער נגיד! יאָסיע מאַכט מיט די הענט, בײזערט זיך אױף דער מאַמע און טענהט:

― סטײַטץ, סטײַטץ! װאָס האָט מען מיר ניט געזאָגט, אַז פּײסי דער חזן איז אַזױ סלאַף? )ער קאָן ניט אױסרײדן קײן שין(. װאָס האָט

איר געסװיגן?

― װאָס זאָל איך שרײַען? ― פֿאַרענטפֿערט זיך פֿאַר אים די מאַמע און גיסט מיט טרערן. ― די גאַנצע שטאָט האָט געזען, װי איך מוטשע מיך, געװאָלט אים ראַטעװען… און ער אַלײן האָט אױך געבעטן זיך, מע זאָל אים ראַטעװען…

און די מאַמע קאָן נישט רײדן װײַטער, פֿאַרברעכט מיט די הענט, פֿאַרװאַרפֿט מיטן קאָפּ. מײַן ברודער אליהו כאַפּט זי אונטער:

― מאַמע! װאָס דאַרפֿסטו זיך פֿאַרענטפֿערן? מאַמע! פֿאַרגעס ניט, מאַמע, ס'איז יום־טובֿ, ס'איז שבֿועות, מע טאָר ניט װײנען, מאַמע!…

און יאָסיע דער נגיד הערט ניט אױף צו פֿײַערן אױף מײַן מאַמע:

― װאָס דערצײלט איר מיר ― די גאַנצע סטאָט! װער איז די סטאָט? זאָגן זאָלט איר מיר! למען־הסם, צו מיר! אַלצדינג אױף מײַן חסבון! חבֿרה־קדיסא, סאַמאָסים, תּכריכים ― אַלץ אױף מיר, אַלצדינג אױף מײַן חסבון!… און טאָמער דאַרף מען עפּעס טאָן פֿאַר די יתומים, זאָלט איר גײן צו מיר, איר זאָלט זיך גאָר ניט סעמען!

יאָסיע דעם נגידס װערטער באַרויִקן אָבער װינציק־װאָס מײַן מאַמע. זי האַלט אין אײן יאָמערן און אין אײן חלשן בײַ מײַן ברודער אליהו אױף די הענט. און מײַן ברודער אליהו, װאָס האַלט אַלײן אין װײנען, הערט נישט אױף צו דערמאַנען איר, אַז „הײַנט איז יום־טובֿ, מאַמע, הײַנט איז שבֿועות, מאַמע! מאַמע, מע טאָר ניט װײנען, מאַמע!“…

און מיטאַמאָל װערט מיר אַלץ קלאָר. און עס טוט מיר אַ קלעם דאָס האַרץ, אַ צי בײַ דער נשמה, און עס גלוסט זיך מיר װײנען, און איך װײס ניט אױף װעמען… און רחמנות האָב איך אױף דער מאַמע, און איך קאָן ניט זען װי זי װײנט, און װי זי חלשט, און װי זי צאַפּלט בײַ מײַן ברודער אױף די הענט. און איך פֿאַרלאָז מײַן פּאַלאַץ, מיט מײַן װײַנגאָרטן, און איך גײ־צו צו איר פֿון הינטן, און איך זאָג איר מיטן זעלבן לשון, װאָס מײַן ברודער אליהו, און טרערן קאַפּען פֿון מײַנע אױגן:

― מאַמע! הײַנט איז יום־טובֿ, מאַמע, הײַנט איז שבֿועות, מאַמע! מאַמע, מע טאָר ניט װײנען, מאַמע!…

II

מיר איז גוט ― איך בין אַ יתום!

― א ―

פֿון זינט איך בין צו מײַן שׂכל געקומען, געדענק איך ניט, איך זאָל זײַן אַזאַ מיוחס, װי אַצינד. װאָס איז מיט מיר דער ייִחוס? ― מײַן טאַטע, פּײסי דער חזן, װײסט איר דאָך, איז געשטאָרבן דעם ערשטן טאָג שבֿועות, און איך בין געבליבן אַ יתום.

פֿון דעם ערשטן טאָג נאָך שבֿועות האָבן מיר אָנגעהױבן זאָגן קדיש ― איך און מײַן ברודער אליהו. ער טאַקע האָט מיך אױסגעלערנט זאָגן קדיש.

מײַן ברודער אליהו איז אַ געטרײַער ברודער, אָבער נישט קײן גוטער רבי. ער איז אַ כּעסן, ער שלאָגט זיך! ער האָט אױפֿגעעפֿנט אַ סידור און האָט זיך אַװעקגעזעצט מיט מיר און האָט אָנגעהױבן מיט מיר שטודירן:

― יתגדל ויתקדש שמיה רבה… ער װיל, אַז איך זאָל שױן קאָנען אױסנװײניק. ער חזרט־איבער מיט מיר נאָכאַמאָל און נאָכאַמאָל, פֿון אָנהײב ביזן סוף, און הײסט מיר, אַז איצט זאָל איך שױן זאָגן אַלײן. איך זאָג אַלײן, אָבער עס גײט ניט.

ביז „ויצמח פּורקניה“ איז נאָך װי עס איז, און קומט צו „ויצמח פּורקניה“, פֿאַרטשעפּע איך מיך. דערלאַנגט ער מיר מיטן עלנבױגן און זאָגט מיר, אַז דער קאָפּ איז מיר, אַ פּנים, ערגעץ אין דרױסן )גלײַך װי געטראָפֿן(, אָדער ערגעץ בײַם קעלבל )גלײַך װי ער איז געװען דערבײַ(… ער פֿױלט זיך ניט און חזרט אײַן מיט מיר נאָכאַמאָל. איך האָב מיך קױם דערשלאָגן ביז „לעילא ולעילא מן כּל ברכתא ושירתא תּושבחתא“