ייִדישע ראָמאַנען: סענדער בלאַנק און זײַן געזינדל

שלום עליכם (אַלע װערק)

סענדער בלאַנק
און זײַן געזינדל

אַ ראָמאַן אָן אַ „ראָמאַן“

דאָס ערשטע קאַפּיטל

דער פֿאָרהאַנג הײבט זיך אױף ― און די קאָמעדיע הײבט זיך אָן.

צו אַ גרױסן צװײגאָרנדיקן מױער אױף דער שענסטער גאַס פֿון דער שטאָט N, (אַזױ הײבן אָן אַלע ראָמאַניסטן, אַזױ הײב איך אױך אָן) פֿאָרן צו און פֿאָרן אָפּ אַ גאַנץ פֿרימאָרגן פֿאַעטאָנען מיט דראָזשקעס מיט פֿאַרשײדענע פּאַרשױנען; די פּאַרשױנען שפּרינגען אַראָפּ און באַצאָלן דעם קוטשער מיט דער ברײטער האַנט, נישט געדונגען זיך.

חוץ װאָס עס פֿאָרן אַהער אַ גאַנצן טאָג מענטשן, איז שױן דאָ געװען צװײ מאָל דער דאָקטער קלוגער, און נאָך יעדן מאָל, װאָס ער איז אַרױסגעגאַנגען פֿון דאַנען, האָבן אים באַגלײט יונגע לײַט מיט װײַבער און האָבן מיט אים אַ היפּשע װײַלע פֿאַרבראַכט אױף דעם טראָטואַר, און אײנע פֿון די װײַבער, די ייִנגערע, האָט אַלע רגע צוגעטראָגן אַ קלאָר װײַס טיכעלע צו די אױגן און האָט חוץ דעם געשנײַצט די נאָז מיט אַזאַ כּוח, גלײַך װי זי װאָלט געװאָלט אױסשנײַצן אינגאַנצן אירע צרות דורך דער נאָז. דער דאָקטער קלוגער האָט זי באַרויִקט מיט אַלע מעגלעכקײטן; ער האָט אױסגעשאָטן פֿאַר דער אומגליקלעכער פֿרױ אַ סך מיט שײנע װערטער, װאָס איך מײן, אַז קײנער האָט פֿון זײ װינציק װאָס פֿאַרשטאַנען מחמת דער דאָקטער קלוגער האָט ליב איבערצושיטן זײַן שפּראַך מיט זײער פֿיל הױכע װערטער, אָדער גאָר װערטער פֿון דער מעדיצין.

― באַרויִקט זיך, מאַדאַם זעמעל, קומט צו זיך; באַטראַכט זיך, אַז איר זײַט אַ מוטער פֿון קינדער, אַ יונגע מוטער, ― װאָס טוט איר דאָס? זײַט רויִק: אײַער פֿאָטער װעט, אם ירצה השם, זײַן געזונט. אמת, ער דאַרף איבערטראָגן זײער אַ שװערן קריזיס, נאָר די נאַטור פֿונעם מענטשן איז שטאַרקער פֿון אײַזן. איר האָט געװיס געהערט דאָס װאָרט: „אַ מענטש איז שװאַכער פֿון אַ שטרױ און שטאַרקער פֿון אַ שטײן“. אַ װױל װאָרט, כ'לעבן, אַ קלוג װאָרט! מיר דאַרפֿן זײַן צוגעגרײט צו אַלעם, װי אַ גרױסער חכם האָט געזאָגט: „סי װיזע פּאַצום פּאַרראַ בעלאַםsī vīs pācem, parā bellum“. אױף אונדזער לשון הײסט דאָס: װילסט דו שלום, טאָ גרײט זיך צו אַ מלחמה… פֿאַרשטײט איר, מײַנע ליבע דאַמען? אַדיוadieu: זײַט געזונט! אין צװײ שעה אַרום בין איך װידער דאָ…

― אױ, שװיגער! איר פֿאַרשטײט װאָס דער דאָקטער זאָגט? ער זאָגט, מ'דאַרף זײַן גרײט, מ'דאַרף זיך ריכטן, איר פֿאַרשטײט, שװיגער?

― אױ, איך װײס נישט! איך װײס נאָר, אַז איך בין אומגליקלעך, עלנט און אומגליקלעך! װײ איז צו מיר און צו מײַנע יונגע יאָר!…

פֿון דעם טיפֿן האַרצן איז דער מחבר זיך מודה־ומתװדה, אַז דער טױט פֿונעם נגיד מאַכט אױף אים אַ סך אַ גרעסערן אײַנדרוק װי למשל, פֿון דעם קבצן; ער האָט זיך נאָך ביז אַהער נישט אָפּגעגעבן קײן דין־וחשבון, פֿאַר װאָס דאָס איז אַזױ; דער קבצן איז דען נישט אַזאַ מענטש, װי דער נגיד? פֿאַר װאָס זשע הערן מיר אױס גאַנץ קאַלט, װען דער שמשׂ קלאַפּט מיט דער פּושקע: „צדקה תּציל ממװת!“, אַז יאָסל דער שנײַדער, אָדער הערשל דער שוסטער איז געשטאָרבן? און אַז מ'זאָגט אונדז: „איר װײסט? רב יאָסעלע איז דאָך געשטאָרבן!“ אָדער „רב הערשעלע איז געשטאָרבן! ,, ― טוט עס אונדז אַ כאַפּ און אַ טראָג אין דער לופֿטן, און מיר װערן פֿאַרצאַפּלט: „האַ? װאָס? רב יאָסעלע? װיפֿל איז געבליבן געלט? װיפֿל קינדער? ער האָט מסתּמא געלאָזט אַ צואה? אַזאַ גוטס! אַזאַ גוטס! אַ רחמנות, כ'לעבן, אױפֿן װײַבל!“ װעט אונדז דען קומען אױפֿן זינען אַפֿילו צו באַדױערן די לאַגע פֿון יאָסל דעם שנײַדערס, אָדער הערשל דעם שוסטערס אַלמנה? װער װעט זיך דאָס פּלוצעם אַנידערזעצן מאַכן אַ רעכענונג, װיפֿל קינדער זײ האָבן געלאָזט? װוּ װעלן זײ זיך פּריטוליען מיט די װיסטע אַלמנות, זײערע מוטערס, און װאָס װעט זײַן פֿון זײ דער תּכלית?

מען קאָן אָבער פֿון דעם אמת נישט אַװעקגײן אַפֿילו אױף קײן טריט, און מיטן גאַנצן װילן באַגערן מיר צו װיסן, װאָס טוט זיך דאָ אין דעם דאָזיקן הױז? װער איז דאָ אַזױ מסוכּן קראַנק? מיר װײסן, אַז דאָ װױנט סענדער בלאַנק, כּמעט דער גרעסטער גבֿיר פֿון דער דאָזיקער שטאָט! קאָן עס דען געמאָלט זײַן, אַז סענדער אַלײן זאָל זײַן שלאַף און אַזױ מסוכּן שלאַף? מיר קאָנען דאָס שױן מער אױף זיך נישט טראָגן און בעטן אונדזערע נײַגעריקע לײענער מטריח זײַן זיך מיט אונדז צוזאַמען צו סענדער בלאַנק אין שטוב אַרײַן אים מבֿקר חולה צו זײַן. נאָר לעת־עתּה װעלן מיר אױף אַ װײַלע אָפּשטעלן זיך דאָ פֿון הינטן און צוהערן די שײנע רײד, װאָס פֿרױקע דער משרת האַלט פֿאַר דעם גאַנצן קאָמיטעט דינסטן, משרתים און פּריקאַשטשיקעס; און הגם עס איז זײער נישט שײן איבערהױפּט אונטערצוהערן זיך, ובפֿרט נאָך אין קיך, װאָס דינסטן רײדן צװישן זיך, נאָר װאָס זאָל נעבעך טאָן, זאָגט אַלײן, אַן אָרעמער פּאַנאָראַמשטשיק, װאָס װיל צופֿרידן שטעלן אַלע זײַנע ליבע געסט? װאָס זאָל נעבעך טאָן אַ מחבר אַ ראָמאַניסט, װאָס װיל, אַז אַלע קלאַסן לײענער זאָלן זײַן צופֿרידן? לאָז אײַך צו קײן חרפּה נישט זײַן, אײדלסטע דאַמען! צװישן אײַך געפֿינען זיך אַ סך באַלעבאָסטעס אַזעלכע, װאָס שטײען נישט אײן מאָל מיטן אױער הינטער דער טיר צו כאַפּן עפּעס אַ װאָרט פֿון די דינסטן אין קיך; פֿון דעם רעדט מען שױן נישט, אַז אַ שװיגער איז מחויבֿ זיך אונטערהערן, װאָס רעדט עפּעס דאָס אײדעמל מיט דער טאָכטער אױף איר, אױף דער שװיגער? און די שנור פֿון איר זײַט מוז דאָך אַװדאי װיסן, װאָס שושקעט זיך עפּעס דער שװער מיט דער שװיגער דאָרט, און װאָס װינקט עפּעס דער שװאָגער מיט דער שװעגערין? אױערן, מײַנע ליבע פֿרײַנט, אױערן האָט אונדז גאָט געשענקט במתּנה, אַז מיר זאָלן דורך זײ הערן, װאָס מ'רעדט!…

― איך װײס נישט, ― זאָגט פֿרױקע, װישנדיק די גלעזער און קײַענדיק קאָרענעם לעקעך – איך װײס נישט, װאָס פֿאַר אַ רוח האָט זיך אַרײַנגעכאַפּט צו אונדזער „אַלטן“ אין בױך אַרײַן! אַלײן ליגט ער, װי אַ קלאָץ, אױסגעצױגן, מיט אָנגעבלאָזענע באַקן, מיט אַ רױטן פּיסק, מיט אַ קאַרק, אױף מיר געזאָגט געװאָרן, און שרײַט, װי אַ משוגן קעלבל: „אױ, מײַן סוף! אױ, מײַן עק!“ נישט מיט אַזאַ פּנים לײגט מען אין דער ערד אַרײַן, נײן! און דער דאָקטער גיסט אין אים רעצעפּטן, מיט פֿלעשלעך, מיט דער רוח װײס װאָס! מ'זאָל בײַ מיר פֿרעגן, װאָלט איך אים געהײסן אױסטרינקען אַ גלאָז ריצנאײל, אַ טאָפּ סאָראָװעץ מיט אַ דרײַ קריגלעך זױערמילך, װאָלט עס אים באַלד געעפֿנט די אױגן! נישט אַזאַ בױך נעמט מען מיט פֿלעשלעך!

די באַלעבאָסטע װײנט דאָך און זאָגט, אַז ער שטאַרבט שױן אַװעק? ― האָט זיך אָנגערופֿן זעלדע די קעכין און האָט אַרײַנגעקוקט אין אױװן אַרײַן.

― זי זאָגט? שפּײַט איר אָן אַ פֿולן פּנים! ― האָט פֿרױקע מיט היץ געענטפֿערט און אַרױסגעשלעפּט פֿון קעשענע נאָך אַ שטיק לעקעך. ― זי װײס דאָך יאָ מער פֿון אַ טױטן! דאָס האָבן איר די קינדער אײַנגערעדט; דאָס װאַקסט פֿון רעװעקען!

― װאָס האָסט דו צו מײַן מאַדאַם, פֿרױקע? ― האָט זיך אײַנגעשטעלט פֿאַר איר באַלעבאָסטע אַ יונג מײדל פֿון אַ יאָר צװאַנציק מיט דעם נאָמען מלכּה־סאָסל.

דײַן מאַדאַם? ― איז אױף איר פֿרױקע אָנגעפֿאַלן. ― דײַן מאַדאַם װאָלט שױן לאַנג געװאָלט, אַז דער „אַלטער“ זאָל אױסציִען די פֿיסלעך; פֿאַר װאָס ― דאָס איז שױן „אונדזער“ עסק און נישט פֿאַר דײַן קאָפּ צו פֿאַרשטײן אַזעלכע זאַכן! דײַן רעװעקע קאָן נאָר שפּילן אין קאָרטן מיט פֿרעמדע יונגע לײַט און אָסיפּן אַרױסשטעלן דרײַ פֿײַגן, און אַמאָל שטילערהײט, אַז קײנער זעט נישט, אָפּשטעקן אים טאַקע אַ פֿינצטערן פּאַטש אױך. פֿון װאַנען איך װײס ― דאָס איז שױן „אונדזער“ עסק! זי האָט אַזױ ליב דעם טאַטן, װי אױגן װײטיק; זי קאָן נאָר אָפּנאַרן אים גוט! און איצט, אַז ער איז עפּעס נישט געזונט, האָט זי זיך עס אַביסל צעפּעסטעט ― נו! גראָד איז זי איצטער געװאָרן אַ גוטע שװעסטער מיט דער שװעגערין; זי שושקעט זיך מיט איר און סודעט זיך אַ גאַנצן טאָג, און נאָכדעם שיקט זי מיך, איך זאָל שטײן אונטערהערן זיך, װאָס רעדט דאָרטן סאָני מיט דער שװיגער. אַ גוטע סחורה דײַן רעװעקע, קײן מעשׂה נישט! „מיר“ קענען זײ; „מיר“ זײַנען דאָ אױך נישט קײן נעכטיקע, פֿאַרשטײסט דו מיך…

― מײַן מאַדאַם סאָני רעדט זי, װי דעם פֿאַראַיאָריקן שנײ! ― האָט זיך אָנגערופֿן זלאַטקע די שװאַרצע, סאָניס דינסטמײדל. ― בײַ אונדז אין דער הײם…

― דײַן מאַדאַם ― האָט איר פֿרױקע איבערגעשלאָגן ― איז אױך געקומען אַהער טאַנצן אױף דער חתונה און אָפּלעקן אַ בײנדל; נאָר האָט צײַט אַ ביסעלע ― פֿיו!!! (דאָ האָט פֿרױקע אױסגעצױגן אַ לאַנגן סװישטש). דײַן מאַדאַם האָט אױך נישט פֿײַנט קײן פּליאָטקעס פֿירן און אָנרײדן אױף איר אײגענער שװעסטער כּל־הצרות אױף איר קאָפּ! אומזיסט האָט זי מיך געמוטשעט דרײַ טעג מיט דרײַ נעכט כּסדר, איך זאָל איר דערצײלן װאָס טוט מאַרקוס? װוּהין גײט ער דאָס אַלע טאָג? צו װעמען שרײַבט ער דאָס קװיטעלעך, און װאָס לױף איך אַלע טאָג אױף דער פּאָסט נאָך בריװלעך? אָ! דײַן סאָני איז דאָך גאָר אַן אַנטיק! דערפֿאַר אָבער האַלט זי דער מאַן שטאַרק אין די הענט! נאָר אײן אָסיפּ איז אַ בראַװער מאַן. ער װאָלט יאָ געװען אפֿשר אַ שטיקל לײַט, װען ער זאָל נישט זײַן אַזאַ שקרן, אַזאַ לאָך, אַז ער זאָל נישט האָבן אין זיך קײן װאָר װאָרט און זאָל…

פֿרױקע האָט געהאַלטן אָפֿן דאָס מױל און װאָלט נאָך אפֿשר גאַנץ לאַנג גערעקאָמענדירט פֿאַר אונדז זײַנע פּרינציפּאַלן; נאָר אַ שטאַרקער קלונג פֿונעם גלעקל האָט אים איבערגעשלאָגן אין מיטן די רײד. ער האָט אַ װאָרף געטאָן דאָס האַנטעך מלכּהן אין פּנים אַרײַן און האָט זיך געשװינד געלאָזט לױפֿן צו די טרעפּ אַרױף, אױף דעם אױבערשטן עטאַזש; אָבער װי פֿאַרװוּנדערט און דערשטױנט איז ער געװאָרן, אַז ער האָט אַלײן מיט זײַנע אױגן דערזען, װי צװײ הױכגעשעצטע און געערטע דאַמען שטײען הינטער דער קיך־טיר! און אַז די דאַמען האָבן אים דערזען, האָבן זײ זיך גלײַך מיט אים געלאָזט לױפֿן אױף די טרעפּ! אונדזער אָרעמע פֿעדער איז נישט אימשטאַנד אַרױסצולאָזן די דאָזיקע װערטער, נאָר דער אמת פֿאָדערט פֿון אונדז אױפֿדעקן פֿאַר אונדזערע ליבע פֿרײַנט, אַז… גװאַלד! די דאָזיקע צװײ דאַמען זײַנען געװען נישט קײנער, נאָר די הױכגעשעצטע מאַדאַם רעװעקאַ זעמעל און די געערטסטע מאַדאַם סאָני בלאַנק, װעלכע האָבן מיט אונדז קײן װאָרט נישט דורכגעלאָזט פֿון דעם, װאָס פֿרױקע דער משרת האָט גערעדט.

אונדזערע פֿיל־געשעצטע דאַמען, רעװעקאַ און סאָני, לױפֿנדיק אַרױף אױף די טרעפּ, האָבן זיך פּלוצעם בײדע אין אײן אױגנבליק אַ כאַפּ געטאָן צוריק אַראָפּ, און מיט דעם דאָזיקן מאַנעװער האָבן זײ געװאָלט אָפּנאַרן פֿרױקען, בכדי ער זאָל מײנען, אַז זײ קומען ערשט אָן און לױפֿן גאָר אַראָפּ, נישט אַרױף. צי דער מאַנעװער איז זײ געראָטן, צי נײן, ― דאָס קאָנען מיר בשום־אופֿן נישט װיסן, װאָרעם פֿרױקע האָט נאָר אַ קוק געטאָן אױף זײ מיט אױסגעגלאָצטע אױגן, האָט געטאָן אַ שמײכעלע, אַ װאָרף מיט דער גריװע (נײטיק צו באַמערקן, אַז בײַ סענדער בלאַנק זײַנען אַלע געגאַנגען אָן היטלען, חוץ סענדערן אַלײן, װאָס האָט געטראָגן אַ יאַרמעלקע) און געשװינד אַרױפֿגעלאָפֿן אױף די אױבערשטע טרעפּ.

אונדזערע געערטע דאַמען זײַנען תּחילת געבליבן שטײן און געקוקט אײנע אױף דער אַנדערער מיט גרױס חרפּה־ובזיון, און גאָט װײס מיט װאָס דאָס אַלץ װאָלט זיך געקאָנט ענדיקן, מיט װאָס װאָלט פֿרױקע אָפּגעשפּילט פֿאַר זײַן שאַרפֿע צונג, און װי אַזױ װאָלטן די דאָזיקע צװײ דאַמען געקאָנט זיך קוקן גלײַך אין פּנים אַרײַן, װען צװישן זײ װאָלט זיך נישט פֿאַרבונדן, טאַקע דאָ אױף די טרעפּ, אַזאַ מין שמועס:

― נו, װאָס זאָגט איר עפּעס, רעװעקאַ, אױף אײַער טאַטנס משרתים? דעם גרעסטן בזיון קאָן מען דורך זײ האָבן! אַ מערכה באַלײדיקט צו װערן דורך אַזעלכע הינט? עס איז מיר אַ חידוש, כ'לעבן, אַז איר, רעװעקאַ, זאָלט דערלאָזן האַלטן אַזאַ הונט אין שטוב? מיר דאַכט זיך, אַז אײַערס אײן װאָרט װאָלט בײַם שװער…

― זאָגט דאָס נישט, סאָני! דער פּאַפּאַשאַ איז נישט שולדיק; דאָס איז „איר“ פֿליגל־אַדיוטאַנט, און דאָס בן־יחידל „אירס“ הענגט זיך פּשוט אױף זײַן האַלדז. דער פּאַפּאַשאַ זאָל װיסן אַ צענט־חלק, אַ הונדערט־חלק פֿון אָט די זאַכן… אָ, סאָני! נישט אומזיסט קרענקט ער פֿון „איר“! „זי“ איז זײַן מלאך־המװת! „זי“ דערגײט אים דעם עק!…

― און פֿונדעסטװעגן באַרימט „זי“ זיך, אַז „איר“ מאַרקוסל װעט זײַן אַ האַלבער יורש… אײַער טאַטנס גוטס װעט אַרײַנפֿאַלן אין אַ מקום־קדוש…

װאָס מײנט איר דאַמיט? איר האָט תּמיד ליב, סאָני, יענעם באַלײדיקן אומזיסט און אומנישט מיט שטעכװערטלעך און אױפֿן װוּנק…

― שטעכװערטלעך, רעװעקאַ? איך װײס נישט, װער האָט ליב יענעם צו שטעכן אַזױ װי איר, רעװעקאַ?

― סאָני! איר זײַנט ערשט נעכטן געקומען אַהער, הײבט איר זיך שױן אָן צו קריגן! איר מײנט, עס איז אַמאָליקע יאָרן, װען איר זײַנט געזעסן בײַ אונדז אױף קעסט?

בײַ אײַך אױף קעסט, רעװעקאַ?…

װער װײס מיט װאָס דאָס װאָלט זיך געענדיקט, װען אין דער מינוט זאָל נישט געװען דורכלױפֿן דער יונגער הער בלאַנק, מאַרקוס בלאַנק, מיט װעלכן מיר װעלן זיך אינגיכן באַקענען, און װען מאַרקוס זאָל נישט געװען מיט אַ שמײכעלע אַ קוק טאָן אױף די דאָזיקע צװײ דאַמען, װאָס האָבן געפֿונען, אַז דאָס דאָזיקע שמײכעלע איז פֿאַר זײ די גרעסטע באַלײדיקונג.

― װאָס זאָגט איר עפּעס, סאָני, אױף „אים“?

― אױף אײַער ברודער, רעװעקאַ? װאָס זאָל איך זאָגן? אַ װױלער יונגערמאַן, אַ גאַנץ פֿײַנער יונגערמאַן; אַן עבֿירה װאָס ער איז ביז אַהער נישט אַנטלאָפֿן, נישט באַנומען דעם שװער און נישט אַנטלאָפֿן שאַרלאַטאַנעװען…

― אַנטלאָפֿן?

― װײסט איר װאָס? נאַט אײַך אָט דאָס בריװל, לײענט ― װעט איר אױך װיסן.

און אײנע האָט איבערגעגעבן דער אַנדערער אַ בריװ, װאָס מיר דערלױבן זיך איבערצוגעבן אונדזערע לײענער װאָרט אין װאָרט, װי אַ דאָקומענט, װאָס איז נײטיק צו דעם דאָזיקן ראָמאַן.

„מײַן טײַערער אַריה־לײב! מײַן ערלעכער לערער! מײַן גוטער חבֿר! מײַן ליבסטער פֿרײַנט! װאָס װעט זײַן פֿון דעם דער תּכלית? איך קאָן דאָס שױן מער נישט איבערטראָגן! װאָס װײַטער װערט אַלץ ערגער און ערגער. װאָס טוט מען? װאָס טוט מען? מע מוטשעט זיך, מע האַלט מיך אױף אַן אײַזערנער קײט, מע באַלײדיקט מיך אױף יעדן טריט! מע רעדט מיר שידוכים, מע װיל מיך חתונה מאַכן. איר פֿאַרשטײט, אַריה־לײב? חתונה מאַכן מיט גװאַלד! מע װיל מיר אָנהענגען אַ װײַב, אַ װײַב צו נײַנצן יאָר! איר פֿאַרשטײט? מע װיל מיך פֿאַרקױפֿן, װי מען פֿאַרקױפֿט אַ זאַך, אַ חפֿץ, פּונקט אַזױ װי עס װערט באַשריבן אין אַ ראָמאַן! און װען? דעמאָלט, װען איך בין דערפֿון אַזױ װײַט, נאָך װײַטער װי איר, אַריה־לײב, זײַט פֿון מיר! אָ, גוטער, ליבער, טײַערער אַריה־לײב! גיט מיר אַן עצה: איך בין גרײט אױף אַלץ! איך פֿיל, אַז אין דער דאָזיקער מינוט איז בײַ מיר אױסגעװאַקסן פֿליגל ― און איך װאָלט זיך געלאָזט פֿליִען, לױפֿן אין דער װעלט אַרײַן, װוּהין די אױגן װעלן מיך טראָגן! אַבי אַנטלױפֿן, אַנטלױפֿן װײַט פֿון דאַנען, װײַט פֿון די דאָזיקע װילדע חיות, מערדער, דעספּאָטן, טיראַנען, װאָס האָבן קײן שום געפֿיל פֿון קײן מענטשן װאָס האָבן קײן שום באַגריף פֿון דער השׂכּלה, װאָס האָבן נישט געהערט פֿון קײן ציװיליזאַציע, װאָס זײַנען איבערגעגעבן מיט זײער גאַנץ חיות צו דעם געלט און צו די אַלע נאַרישע, בלינדע, אוממענטשלעכע געפֿילן. אָ! קײנער, קײנער פֿאַרשטײט מיך נישט, נאָר איר, אַריה־לײב! נאָר אײן מענטש אױף דער װעלט!… װי אַזױ רײַסט מען זיך אַרױס פֿון דאַנען? קײן לערער װילן זײ מיר נישט האַלטן; קײן ביכער װילן זײ מיר נישט קױפֿן ― און איך בין עלנט, עלנט, װי אַ שטײן, װי אַ פֿאַרבלאָנדזשעטער אין דער װיסטעניש, װי אין געפֿענקעניש. איך האָב אַפֿילו נישט פֿאַר װעמען אױסגיסן מײַן ביטער האַרץ, אַ חוץ אײַך, מײַן ערלעכער אַריה־לײב, איז דאָס ― מיט גרױס מי, װײַל איך האָב מורא פֿיל צו שרײַבן, זײ זאָלן מיך נישט באַמערקן, ― און איר װײסט דאָך, װי עס איז שװער אױסצוהאַלטן מײַן פֿאָטערס אָפּעקע. דאַרום קאָן איך אײַך אָפֿט נישט שרײַבן און די בריװ אָפּטראָגן אױף דער פּאָסט אַלײן קאָן איך נישט, מען זאָל מיך נישט באַמערקן. איר װײסט דאָך, װי אַזױ דאָ האָט מען ליב צו קוקן מיט זיבן אױגן, דאַרום מוז איך שיקן דעם בריװ דורך אונדזער פֿרױקען, פֿון װעלכן איך האָב גענוג צרות מיט יסורים ביז איך רײד אים צו און ביז איך באַצאָל אים גוט ― איר געדענקט דאָך װאָס פֿאַר אַ פּאַרך און אַ גנבֿ ער איז… װי גאָט איז אײַך ליב, אַריה־לײב, ענטפֿערט מיר װאָס גיכער אױף דעם דאָזיקן בריװ מיט אַן עצה פֿון אַן אמתן גוטן ברודער: װאָס זאָל איך טאָן? אַצינד װעל איך אײַך פֿאָלגן אַלץ, װאָס איר װעט מיר שאַפֿן ― אַפֿילו אין פֿײַער אַרײַן! אײַערע בריװ שיקט װידער אױף דעם זעלבן אַדרעס, װאָס פֿריִער, און פֿאַרגעסט נישט צו שרײַבן "Для передатши Фроике Крокмануאיבערצוגעבן פֿרױקע קראָקמאַנען" ― װען נישט בין איך אַ פֿאַרפֿאַלענער!

אײַער איבערגעגעבענער תּלמיד, געטרײַער חבֿר און בעסטער, בעסטער פֿרײַנט,

מאַרקוס בלאַנק

.P.S אַריה־לײב! איר געדענקט דאָך מײַן שװאָגער אָסיפּ זעמעל? האָט דער דאָזיקער פּראַלער נישט לאַנג אַרײַנגעשריבן אַ בריװ, אַז ער עפֿנט אַ נײַ געשעפֿט, אַן אַמעריקאַנישע װאַש־פֿאַבריק, און האָפֿט צו געװינען אַ גרױסן פּראָצעס פֿון אָנדערהאַלבן מיליאָן! עס פֿאַרשטײט זיך, אַז מע האָט אים דערױף אַפֿילו נישט געענטפֿערט…

אײַער מאַרקוס

― װוּ האָט איר געקריגן אַזאַ בריװ, סאָני?

― װוּ? אײַער אָסיפּ האָט דאָס מיר געגעבן, טאַקע אָסיפּ אַלײן!

― מײַן אָסיפּ? װי אַרום? װאָס הײסט דאָס?

דאָס דאָזיקע שײנע בריװל האָט אין אײן אױגנבליק אױפֿגעמונטערט די פֿאַרזאָרגטע, פֿאַרקלאָגטע רעװעקאַ. שײן, הױך, געזונט און פֿריש איז רעװעקאַ געװען, כאָטש זי האָט געהאַט געלע האָר מיט גרױע אױגן. אַ קלײנינקע, אַ שװאַרצינקע, אַ לעבעדיקע, מיט גאַנץ שװאַרצע האָר, מיט

גרױסע שװאַרצע אױגן, מיט אַ קלײן נעזל, אַ צענױפֿגעציפּעט מײַלכל, װי אױף שנירלעך, מיט גריבעלעך אין די בעקלעך, אַפֿילו װען זי האָט נישט געלאַכט ― אָט האָט איר סאָנין אינגאַנצן.

― סאָניטשקע! ליובעניו, האַרצעניו, נשמהניו! ― אַזױ האָט זיך רעװעקאַ גאַנץ פֿרײַנטלעך געװענדט צו איר שװעגערין. ― איך בעט אײַך, גײט, נעמט, רעדט מיט אָסיפּן! לאָז ער אײַך אַקוראַט דערצײלן, װוּ האָט ער דערטאַפּט דאָס דאָזיקע בריװעלע? אַלץ, אַלץ, אַלץ װערט געװױר. איך בעט אײַך, סאָניטשקע, האַרצעניו! טאַקע באַלד לױפֿט אַרױף! איך װעל אַרײַנגײן צום פּאַפּאַשאַ און װעל אײַך אַרױסשיקן אָסיפּן. גיכער!

― די רגע! ― האָט סאָני געענטפֿערט. און װי די פֿײגעלעך, זײַנען אונדזערע געשעצטע דאַמען אַרױפֿגעפֿלױגן אױף דעם אױבערשטן עטאַזש, װוּהין מיר בעטן אױך אונדזערע לײענער, זײ זאָלן זיך מיט אונדז מטריח זײַן.

דאָס צװײטע קאַפּיטל
די אַקטיאָרן שפּילן געצײכנט גוט

װי אַן אָרנטלעכער ראָמאַניסט, זײַנען מיר מחויבֿ פֿאָרצושטעלן אַ בילד פֿון סענדער בלאַנקס הױז און נישט דורכלאָזן קײן קלײניקײט; נאָר מחמת מיר זײַנען זײער נײַגעריק שױן אָנצוקוקן דעם הער בלאַנק עטלעכע שעה פֿאַר זײַן טױט, מוזן מיר די באַשרײַבונג פֿונעם שײנעם הױז אָפּלײגן אױף אַן אַנדער צײַט, און איצט נאָכגײן טריט בײַ טריט אונדזער געשעצטע העלדן, רעװעקאַ זעמעל, גלײַך צו סענדערן אין צימער אַרײַן.

דער שאַרפֿער ריח פֿון די אַפּטײק־פֿלעשלעך שטעלט אונדז פֿאָר אין דער פֿאַנטאַזיע אַן אױסגעצױגענעם חולה מיט אַ בלאַס געזיכט, מיט אַ פּאָר גלעזערנע אױגן און מיט פֿאַרשמאַכטע ליפּן, און מיר פֿילן, אַז דאָ האָט זיך דער טױט געמאַכט אַ נעסט, און הער מלאך־המות ליגט ערגעץ אין אַ װינקעלע און מיט אַ לאַנגן שעכט־מעסער אין דער האַנט היט ער אים די נשמה, אַזױ אַז אַ פֿראָסט לױפֿט דורך איבערן לײַב; און יעדער פֿון אונדז, אַפֿילו דער גרעסטער אַפּיקורס, דערמאָנט זיך אױך אין דעם לעצטן טאָג פֿונעם קורצן לעבן, און יעדער נאָך זײַן פֿאַרשטאַנד הײבט אָן צו פֿילאָזאָפֿירן אױף זײַן שטײגער: דער מאַטעמאַטיקער זאָגט, אַז די גאַנצע װעלט איז געגליכן צו אַ ראָד, און דער טױט איז דער צענטער, און מיר, מענטשן, זײַנען נישט מער װי אומגלײַכע ראַדיוסן, װאָס שפּאַרן זיך אָן אַלע אױף אײן פּונקטום… דער זײגער־מאַכער זאָגט, אַז די גאַנצע װעלט איז געגליכן צו אַ ציפֿערבלאַט, די װײַזערס ― דאָס איז אונדזער לעבן, דער אומרו ― דאָס זײַנען מיר, און אַז די װאָג פֿאַלט אַראָפּ ― איז אונדזער לעצטע היסטאָריע… דער שוסטער זאָגט, אַז די װעלט איז געגליכן, להבֿדיל, צו אַ כאָלעװע, און דער מענטש ― דאָס איז דער האַמער… דער באַלעגאָלע זאָגט, אַז די גאַנצע װעלט איז באַשאַפֿן געװאָרן נאָר צוליב דעם באַלעגאָלע; אי װאָס דרײען זיך דאָ אַרום אַזױ פֿיל מענטשן? ― דאָס, זאָגט ער, זײַנען אונדזערע פּאַרשױנען, פֿון װעלכע מיר האָבן פּרנסה… פֿון אַ באָנדער האָב איך אַלײן געהערט, װי ער האָט געזאָגט, אַז די גאַנצע װעלט איז געגליכן, להבֿדיל, צו אַ פֿעסל, װאָס אַז סע װערט נאָר צעלעכצט, מוז דאָס דער באָנדער אָנשלאָגן…

אַרײַנגעקומען צו סענדער בלאַנק אין חדר אַרײַן, צום חולה, האָט זיך פֿאַר אונדזערע אױגן פֿאָרגעשטעלט אַזאַ מין בילד: אױף אַ גרױסן אײַזערנעם בעט ליגט מיטן בױך אַרױף אַ ייִד פֿון אַ יאָר פֿופֿציק, מיט געלע האָר, מיט אַ גרױסער געלער באָרד, דאָס גאַנצע פּנים כּמעט מיט די הענט באַװאַקסן מיט גילדענע האָר, מיט לאַנגע געלע ברעמען אױף די אױגן (אַ סך ענלעכקײט מיט זײן טאָכטער רעװעקאַ). סענדער איז געשלאָפֿן, װי עס האָט אױסגעװיזן, מיט אַ זיסן געזונטן שלאָף, און אױף זײַנע באַקן האָט געפֿלאַמט אַ פֿײַערן.

רעװעקאַ איז שטיל צוגעגאַנגען צו זײַן בעט, האָט צוגעלײגט אַ פֿינגער צום מױל: „ש―ש־ש―ש־ש־ש־ש־ש!!!” ― און דער אומגליקלעכער חולה האָט זיך נעבעך אױפֿגעכאַפּט, האָט אױפֿגעעפֿנט זײַנע גרױסע גרױע אױגן און האָט אַרױסגעלאָזט עפּעס װי פֿון אַ לײדיקן פֿאַס: „אױ, מײַן סוף! אױ, מײַן עק!“ ― אַז די פֿענצטער האָבן געציטערט. אין אײן אױגנבליק האָט זיך רעװעקאַס פֿרײלעך שײן געזיכט װידער פֿאַרענדערט, און אױף איר שײנעם װײַסן שטערן האָבן זיך פּלוצעם אױסגעלײגט מיט אַמאָל עטלעכע טיפֿע, טיפֿע קנײטשן, און אירע אױגן האָבן זיך באַנעצט מיט אמתע, ביטערע טרערן.

― פּאַפּאַשאַ! ― האָט אים אונדזער העלדן געזאָגט, אַרױסשיקנדיק אָסיפּן מיט אַ װוּנק, און האָט זיך געזעצט בײַם פֿאָטער צוקאָפּנס און האָט אַנידערגעלײגט איר װײכע, װײַסע האַנט אױף זײַן שטערן. ― פּאַפּאַשאַ! װער שױן געזונט. סע איז שױן צײַט. זע, װאָסער אַ פּנים דו האָסט באַקומען, פּאַפּאַשאַ! שטאַרק זיך ! פֿאַל ניט אַראָפּ בײַ זיך! לאָז זיך ניט אָפּ אינגאַנצן!

― אױ, שלעכט, שלעכט, טאָכטער! ― האָט איר דער פֿאָטער געענטפֿערט. ― אַן עק! אַן עק! גאָט װײס, צי איך װעל דערלעבן מאָרגן, גאָט װײס! רבֿקה! קינדער! חײם! מאַרקוס! װוּ זײַט איר? װוּ זײַנען מענטשן? רופֿט מיר מענטשן! איך װיל שרײַבן אַ… אַ… אַ… צואה!

― אַ צואה? װײס איך, װאָס דו רעדסט, פּאַפּאַשאַ! נאַ דיר גאָר אַ צואה! מילא, אַז מע איז ניט געזונט, איז װאָס? סע מאַכט זיך! אַ מענטש איז ניט קײן אײַזן…

― אָ… אױ, טאָכטער, איך װיל שרײַבן אַ צואה. איך האָב עטלעכע געצײלטע שעה צו לעבן, צו מוטשען זיך. גװאַלד! גװאַלד!

דער דאָזיקער „גװאַלד“ האָט אױפֿגעהױבן דאָס גאַנצע הױז אױף די פֿיס. צום אַלעם ערשטן האָט מרים־חיה, סענדערס װײַב, געחלשט, און דאָס װײסן מיר דאָך אַלע, װי גרינג דער שװאַכער פֿרױ איז צו חלשן; צו איר איז צוגעלאָפֿן די מאַדאַם סאָני מיט אַזאַ שרעקלעך געשרײ „שװיגער!!” ― אַז װען מרים־חיה זאָל טאַקע אױף אַן אמת געװען חלשן, װאָלט זי זיך אױך באַדאַרפֿט אױפֿכאַפּן ― און זי האָט זיך טאַקע אױפֿגעכאַפּט, אױפֿגעעפֿנט די אױגן, אַנידערגעלײגט דעם קאָפּ בײַ דער שנור אױפֿן האַרצן און גענומען צו לײענען אַ צעטל, װי אַזױ אומגליקלעך און עלנט זי איז, װי אַזױ זי בלײַבט װי אױפֿן װאַסער, װי אַ פֿאַרװיסטע אַלמנה ― אַ יונגע נאָר אַ פֿאַרװיסטע אַלמנה! װער װעט זיך אױף איר אַרומקוקן?

אױף איר קוקנדיק, איז סאָני צעגאַנגען געװאָרן פֿאַר געװײן, און פֿאַר גרױס רחמנות האָט זי כּמעט פֿאַרגעסן אין אירע אײגענע צרות און האָט גענומען טרײסטן די „װיסטע אַלמנה“ מיט די דאָזיקע רירנדיקע און האַרצרײַסנדיקע װערטער:

― גענוג אײַך צו טרױערן, שװיגער, כ'לעבן, גענוג! פֿאַרגעסט ניט אָן גאָט און זינדיקט נישט מיט אײַערע רײד, שװיגער! גאָט װעט אײַך ניט פֿאַרלאָזן. איר זײַט נאָך אַ יוגנט, און אײַער מזל קאָן קײנער נישט װיסן. איר זײַט ניט די ערשטע, און ניט די לעצטע. גאָט קאָן אײַך נאָך באַשערן, און איר קאָנט נאָך װיסן פֿון אַ װעלט, און מסתּמא װעט אײַך דער שװער ניט פֿאַרגעסן אין דער לעצטער מינוט און װעט אײַך באַװאָרענען. אָבער איך, שװיגער, איך קאָן זיך צו אײַך נישט גלײַכן, איך בין באַפֿאַלן מיט קינדער, און דאַרף האָבן פֿיל זכות־אָבֿות, ביז איך זאָל פּועלן בײַ גאָט ,אַז דער שװער זאָל מיך אױך נישט פֿאַרגעסן מיט מײַן מאַן. איר װײסט, איך האָב נאָך כּמעט קײן חײ־שעה נישט געהאַט, חוץ דחקות, יסורים און האַרצװײטיק, כאָטש מײַן הײם איז אַן ערלעכער, אַ שטילער, אַ לײַטישער יונגערמאַן, ניט אַזױ װי אונדזער אָסיפּ, דער שאַרלאַטאַן, װאָס פֿאַרשפּילט, זאָגט מען, אין קאָרטן אַ יאָר װיפֿל איך מיט מײַן מאַן און מיט מײַנע קינדער דאַרפֿן פֿאַרלעבן און פֿון דעסטװעגן װײסט איר, װיפֿל מתּנות רעװעקאַ האָט תּמיד פֿונעם שװער, און איך, אַ חוץ דעם נדן, נישטאָ װאָס צו רעדן!…

און מיט די דאָזיקע װערטער האָט נעבעך סאָני באַהאַלטן איר װײנענדיק פּנים בײַ מרים־חיהן אױפֿן האַרצן, און אַזױ האָבן נעבעך די דאָזיקע צװײ אומגליקלעכע װײַבער אױסגעגאָסן אײנס פֿאַר אַנדערן זײערע הערצער, זײערע ביטערע הערצער, װאָס זײַנען אָנגעזאָדן פֿון אַ צײַט מיט יאָרן מיט קינאה, שׂינאה, פֿאַרדראָס, האַרצװײטיק מיט נאָך אַנדערע געפֿילן… מיר זײַנען אַלע אַזױ, לעזער, װער װינציקער, װער מער, װער קליגער, װער נאַרישער, װער אָפֿן, װער פֿאַרבאָרגן ― אָבער עגאָיסטן זײַנען מיר אַלע, האָט אױף מיר קײן פֿאַראיבל ניט! אמת, מיר האָבן אַ באַקאַנטן אײנעם, רב הערץ אָדער רב זרח ― דאָס איז אַלץ אײנס ― געדענק איך גאַנץ גוט, װי אַזױ צוריק מיט אַ יאָר צװײ, אָדער דרײַ, אַז דער דאָזיקער רב הערץ אָדער רב זרח האָט באַדאַרפֿט שטאַרבן און זײַנע קינדער מיט זײַנע פֿרײַנט זײַנען זיך צונױפֿגעפֿאָרן צו אים ― איז כּדאַי געװען צו זען, מיט װאָס פֿאַר אַ רירנדיקער פֿרײַנדלעכקײט, מיט װאָס פֿאַר אַ װירקלעכער איבערגעגעבנקײט און ליבשאַפֿט דאָס דאָזיקע געזינדל איז געגאַנגען און געהאַנגען אַרום דעם חולה; עס איז כּדאַי געװען צו זען, װי אַזױ דער גאַנצער עולם האָט אַרומגערינגלט דעם דאָקטאָר, און װי אַזױ אײנער איבערן אַנדערן זײַנען געלאָפֿן צו באַדינען דעם חולה; און שטעלט אײַך פֿאָר, אַז אַלע האָבן פֿאַרגעסן אָן זיך און מע האָט נאָר געהאַט צו טאָן מיטן חולה, און ביז דער לעצטער מינוט האָבן זײַנע קינדער און זײַן װײַב זיך נישט געזעצט צו באַדױערן זײער אײגענע לאַגע, װי אונדזערע געשעצטע פֿרױען מרים־חיה בלאַנק מיט איר ליבסטער שנור סאָני בלאַנק, װאָס האָבן, װי עס װײַזט אױס, באַצײַטנס באַװײנט ניט דעם הער בלאַנק, װאָס האָט זיך געקליבן שטאַרבן, ― זײ האָבן באַקלאָגט זיך אַלײן. שטעלט אײַך פֿאָר, אַז בשעת רב הערץ אָדער רב זרח האָט זיך געראַנגלט מיטן מלאך־המות, האָט קײנער נישט אין זינען געהאַט קײן צואה מיט קײן באַװאָרענישן, און װען עמעצער זאָל זיך געװען דערפֿון אױסרײדן, װאָלט דאָס געװען די גרעסטע באַלײדיקונג פֿאַר דעם גאַנצן הױזגעזינד. ניט אַזױ װי דאָ, בײַ אונדזער באַרימטן הער בלאַנק, װוּ די מאַדאַם רעװעקאַ זעמעל האָט אַ װוּנק געטאָן צו איר פֿיל־געליבטן מאַן אָסיפּ זעמעל, ער זאָל לױפֿן און ברענגען װאָס גיכער מענטשן, דעם רבֿ, דעם נאָטאַריוס, און אַז דער דאָזיקער װעלטלעכער דיפּלאָמאַט, מיט װעלכן מײַנע לעזער װעלן זיך באַלד באַקענען גאַנץ נאָענט, אַז דער דאָזיקער הער זעמעל, זאָג איך, איז געקומען צום נאָטאַריוס, האָט ער מיט אים געמאַכט אַ גאַנץ לאַנגן שמועס װעגן זאַקאָנעס בכלל און װעגן ירושה באַזונדער. ער האָט באַװיזן, װי װײַט ער איז קלאָר אין זאַקאָנעס, און כאָטש ער איז, דאַנקען גאָט, ניט אַזױ נױטבאַדערפֿטיק, דאָך פֿאַרהאָפֿט ער, אַז זײַן געליבטער שװער, דער הער בלאַנק, װעט איר אָפּשרײַבן דעם גרעסטן חלק ירושה, מחמת אים, אָסיפּן, האָט ער ליב, װי אַן אײגענעם זון. און שפּעטער, אַז דער נאָטאַריוס מיט די איבעריקע זײַנען געקומען צום חולה האָט אָסיפּ אַרום זײ שטאַרק אַרומגעטאַנצט, און אַזױ אײַנגענומען און אױפֿגעלײגט, אַז אַ מענטש פֿון דער זײַט האָט געקאָנט מײנען, אַז דאָ װעט מען שרײַבן תּנאָים, ניט קײן צואה, אַז דאָ איז אַ חתונה, ניט קײן געפֿערלעכער קראַנקער, װאָס געזעגנט זיך מיטן לעבן… נאָר אײן רעװעקאַ האָט זיך ניט פֿאַרלױרן: די דאָזיקע געטרײַע טאָכטער איז ניט אָפּגעטראָטן אױף קײן מינוט, אױף קײן רגע, פֿונעם קראַנקן פֿאָטער; אױף איר פּנים זײַנען געװען אָנגעצײכנט אַזעלכע יסורים, אַזעלכע טיפֿע שמערצן, אַז דער געפֿערלעכער סענדער האָט זי געטרײסט:

― װאָס װײנסטו, נאַרעלע?

די דאָזיקע עטלעכע װערטער האָבן געעפֿנט בײַ דער זעלטענער טאָכטער אַ נײַעם קװאַל פֿון טרערן, און קױם מיט צרות האָט זי געקאָנט אױסרעדן אָדער אױסקװיטשען:

― טאַטע! מען דאַרף ניט! מען דאַרף ניט!

― װאָס, נאַרעלע? װאָס דאַרף מען ניט, נאַרעלע?

― קײן צואה דאַרף מען ניט! איך װיל ניט! איך קאָן דאָס ניט איבערטראָגן! דו װעסט נאָך לאַנג, לאַנג לעבן! ― גײ שױן, גײ, נאַרעלע! זעסט דאָך, אַז איך עק זיך!

― מע דאַרף ניט! מע דאַרף ניט!

װאָס האָט געקלערט אונדזער שײנע רעװעקאַ, שרײַענדיק: „מע דאַרף ניט“, בײַ זיך אין האַרצן? עס איז נישט גרינג צו װיסן, ליבער פֿרײַנט, װאָס איר אָדער איך קלערן אין האַרצן; דאָס איז בכלל אַ שװערע זאַך צו טרעפֿן, און הײַנטיקע יאָרן איז גאָר ניטאָ דער נאַר, װאָס זאָל אַרױסגײן און דערקלערן, װאָס דער אָדער יענער טראַכט בײַ זיך אין האַרצן; יעדער אױף זײַנע געדאַנקען איז בעל־הבית און קאָן זיך מיט זײ באַנוצן, װי ער פֿאַרשטײט… על־כּל־פּנים, דאָס קאָן איך אײַך זאָגן, אַז נאָך דעם געװײן מיטן געשרײ פֿון אונדזער פֿײַנער העלדן רעװעקאַ „מע דאַרף ניט! מע דאַרף ניט!“ האָב איך אַלײן מיט מײַנע אױגן געזען, װי זי, רעװעקאַ, האָט אַװעקגערופֿן איר געשעצטן מאַן, אָסיפּ זעמעל, און האָט זיך מיט אים עפּעס געסודעט און געשושקעט עטלעכע מינוט, און אירע אױגן זײַנען געװען טרוקן, װי פֿעפֿער. װאָס האָבן זײ גערעדט ― קאָן איך עד־היום נישט װיסן; איך האָב נאָר געכאַפּט עטלעכע װערטער: „ירושה“… „צואה“… „אַ חלק“… „זאַקאָן“… „אַן אַכטל“… „אַ זון“… „אַ טאָכטער“… און דאָס איז שױן גענוג פֿאַר אונדז, און מיר שטױסן זיך שױן אָן, פֿון װאָס דאָס דאָזיקע פּאָרפֿאָלק האָט דאָ געשמועסט. די מאַדאַם רעװעקאַ איז געװען עפּעס זײער צעטראָגן, װי אַ סוחר בשעת ער שמועסט פֿון אַ גרױס געשעפֿט, און דער הער אָסיפּ זעמעל האָט אַרײַנגעשטעקט בײדע הענט אין די הױזן־קעשענעס, פֿאַרריסן די נאָז מיט די אַש־קאָלירענע ברילן און האָט אַביסל װי אונטערגעשפּרונגען, װי אונטערגעטאַנצט, סקריפּענדיק שטאַרק מיט די שטיװל, און אױף זײַן פֿרײלעך פּנים איז געװען קלאָר, אַז עס איז אים הײַנטיקן טאָג בכלל זײער אױפֿגעלײגט אױפֿן האַרצן…

דאָס אײַזערנע בעטל, װאָס דער אומגליקלעכער קראַנקער ליגט אױף דעם אַצינד און אַמפּערט זיך מיטן מלאך־המות, איז, אײגנטלעך, ניט קײן שלאָף־בעטל, נאָר אַזאַ מין קושעטקע, אַ גאַנץ גרױסע, װוּ סענדער האָט ליב געהאַט צו לײגן זיך אָפּרוען נאָך יעדן מאָלצײַט מיט אַ גאַנץ גרױסער און גראָבער ציגאַר אין די צײן. װי עס װײַזט אױס האָט סענדער ליב פֿון תּמיד אָן שטאַרק און מאַסיװ מעבל; דאָס קאָן מען באַמערקן נאָך דעם גאַנץ גרױסן דעמבענעם שרײַב־טיש, און נאָך דער הױכער דעמבענער קרעסלע (פֿאָטעל), װאָס האָט גיכער אַ פּנים פֿון אַ גאַרדעראָבנע שאַפֿע, אײדער פֿון אַ קרעסלע, כאָטש אינמיטן איז אױסגעהאַקט אַן אָרט אױף סענדערס געזעס, באַצױגן מיט אַ גאַנצער יוכטענער פֿעל. מערקװירדיקער, שטאַרקער און מאַסיװער פֿון אַלץ איז דאָס רײַב־געצײַג מיט די אַלע שמאָכטעליאַקעס, װאָס געפֿינען זיך בײַ יעדן לײַטישן מענטשן פֿון הײַנטיקער װעלט אױפֿן שרײַבטיש. אַלץ איז אָפּגעאַרבעט און אָפּגעטעסעט אַזױ ערנסט, אַזױ אָרנטלעך, אַזױ געטרײַ, ― ניט אַנדערש, װי „פּאָ־זאַקאַזוпо заказу: אױף באַשטעלונג“ געמאַכט געװאָרן, װאָרעם אַז מע קױפֿט בײַ די הײַנטיקע טאַנדעטניקעס, איז דאָס נאָר קײַ און שפּײַ מיטן װינט און מיטן רױך, אַבי נאָר געלט אױסצונאַרן און גענוג ! נײן, סענדער איז ניט פֿון די דאָזיקע שפּרינגערס, װאָס הײַנט לעבן זײ און מאָרגן פֿו־פֿאַ! סענדער האָט ליב שטאַרקס, פֿעסטיקס, מאַסיװס ― און איז אַלײן אױך שטאַרק, פֿעסטיק און מאַסיװ, פֿאַרפּראַװעט פֿון געזונטע מאכלים מיט די בעסטע װײַנען און פֿאַרזאָרגט אױף היפּשע, היפּשע עטלעכע יאָר. נאָר ― אַך! ניטאָ קײן אײביקע זאַך אױף דער װעלט! אײן איבעריקער טראָפּן װאַסער אין טײַך מאַכט אַ גרױסע באַװעגונג אין די כװאַליעס; אײן איבעריק שטיקל געפֿילטע פֿיש פֿון אַ דרײַ־פֿיר פֿונט מאַכט־אָן אַ גאַנצע סומאַטאָכע, אַ רעװאָלוציע אין בױך ― און מיר זײַנען אַלע בײַ גאָט אין די הענט!… װער װאָלט זיך דאָס געקאָנט ריכטן, אַז איבער אַ האָן מיט אַ הון זאָל חרובֿ װערן אַזאַ גרױסע שטאָט, װי ביתּר? װער װאָלט זיך דאָס געקאָנט ריכטן, אַז איבער אַזאַ גאָרנישט מיט אַ נישט, װי אַ שטיקל העכט, זאָל עס נעמען אומװאַלגערן אַזאַ מױער, װי סענדער בלאַנק, װאָס האָט זיך נאָך אױף זײַן לעבנס לעבן קײנמאָל נישט געקלאָגט, אַז עס זאָל אים עפּעס װײ טאָן? און פֿון דעסטװעגן זעט איר דאָך, אַז אױף דער װעלט קאָן זיך אַלץ מאַכן.

דאָס דריטע קאַפּיטל
איז אַביסל צו גרױס, דען עס װערט דאָ באַשריבן אַ סך פּאַרשױנען און געשמועסט פֿון פֿאַרשײדענע זאַכן

אַלצדינג קאָן זיך מאַכן אױף דער גרױסער װעלט, און יעדער צופֿאַל קומט־אָן אַזױ אומגעריכט, פּלוצעם, אַז אונדזער מענטשלעכער פֿאַרשטאַנד שטעלט זיך אַנידער און װערט פֿאַרגליװערט, אַז ער באַגעגנט אַזעלכע װוּנדערלעכע זאַכן אין דער נאַטור.

דער פֿאַרפֿאַסער פֿונעם דאָזיקן בוך איז אַלײן געװען אַן עדות בײַ אַ סך אַזעלכע אומגעריכטע צופֿאַלן. װי הײַנט שטײט אונדז פֿאַר די אױגן אונדזער „רב יאָסל־דוד פֿאָני“ מיט דער גרױסער באָרד, מיט דער צעפּלעטער נאָז, מיטן גראָבן בױך, מיט דער ברײטער ליסינע אױפֿן קאָפּ; אָט איז ער געקומען פֿונעם דאַװענען, אָט האָט ער געמאַכט „שהכּל“ אױף אַ גלעזל ספּירט און האָט פֿאַרביסן מיט עטלעכע הײסע קאַרטאָפֿליעס, אָט האָט ער זיך צוגעלײגט אַ מינוטקעלע אױפֿן טאַפּטשאַן ― און אָט האָט ער ניט געסטײַעט!… און אלי? אלי דער טליתניק װי אַזױ איז געשטאָרבן? אין באָד פֿרײַטיק, אױף דער אױבערשטער באַנק! נאָר װען מיר זאָלן נאָר װעלן זיך אַרײַנלאָזן אין לאַנגע שמועסן, װאָלטן מיר געקאָנט אָפּצײלן נאָך צװאַנציק אַזעלכע צופֿאַלן, װוּ דער טױט קומט פּלוצעם, נישט געריכט. נאָר ניט דאָ איז דער אָרט צו פֿאַרנעמען זיך מיט אַזעלכע „סיפּורי־מעשׂיות“, און אַז אַ ראָמאַניסט זאָל װעלן אין אײן בוך אַרױסשרײַבן אַלץ, װאָס ער װײס, װאָלט זײַן ראָמאַן קײנמאָל קײן עק ניט געהאַט, ביזן טױט אַרײַן.

מיט אונדזער געערטסטן סענדער בלאַנק איז אױך געװען אַן אומגעריכטע זאַך. דאָס איז געװען אין אַ שײנעם פֿרימאָרגן, נישט אין קײן כמאַרנעם טאָג, איז זיך סענדער אױפֿגעשטאַנען, װי אַ מענטש דאַרף אױפֿשטײן, און טרינקענדיק טײ האָט ער, פּונקט װי אַלע טאָג, אַ צי געטאָן בײַם גלעקל, און עס איז אַרײַנגעקומען אונדזער באַקאַנטער פֿרױקע, אױסגעצױגן זיך פֿאַר דעם באַלעבאָס, װי אַ סטרונקע.

― מע האָט שױן געבראַכט די פֿיש? ― האָט סענדער אַ פֿרעג געגעבן און האָט אָפּגעזופּט אַ האַלבע גלאָז טײ.

― געבראַכט! ― האָט פֿרױקע געענטפֿערט, װי אַ כװאַט.

― העכט?

― העכט.

― גרױסע העכט?

― גרױסע העכט.

― פֿרישע?

― פֿרישע.

― זאָג זעלדען, די פֿיש זאָלן זײַן מיט מערן געקאָכט, ― האָט סענדער אַרױסגעגעבן אַ באַפֿעל און האָט אַ זופּ געטאָן די אַנדערע האַלבע גלאָז טײ.

― מיט מערן געקאָכט, ― זאָגט אים פֿרױקע נאָך, װי נאָך אַ סידור.

― עטלעכע קאַרטאָפֿליעס אין די פֿיש איז אױך נישקשה, ― האָט סענדער באַפֿױלן װײַטער.

― אױך נישקשה, ― זאָגט פֿרױקע.

― און באַטעמט, מאָסטקע, װי מיט קלײ, רױטלעך, געדיכט, מיט פֿעפֿער, הײס, אױסגעזאָדן. דו הערסט צי נײן?

― איך הער, איך הער.

― קײן זראַזע דאַרף מען הײַנט ניט, ― האָט סענדער װײַטער אַרױסגעגעבן אַן אינסטרוקציע.

― דאַרף מען הײַנט ניט, ― זאָגט פֿרױקע.

― אױפֿן אָרט פֿונעם זראַזע ― אַן עסיק־פֿלײש.

― עסיק־פֿלײש, ― זאָגט פֿרױקע.

― גענדזן־פֿלײש אין זופּ.

― גענדזן־פֿלײש אין זופּ, ― זאָגט פֿרױקע.

― די דרױבעלעך פֿון די גענדז אױך אין זופּ אַרײַן.

― אױך אין זופּ אַרײַן.

― באַשיטן מיט גרײַפּלעך.

― מיט גרײַפּלעך.

― אַ צימעס פֿון פּאַסטערנאַק.

― פֿון פּאַסטערנאַק.

― סע איז נאָך דאָ בײַ אונדז פֿונעם װײַסן װײַן? ― האָט פּלוצעם סענדער אַ פֿרעג געטאָן און אַנידערגעשטעלט אױף פֿרױקען אַזעלכע אױגן, גלײַך װי אײנער רעדט: „זאָג שױן, זאָג, ממזר, נאַ, שטעך מיך, קױלע מיך!“… פֿרױקע איז גאָר צעמישט געװאָרן; ער האָט זיך אַ כאַפּ געטאָן מיט בײדע הענט בײַם שטערן, בײַ די קנעפּלעך פֿונעם פּידזשאַק, בײַ די עלנבױגנס, בײַ די קעשענעס, און האָט אַ װאָרף געטאָן מיט די אױגן אױף דער סטעליע, גלײַך װי דאָרט איז געװען אָנגעצײכנט, װיפֿל בוטלקעס װײַן עס געפֿינט זיך נאָך בײַ סענדערן אין קעלער, און קױם מיט צרות געענטפֿערט:

― האַ? װאָס? װײַסער װײַן? נײן! יאָ! סע איז נאָך דאָ.

― פֿאַרגעס ניט שיקן נאָך ביר.

― נאָך ביר, ― זאָגט פֿרױקע.

― מע מעג שױן עפֿענען אַ נײַע פֿאַס אוגערקעס.

― אוגערקעס.

― געדענק זשע, װאָס איך האָב דיר אָנגעזאָגט מכּוח די פֿיש.

― מכּוח די פֿיש, ― זאָגט פֿרױקע.

― איצט גײ!

פֿרױקע איז אַרױסגעגאַנגען, און סענדער האָט גיך־גיך געענדיקט מיטן אָנבײַסן, האָט זיך אַרומגעטרײסלט, אָפּגעװישט מיט דעם טישטעכל די ליפּן, די הענט, אױפֿגעשטאַנען, אױסגעגלעט דעם בױך, פֿאַררױכערט אַ גראָבע ציגאַר און האָט זיך אַראָפּגעלאָזט אין דער באַקאַנטער קרעסלע אַרײַן. די ציגאַר האָט אַרױסגעלאָזט און צעטראָגן איבערן גאַנצן קאַבינעט זײער אַ שײנעם אַראָמאַט און סענדערס געדאַנקען זײַנען אַװעק װײַט־װײַט אין קיך אַרײַן, און עס האָט זיך אים אױסגעװיזן, אַז ער הערט אַ ריח פֿון געקאָכטע פֿיש; סענדער האָט צעשפּרײט די נאָזלעכער און האָט מיטן גאַנצן כּח גענומען אַרײַנשלעפּן צו זיך אין נאָז אַרײַן דעם שײנעם, געשמאַקן אַראָמאַט פֿון די אױסגעצײכנטע געפֿילטע פֿיש, און אַזױ האָט ער געכאַפּט אַ דרימל, זיצנדיק אין קרעסלע, אױף אַ האַלבע שעה. אױפֿגעשטאַנען, האָט ער זיך גענומען אַביסל צו די געשעפֿטן, אָפּגערעדט מיט אַ צװײ־דרײַ מעקלערס, איבערגעזען די בריװ פֿון דער פּאָסט, אָפּגעענטפֿערט װעמען מע דאַרף און האָט אַ קלונג געטאָן צו פֿרױקען און האָט געהײסן גרײטן צום טיש.

אַז אונדזער סענדער האָט אַרײַנגעטראָטן מיט אַ פֿאַרחלשט האַרץ אין עס־צימער אַרײַן, איז שױן דער לאַנגער דעמבענער טיש געװען אינגאַנצן גרײט מיט די טעלער, מעסערס, לעפֿל, פֿלעשער און קלײנע פֿלעשעלעך, גלעזער און קלײנע גלעזעלעך, מיט אַלערלײ געזאַלצנס, הערינג געשניטענער, הערינג געהאַקטער, שמאַלץ־הערינג, גערױכערטער הערינג, געמאַרינירטער הערינג, קלײנע הערינגלעך, סערדעלעןserdelki: װוּרשטן, איקרע און װאַרשעװער קאָלבאַסן. דאָס עס־צימער אַלײן האָט מיט דער שטאַרקײט פֿונעם מאַסיװן מעבל געכאַפּט דעם אָנבליק פֿון סענדערס קאַבינעט; די דאָזיקע צװײ חדרים האָט סענדער ליב געהאַט מער פֿון זײַן גאַנצן גרױסן הױז, מחמת די איבעריקע חדרים זײַנען געװען אױפֿגעפּוצט אױף הײַנטיקן שטײגער, און זײער גרינג, רױכיק מעבל האָט נישט געקאָנט אױסהאַלטן אױף זיך דעם שװערן קערפּער פֿונעם געשעצטן הער בלאַנק. דרײַ פּריבאָרןприбор: כּלים זײַנען אױפֿן טיש געשטאַנען: פֿאַר סענדערן, פֿאַר זײַן װײַב און פֿאַר מאַרקוסן.

אונדזערע לעזער זײַנען נאָך ניט באַקאַנט מיט די איבעריקע צװײ פּאַרשױנען. ביז װאַנען סענדער װעט זיך אָפּפֿאַרטיקן מיט די געזאַלצענע זאַכן, װאָס שטײען דאָ אױפֿן טיש, װעלן מיר מיט אײן קוק באַטראַכטן סענדערס װײַב מיט איר זון מאַרקוסן.

מרים־חיה, די מאַדאַם בלאַנק, איז נאָך אַ יונגע פֿרױ, פֿון אַ יאָר זעקס און דרײַסיק, נישט מער; זײער אַ שײנע, אַ קלאָר־װײַסע, װי געפֿאַלענער שנײ, מיט זײער שײנע בלױע אױגן און שװאַרצע ברעמען, מיט זײער אַן אײַנגענומען סימפּאַטיש געזיכט; די גוטסקײט אירע ליגט איר, װי מע זאָגט, אױפֿן פּנים. מרים־חיה איז אַ פּשוטע, ערלעכע און אַ פֿרומע ייִדישע פֿרױ. זי טראָגט נישט קײן אײגענע האָר. פֿרעמדע טונקל־רוסאַװע צעפּ באַשײַנען איר קאָפּ. און געקלײדט איז זי ניט נאָך דעם לעצטן זשורנאַל, נאָר רײן, ציכטיק, טשעפּקע, אײַנגענומען. איר װוּקס איז ניט זײער קלײן, דאָך װײַזט זי אױס װי אַ קינד, װי אַ ליאַלקע אַקעגן איר מאַן װאָס זי שעצט אים העכער און גרעסער פֿון אַלעמען אױף דער װעלט, און סענדערס װאָרט איז בײַ איר, להבֿדיל, אַ דין. זי איז בײַ אים די צװײטע פֿרױ און האָט מיט אים אײן־און־אײנציקן זון מאַרקוס, װאָס די נאַטור האָט אים געשענקט מרים־חיהס שײנקײט מיט סענדערס גבֿורה, און אינאײנעם איז פֿון אים אַרױס אַקוראַט אַזאַ זעלטענער העלד, װי מיר דאַרפֿן אין אונדזער ראָמאַן. אַרױסלאָזן אים אױף דער גאַס, װען עס שפּאַצירן אונדזערע מאַמזעלן מיט די דאַמען, איז געװען, מײן איך, אַ געפֿערלעכע זאַך, װאָרעם אין דער שטאָט, װוּ עס קומט פֿאָר אונדזער אמתע געשיכטע, איז דער צװײטער מאַרקוס ניט געװען, אמת, עס זײַנען געװען נאָך צװײ, דרײַ מאַרקוסעס, נאָר ניט אַזעלכע מאַרקוסעס, װי אונדזער מאַרקוס, מיט אַזעלכע גרױסע בלױע אױגן, מיט אַזאַ ברײטן װײַסן שטערן, מיט אַזעלכע שײנע בלאָנדע געקרײַזלטע האָר, מיט אַזעלכע שײנע װײַסע הענט, מיט אַזאַ הױכן גרױסאַרטיקן שטאַלט, מיט אַזאַ שײן ליכטיק רײן פּנים, מיט אַזעלכע אײדעלע מאַניערן, מיט אַזאַ אײַנגענומענעם רעדן… לאַכט, לאַכט, איר געבילדעטע מאַמזעלן, קורסיסטקעס! אױב אײַערע אײדעלע הערצער זײַנען נאָך ניט פֿאַרדאָרבן געװאָרן פֿון פֿאַרשײדענע פֿרײַע, מאָדנע געדאַנקען, װעלן זײ זיך נאָך קאָנען קלאַפּן, באַגעגענענדיק אַזאַ מאַנספּאַרשױן, אַזאַ שײנעם קאַװאַליער, װי אונדזער יונגער העלד מאַרקוס בלאַנק, מיט װעלכן מיר טרעטן־אַרױס מיט גרױס גדלות אױף די בלעטלעך פֿון אונדזער אמתער דערצײלונג. איך װײס, איר װעט מיר ענטפֿערן: װאָס קומט אונדז אַרױס פֿון אַ שײן פּנים מיט אַ גרױסן שטאַלט? דער עיקר איז ― צי האָט ער עפּעס אין קאָפּ, אין האַרצן? װאָס אמת איז אמת: מײַן העלד האָט די נאַטור ניט געשענקט קײן באַזונדערע פֿעיִקײטן, אָדער טאַלאַנטן; װער פֿאַרמאָגט אָבער אַזאַ גוט, װײך, װאַרעם האַרץ, װי מאַרקוס האָט? װער פֿאַרמאָגט אַזאַ גליקלעכע לאַגע, צו זײַן אַ זון, אַ בן־זקונים בײַ סענדער בלאַנק, װאָס קאָן אים געבן נדן, װיפֿל מײנט איר? צװאַנציק טױזנט, דרײַסיק טױזנט, און פֿאַר װאָס ניט קײן פֿופֿציק טױזנט רובל? סענדער װעט אים געװיס געבן פֿופֿציק טױזנט רובל, אױב ער װעט גרײכן דעם שידוך, װאָס ער װיל. און דעם שידוך, װאָס ער װיל, פֿאַרװאָס זאָל ער אים ניט גרײכן? מיט װאָס איז סענדער בלאַנק ערגער פֿון גרשון מירמלשטײן?

― װאָס זאָגסטו, מרים־חיה, אױף דעם דאָזיקן פּאַרך? ― זאָגט סענדער צום װײַב און קוקט אַרײַן אין די פֿיש אַרײַן.

― אױף װאָסער פּאַרך, סענדער? װאָס פֿאַר אַ פֿיש װילסטו? אַ מיטלשטיק? אַן עקשטיק? צי אַ קאָפּ?

― זאָל זײן אַ מיטלשטיק מיט אַן עקשטיק מיט אַ קאָפּ, ― זאָגט סענדער. ― איך רעד פֿון דעם שײגעץ, רעד איך.

― װאָסער שײגעץ, סענדער? נעם ― אָט דאָס איז אַ גוט שטיקל, סענדער.

― טױזנט מאָל דאַרף מען דיר זאָגן, צי װאָס? איך רעד פֿון גדליה דעם שדכן, רעד איך. ער שרײַט שױן װידער אַמאָל װעגן דעם דאָזיקן גראָביאַן!

― װעגן װאָסער גראָביאַן?

― איך האָב דיר שױן, דאַכט מיר, צען מאָל געזאָגט, אַז גדליה דער שדכן דולט מיר אַ ספּאָדעק, איך זאָל אַ שידוך טאָן מיט מאיר קװאַשע, אָט דעם בעל־עגלה־יונג, װאָס פֿאַרמאָגט ניט מײַן מיסט. דו פֿאַרשטײסט? אַ העזה פֿון אַ שײגעץ!

― װאָס הײסט, סענדער? מע זאָגט דאָך אָבער, אַז ער איז אַן עושר, אַ גבֿיר! נעם, סענדער, דו האָסט דאָך ליב אַ געפֿילטן קאָפּ?

― אַן עושר? אַ גבֿיר, זאָגסטו? אַ קבצן, אַן עני ואבֿיון! זעסטו, דער שותּף זײַנער מאָטל פֿרידמאַן, האָט אַביסל געלט, נאָר װאָסער אַ געלט? געראַבעװעט, געגזלט, אױסגעריסן מיט גװאַלד. אַזױ װי ראובֿן בײַטשעלע, אָדער שׂמחה פֿײַג איז אױך אַ גלײַכער שידוך? האַ? װי מײנסטו, אַ שטײגער? אַיאָ, אַ פֿײַנע זאַך? סענדער בלאַנק מיט שׂמחה פֿײַג ― צװײ גלײַכע מחותּנים, אַיאָ?

― איך װײס? מיר דאַכט, אַז רב שׂמחה איז אַ… פֿײַנער מענטש…

― אַ פֿײַנער מענטש, זאָגסטו? נו, און רב יואליק שלעפּער? און רב אײַזיק פֿאַטשײלע? און זלמן קרום־פּנים? אױך פֿײַנע מענטשן? האַ? זאָל איך זיך מיט זײ אױך משדך זײַן? װי מײנסטו?

― איך זאָג דען, סענדער, אַז…

― אַז װאָס? חס־ושלום! דו װילסט נאָר, איך זאָל נעמען אױף מײַנע עלטערע יאָרן און אַװעקגעבן אַזאַ קאַפּיטאַל מיט געלט דער רוח װײס װעמען ― עפּעס פֿײַפֿערס, גנבֿים, שלעפּערס!

― שלעפּערס?

― פֿאַרשטײט זיך, שלעפּערס! זאָלסטו טאַקע װיסן, אַז סע איז שלעפּערס, קבצנים, כּלבֿים, שאַרלאַטאַנען, פֿליִערס, אָנזעצערס, ניטאָ אײנער אַ רעכטער, אַלע אױף פֿרעמד געלט, אַבי קאַרעטעס, פֿערדלעך! סע איז גאָלע הולטײַעס, בלוטזױגערס, קולעספּאַט… קולעספּאַטאַרניקעס… װי אַזױ הײסט דאָס דאָרטן בײַ דיר, מאַרקוס, אין די הײַנטיקע ביכלעך?

― עקספּלואַטאַטאָרן, ― פֿאַרריכט אים מאַרקוס.

― עקסלאָפּאָטאַטשניקעסэкслопаточник: אױסגראָבער, מערזאַװצעסмерзавец: פּאַסקודניאַקעס, סװאָלאָטשעסсволочи: ממזרים, און גענוג! און מען װיל, איך זאָל מיך מיט זײ משדך זײַן! אָ, װי לאַנג קרענקען זײ, ניט דערלעבן זאָלן זײ דאָס!

― עס, סענדער. דערװײַל עסטו ניט.

― איך עס, איך עס, װאָס דען טו איך? זעסטו, אָט דער דאָזיקער גרשון, גרשון מירמלשטײן ― אָט דאָס הײסט אַ לײַטישער מענטש, אַ מענטש, אַ פֿײַנער מענטש, אַ געשטעלטער מענטש, אַ באַרוטער מענטש, אַ מענטש, װאָס סע הײסט מענטש, װאָס מע קאָן אױף אים זאָגן מענטש, מיט אײנעם װאָרט ― אַ מענטש!… װי מײנסטו, מרים־חיה, אַ שטײגער, אַז איך זאָל װעלן מיט אים אַ שידוך טאָן, װאָס װאָלט ער געזאָגט, האַ?

― איך װײס? װאָס קאָן ער זאָגן, סענדער? איך װײס װאָס?

― אַדרבה, װי מײנסטו, מרים־חיה? איך װיל הערן דײַן מײנונג.

― מײַן מײנונג? איך מײן, אַז… איך מײן גאָרניט.

פֿאַראַן בײַ אונדז אַ סך אַזעלכע װײַבער, װאָס מײנען גאָרניט, װאָס מײנען נאָר דאָס, װאָס דער מאַן װיל און װאָס דער מאַן הײסט. מרים־חיה איז געװען אײנע פֿון די װײַבער, װאָס האָבן דרך־ארץ פֿאַרן מאַן, נישט מחמת „אַהבֿה“, נאָר מחמת „ייִראה“, דאָס הײסט, נישט אַזױ פֿאַר ליבשאַפֿט, װי פֿאַר אָפּשײַ. סענדער איז געװען אַ ייִד, װאָס בײַ זיך אין שטוב האָבן אַלע פֿאַר אים געהאַט דרך־ארץ פֿונעם װײַב ביזן געבאַלעװעטן מיזיניק מאַרקוס. אױפֿן לשון פֿון די „העכסט־אינטערעסאַנטע ראָמאַניסטן“ קאָן מען זאָגן, אַז סענדער איז געװען אַ <דעספּאָט>> , אַ טיראַן… איך װאָלט נאָך צוגעזעצט דאָס װאָרט „מערדער“, איז ער אָבער געװען װײַט פֿון אַ מערדער. ער איז געװען אַ ייִד גלײַך מיט אַלע ייִדן, װאָס בײַ זיך אין שטוב האָט ער געהאַט די דעה, און װײַטער קײנער ניט. און אַז מיר האַלטן שױן דערבײַ, געבן מיר דאָ איבער אַביסל זײַן ביאָגראַפֿיע אין קורצן: סענדער איז געװען אַמאָל אַ קלײן מענטשעלע, גאָר אַ קלײן מענטשעלע. דאָס איז געװען שױן לאַנג, אָבער גאַנץ לאַנג, נאָך אײדער ער האָט געהאַט די קלינגערס, אַז ער האָט נאָך געהײסן סענדער חלפֿן (למאַי זאָלן מיר לײקענען? ער איז געװען אַ חלפֿן), האָט ער זיך דעמאָלט אָנגעליטן פֿון די שײנע ייִדן, זײַדענע יונגעלײַט, נגידישע קינדער. אױ, האָט ער זיך פֿון זײ אָנגעליטן! אױ, פֿלעגט ער שטײן פֿאַר זײ כּעבֿדא קמיה מריהװי אַ שקלאַף פֿאַר זײַן באַלעבאָס, האָבן דאָס נײַניעריקע קדחת! אױ, פֿלעגט ער זײ מקנא זײַן, און אױ, פֿלעגט אים אױף זײ ברענען!… און נאָכדעם, אַז ער איז פֿון אַ חלפֿן אַרױף אױף דער מדרגה פֿון בעל־הלװאה, און פֿון אַ בעל־הלװאה ― אױף אַ פֿעלהענדלער, פֿון אַ פֿעלהענדלער ― אַ גאַרבאַרשטשיק, פֿון אַ גאַרבאַרשטשיק ― אַ צעלניקער, פֿון אַ צעלניקער ― אַ קאָמיסיאָנער, פֿון אַ קאָמיסיאָנער ― אַלײן אַ סוחר, אַ צוקער־הענדלער, אַ גרױסער סוחר, אַ רײַכער סוחר, ביז אַ באַנקיר, ― איז ער אַלץ געװאַקסן העכער און העכער אין די אױגן פֿון זײַנע באַקאַנטע, און ער האָט אָנגעהױבן אַראָפּװאַרפֿן אײנציקװײַז די פֿריִעריקע נעמען, װי אַ פֿױגל, װאָס װאַרפֿט פֿון זיך אײנציקװײַז די אַלטע פֿעדערן, און האָט אָנגעהױבן צו באַקומען נײַע נעמען: סענדער גאַרבאַרניק, סענדער צעלניקער, סענדער הורטאָװניק. אײנער פֿון זײַנע אָרעמע קרובֿים האָט אים געשענקט פֿון זיך אַ „על“ ― איז געװאָרן „סענדערל“. און צום סוף (אַ צײַט מיט יאָרן האָט מען נישט געװוּסט זײַן פֿאַמיליע).― סענדער בלאַנק!… רב חײמקע, רב זיאַמקע, רב מאירל האָבן ביסלעכװײַז אױפֿגעהערט צו פֿאַררײַסן פֿאַר סענדערן די נאָז און האָבן אָנגעהױבן אַרומדרײען זיך אַרום דעם אױפֿגעקומענעם נגיד, פֿריִער געבנדיק אים צו װיסן, אַז ער איז פֿון די „אױפֿגעקומענע“, מיט אַזעלכע אױסרײדלעך, למשל: „שלום־עליכם, אַ באַקאַנטער ייִד! דאַכט זיך, סענדער? װאָס זשע מאַכט איר עפּעס גוטס? עפּעס זאָגט מען אױף אײַך, אַז סע גײט אײַך, אָן עין־הרע, זײער גוט?…“ און נאָכדעם שױן: „רב סענדער סערצע! מיר שטײען, דאַכט זיך, אױף אײן סטאַנציע? קומט אַרײַן אױף דער נאַכט צו אונדז אַביסל!“… „אַ, רב סענדער! איר דערװײַטערט זיך שױן פֿון אונדז?“… „איך האָב צו אײַך אַ קלײנע בקשה, רב סענדער: עטלעכע טױזנט קערבלעך אױף צװײ חדשים“… „אַך! װעמען זע איך? װען איך װײס, אַז איר זײַט הי!“… און נאָכדעם: „מיר װילן, די גאַנצע שטאָט װיל, זי חלשט, אױסקלײַבן אײַך פֿאַר אַ גבאי, פֿאַר גלאַסנע, דעפּוטאַט, פֿאַר דירעקטאָר אין באַנק“… „הער בלאַנק! מיר האָבן די ערע, מיר בעטן, איר זאָלט אונדז ניט אָפּזאָגן. זײַט אַזױ גוט און גײט אַרײַן אין אונדזער לאַגע, איר זײַט דאָך בײַ אונדז, װי זאָגט מען עפּעס, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?“…

אונדזער סענדער איז ניט געװען פֿון די דאָזיקע, װאָס פֿאַרכליניען זיך מיט זײער מזל און בלאָזן, װי מען זאָגט, פֿון זיך; נײן! ער קאָן אױסהערן די דאָזיקע אַלע קאָמפּלימענטן גאַנץ גלײַכגילטיק, מיט עניװת, גלײַך װי ער װאָלט גאָר אַזאַ כּבֿוד ניט פֿאַרדינט, און ענטפֿערן, אַז ער איז נישט מסוגל, נישט מיט אַלעמען, נישט אױפֿגעלײגט, סע איז דאָ גרעסערע פֿון אים. אָבער דאָרט, טיף־טיף אין האַרצן, האָט ער געמעגט שטאַרק אָנקװעלן פֿון בײדע זײַטן: אי װאָס ער האָט דערלעבט אַזאַ כּבֿוד, אי װאָס אָט די אַלע כּלבֿים האָבן אַראָפּגעלאָזט די װײדלען און פֿאַרשטײען דרך־ארץ. און נישט פֿאַר קײנעם, נאָר פֿאַרן װײַב האָט ער ליב זיך פֿאַרגיסן אַמאָל מיט אַ געלעכטער.

― װאָס זאָגסטו עפּעס, מרים־חיה, אױף רב זיאַמקע דעם מיוחס, כאַ־כאַ־כאַ? געדענקסט אים כאָטש, אַ רוח אין זײַן טאַטן?…

קײן פֿעטער אָנבײַסן, קײן גוט גלאָז װײַן האָט ניט געקאָנט אים צושטעלן אַזאַ פֿאַרגעניגן, װי רב זיאַמקע וכדומה אַזעלכע לײַט, װען זײ האָבן באַדאַרפֿט אָנקומען צו אים. אױפֿן שענסטן אופֿן און מיטן גרעסטן כּבֿוד האָט אונדזער סענדער צוגענומען דעם געערטסטן גאַסט בײַ זיך אין קאַבינעט, געבעטן זיצן, געגעבן אַ פּאַפּיראָס, אָנגעצונדן און אונטערגעטראָגן דעם גאַסט אַ שװעבעלע, געפֿרעגט: „װאָס האָט איר עפּעס אַזאַ שלעכט פּנים?“ און געגעבן אַן אױסרײד: „פֿאַר װאָס זעט מען אײַך עפּעס ניט?“. װי אױף נאָדלען איז דער גאַסט געזעסן; ער האָט שױן לאַנג אױסגערױכערט דעם געשענקטן פּאַפּיראָס; ער האָט שױן לאַנג זיך אױסגעהוסט דרײַ מאָל און אַכצן מאָל זיך אונטערגעהױבן אױפֿן בענקל, אָפּגעװישט דעם שװײס, גוט אױסגעשנײַצט די נאָז, אַרױסגענומען און געמאַכט זיך אַן אײגענעם פּאַפּיראָס, אײנעם, דעם אַנדערן, דעם דריטן, עטלעכע מאָל געפּרוּװט אָנהײבן צו רײדן, װאָס ער באַדאַרף, און איבערגעהאַקט געװאָרן אױפֿן ערשטן װאָרט, ― און סענדער האָט אַלץ דערצײלט פֿון זײַנע געשעפֿטן, פֿון זײַנע פֿאַרפֿאַלענע חובֿות, פֿון זײַנע משפּטים, וכדומה, מיט גרױס התלהבֿות, גלײַך װי דער גאַסט בעט אים, װײנט און חלשט פֿאַר אים, ער זאָל אים „אינגאַנצן“ דערצײלן און חס־ושלום ניט דורכלאָזן קײן ברעקעלע… נאָר יעדע זאַך דאַרף זיך אָבער האָבן אַן עק, און אַ מענטש האָט אין זיך אַ גאַל ! דער גאַסט, רב זיאַמקע, אָדער רב חײמקע, כאַפּט די מינוט און הײבט־אָן גלײַך גיך, אין אײן אָטעם:

― איך האָב אײַך געװאָלט בעטן, רב סענדער, איר האָט דאָך געהערט מסתּמא, אַז איך האָב אַװעקגעקױפֿט בײַ דעם פּריץ שישינסקין אינגאַנצן די װײץ, און מחמת…

― איך װײס, איך האָב געהערט! ― שלאָגט אים סענדער איבער אינמיטן. ― איך האָב געהערט פֿון אײַער גילדענעם געשעפֿט. איך בין אײַך װײניק־װאָס מקנא, רב זיאַמקע, אָבער גאָר װײניק! װײסט איר זשע, פֿאַר װאָס? איך װעל אײַך דערצײלן! אָט דער שישינסקי האָט בײַ מיר פֿאַר פֿיר יאָרן געװאָלט לײַען פֿופֿציק טױזנט קערבלעך, און דװקא אױף גוטע קאָנדיציעס. איך האָב אָבער דעמאָלט געהאַט אַן עסק מיטן קאַשקיװקער פּריץ. די מעשׂה איז אַזױ געװען…

און סענדער האָט אַװעקגעצױגן אַ שפּאָגל־נײַע מעשׂה אױף נײַע זעקס שעה. רב זיאַמקע איז שױן פֿיטש־נאַס: עס רינען פֿון אים ריקעס שװײס; ער װישט זיך נעבעך מיט דער פּאָלע און זיפֿצט, װי אַן אומגליקלעכער פּלענער אין געפֿענקעניש; רב זיאַמקע שלאָגט אים איבער די רײד:

― האָט מיר קײן פֿאַראיבל ניט, רב סענדער, װאָס איך שלאָג אײַך איבער די רײד… איר װײסט, װאָס איך בין געקומען צו אײַך?

― נײן; פֿון װאַנען זאָל איך װיסן?

סענדער בלאַנק האָט גאַנץ גוט געװוּסט, װאָס רב זיאַמקעס װיזיט באַדײַט, נאָר ער מאַכט אַ נאַיִװ פּנים און קוקט אים אין די אױגן אַרײַן.

רב זיאַמקע איז אױפֿגעריכט געװאָרן און זאָגט זיך גאַנץ פֿרײלעך:

― פֿאַרשטײט איר מיך, רב סענדער, די מעשׂה דערפֿון איז אַזױ: איך האָב די װײץ אַװעקגעקױפֿט מיט אַ שותּף, מיט אַבֿרהם זאַלצװאַסער…

― מיט אַבֿרהם זאַלצװאַסער? גאָט זאָל אײַך אָפּהיטן, רב זיאַמקע! דאָס איז דאָך אַ שװינדלער, אַ דרײער, אַ רוצח, אַ קױלער! שטעלט אײַך פֿאָר, אַז פֿאַר צװײ יאָרן װינטער, אַרום חנוכּה, צי אַרום פּורים, ― איך געדענק נישט אַקוראַט ― קומט צו טיר אַרײַן אַ ייִד. גוט מאָרגן! ― גוט יאָר! זײער פֿײַן! און מישט מיר אױף אַ מעשׂה…

רב זיאַמקע בײַסט זיך די נעגל, קראַצט זיך אונטער דער יאַרמעלקע. ער הוסט, ער קלאַפּט מיט די פֿיס, ער פֿאַרשפּיליעט זיך די קאַפּאָטע, ער רוקט־אָן דאָס היטל שטאַרק, שטאַרק. און סענדער דערצײלט גאָר אַ נײַע מעשׂה גאַנץ אָנגענעם, בהדרגה, מיט זײער שײנע װיצן פֿאַרפּראַװעט, אָן אַן אױסלאָז, אָן אַן עק! רב זיאַמקע שפּרינגט שױן אונטער און פֿאַלט אַרײַן אין די רײד, שױן גאָר אָן דרך־ארץ:

― פֿאַרשטײט איר, רב סענדער? האָב איך בײַ אײַך געװאָלט בעטן אַ גמילות־חסד אױף אַ קלײנער צײַט.

― אַ גמילות־חסד?!.― פֿרעגט סענדער שטאַרק־שטאַרק פֿאַרװוּנדערט, גלײַך װי מען האָט אים דערצײלט, אַז דער און דער האָט גענומען דאָס גרױסע געװינס, אָדער ס'איז געװען נאָר־װאָס אין דרױסן אַ הריגה, אַ שׂריפֿה, אַ מגפֿה…

― יאָ, אַ גמילות־חסד, ― ענטפֿערט זיך רב זיאַמקע נישט הױך, נישט שטיל, נאָר אַזױ, מיטלמעסיק, נישט צו פֿאַרשטײן, װאָס װוּנדערט זיך דאָס עפּעס אַזױ רב סענדער? ― יאָ, אַ גמילות־חסד, ביז װעסנע; נישט קײן סך: אַ רובל צען טױזנט.

― איצט האָב איך נישט, בנאמנות, איך האָב נישט איצט בײַ זיך, איך זאָל אַזױ נישט האָבן קײן שלעכטס, איך זאָל אַזױ רײן זײַן פֿון שלעק מיט אײַך אינאײנעם. פֿאַר װאָס האָט איר מיר נעכטן נישט געזאָגט? נעכטן האָב איך גראָד יאָ געהאַט, איז געקומען צו מיר אַ מענטש פֿון גבֿריאל פֿעלקנשטײן און לײגט מיר פֿאָר אַן עסק, אַזױ װי אין טיטיקיװקע סטרױעט זיך הײַנט אַ נײַע פֿאַבריק, און גבֿריאל פֿעלקנשטײן האָט געמאַכט אַ קאָנטראַקט מיט די שותּפֿים נאָך פֿאַראַיאָרן, אַז דער װאַלד דער טיטיקיװקער… און אַזױ װײַטער ― אָן אַן אױסלאָז, מיט מעשׂיות און מיט קלײנע מעשׂהלעך געבונדן און געפֿלאָכטן, אַזױ, אַז סע ברעכט דעם מוח!…

און אַזױ גײט זיך רב זיאַמקע אַװעק נעבעך אָן געלט, אָן כּח, אַן אױסגעמוטשעטער, אַ נאַסער פֿון שװײס, און פֿאַר זײַן אַװעקגײן מוז ער נאָך אױסהערן אַ לאַנגע נאָטאַציע פֿון רב סענדערן, אַז נישט אַזױ האַנדלט מען, אַז מען זאָל דאַרפֿן אָנקומען צו יענעם, און מען טאָר זיך נישט פֿירן אַזױ גרױס, און מע דאַרף זיך היטן פֿון שלעכטע שותּפֿים, און מע דאַרף װיסן, װי אַזױ צו האַנדלען און מיט װעמען צו האַנדלען, און מע זאָל פֿרעגן בײַ אים, בײַ סענדערן, װאָלט ער קלאָר געמאַכט און געװיזן אַ דרך אין אַלע געשעפֿטן. און בײַם געזעגענען זיך בעט אים סענדער אַמאָל אַרײַנקומען, מהיכא־תּיתי, אַביסל שמועסן… רב זיאַמקע לױפֿט אָן אַן אָטעם און האָט מורא זיך אַרומקוקן! עס גײט איבער אַ קלײנע צײַט. מען דאַרף אָבער פֿאָרט די קלינגערס,.― װאָס טוט מען? ער גײט נאָך אַ מאָל צו רב סענדערן, טאָמער, אַ קשיא אױף אַ מעשׂה?… און װײַטער די זעלבע געשיכטע; װײַטער אַ מאָל דאָס אײגענע! און אַזױ איז מיט רב זיאַמקען, מיט רב חײמען, מיט רב איציקלען, און אַזױ איז מיט אַלע זײַנע אַלטע באַקאַנטע, אָט אַזאַ מין נפֿש איז ער.

אונדזער סענדער איז נישט בעסער און נישט ערגער פֿון אַלע אַנדערע אױפֿגעקומענע גבֿירים, פּשוטע מענטשלעך, װאָס קאָנען קײן אַנדערע פֿאַרגעניגנס נישט האָבן פֿון קײן זאַך, אַ חוץ געלט און כּבֿוד.

אײגנטלעך, װאָלט איך דאָ באַדאַרפֿט אַביסל באַשרײַבן די ביאָגראַפֿיע זײַנע: װער איז ער? פֿון װאַנען שטאַמט ער אַרױס? װער זײַנען זײַנע עלטערן? מיטן גרעסטן און מיטן שענסטן כּבֿוד װאָלט איך דאָס געטאָן, װען איך זאָל דאָס װיסן. איז דען מעגלעך, אַז ראָמאַניסטן זאָלן קענען אַ גאַנצע װעלט? און װאָס איז אונדז דער אונטערשײד ― לאָמיר שמועסן עפֿנטלעך: ― װאָס גײט אונדז אָן, װער איז געװען סענדערס זײדע, צי סענדערס באָבע? צי איז זײַן פֿאָטער געװען אַ מלמד, אַ שוסטער, אַ באָנדער, צי אַ מעקלער? מיר װײסן נאָר סענדערן; מיר געדענקען אים, אַז ער איז אַמאָל, נישט הײַנט געדאַכט, געװען אַ געמײנער ייִד, אַ חלפֿן, אַ פֿעל־הענדלער, אַ מוכר־תּבֿואהניק און הײַנט… הײַנט איז ער סענדער בלאַנק! קוקט אײַך גוט צו צו אים: אפֿשר איז ער אײַך אױך קענטלעך, אַזױ װי מיר?

דאָס פֿערטע קאַפּיטל
טראַקטירט פֿון מאַרקוסן אַלײן

שױן צײַט, שױן צײַט צו פֿאַרנעמען זיך אַביסל מיט דעם ייִנגסטן פֿון דער פֿאַמיליע בלאַנק; שױן צײַט, אַז אונדזערע לײענער זאָלן אַביסל נענטער זיך באַקענען מיט אונדזער יונגן העלד, מיט אונדזער שײנעם מאַרקוס בלאַנק, ― דאָס קלענסטע און דאָס בעסטע קינד פֿון סענדערן.

„דאָס קלענסטע און דאָס בעסטע“ ― אַזאַ מײנונג איז געװען װעגן מאַרקוסן דער פֿאָטער אַלײן איבער צװײ זאַכן. ערשטנס, האָט סענדער ליב געהאַט זײַנע קינדער, װען זײ זײַנען נאָך געװען קלײנע, ברעקעלעך, קאַראַפּוזיקעס; און װי באַלד די דאָזיקע קאַראַפּוזיקעס האָבן אָנגעהױבן אונטערצוּװאַקסן, אַזױ האָט אונדזער פֿײַנער סענדער אָנגעהױבן באַקומען צו זײ אַ שׂינאה, װעלכע איז געװאַקסן אַלע מאָל שטאַרקער און גרעסער. ער האָט געקוקט אױף זײ, װי אױף שותּפֿים, װי אױף פּרעטענדענטן אױף זײַן גוטס, און אָן קריג, אָן סצענעס, אָן פּעטש האָט זיך נישט געמאַכט קײן שׂמחה, קײן חתונה; דער פֿאָטער האָט געאַרבעט מעשׂים, געטופּעט מיט די פֿיס, די מוטער האָט געװײנט, די קינדער האָבן געגאָסן מיט טרערן, ― און דער סוף האָט זיך אױסגעלאָזט, אַז סענדער האָט געמוזט עפֿענען די האַנט און מיט טױטע קללות אָפּצײלן געלט, װיפֿל מע האָט באַדאַרפֿט.

בײַ אַ סך גאַנץ לײַטישע מענטשן פֿירט זיך אַזױ. דער מחבר פֿון דער דאָזיקער געשיכטע איז נישט אײן מאָל געװען אַן עדות בײַ אַזעלכע פֿײַנע סצענעס, נישט אײן מאָל געװען אַ פֿאַרמיטלער צװישן פֿאָטער מיט זײַנע אײגענע קינדער, װוּ דער גאַנצער סיכסוך איז געגאַנגען װעגן איבעריקע עטלעכע הונדערטערס, װאָס מיט דעם האָט מען געקאָנט פּשוט מציל זײַן פֿון הונגער און פֿון דחקות אַ גאַנץ הױזגעזינד; געלט האָט טאַקע דער פֿאָטער געגעבן, נאָר בלוט האָט ער אָפּגעצאַפּט בײַ די אומגליקלעכע קינדער אַ סך מער, װי אױף עטלעכע הונדערטערס… אַז איך האָב אױף אַ ציקאַװעס אַ פֿרעג געטאָן דעם אײַנגעשפּאַרטן פֿאָטער, צו װאָס האָט אים געטױגט דער גאַנצער טאַראַראַם מיט די בזיונות, מיט די טרערן אומזיסט און אומנישט? ― האָט ער מיר גאַנץ ערנסט געענטפֿערט:

― אַ קינד טאָר מען נישט װײַזן קײן װעג, אַ קינד איז אַ חזיר, אַ קינד דאַרף מען לערנען, סע זאָל װיסן, אַז אַ קערבל איז נישט קײן הונט, װעט ער אױך װיסן אױף דער עלטער, װי אַזױ זיך צו באַגײן מיט אַ קינד און װי אַזױ מע דאַרף היטן אַ קערבל הײַנטיקע יאָרן…

עס פֿאַרשטײט זיך, אױף אַזאַ לאָגיק האָב איך נישט געהאַט װאָס צו ענטפֿערן…

די צװײטע סיבה, װאָס מאַרקוס איז געװען טײַערער בײַ סענדערן כּמעט פֿון אַלע קינדער, איז װײַל מרים־חיה איז בײַ אים געװען דאָס צװײטע װײַב, און אינגאַנצן איר לעבן איז געװען אָפּגעהאָנגען פֿון איר טײַערן בן־יחיד.

„נו, מילא? ― פֿרעגט מיך דער לעזער. ― װוּ שטײט דאָס, אַז די קינדער פֿונעם צװײטן װײַב דאַרף מען בעסער ליב האָבן?“

― נו, מילא! ענטפֿער איך אױך דאָס אײגענע. מילא אַהין, מילא אַהער ― ס'איז פֿאָרט אַזױ אײַנגעפֿירט בײַ אַ געװיסן קלאַס ייִדן. נאָר למאַי זאָלן מיר אַװעקגײן פֿונעם אמת? מאַרקוס איז טאַקע געװען אַן אַנטיקל, װאָס מ'קריגט עס גאָר נישט. די גאַנצע שטאָט האָט מיט אים געהאַט צו טאָן; אַז סענדער האָט געבראַכט דעם ערשטן שבת דעם פֿינפֿיעריקן מאַרקל אין בית־המדרש מיט אַ זײַדן העמדל, סאַמעטענע הײַזלעך און מיט אַ גילדן היטעלע, האָבן אים אַרומגערינגלט אַ מאַסע ייִנגלעך, װײַסע־חבֿרהניקעס, און יעדער האָט אים אַ טאַפּ געטאָן. פֿון יענעם שבת אָן איז אַװעקגעגאַנגען אַ שם אױף דער גאַנצער שטאָט, אַז בײַ סענדער בלאַנק איז דאָ אַ מיזיניקל, אַ מאַרקל, עקט זיך מיט אים די װעלט! עס איז אים נישט אין פּנים אַרײַנצוקוקן, און קלוג איז ער, אַז עס זאָל אים גאָר קײן גוט אױג נישט שאַטן… איך װאָלט אַ בעלן געװען אָנטאָן לײזער דעם באַלעגאָלעס ייִנגעלע אין אַ זײַדן העמדל, סאַמעטענע הײַזלעך מיט אַ גילדן יאַרמעלקע, און הערן, װאָס װעלן זאָגן אָט די אַלע צבֿועקעס, װאָס דאַרפֿן אָנקומען צו סענדערס קעשענע, אױף לײזערס אַנטיקל, װאָס איז שײן און קלוג, אַז „ס'עקט זיך מיט אים די װעלט“? אָבער דערװײַל זעען מיר פֿאַר אונדזערע אױגן סענדערס מיזיניקל און מיר לײענען גרױסע גילדענע אותיות, אָנגעצײכנט אױף זײַן װײַסן שטערן:

געלט װעסט דו האָבן,
אַ פֿערד װעסט דו זײַן…

און דאָרט, בײַ דער זײַט, שטײט לײזער רעם באַלעגאָלעס אַ זונדל, אַ שװאַרץ „אינגבערל“ מיט אַ שטיק בולקע אין דער האַנט (קױם דערלעבט דעם גליקלעכן שבת!), אָפּגעריסן און באָרװעס, מיט אַ פּאָר גלעזערנע אױגן, און אױף זײַן באַװאַקסענעם שװאַרצן שטערן איז אָנגעצײכנט פֿאַרקערט:

אַ פֿערד װעסט דו האָבן,
אַ קבצן װעסט דו זײַן…

אַך! פֿאַר װאָס בין איך נישט קײן פּאָעט? איך זיץ אַצינד באַגײַסטערט, פֿול מיט מחשבֿות; איך װאָלט אָנגעשריבן דערױף אַ גאַנצן שיר אין שײנע קלינגענדיקע פֿערזן, מיט מעלאַנכאָלישע, פֿילאָזאָפֿישע, הױכע געדאַנקען, מיט טענות צום בורא־שמים, פֿאַר װאָס קומט דאָס, אַז סענדערס קינד, װאָס איז פּונקט אַזױ קלוג און מיט די זעלבע טאַלאַנטן, װי לײזערס אידיאָט, און פֿונדעסטװעגן גײט יעדער צו צו מאַרקלען מיט אַ פֿאַרטיק שמײכעלע, מיט אַ חנופֿהלע, מיט אַ קניפּ אין בעקל, און צו לײזערס פּעמפּיק װיל קײנער אַפֿילו קײן קוק נישט טאָן, און אַז ער קומט זיך יאָ עמעצן אונטער די הענט, טוט מען אים אַ שטורך, אַ שנעל אין נעזל, אַ צופּ בײַם אױער, אָדער מ'רוקט אים אָן דאָס היטעלע איבער די אױגן און מ'מאַכט פֿון אים חוזק…

און שפּעטער, אַז מיר האָבן דערלעבט צו זען אונדזער קלײנעם העלד צו דער בר־מיצװה, האָבן מיר זיך זאַט נישט געקאָנט אָנקוקן זײַן שײנע צורה, און הגם מיר האָבן פֿון אים אַלײן קײן באַזונדערע שאַרפֿע חכמות נישט געהערט, דאָך האָט מען אונדז דערצײלט פֿון דעם דאָזיקן פֿײַער, פֿונעם דאָזיקן מאַרקל, אַזעלכע אַנטיקלעך, אַז מיר זײַנען באמת געװען אַנטציקט פֿון דעם דאָזיקן יונגאַטש. „שטעלט אײַך פֿאָר, ― אַזױ האָט דערצײלט חײם־חנא דער מלמד ― אַז מיט זײַנע פּלוצלעכע קשיות, װאָס ער פֿרעגט בײַ אים, בײַ זײַן רבין, שטעלט ער אים אַזױ אַנידער, אַז ער, רב הײם־חנא, מאָלט אײַך, װאָס איז באמת אַ חריף, בלײַבט אָפּהענטיק און קאָן קײן מױל נישט עפֿענען אַנטקעגן רעם דאָזיקן תּלמיד, װאָס דאַרף אױסװאַקסן עפּעס אַ מין גאָון, אָדער איך װײס אַלײן נישט װאָס!“… איז נאָך דאָ װאָס צו רײדן פֿון סענדערס פֿאַרגעניגן און פֿון מרים־חיהס גליק, װאָס האָט זיך אױסגעגאָסן אין טרערן? מיט װאָס האָט זי פֿאַרדינט בײַ גאָט אַזאַ ברכה? מיט װאָס האָט זי זוכה געװען צו האָבן אַזאַ תּכשיט, װאָס גאָט און לײַט טוען זיך פֿרײען מיט אים? נישט אַנדערש, אַז דער װאָס לעבט אײביק האָט זיך אַרומגעקוקט אױף איר, װי זי קומט נעבעך אָפּ בײַ סענדערן, כּמעט װי אַ דינסט ― גאָט זאָל נישט שטראָפֿן פֿאַר די רײד! נישט אַנדערש, אַז דאָס איז איר אַ רפֿואה צו דער מכּה…

נאָר מרים־חיה האָט, אַ פּנים, נישט פֿאַרדינט בײַ גאָט, אַז איר זון זאָל באמת זײַן אַ גאָון־עולם; כּל־זמן רב חײם־חנא דער מלמד האָט געלעבט, איז מאַרקל געװען אַזאַ תּכשיט, אַזאַ גילדן קעפּל, אַז קײנער האָט אים נישט געקאָנט נעמען פֿאַרהערן, מחמת חײם־חנא איז דערצו געװען אַ מזיק; ער האָט קײנעם נישט געלאָזט אױסרעדן אַ װאָרט: נישט דעם פֿאַרהערער, נישט דעם תּלמיד. ער האָט גערעדט פֿאַר אַלעמען; ער האָט אַלײן געפֿרעגט און אַלײן געענטפֿערט. און אַז יענער האָט געפֿרעגט דעם תּלמיד, למשל: „װאָס לאָזט מיך דאָ, מאַרקל, דער תּנא הערן?“ ― האָט חײם־חנא פֿאַרקאַטשעט די אַרבל, געמאַכט מיט די הענט און אין דער גיך געענטפֿערט: „נו, זאָגט ער דאָך אײַך, אַז עבֿודה זרח איז נישט גלײַך, זאָגט ער, צו דער פּרה־אַדומה; פֿאַר װאָס? זאָגט ער, מחמת עבֿודה זרח, זאָגט ער, איז אַן אַנדער זאַך, און פּרה אַדומה, זאָגט ער, איז װידער אַן אַנדער זאַך; איז געדרונגען, זאָגט ער, אַז דער תּנא האָט זיך געשטעלט, זאָגט ער, אױף דעם פּסוק, צו פֿרעגן, זאָגט ער, אַ װידעראַנאַנד: מה־דאָך, זאָגט ער, עבֿודה זרח איז אַזױ, איז דאָך פּרה אַדומה, זאָגט ער, על־אַחת־כּמה־וכּמה!“… און מיט דעם דאָזיקן „זאָגט ער“ האָט חײם־חנא אַזױ פֿאַררעדט און פֿאַרקלאַפּט די צײן, אַז דער פֿאַרהערער איז געבליבן זיצן װי אַ מענטש, װאָס מע כאַפּט אים אױף פֿונעם שלאָף און מע זאָגט אים: „קוק“! ― ער קוקט און קוקט און װײס נישט, װוּ ער איז אין דער װעלט…

אַז הײם־חנא איז געשטאָרבן, און מאַרקל איז אַרײַנגעפֿאַלן צו אַנדערע מלמדים אין די הענט אַרײַן, האָבן די דאָזיקע אָנגעהױבן באַמערקן, אַז רב סענדערס זון האָט אַביסל „אַ האַרט קעפּל“, אַ „שװערע תּפֿיסה“ מיט אַ „קורצן זכּרון“; דערצו האָט סענדער אָנגעהױבן װערן רײַכער און רײַכער, און בײַ לײַטן האָט ער געזען, װי אַזױ מען לערנט קינדער אױף דעם נײַעם שניט, האָט ער געקריגן מאַרקוסן אַ צװײ־דרײַ לערערס פֿון „הײַנטיקער װעלט“, װאָס אונדזער יונגער העלד האָט בײַ זײ גענאַשט פֿון יעדער זאַך צו ביסלעך, עטװאָס פֿון אױבן, אַזױ, אַז צו זיבעצן־אַכצן יאָר האָט ער געהײסן זײער אַ פֿײַן בחורל, נישט ערגער פֿון אַ סך אַזעלכע בחורימלעך, װאָס איך מיט אײַך קענען זײ זײער גוט: זײ גײען זײער שײן אױסגעפּוצט, זײ האָבן בײַ זיך אַ סך ביכלעך; צװישן זיך שמועסן זײ אױף דער גאַס װעגן טורגעניעװןИван Сергеевич Тургенев, און שרײַען אַזױ שטאַרק, אַז איר מוזט זײ באַמערקן; צײַטונגען לײענען זײ אַלערלײ, און מיט פֿרעמדע הענט שרײַבן זײ אַלײן אױך אַ מאָל אַרײַן אַ קאָרעספּאָנדענציע אין אַ ייִדיש בלאַט, און שפּעטער, אַז ער װערט עלטער, דערמאָנט ער אײַך, אַז ער האָט אַמאָל, אין די יונגע יאָרן, „געשריבן אין די צײַטונגען“. מיט אײן װאָרט, אונדזער אױסגעצײכנטער מאַרקוס װאָלט געװען אַ ייִנגל אַ משׂכּיל, װי אַלע משׂכּילים אין דער פּראָװינץ, אַ „אינטעליגענט“, אַ געװײנלעכער טיפּ פֿון אַ ייִדיש בחורל אַ נאַכאַל, װאָס נעמט אַ שײנע כּלה מיט רױטע בעקלעך און מיט אַ סך נדן,.― און האָט חתונה, און װערט אַ פֿײַן אײדעמל, אַ בעל־הלװאה, אַ שטיקל סוחר, אַ גרױסער סוחר, אַ יונגערמאַן אַ גבֿיר מיט עטלעכע קינדער, װאָס באַקומען בײַ אים פּונקט אַזאַ דערציִונג, װי זײַנע עלטערן האָבן אים געגעבן, און אַזױ איז „דור הולך ודור באָ והאָרץ לעולם עומדת“ ― אײן דור גײט נאָך דעם אַנדערן, װי אַ זײגער… נאָר נײן! אונדזער שײנער העלד האָט געהאַט אַן אַנדער השׂגה אין דער װעלט, און זײַן צװעק איז געװען נישט אַזױ, װי מיר האָבן פֿון זײַנעט װעגן אױסגעבעט. יעדער מענטש האָט זיך זײַן קאַפּריז, זײַנע השׂגות; פֿאַר װאָס זאָל מאַרקוס בלאַנק זײַן ערגער פֿון אַלע אַנדערע מענטשן? איך זע, אַז מײַנע לעזער װילן טרעפֿן, אַז מסתּמא מוז דאָ זײַן אַ שײן מײדל אינמיטן, און מאַרקוס איז שטאַרק פֿאַרליבט!… נײן! איר דאַרפֿט געדענקען, אַז מײַן ראָמאַן איז „אַ ראָמאַן אָן אַ ראָמאַן“ איך װעל אײַך נישט גײן שװערן, אַז װען מײַן שײנער העלד זאָל געװען באַגעגענען ערגעץ אַ מין ראָזאַ, אָדער אַ יעליזאַבעטאַ, װאָלט ער פֿון איר אַנטלאָפֿן װוּ דער שװאַרצער פֿעפֿער װאַקסט. איך װײס נישט. די עפּאָכע צװישן אַכצן און צװישן צװאַנציק יאָר איז די געפֿערלעכסטע צײַט פֿאַר די יונגע קינדער, און אַזױ װי דאָס ברעקעלע קינד מוז נעבעך איבערקומען פּאָקן, מאָזלען און צײנדלעך, אַזױ מוז דאָס גרעסערע קינד איבערקומען די צײַט פֿון ליבע, ― און למאַי זאָלן מיר זיך נאַרן? מיר האָבן דאָך אַלע געפּאָקט, געמאָזלט, ליב געהאַט און, דאַנקען גאָט, איבערגעקומען אָט די אַלע װײטיקן געזונטערהײט… װאָס קאָן איך אָבער טאָן מיט מײַן יונגן העלד, אַז עס האָט זיך אים פֿאָרט נישט געטראָפֿן דער צופֿאַל? קאָן איך אים דען מיט גװאַלד זאָגן: „גײ, מאַרקוס, ליב זיך אײַן, שרײַב פֿלאַם־פֿײַעריקע בריװלעך, װער צעגאַנגען װי אַ װאַקס, הענג זיך, טרינק זיך, אַבי איך זאָל האָבן שטאָף אױף אַ „העכסט־אינטערעסאַנטן ראָמאַן“? ובפֿרט, אַז מײַן יונגער העלד האָט געהאַט גאָר אַן אַנדער אידעע, אַן אַנדער ציל, װאָס ער האָט זיך צו דעם געשלאָגן דורך טיר און דורך טױער מיט אַלע כּוחות פֿון זײַן געזונטן יונגן קערפּער, ― מיט אײן װאָרט, מײַן מאַרקוס האָט געװאָלט שטודירן. אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל שטודירן: אױף דאָקטער, אױף אַדװאָקאַט, אױף אינזשעניר ― שטודירן און גענוג!

װען און װי אַזױ איז דער דאָזיקער געדאַנק אײַנגעפֿאַלן מאַרקוסן אין קאָפּ אַרײַן ― קאָן איך אײַך אַקוראַט ניט זאָגן; נאָר די בריװלעך װאָס ער האָט געשריבן צו אײנעם פֿון מײַנע חבֿרים, צו אַריה־לײבן, זײַנען געװען מיט אַזאַ פֿײַער געשריבן, אַזױ הײס, אַזױ ענערגיש, אַזױ אמת, אַז איך האָב זיך אױף קײן מינוט ניט פֿאַרטראַכט, אַז דער דאָזיקער יונגער מענטש װעט זײַן צװעק דערגרײכן. (אײנע פֿון די דאָזיקע שײנע בריװ האָט דער לעזער באַגעגנט אין דעם ערשטן קאַפּיטל פֿון אונדזער אמתער מעשׂה).

נאַטירלעך, האָט דער פֿאָטער ניט געטאָרט װיסן פֿון דער דאָזיקער פֿײַנער אידעע, און איך רעכן, אַז עס איז גלײַכער, װאָס סענדער האָט ניט געװוּסט, װאָס מאַרקוס טראָגט בײַ זיך אין קאָפּ און אין האַרצן: גאָט װײס, װאָס עס װאָלט געקאָנט דערפֿון אַרױס! סענדער האָט געהאַט צו טאָן מיט די שידוכים, און מאַרקוס האָט געשריבן הײסע בריװלעך צו אַריה־לײבן, אַזױ װי אױבן איז געשטאַנען.

מער װי אַלע מאָל האָט זיך אױפֿגעהױבן דאָס פֿײַער בײַ אונדזער יונגן העלד זומערצײַט, פּונקט אין דער עפּאָכע, װען עס קומט פֿאָר אונדזער נאַטירלעכע געשיכטע; אין דער דאָזיקער צײַט זײַנען זיך צונױפֿגעפֿאָרן אַלע תּלמידים פֿון די גימנאַזיעס מיט אַלע סטודענטן פֿונעם אוניװערסיטעט. אַך! װי שטאַרק אונדזער מאַרקוס האָט זײ נעבעך מקנא געװען אױף זײערע גילדענע קנעפּלעך, די אָפֿיצירסקע היטעלעך, די העמדלעך פֿון די סטודענטן; װי פֿרײלעך, װי פֿרײַ, װי גליקלעך זײַנען די דאָזיקע מענטשן, און װי טרױעריק, געבונדן און אומגליקלעך איז ער נעבעך ! דעמאָלט, װען זײ שיפֿן זיך אױף דער לאָדקע אין דער אױסגעצײכנטער זומער־נאַכט און זינגען לידלעך אַקעגן דער זילבער־לבֿנה, מוז ער נעבעך זיצן אין דער הײם און אױסהערן אָט די אַלע מעשׂיות מיט די רײד פֿונעם פֿאָטער, װאָס האָבן זיך אים שױן אַזױ צוגעגעסן! ער איז פּשוט געפּענטעט אין קײטן; ער איז אין געפֿענקעניש; מען האָט אים פֿאַרשפּאַרט, מען האַלט אים אין אָסטראָג; מען לאָזט אים ניט אַרױס אױף דער ליכטיקער שײַן. װאָס האָט מען נעבעך צו אים און צו זײַנע יונגע יאָר און טעג? פֿאַר װאָס קאָן ער ניט געניסן פֿון דער זיסער יוגנט, גלײַך מיט אָט די אַלע יונגע מענטשן? פֿאַר װאָס איז פֿאַר אים אַלץ פֿאַרשלאָסן, אַלץ באַהאַלטן, אַלץ פֿאַרבאָטן? אַלע מעגן, נאָר ער, מאַרקוס, טאָר ניט; ער דאַרף דאָ זיצן און פֿאַרשװאַרצט װערן ― ביז װאַנען? ביז װי לאַנג נאָך?

מיט אַזעלכע שװאַרצע געדאַנקען זיצט נעבעך אונדזער יונגער העלד, אָנגעשפּאַרט דעם שײנעם קאָפּ אױף די װײַסע הענט, און סענדער דערצײלט זײער אַ שײנע געשיכטע, װי אַזױ אַ שותּף האָט אים אַרײַנגעפֿירט אין אַ געשעפֿט אַרײַן, װי אַזױ ער האָט אים געװאָלט „אָפּקאָכן“, װי אַזױ זײ זײַנען בײדע געקומען צום פּריץ, װי אַזױ דער פּריץ האָט אים געבעטן זיצן, װי אַזױ דער שותּף האָט זיך אַרײַנגעכאַפּט צו אים אין די הענט אַרײַן, װי אַזױ דער פּריץ האָט זיך מיט אים אָפּגערעכנט און האָט אים געזאָגט: „עי, מאָשקאַ! יאַק סיעמאַש jak se masz: װאָס מאַכסטו, פּאַן מאָשקאַ?“ כאַ־כאַ־כאַ! ― סענדער לאַכט, און זײַן פֿעט לײַב טרײסלט זיך פֿאַר געלעכטער. מרים־חיה לאָזט ניט אַראָפּ קײן אױג פֿון איר טײַערן זון, װאָס איז נעבעך שױן פֿון אַ צײַט אַזױ בלאַס, אַזױ אומעטיק; ער עסט ניט, ער טרינקט ניט ― װאָס איז „דעם קינד“?

― װאָס איז דיר, מאַרקל? װאָס טוט דיר װײ, מײַן קינד? ― אַזױ זאָגט אים די געטרײַע מוטער פֿאַרן שלאָף, קוקט אים אין די אױגן אַרײַן און נעמט אים אָן בײַ דער האַנט, און טרערן קלײַבן זיך איר אױף די אױגן.

― אַי, טשעפּע זיך אָפּ פֿון מיר! גאָרניט! גאָרניט! ― מאַרקוס שלעפּט אַרױס זײַן האַנט פֿון איר הענט, און מרים־חיה גײט־אַװעק מיט אַ טיפֿן זיפֿץ פֿונעם האַרצן.

איך פֿרעג אײַך: בײַ אָט אַזעלכע פֿאַרשײדענע אומשטענדן, װאָס איז דער חידוש, אַז יעדן צופֿאַל, װעלכער זאָל קאָנען אונדזער פֿײַנעם העלד אױסלײזן פֿון זײַן טרױעריקער לאַגע, װאָלט ער באַגעגנט מיט פֿרײד? װאָס איז דאָ צו װוּנדערן זיך, װאָס מאַרקוס האָט גלײַך מיט אַלע אונדזערע באַקאַנטע בײַ סענדערן אין הױז אַרױסגעקוקט אױף דעם דאָזיקן צופֿאַל, װאָס קײנער פֿון זײ האָט אױך ניט אַרױסגערעדט און װאָס יעדער באַזונדער האָט געטראַכט בײַ זיך טיף־טיף אין האַרצן?…

ליבער לעזער, טײַערער פֿרײַנט! װער דו ביסט דאָרטן און װאָס דו ביסט דאָרטן ― גיב מיר אַהער דײַן האַנט און לאָמיר זיך בײדע װינטשן, אַז עס װעט קומען אַמאָל די צײַט, װען מיר װעלן זיך דאַרפֿן אָפּזעגענען מיטן דאָזיקן נאַרישן װעלטל, זאָל אונדז גאָט שומר־ומציל זײַן פֿון אַזאַ טרױעריקער לאַגע, װוּ אונדזער געערטער סענדער בלאַנק האָט זיך געפֿונען אין דער צײַט, װען זײַן פֿײַנע משפּחה האָט זיך צונױפֿגעפֿאָרן צו אים „מבֿקר חולה זײן“…

דאָס פֿינפֿטע קאַפּיטל
סענדערס משפּחה פֿאָרט זיך צונױף ביסלעכװײַז.

מיר האָבן איבערגעלאָזט סענדער בלאַנק אין קאַבינעט נאָך דעם גרױסאַרטיקן אָנבײַסן. סענדער האָט זיך געפֿילט עפּעס ניט אין בעסטן; אַ שרעקלעך שנײַדעניש איז אױף אים אָנגעפֿאַלן, און אַ גאַנצע מלחמה האָט זיך אױפֿגעהױבן אין זײַן בױך.

― שלעכט! שלעכט! ― האָט ער געזאָגט צו מרים־חיהן. ― ס'איז מיר שלעכט, זײער שלעכט!

― װאָס זשע איז דיר אַזעלכעס? גאָט איז מיט דיר, סענדער!

― איך װײס נישט. אָט דאָ איז בײַ מיר אַן אומגליק! ― און סענדער האָט אָנגעװיזן מיט בײדע הענט אױפֿן בױך. ראשית־חכמה, האָט מרים־חיה געשיקט רופֿן רעם דאָקטאָר. הגם סענדער גלױבט ניט אין קײן דאָקטאָר און זאָגט, אַז די גאַנצע „שפּיל“ (די מעדיצין) איז נאָר אַ שאַנטאַזש, אַ „פֿאָקוס“ אױף צו נאַרן געלט, פֿונדעסטװעגן לאָז אים װײ טאָן אַ פֿינגער ― שיקט ער באַלד צום דאָקטאָר. פֿאַראַן אַ סך אַזעלכע צװישן אונדזערע ייִדן, װאָס האָבן עפּעס קײן „אמונה“ ניט אין דער מעדיצין, כאָטש (די מעדיצין) איז נאָר אַ שאַנטאַזש, אַ „פֿאָקוס“ אױף צו נאַרן אױף דער װעלט, און ער מעג יאָ גלױבן און ניט גלױבן ― אַלץ אײנס!

אונדזער געערטער סענדער האָט זיך געהאַט זײַן דאָקטאָר, דעם דאָקטאָר קלוגער, און מיט אים האָט איר ליב געהאַט אין אַ פֿרײַער צײַט אַרײַנצושמועסן מכּוח „דאָקטאָריע“. דער דאָקטאָר האָט לאַנג געקנעלט, ביז ער האָט אים אײַנגעבילדעט, אַז פּונקט אַזױ װי ער קאָן שטאַרבן פֿון אַ שלאַפֿקײט, אַזױ קאָן מען זיך געזעגענען מיטן לעבן געזונטערהײט. דער דאָזיקער כּלל איז סוף־כּל־סוף אים אַרײַן אין קאָפּ, און פֿון יענער צײַט אָן האָט ער געפֿילט, אַז זײַן לעבן הענגט אױף אַ האָר, כאָטש אַפֿילו ער איז געזונט און שטאַרק אױף אַלע אבֿרים. דעריבער האָט ער זיך געריכט טאָג אױף טאָג און האָט זיך שױן לאַנג צוגעגרײט אַ צואה, אױסגערעכנט ביז דער לעצטער פּרוטה (דאָס איז בײַ אים געװען בסוד), און יעדער טאָג איז בײַ אים געװען אַ געשענקטער, און דעריבער טאַקע פֿלעגט ער זיך אָנטאָן כּל־התּענוגים אױף דער װעלט: גוט עסן, רעכט טרינקען, אױסרוען די בײנער, גענוג אױסלאַכן זיך אױף „די הײַנטיקע“, „די קבצנים“, אָפּגעבן גאָט זײַנס, דאָס הײסט, דאַװענען אַלע טאָג, אַמאָל, אַז עס איז געװען צײַט, אָפּזאָגן אַ צװײ־דרײַ קאַפּיטלעך תּהילים, און אַמאָל שענקען אַ נדבֿה (זעלטן, זײער זעלטן). אַך ! װען יעדער פֿון אונדז זאָל האָבן בכּוח, אַזױ װי מײַן העלד, מקײם זײַן אַלע חובֿות, װאָס ליגן אױף אונדז, און דערצו נאָך אַזױ באַרוט אָפּלעבן זיך דאָס װעלטל ― אַך, װי גרינג װאָלט געװען צו גײן פֿון דער װעלט! װי אָנגענעם װאָלט בײַ אונדז געװען דער טױט! באַרעכנט זיך אַלײן: איך עס מיר אָפּ אָנבײַסן, פֿאַררױכער מיר אַ געשמאַקע ציגאַר, טרינק מיר אױס אַ גוט גלאָז ביר, זאָג מיר אָפּ אַ פּאָר קאַפּיטלעך תּהילים, שענק מיר אַן אָרעמאַן אַ צװײ גראָשן, איך נעם מיר דעם טינט־און־פּען און מאַך מיר אַ חשבון: דעם זון אַזױ פֿיל, דער טאָכטער אַזױ פֿיל, עטלעכע קערבלעך אױף דער שול, אַ פּאָר רובל אױפֿן מרחץ, להבֿדיל, עטלעכע גריװנעס אױף צעטײלן די תּלמוד־תּורה ייִנגלעך פֿאַר דער מטה, אַז זײ זאָלן פֿון מײַן כּבֿוד װעגן שרײַען: „צדק לפֿניו יהלך!“ נאָכדעם זאָג איך מיר אָפּ גאַנץ באַרויִקט װידויִ מיט אַ גלאַטן לונג־און־לעבער און מיט אַ רײנעם סאָװעסט, איך לײג מיך צו, פֿאַרמאַך מיר אײן אױג, דאָס אַנדערע אױג ― און װער אַנטשלאָפֿן… און אױף מאָרגן װידער אַמאָל דאָס אײגענע… אַז דער דאָקטאָר איז געקומען צו סענדערן, האָט ער אים געפֿונען זײער אין אַ טרױעריקער לאַגע.

די ערשטע פֿראַגע, װאָס סענדער האָט פֿאָרגעלײגט דעם דאָקטאָר, איז געװען:

― איז מײַן שלאַפֿקײט ניט געפֿערלעך, און צי װעל איך נאָך קאָנען געזעגענען זיך מיט מײַנע קינדער?

― װען איר זאָלט זײַן אַזױ געפֿערלעך, ― האָט אים דער דאָקטאָר קלוגער גאַנץ ערנסט געענטפֿערט ― װאָלט איך איצט ניט געהאַט דאָס גליק מיט אײַך צו רײדן; נאָר נאָך די קינדער שיקט װאָס גיכער. טוט־אָפּ אײַערס, װעט איר זײַן רויִק, אַראָפּ אַ משׂא!

טױט װי די װאַנט איז סענדער געװאָרן, אַז ער האָט דערהערט דעם דאָקטאָרס רעזאָלוציע. און ער האָט אָנגעהױבן צו ציטערן, צאַפּלען מיט אַלע אבֿרים: „אױ, מײַן סוף! אױ, מײַן עק! אָט דאָס איז שױן מײַן עק! אָט דאָס איז מײַן עק!“…

― זאָגט מיר, דאָקטאָר, דעם אמת, דעם רײנעם, לױטערן אמת: צי קאָן איך האָבן אַ שטיקל האָפֿענונג? איך בין ערשט אַלט דרײַ און פֿופֿציק יאָר! מײַן פֿאָטער האָט געלעבט פֿיר און אַכציק יאָר, מײַן מוטער ― זעקס און נײַנציק יאָר, און מײַן זײדע, זאָגט מען, האָט אָפּגעלעבט מער אַלס הונדערט יאָר; פֿאַר װאָס זשע קומט עס מיר, איך זאָל אַזױ גיך?…

בײַ די דאָזיקע װערטער האָט זיך סענדער צעװײנט, װי אַ קלײן קינד. מרים־חיה האָט געחלשט, און מאַרקוס, װאָס האָט געהאַט זײער אַ גוט װײך האַרץ, האָט זיך געװישט די נאַסע אױגן.

און דער דאָקטאָר קלוגער האָט צענומען די הענט, אױסגעצױגן דעם קאָפּ און געמאַכט אַזאַ מינע, פּונקט װי דער רײַזנדער מאַכט, בשעת עס ברעכט זיך איבער אַן אַקס און דער װאָגן טוט אַ טראַסק אין דער ערד אַרײַן.

די דאָזיקע מימיקע האָט אױף אונדזער סענדערן געװירקט שרעקלעך: עס האָט זיך אים דײַטלעך פֿאָרגעשטעלט, װי זײַן אינעװײניקסטע „מאַשינעריע“, די „געדערים“, האָבן פּלוצעם געלאָפּנעט, און צוהערנדיק זיך צום בױך, האָט זיך אים אױסגעװיזן, אַז דער מאָגן האָט זיך אים װירקלעך אַנידערגעשטעלט אױף אײביק. דאָך האָט ער זיך געשעמט אַ פֿרעג טאָן דעם דאָקטאָר און האָט אים נאָר געבעטן, ער זאָל אים נאָך אַמאָל גוט באַטראַכטן. דער דאָקטאָר קלוגער איז מרוצה געװאָרן צו באַטראַכטן דעם חולה נאָך אַמאָל און האָט זיך צוגעלײגט מיטן אױער צום קראַנקנס בױך. באַטראַכטנדיק אים, האָט דער דאָקטאָר ניט אַרױסגעלאָזט קײן פּיפּס פֿונעם מױל. נאָר גלאַט אַזױ געקנײטשט מיט די פּלײצעס, געדרײט מיטן קאָפּ, געסמאָרעט מיט דער נאָז, לאַנג־לאַנג געטראַכט, געקוקט דעם חולה אין די אױגן אַרײַן, געזיפֿצט, װײַטער געשאָקלט מיטן קאָפּ, געקנײטשט מיט די פּלײצעס און אַזױ װײַטער. סענדער בלאַנק האָט דאָס אַלץ גוט באַמערקט, און טראָפּנס שװײס, קאַלטער שװײס, האָבן אַרױסגעטראָטן אױף זײַן פּנים. נאָכדעם האָט זיך דער דאָקטאָר אױפֿגעכאַפּט, אױסגעשנײַצט די נאָז שטאַרק־שטאַרק און האָט אַזױ געזאָגט:

― מײַן ליבער העררר בלאַנק! איר װײסט, אַז איך בין אײַך אַ גוטער פֿרײַנט. איך װעל טאָן אַלע מיטלען. נאָר איר װעט מיך פֿאָלגן, צי נײן? רופֿט נאָך אַ דאָקטאָר, װעלן מיר מאַכן אַ קאָנסיליום. בײַ אונדז אין דער מעדיצין איז דאָ אַ גלײַך װאָרט: אײן קאָפּ איז גוט, צװײ איז נאָך בעסער… ― מיט די דאָזיקע װערטער האָט ער זיך אָפּגעזעגנט מיטן חולה און מיט אַלע אַנדערע און איז געשװינד אַרױסגעגאַנגען פֿון קאַבינעט. אַראָפּגעלאָפֿן פֿון די טרעפּ און געקומען אַראָפּ, האָט ער געטראָפֿן פֿרױקען מיט זײַן פּאַלטאָ אין די הענט. אַרױפֿגעװאָרפֿן אױפֿן דאָקטאָר דעם ראָק, האָט זיך פֿרױקע ניט געקאָנט אײַנהאַלטן און האָט אַ פֿרעג געטאָן דעם דאָקטאָר: „װאָס הערט זיך מיטן באַלעבאָס?“ האָט אים דער דאָקטאָר קלוגער געענטפֿערט מיט אַ זיס שמײכעלע אױף לאַטײַן (דער דאָקטאָר קלוגער איז זײער אַ פּשוטער בײַ זיך, זײער אַ ליבנסװירדיקער מענטש און איז מיט יעדן אַ גוטער ברודער):

־ נישקשה, אַ ביסעלע גאַרגולעס, אַ ביסעלע פּלעריז קסוכאַטיװאַ, נאָר סע װעט זײַן רעכט: דער דאָקטאָר קלוגער שלאָפֿט ניט!…

― דער רוח װײס אים, װוּ ער נעמט אַזעלכע טערקישע װערטער! ― האָט פֿרױקע געזאָגט צו זיך אַלײן און פֿאַרשלאָסן די טיר.

מיר װײסן װױל פֿאַר קלאָר, אַז פֿרױקע האָט זיך גאָרניט אָנגעקערט מיט די בלאַנקס; נאָר מחמת ער דינט שױן דאָ אַ יאָר זיבן־אַכט, דערפֿאַר האַלט ער זיך מיט זײ שטאַרק הײמיש, נאָענט, כּמעט װי אַ װײַטער קרובֿ, און דעריבער האָט זיך פֿרױקע גערעכנט בײַ זיך, אַז על־פּי יושר קומט אים אױך אַ שטיקל חלק פֿון סענדער בלאַנקס ירושה. ער איז געװען, נאָך זײַן השׂגה נאָך, זײער גערעכט: האָרעװען האָט ער געהאָרעװעט, װי אַן אײזל, און אין דער גאַנצער צײַט פֿון זײַן געטרײַער דינסט האָט ער נאָך ניט געזען פֿון זײַן באַלעבאָס קײן מתּנה אַפֿילו פֿאַר אַ צװײער, און חוץ לוח האָט נאָך סענדער געהאַט אַ טבֿע אָפּנעמען חשבון בײַ פֿרױקען פֿונעם מאַרק ביז דער לעצטער קאָפּיקע! מיט זײַן גאַנצן לעבן איז פֿרױקע געװען איבערגעגעבן דעם באַלעבאָס, און פֿון זײַנעט װעגן װאָלט ער געגאַנגען אין פֿײַער און אין װאַסער, און דעריבער האָט פֿרױקע געשאַרפֿט די צײן אױף דרײַ טוץ זילבערנע לעפֿל, אַ גרױסן זילבערנעם הדס, אַ גוטן בורשטינענעם, אין גאָלד־געפֿאַסט, ציגאַרן־שפּיץ, װאָס נאָך זײַן רעכענונג נאָך האָט ער באַדאַרפֿט װערט זײַן, צום װײניקסטן, פֿינף און דרײַסיק רובל, אַ טוץ געפּרעסטע העמדער, מיט נאָך אַזעלכע קלײניקײטן, װאָס די יורשים װאָלטן זיך בײַם טראַסק ניט אַרומגעקוקט. און איבערהױפּט איז פֿרױקע געװען אַנטציקט פֿון סענדערס גילדענעם זײגער מיט דער מאַסיװער גילדענער קײט; דאָס דאָזיקע קײטל האָט סענדער בלאַנק אַלײן געלאָזט מאַכן אין דער פֿאַבריק, און דעריבער איז דאָס געװען אַזױ מאַסיװ. פֿרױקע פֿלעגט ניט אײן מאָל האַלטן דאָס קײטל מיטן זײגער, אָנמעסטן זײ אױף זיך, קוקן אין שפּיגל אַרײַן און אָנקװעלן פֿון זיך. נאָר פֿרױקע איז ניט געװען קײן גנבֿ; חלילה! גאָלד האָט געמעגט ליגן פֿאַר זײַנע אױגן, װאָלט ער ניט געטשעפּעט. „נאָר נאָך דעם באַלעבאָס' טױט, ― האָט בײַ זיך פֿרױקע געפּועלט ― װען אַלע װעלן נעמען, װעל איך אױך נעמען: װער װעט זיך אַרומקוקן אױף דעם עלנטן פֿרױקען?“ און איצט, אַז פֿרױקע האָט דערזען, װי זײַן באַלעבאָס פֿאָכעט מיט דער נשמה, האָט אין אים אָנגעהױבן קלאַפּן דאָס האַרץ פֿאַר שרעק, און זיצנדיק אונטן אױפֿן בענקל און װאַרטנדיק, אַז אָט־אָט װעט מען אים שיקן נאָך דער „חבֿרה־קדישא“, האָט זיך פֿרױקע דערװײַל געמאַכט אַ צעטל, װאָס ער דאַרף, און אַז עס איז געקומען צום זײגער מיט דער קײט, האָט ער זיך געטראַכט, װאָס זאָל ער טאָן מיט זײ: צי זאָל ער זײ פֿאַרקױפֿן, צי זאָל ער נעמען זיך דעם זײגער און דאָס קײטל אַװעקשענקען בלומקען (זײַן כּלה), צי אפֿשר זאָל ער גאָר איבערמאַכן דאָס קײטל אױף אױערינגלעך מיט אַ בראָש פֿון בלומקעס װעגן?…

― דזין! דזין! דזין! ― האָט דאָס גלעקל זיך געלאָזט הערן פֿון אױבן. פֿײַל אױס דעם בױגן האָט זיך פֿרױקע געלאָזט לױפֿן אַרױף און אין עטלעכע מינוט אַרום איז ער אַראָפּגעלאָפֿן מיט צװײ דעפּעשן, װאָס מע האָט אים געגעבן אַװעקצושיקן עקסטרע צו די קינדער און מע האָט אים צען מאָל אָנגעזאָגט: „ער זאָל לױפֿן גיך, אױף אײן פֿוס!“ פֿונדעסטװעגן האָט זיך פֿרױקע דערלױבט צוצוזעצן זיך אױף אַ רגעלע, זען, װאָס שטײט דאָ אין די דעפּעשן.

צום כּבֿוד פֿונעם דאָזיקן געטרײַען דינער מוזן מיר באַמערקן, אַז אין די פֿינף יאָר, װאָס פֿאַרשײדענע לערערס האָבן פֿאַרבראַכט בײַ די בלאַנקס אין הױז, האָט זיך פֿרױקע צוגעלערנט אַביסל רוסיש לײענען און שרײַבן. מען קאָן ניט זאָגן, אַז פֿרױקע האָט זײער טײַערע פֿעיִקײטן צום לערנען; דערפֿאַר האָט אָבער מאַרקוס אַלײן גענוג געקנעלט מיט אים, ביז ער האָט דערלעבט, אַז פֿרױקע קען שױן האַלב טראַף (סקלאַדעס) און חתמענען זיך אױף רוסיש: „פֿרױקע קראָקמאַן“. אַזױ אַז עס איז אױסגעקומען גאָר: „מאַנפֿרױקערקאָקער“. נאָר צום רעכענען האָט פֿרױקע געהאַט אַ זעלטענעם קאָפּ, און װער װײס, װאָס פֿאַר אַ מאַטעמאַטיקער פֿון אים װאָלט אַרױס, װען זײַן פֿאָטער, קאָפּל קראָקמאַן, זאָל ניט געװען זײַן קײן קױמענקערער און זאָל ניט געװען פֿון בראָנפֿן שטאַרבן און פֿאַר דעם טױט אָפּגעבן פֿרױקען צו אַ קאָװאַל, און דער קאָװאַל זאָל אים ניט געװען שלאָגן אַלע טאָג װי אַ הונט, און פֿרױקע זאָל ניט געװען אָנקומען פֿריִער צו זײַן אַ הױף־משרת און נאָכדעם אַ לאַקײ בײַ סענדער בלאַנק. די גרעסטע „זאַדאַטשעзадача: אױפֿגאַבע“ האָט פֿרױקע געקאָנט אױסרעכענען אױפֿן קאָפּ, אַזױ אַז דער באַלעבאָס פֿלעגט ניט אײן מאָל נבֿהל־ונשתּומם װערן.

בכן, האָט אונדזער געבילדעטער משרת צוגעטראָגן די דעפּעשן צום פֿענצטער און איז אָפּגעשטאַנען איבער זײ קרובֿ צו אַ האַלבער שעה, ביז ער האָט יאַקאָש צונױפֿגעלײגט.

― בוקי… אָן… על… יע… נאַש ― באָליען {болен: קראַנק]: שלאַף! אָן… פּאַקאָי… אַז… סלאָװאָ… נאַש… אָן ― אָפּאַסנאָ: זײער געפֿערלעך! אָפּאַסנע опасны: סכּנותדיק! דאָס הײסט, אָט שטאַרבט ער. אַהאַ?…

און פֿרױקעס געדאַנקען האָבן זיך װײַטער אײַנגעפּלאָנטערט אין דעם גילדענעם זײגער מיט דער שװערער קײט… אױף דעם טעלעגראַף האָט פֿרױקע פֿריִער געװיזן די דעפּעשן עפּעס אַ רױטן ייִדן, ער זאָל זיך מטריח זײן איבערלײענען און געבן אים צו פֿאַרשטײן, װאָס שטײט דאָרטן.

„אַך, װען מען זאָל מיך געװען לערנען אין די יונגע יאָרן!“ ― האָט זיך פֿרױקע געטראַכט, אַראָפּגעלאָזט טיף אין דער אונטערשטער קעשענע די צװײ רובל מיט די פֿערציק קאָפּיקעס אױסגאָב, אַזױ, אַז זײ זאָלן טאַקע בײַ אים בלײַבן, מחמת װער װעט זיך הײַנט אַרומקוקן, צי עס איז דאָ אױסגאָב, צי נײן? נאָר װי איבערראַשט איז ער געװען, אַז אַרײַנגעקומען צו רב סענדערן אין קאַבינעט, האָט אים זײַן געפֿערלעכער פּרינציפּאַל באַלד אַ כאַפּ געטאָן:

― אױסגאָב, פֿרױקע ! צװײ מיט פֿערציק!…

„ער האָט שױן אַפֿילו אױסגערעכנט, דער אַלטער גאַנאַמניק!“ ― האָט פֿרױקע געטראַכט און האָט במחילת־כּבֿודו אױסגעלײגט אױפֿן טיש די צװײ רובל מיט די פֿערציק קאָפּיקעס און איז מיט אַ ביטער האַרץ אַװעק אין זײַן רו אַרײַן.

באַלד אױפֿן אַנדערן טאָג איז געקומען סענדערס עלטערער זון, חײם בלאַנק, מיט זײַן װײַב סאָני און מיט צװײ קלײנע קינדער: פֿאַני ― אַ מײדל פֿון אַ יאָר אַכט, און מאַני ― אַ קלײניטשקע פֿון זעקס יאָר.

― װי אַזױ סענדערן איז געגאַנגען אין זײַנע געשעפֿטן גוט, אַזױ איז זײַנע קינדער געגאַנגען שלעכט. אַז חײם איז אַראָפּ פֿון קעסט, האָט ער געהאַט זײַנע עטלעכע טױזנט רובל.

― געדענק, חײם, ― האָט אים דער פֿאָטער געזאָגט ― אַז איך האָב פֿון מײַן צד גענוג יוצא געװען: דיך אױסגעהאָדעװעט, חתונה געמאַכט, געגעבן נדן, געהאַלטן פֿינף יאָר אױף קעסט אױך ― און װאָס נאָך? האָסט צו מיר כּלל־וכּלל ניט! מיט מיר קערסטו זיך שױן הײַנט װינציק־װאָס אָן: איך האָב נאָך קינדער; איך האַלט אַ טאָכטער אױף קעסט און דאַרף חתונה מאַכן אַ זון. פֿאָר דיר געזונטערהײט און זײַ מצליח! אַז דו װעסט זיך שאַנעװען, װעסטו האָבן געלט און סע װעט דיר זײַן גוט, אם ירצה שם. זע, היט־אָפּ אַ קערבל, װעסטו זײַן אַ מענטש!…

אַז חײם איז געבליבן אָן געלט, האָט ער צום פֿאָטער ניט געװאָלט שרײַבן: ער האָט גאַנץ גוט געװוּסט, אַז עס װעט זײַן אומזיסט. נאָר אַז מע האָט שױן אַלצדינג אױספֿאַרקױפֿט פֿון שטוב, און די קינדער האָבן געבעטן ברױט און עס איז ניט געװען, האָט זיך חײם געזעצט און האָט אָנגעשריבן אַזאַ מין בריװ:

„לכּבֿוד אַהובי אָבי היקר הגבֿיר המפֿורסם החכם ומופֿלג כש″תכּתרה של תּורה מוהר″רמורי הגדול ורבֿ רבי סענדער נ"ינרו־יאיר

„שױן מער אַז צװײ יאָר, זינט איך בין געבליבן אָן אַ קאָפּיקע, האָב איך דיר דען אַפֿילו מזכּיר געװען, זעסטו דאָך אַלײן, אַז מסתּמא האָב איך שױן קײן געלט ניט… װאָס רײד איך? די קינדער און מײַן װײַב און איך שטאַרבן פֿאַך הונגער… איך בין דאָ אַ פֿרעמדער… על־כּן, אַהובֿי אַבי: פֿאַרשטײסטו שױן… ניטאָ װאָס צו רעדן… אַזעלכע צװײ קינדער, װי איך האָב, דאַכט מיר… און מײַן װײַב איז דװקא ניט קײן אױסברענגערין, װי אַנדערע… און איך װײס? פֿאַרקערט, מיט אַלע מעגלעכקײטן… װען ניט אָט דער פֿײַפֿערמאַן, אָט דער גזלן… ער האָט בײַ מיר אױסגענאַרט דרײַ טױזנט רובל… מזומנע דרײַ טױזנט קאַרבן!… קײן אַנדערע געשעפֿטן איז דאָ ניטאָ… אפֿשר דאָרט, אין דײַן שטאָט, װוּ מען קען מיך, מע װײס װער איך בין… מע זאָגט, אַז יעקבֿ־משה צוקערשטײן האָט געװוּנען צען טױזנט רובל… גריס לאמי ח′ היקרה מרת מרים־חיה, לאַחותי היקרה מרת רבֿקה עם בעלה היקר מו″המורנו הרבֿ יוסף זעמעל מיט זײערע קינדער… װי גײט עס זײ הײַנט? גריס לאחי המשׂכּיל החכם מורד″רמורנו הרבֿ רבי מאַרקוס שיחיה. זײַט געזונט און פֿיל גליקלעך, װי עס װינטשט אײַך

דײן זון הײם בלאַנק

„גם איך האָב דיר פֿאַרגעסן מודיע זײַן, אַז זוגתי מרת סאָני שתּחיה איז איצטער ניט בקװ־הבריאה, און מײַן קלענערע טאָכטער מאַניטשקע פּאָקט.

חײם הנ″להנזכּר לעיל

פֿון טאָג אױף טאָג איז חײם געגאַנגען אױף דער פּאָסט, און ערשט אין צװײ װאָכן אַרום איז אָנגעקומען אַ בריװ.

― אַ בריװ, סאָני, אַ בריװ פֿון דער הײם!

סאָני איז שױן געזונט געװאָרן און האָט זיך קױם אַרומגעשלעפּט איבער דער שטוב, נאָר דאָס קינד איז נאָך אַלץ געװען שלאַף. מיט גרױס ציטערניש האָבן זײַ זיך געזעצט לײענען דעם לאַנג־דערװאַרטן בריװ:

„לבֿני היקר הרבני מוהר″ר חײם נ″י ע″שעל־שם זוגתו היקרה מרת סאָנע תּחי′ עכב″בעם כּל בני־בית.

„ראשית מודיעכם, אַז מיר זײַנען אַלע ברוך־השם אין בעסטן געזונט, געב גאָט דאָס נעמלעכע פֿון אײַך צו הערן ניט ערגער, אָמן! והשנית, פֿאַרשטײ איך ניט, װאָס האָסטו געהאַט צו מיר, בני היקר, װאָס זאָלסט מיר אָנטאָן אַזעלכע יסורים, און מיר אַלע זאָלן האָבן איבער אײַך אַ פֿאַרשטערטן יום־טובֿ? זאָל מען פֿרעגן בײַ דער װעלט, צי האָב איך ניט יוצא געװען אַקעגן דיר, װי דער בעסטער פֿאָטער? על־כּן, בני היקר, בעט איך דיך, זאָלסט מיך ניט מקצר ימים זײן און ניט שרײַבן מיר אַזעלכע בריװ, װאָס זײ זײַנען מיר ניט לרצון. און אַהער האָסטו ניט װאָס צו פֿאָרן, מחמת אָן געלט קריגט מען אין ערגעץ קײן געשעפֿטן ניט הײַנטיקע יאָרן, און אַזעלכע פֿײַפֿערמאַנס, װאָס נאַרן־אױס געלט, זײַנען דאָ אומעטום אױף דער גאַנצער װעלט. װאָס זאָל מען טאָן? שװערע יאָרן הײַנט! פֿונדעסטװעגן, אַז מע איז אַ מענטש, קומט מען ניט דערצו, אַז מע זאָל בלײַבן װי אױפֿן װאַסער. דײַן שװאָגער מוהר"ר יוסף זעמעל האָט הײַנט דאָס גרעסטע געשעפֿט, און מע זאָגט, אַז ער פֿאַרדינט גרודעס מיט גאָלד. איך זיץ שױן דאָ מער פֿון דרײַסיק יאָר, האָט זיך מיר נאָך אײן מאָל ניט געמאַכט אַזאַ גליקלעך געשעפֿט, װי חתני מוהר"ר יוסף נ"י האָט באַקומען דאָרט אין זײַן שטאָט; עס איז אַ סבֿרה ,אַז ער קױפֿט זיך אַ דירה פֿאַר צװאַנציק טױזנט רובל, ― לאָז אים גאָט העלפֿן; איך פֿאַרגין אים מיטן גאַנצן האַרצן. הײַנט גײט מיר אַ נײַע סדרה: מע דאַרף אַ שידוך טאָן מיט מאַרקוסן און געבן אים אַ דרײַסיק טױזנט רובל נדן און אַ קװיטאַנציע פֿאַר אַ זעקס טױזנט רובל. הײַנט הלבשה און חתונה־הוצאָות! איך האָב צורעכט געמאַכט מײַן הױז, קאָסט מיך בלא־גוזמא צען טױזנט רובל! הײַנט איז בײַ מיר געװען בתּי מרת רבֿקה תּחיה צו גאַסט מיטן קינד (אַ זעלטן קינד!), האָט מען איר געמוזט שענקען ת"ק500 קערבלעך אַ מתּנה! פֿון װאַנען זאָל זיך דאָס נעמען אַלעס? גריס לזוגתך מיט די קינדערלעך.“

פֿון מיר אָביך סענדער בלאַנק

נאָך אַ יאָר ― אַ שװער יאָר! ― האָט זיך חײם אָפּגעמוטשעט, ביז ער האָט זיך געקריגן ענדלעך אַ שטעלע מיט פֿופֿציק רובל אַ חודש געהאַלט, און אין אַ יאָר אַרום האָט מען זיך אַרומגעקוקט, אַז חײם איז אַן אָרנטלעכער מאַן און איז אַ געטרײַער מענטש, האָט מען אים מוסיף געװען נאָך פֿופֿציק רובל. דערפֿאַר האָט ער אָבער געהאָרעװעט און איז געװען אינגאַנצן פֿאַרקױפֿט דעם פּרינציפּאַל און האָט פֿאַרבראַכט גאַנצע טעג מיט נעכט אין װאַלד (דאָס איז געװען זײַן שטעלע).

אין דער דאָזיקער לאַגע איז ער געװען, װען ער האָט פּלוצעם דערהאַלטן די עקסטרע־טעלעגראַמע פֿונעם פֿאָטער, װאָס רופֿט אים אַרױס, ער זאָל תּיכּף־ומיד קומען מיט די קינדער. חײם האָט ניט געקאָנט װאַרפֿן דעם װאַלד אַפֿילו אױף צװײ טאָג; נאָר עס איז אַ תּירוץ, אַז דער פֿאָטער איז געפֿערלעך שלאַף און רופֿט, מע זאָל קומען?

אַז חײם איז אַרײַנגעקומען צום פֿאָטער אין קאַבינעט אַרײַן, איז ער אים געפֿאַלן אױפֿן האַלדז, און אױף סענדערס אױגן האָבן זיך באַװיזן טרערן. ער האָט צוגערופֿן צו זיך די שנור, געפֿרעגט „װאָס מאַכסטו?“ און האָט אױסגעצױגן די לינקע האַנט די צװײ אײניקלעך, אַז זײ זאָלן אַ קוש געבן דעם קראַנקן זײדן; דערפֿאַר האָט ער זײ אַ קניפּ געטאָן אין בעקל און געהײסן זײ גײן זיך שפּילן. די קינדער זײַנען מיט גרױס פֿאַרגעניגן אַרױסגעלאָפֿן זיך שפּילן און דערװײַל באַטראַכטן דעם זײדנס גרױסן הױף מיטן שײנעם גאָרטן. אונטן האָט זײ פֿרױקע איבערגענומען, געשענקט צו מאַרמעלאַדן און האָט זיך גענומען אױספֿרעגן בײַ זײ: װי רופֿט מען זײ? װי פֿיל זײַנען זײ אַלט? װאָס טוט זײער פֿאָטער אין דער הײם? װאָס טוט די מוטער? צי האָבן זײ אױך אַזאַ גרױסע שטוב, װי דער זײדע? צי קאָנען זײ שױן לײענען, שרײַבן? די עלטערע, פֿאַני, האָט אים געזאָגט, אַז זי קאָן שױן גיך לײענען ניט נאָר געדרוקטע, אַפֿילו געשריבענע אױך. פֿרױקע האָט זיך ניט געפֿױלט זי באַלד אױפֿן אָרט אָפּעקזאַמענירן. ער האָט אַרױסגעכאַפּט אַ שטיקל פּאַפּיר פֿון דעך קעשענע און האָט מיט אַ שטיפֿטל אָנגעצאַראַפּעט: „מאַנפֿרױקערקאָקער“. די קינדער האָבן אױסגעשאָסן אַ געלעכטער און זײַנען מיט אַ קװיטש אַװעק אין גאָרטן אַרײַן, שרײַענדיק: „מאַנפֿרױקערקאָקער!!”, אונדזער גערימטער פֿרױקע האָט דאָס געהערט, און פֿון יענער מינוט אָן האָט ער געטראָגן אַ שׂינאה אין האַרצן אױף די דאָזיקע צװײ קינדער מיט זײערע עלטערן צוזאַמען.

חײם איז שפּעטער מיט צװײ שעה אַרײַנגעגאַנגען צו מאַרקוסן אין קאַבינעט, װוּ יענער האָט אים באַװיזן אַלע זײַנע אַנטיקלעך פֿון דער ביבליאָטעק ביז די מינדסטע קלײניקײטן. אונדזער יונגער העלד איז געװען אַזױ צופֿרידן, אַזױ גליקלעך מיטן גאַסט, װאָס ער האָט זיך שױן אַזױ לאַנג מיט אים נישט געזען, אַז ער האָט גאָר פֿאַרגעסן צו פֿרעגן חײמען, װי גײט עס אים. און הײם האָט פֿון זײַן זײַט אױך ניט געמאַכט פֿון זיך קײן רעדע און האָט די גאַנצע צײַט, װאָס זײַן ייִנגערער ברודער האָט געפּלאַפּלט, קײן אײנציק װאָרט ניט געזאָגט. און סאָני? סאָני איז געזעסן מיט מרים־חיהן אין אַ װינקעלע און האָבן זיך שטילערהײט געשמועסט פֿון הײמישע זאַכן: פֿון די דינסטן די הולטײַקעס, פֿון די קינדערשע מלבושימלעך, װי עס קאָסט יעדע זאַך גאָלד, פֿון דעם יקרות בכלל און פֿון הינער, גענדז, קאַטשקעס, אַז צו װאָס מע רירט זיך צו, הײסט מען זיך אָפּגילטן!

― אַנומלט האָב איך מיר געהײסן ברענגען אײער ― האָט מרים־חיה דערצײלט דער שנור און זײ האָבן בײדע געפֿלאַמט ― בײַ מיר איז שױן אַ מקח זיבעציק קאָפּיקעס; סײַדן ערבֿ פּסח צאָל איך אַ קערבל, אַ קערבל מיט פֿינף ― אָבער נישט מער. איך צײל־אָפּ די אײער… פֿינף שאָק האָב איך זיך געהײסן ברענגען, מחמת איך האָב געװאָלט אָפּבאַקן אַ טאָרט פֿון צען פֿונט, כאָטש אַפֿילו יענע װאָך האָב איך אָנגעבאַקן אַ פֿולע שאַפֿע מיט צוקער־לעקעך, און עס איז אין דרײַ טעג פֿאַרשװוּנדן געװאָרן; איך זאָל זאָגן אױף דער ייִדענע ― קאָן איך ניט: בײַ מיר איז הײַנט אַן ערלעכע ייִדענע, איך זאָל האָבן אַזאַ יאָר… שאַ! דו דאַרפֿסט זי קענען, זי איז בײַ מיר געװען פֿאַר זעקס יאָרן, זי הײסט זלאַטע…

― אױ! זלאַטע? שװיגער, זלאַטע איז בײַ אײַך?

― יאָ, זלאַטע! זי האָט זיך שױן געגט מיטן מאַן און װידער אַמאָל חתונה געהאַט.

― װעמען האָט זי גענומען, שװיגער?

― װײס איך װעמען זלאַטע האָט גענומען! אַזאַ יאָר זאָל ער האָבן! עפּעס אַ שאַרלאַטאַן, אַן אױסװוּרף. ער איז כּלומרשט אַ שנײַדער, אַ קורנאָסער שלימזל!…

― אפֿשר מרדכי צפּורהס? אַיאָ איך טרעף, שװיגער?

― יאָ ,פֿון װאַנען װײסטו, סאָני?

― און װוּ איז הײַנט צפּורה? זי דינט נעבעך?

― יאָ? אַװדאי! שױן לאַנג געשטאָרבן!

― אױ! צפּורה איז געשטאָרבן?! װאָס רעדט איר, שװיגער?! אַי־אַי־אַי!!!…

און גאָט װײס װוּהין די געערטע דאַמען װאָלטן פֿאַרקראָכן אין זײער לאַנגן שמועס, און צי זײ װאָלטן זיך אַמאָל אומגעקערט צו די פֿינף שאָק אײער, צי זײ װאָלטן אַזױ, שפּרינגענדיק, ניט פֿאַרפֿאָרן העט־העט, אין די װײַטע לענדער אַרײַן, ― װען פֿרױקע זאָל ניט געװען פּלוצעם אַרײַנגײן און אָנזאָגן אַ נײַע בשׂורה, אַז דער הער אָסיפּ זעמעל מיט דער מאַדאַם און מיטן קינד, מיט נאָך עפּעס אַן אַלטער ייִדענע, זײַנען געקומען צו פֿאָרן.

מײַנע לעזער װוּנדערן זיך, װאָס אונדזערע הױכגעשעצטע דאַמען האָבן אין אַזאַ צײַט, װען דער אַלטער ליגט כּמעט אױפֿן טױטן־בעט, נישט געפֿונען קײן אַנדער זאַך אױף צו שמועסן, נאָר אײער מיט הינער וכדומה?… שאַט! איר האָט ניט װאָס צו װוּנדערן זיך: זײ זײַנען אומגערן אַרײַנגעפֿאַלן אין אַזאַ אינטערעסאַנטן שמועס מכּוח באַלעבאַטישקײט, װאָס עס קומען אַרײַן אין דעם אי הינער, אי אײער, אי פּעטרישקע, אי קובעבע מיט לאַקריץ. דער מחבר פֿונעם דאָזיקן בוך האָט אַלײן געזען מיט זײַנע אױגן, װי אַ פּראָװינציעלע דאַמע האָט זיך צוגעגרײט אין טעאַטער, שײן, פֿײַן, װי עס קער צו זײַן; אַפֿילו אַ בילעט גענומען אין דער ערשטער רײ קרעסלעס פֿאַר דרײַ רובל מיט פֿופֿציק קאָפּיקעס. פּלוצעם, אינמיטן װעג, גײענדיק, דערזעט זי, װי אַ סאָלדאַט טראָגט אַ װײַסן האָן אונטערן שינעל און קוקט זיך עפּעס אַלע מינוט אַרום אױף אַלע זײַטן. דער מאַדאַם איז אײַנגעפֿאַלן אין קאָפּ אַרײַן אַ פֿרעג טאָן דעם סאָלדאַט, עס קאָן זײַן אױף קאַטאָװעס:

― טשטאָ טעביע זאַ פּיעטוכאַче тебе за петуха: װיפֿל װילט איר פֿאַר אַ האָן?

― דװאַצאַט פּיאַט קאָפּעיעק סערעבראָמסдвадцать пять копеек серебром: 25 קאָפּיקעס זילבער!

― װאָזמי דװאַצאַטвозьми двадцать: נאַט אײַך 20! ― האָט אים די דאַמע אױף געלעכטער געענטפֿערט און האָט זיך אָפּגעשטעלט אױף אַ רגעלע און האָט דערװײַל געכאַפּט אַ קוק אױפֿן האָן.

― פּאַזשאַליטע דיענעכסпажалите денехсь: זײַט אַזױ גוט און אַװעק! ― האָט איר דער יװן געענטפֿערט אױף אַן אמת. די דאַמע האָט לאַנג ניט געטראַכט און האָט זיך פֿאַרקערעװעט צוריק אַהײם מיטן סאָלדאַט און מיטן האָן.

ערשט צום דריטן אַקט, אַז איך האָב אַ קוק געטאָן דורך מײַן בינאָקל אַרױף, האָב איך דערזען, װי מײַן דאַמע פֿונעם האָן איז אַרײַנגעקומען אין טעאַטער אַרײַן און דאָס פּנים האָט איר צװײ מאָל אַזױ פֿיל געשײַנט, װי פֿריִער.

געקומען אַהײם פֿון טעאַטער, האָב איך זיך דערמאָנט, אַז מאָרגן איז ערבֿ יום־כּיפּור און מע דאַרף אַ װײַסן האָן אױף כּפּרות…

„גליקלעכער מאַן! ― האָב איך זיך געטראַכט. ― דו האָסט דאָס געטרײַסטע װײַב אױף דער װעלט!“…

דאָס זעקסטע קאַפּיטל
רעװעקאַ, איר געשיכטע אין קורצן, און אָסיפּ זעמעל מיט זײַנע ירושות.

אַז די פֿאַמיליע זעמעל איז אַרײַנגעקומען אין שטוב אַרײַן, איז די מאַדאַם רעװעקאַ זעמעל אַרױפֿגעפֿאַלן דער שטיפֿמאַמע און דער שװעגערין אױפֿן האַלדז אָן װערטער, און פֿון זײ איז זי מיט דעם אָנטאָן מיט אַלעמען אַװעקגעפֿלױגן צום קראַנקן פֿאָטער אין קאַבינעט אַרײַן, און דער מאַן אירער מיט די קינדער, מיט דער שװיגער און מיט דער שװעגערין זײַנען געבליבן דאָ. פֿאַרװאָס דער הער אָסיפּ זעמעל איז אױך ניט אַרײַנגעגאַנגען באַלד מבֿקר־חלה זײַן דעם שװער ― װעלן מיר גיך געװאָר װערן; און דערװײַל װעלן מיר זיך באַנוצן מיט דער דאָזיקער געלעגנהײט צו באַקענען זיך מיט דעם הער זעמעל.

ער איז אַלט אַכט און צװאַנציק יאָר, און מע קאָן בשום־אופֿן ניט װיסן, צי איז ער אַ שײנער, צי אַ מיאוסער יונגערמאַן, װײַל די אױגן זײַנען פֿאַרשטעלט מיט אַש־קאָלירענע ברילן, די האָר מיט דער געראַזירטער באָרד זײַנען אָפּגעפֿאַרבט, אָנגעפּאָמאַדעט און לאָזן פֿון זיך אַ שרעקלעכן אַראָמאַט. דער קאָלנער פֿון העמדל איז אַזױ אָנגעקראָכמאַליעט, אַז דער הער זעמעל קאָן זיך קײן ריר ניט טאָן מיטן קאָפּ און מוז זיך דרײען מיטן גאַנצן קערפּער פֿון זײַן דינעם, לאַנגן געשטאַלט. אױף זײַן קלאָר־װײַסן קאַמזױל הענגען עטלעכע קײטעלעך מיט מעדאַליאָנען, און אױף דרײַ פֿינגער ― פֿיר פֿאַרשײדענע פֿינגערלעך מיט אַ גרױסן סיגנעט, און די שטיװל סקריפּען בײַ אים אױף אַזאַ קול, אַז מע דאַרף אָפּטרעטן די שטוב. אונדזער זעלטענער פּאַרשױן אָסיפּ זיצט ניט אײַן אױף אַן אָרט, און אַפֿילו װען ער רעדט מיט עמעצן, האָט ער אױך ליב אַרומשפּאַנען אַהין און צוריק און קװעטשן די סקריפּקעס פֿון די שרײַענדיקע שטיװל, האַלטנדיק די הענט אין די קעשענעס. מיר האָבן שיר ניט פֿאַרגעסן באַמערקן, אַז אין דעם טײַערן האַלדזטוך בײַ אים שטעקט אַ גילדענע שפּילקע מיט אַ קעפּל פֿון אַ חזיר, מיט זײער שײנע אָפּגעאַרבעטע חזירישע אױערלעך, און אױפֿן קלײנעם פֿינגער פֿון דער לינקער האַנט איז בײַ אים אַ לאַנגער, גאַנץ לאַנגער נאָגל.

― װאָס־זשע מאַכט איר עפּעס, סאָפֿיאַ אַבראַמאָװנאַ? ― האָט זיך אָסיפּ געװענדט צו זײַן געערטער שװעגערין און האָט זיך צוגעזעצט צו איר; מרים־חיה איז אַװעקגעגאַנגען מיט די קינדער אין זאַל אַרײַן. ― שױן אַ לאַנגע צײַט האָבן מיר זיך ניט געזען!

― יאָ, אָסיפּ מאָיסעיעװיטש, ― האָט סאָני געענטפֿערט, באַטראַכטנדיק דעם געשעצטן שװאָגער, ― שױן גאַנץ לאַנג! אַ סך װאַסערן זײַנען אָפּגעלאָפֿן פֿון יענער צײַט. גענוג צרות האָבן מיר איבערגעטראָגן! װי גײט דאָס עפּעס אײַך אין אײַערע געשעפֿטן? דער שװער האָט אונדז אַמאָל געשריבן, אַז דאָס גליק יאָגט אײַך פּשוט נאָך. איך װײס ניט, װי אַזױ הײַנט? מע זאָגט עפּעס, אַז אײַערע שותּפֿים האָבן אײַך ניט שײן באַהאַנדלט, אַזױ װי אונדז… דער געװיסער מערדער פֿײַפֿערמאַן…

― אָ, סאָפֿיאַ אַבראַמאָװנאַ! ― האָט איר אָסיפּ געענטפֿערט און האָט זיך אױפֿגעכאַפּט פֿונעם בענקל, װי אַן אָפּגעבריטער, און האָט אָנגעהױבן אַרומשפּאַנען איבער דער שטוב, סקריפּענדיק מיט די טײַערע שטיװל. ― אָ, איר װײסט גאָר ניט, װאָס פֿאַר אַ שװינדלער עס איז דאָ אױף דער װעלט! זײ האָבן מיך געװאָלט אומגליקלעך מאַכן אױף טױזנטער, אױף הונדערט טױזנטער, אױף מיליאָנען! טשעסטנאָיע סלאָװאָчестное слово: אױף אַן אמת! נאָר איך האָב זיך יאַקאָש אױסגעדרײט פֿון זײערע הענט און האָב מציל געװען אַ גרױסן קאַפּיטאַל. און הגם דאָס געשעפֿט האָט זיך צוגעשטעלט אױף אַ קלײנער צײַט, פֿונדעסטװעגן שלאָף איך ניט און װעל מיט גאָטס הילף אױספֿירן מײַנס. איך רעכן, אַז הײַנטיקס יאָר זאָל מיך אומקערן דאָס, װאָס מײַנע שותּפֿים האָבן בײַ מיר צוגענומען… אַ חוץ האָט בײַ מיר דאָס הױז, װאָס איך האָב געקױפֿט, צוגענומען גוטע פֿופֿציק טױזנט רובל… דער גאָרטן אַלײן קאָסט מיך אַ קאַסע געלט… דער גערטנער נעמט בײַ מיר תּ″ק קערבלעך אַ יאָר. הײַנט װוּ איז דער עקיפּאַזש מיט די פֿערד? װוּ איז זײַטיקע הוצאָות? װאָס מיך קאָסט אָפּ אַ יאָר אונטערהאַלטן קרובֿים און פֿרעמדע, װאָלט מען זיך, איך װײס?… טשעסטנאָיע סלאָװאָ!

― נו, אין קאָרטן שפּילט איר הײַנט אױך? ― האָט אים סאָני געפֿרעגט מיט אַ זיס שמײכעלע אױף די ליפּן.

― חס־ושלום! ― האָט איר אָסיפּ געענטפֿערט מיט אַ געפֿיל פֿון אַ מענטשן, װעלכן מען באַלײדיקט אומזיסט. ― זאָל מיך גאָט היטן ! סײַדן אַמאָל אין אַ פֿרײַער צײַט, אין אַ לאַנגער װינטער־נאַכט, אַז סע איז ניטאָ װאָס צו טאָן, זעצט מען זיך אַמאָל צום „גרינעם טישל“. אי דאָס, דאַרפֿט איר געדענקען, אַז איך פֿאַרשפּיל קײן מאָל ניט; פֿאַרקערט, איך געװין שטענדיק, טשעסטנאָיע סלאָװאָ! (דאָ האָט זיך אָסיפּ

צוגעשטעלט און האָט זיך צעלאַכט, באַװיזן זײַנע שװאַרצע צײן). אָט דאָ ניט לאַנג געפֿאָרן פֿון אַדעס, האָב איך זיך באַקאַנט מיט אַ יונגנמאַן אין װאַגאָן ערשטער קלאַס. ער פֿרעגט מיך, װער איך בין? זאָג איך אים: דער און דער. זאָגט ער מיר: אַזױ? קען איך דאָך אײַך! פֿרעג איך אים: װי אַזױ? ענטפֿערט ער מיר: מײַן פֿאָטער האָט בײַ אײַך פֿאַראַיאָרן געהאַנדלט װײץ אױף הונדערט טױזנט רובל. װער זשע איז אײַער פֿאָטער? ― פֿרעג איך אים. האָט ער אָנגערופֿן זײַן נאָמען. בקיצור, אַהין ― אַהער, מיר האָבן זיך געזעצט שפּילן, און ביז קיִעװ האָט ער מיר אַנידערגעלײגט פֿופֿצן טױזנט רובל און איז געװען טױט װי די װאַנט, און איך האָב אים נאָך געמוזט לײַען אױף הוצאָות אַ פֿופֿציקער, כאַ־כאַ־כאַ! טשעסטנאָיע סלאָװאָ!…

בײַ די לעצטע װערטער איז רעװעקאַ אַרײַנגעקומען צוריק פֿונעם פֿאָטערס קאַבינעט און האָט זיך װײַטער אַרומגעכאַפּט קושן מיט סאָנין לאַנג־לאַנג, װי צװײ געטרײַע שװעסטער, װאָס האָבן זיך שױן פֿון צען יאָר ניט געזען, און דער גוטער גאָט האָט זײ געבענטשט, אַז זײ קאָנען זיך װידער זען און, קושנדיק און האַלדזנדיק, קאָנען זײ אױסגיסן זײערע הערצער… אַך! אין דעם דאָזיקן מאָמענט האָבן אונדזערע צװײ געערטע דאַמען גאָר פֿאַרגעסן, אַז בשעת זײ זײַנען געװען אױף קעסט, האָבן זײ זיך געריסן, װי די קעץ, און זײַנען געװען אַ גאַנץ יאָר ברוגז דערפֿאַר, װאָס רעװעקאַ האָט געזאָגט אױף סאָנין, אַז זי האָט בײַ איר אַװעקגעגנבֿעט אַ נאָזטיכל, און סאָני האָט איר אױסגעװאָרפֿן דעם מאַן דעם „קאַרטיאָזשניק“. עס קאָן זײער זײַן, אַז אין דער דאָזיקער מינוט האָבן זײ זיך מיטן גאַנצן האַרצן מוחל געװען, װאָס זײ האָבן זיך אַמאָל געקריגט, געזידלט, געיאָגט, און אַזעלכע צװײ גוטע פֿרײַנט, װי אונדזערע געשעצטע דאַמען, רעװעקאַ און סאָני, אין דער מינוט, זײַנען אױף דער גאַנצער װעלט גאָר ניט געװען. עס איז שװער געװען צו כאַפּן אַלץ, װאָס זײ האָבן גערעדט; װי די פֿײגעלעך האָבן זײ געשטשעבעטשעט, און האָבן „אַנטפּלעקט“ און פֿאַרגלײַכט אײנע פֿאַר דער אַנדערער אַזעלכע זאַכן, װאָס פֿאַר זײערע געטרײַע מענער װאָלטן זײ דאָס געװיס ניט געטרױט! סע איז נאָר אַ תּענוג צו זיצן פֿונדערװײַטנס און קוקן אױף אַזאַ שײנער קאַרטינע, װוּ שײנקײט, גראַציע, אױפֿריכטיקײט און אומשולדיקײט װערן צונױפֿגעגאָסן אינאײנעם און איר קוקט דערױף מיט פֿאַרגעניגן און מיט קינאה אינאײנעם…

ערשט אין אַ האַלבער שעה אַרום איז רעװעקאַ אױפֿגעשטאַנען, האָט אַװעקגערופֿן אָסיפּן אױף אַ זײַט און האָט אים געזאָגט אױפֿן אױער:

― גײ נאָר אַרײַן צום טאַטן, אָסיפּ; נאָר זע האַלט צונג, װאָרעם ער קען דיך שױן, ― גלײב מיר! טאָמער װעט ער דיך זידלען, שװײַג אים אָפּ הײַנטיקס מאָל, בכדי זאָלסט קײן חרטה ניט האָבן. געדענק זשע!

אָסיפּ האָט זיך כּלומרשט צעלאַכט, און רעװעקאַ האָט אים געזאָגט אױף אַ קול:

― גײ, אָסיפּ, דער פּאַפּאַשאַ װיל זיך מיט דיר זען! ― און אָסיפּ האָט מיט אַ פֿאַרריסענעם קאָפּ און סקריפּענדיק מיט די שטיװל אַװעקגעשפּאַנט װײַטער.

װי אַזױ סענדער בלאַנק האָט אים צוגענומען און װאָס זײ האָבן גערעדט ― װײס נאָר אײן פֿרױקע, װאָס איז די גאַנצע צײַט געשטאַנען הינטער דער טיר און האָט זיך צוגעהערט צום שמועס פֿון דעם געשעצטן שװער מיט זײַן געערטן אײדעם אָסיפּ זעמעל.

אונדזערע לײענער זײַנען אומזיסט אין כּעס אױף רעם פֿאַלשן משרת, װאָס האָט אַ העזה צו אונטערהערן זיך, װאָס די פּרינציפּאַלן רײדן צװישן זיך. איר דאַרפֿט מוחל זײַן דעם עלנטן משרת, װאָס איז נישט מער װי אַ פֿאַרקױפֿטער מענטש, אַן „אומגליקלעכער קנעכט“, װאָס מוז יעדן פֿאָלגן: ― אים האָט געשיקט אונדזער געערטסטע דאַמע סאָפֿיאַ אַבראַמאָװנאַ, ער זאָל זיך אונטערהערן, װאָס זײ רײדן דאָרט, און דערפֿאַר װעט ער באַקומען אין יד אַרײַן װי פֿיל ער האָט זיך קײנמאָל נישט געריכט…

שפּעטער מיט עטלעכע שעה האָט שױן בלומקע (פֿרױקעס כּלה) אױך געװוּסט, אַז רב סענדער האָט קראַנקערהײט געזידלט דעם אײדעם, װי אַ הונט, און אָסיפּ האָט אים דאָס אַנדערע װאָרט נישט געענטפֿערט און איז די גאַנצע צײַט געשטאַנען, װי אַ גולם מיט גלעזערנע אױגן, און נאָך אַ סך אינטערעסאַנטע זאַכן האָט פֿרױקע דערצײלט זײַן געליבטער כּלה, פֿאַרבײַסנדיק מיט שטיקער טאָרט פֿון דער קעשענע, מיט ניס און מיט נאָך גוטע זאַכן.

זאָלן מײַנע לײענער נישט מײנען, אַז אונדזער אָסיפּ האָט קײן שׂכל נישט געהאַט ענטפֿערן דעם שװער צוריק, אָדער ער האָט אױף אים געלײגט כּבֿוד; אָבער גאָר לא! אָסיפּ האָט געקענט פֿאַררעדן צען מענטשן מיט אַ מאָל. און װעגן אָפּגעבן כּבֿוד איז אױך אַ ספֿק. װאָרעם עס איז געװען אַ צײַט, װען אָסיפּ איז געזעסן בײַם שװער אױף קעסט און האָט געהאַט אַ סך געלט, האָט, פֿאַרקערט, דער שװער אים אָפּגעגעבן כּבֿוד. און װער שמועסט, אַז אָסיפּ מיט רעװעקאַן זײַנען אַראָפּ פֿון קעסט, און סענדער האָט דערהערט, אַז זײַן אײדעם מאַכט אַזעלכע גרױסע, גליקלעכע געשעפֿטן, איז ער געװען צופֿרידן גאָר אױף אַן אַנדערן אופֿן; ער פֿלעגט זײ שיקן גאַנץ אָפֿטע בריװ און שענקען רעװעקאַן אַמאָל די שענסטע מתּנה, און אױף אָסיפּן האָט ער געזאָגט, אַז אים פּאַסט צו זײַן אַ גרױסער גבֿיר, אַז ער האָט אַ פּנים פֿון אַ „מיליאָנטשיק“.

די ערשטע שפּעקולאַציע, װאָס אָסיפּ האָט זיך צו איר גענומען, איז געװען דער האַנדל פֿון ברױט, װען עס האָט גראָד געגאָלטן, ― האָט ער, געװײנלעך, פֿאַרדינט אַ סך געלט; נאָר זאָגן האָט ער זיך דערלױבט צװײ מאָל אַזױ פֿיל, און אַזױ איז ער אױסגעװאַקסן געװאָרן בײַ יעדן אין די אױגן. דער מיסחר פֿון ברױט האָט געפֿלאַמט, און אָסיפּ האָט נאָך מער געפֿלאַמט און האָט אײַנגעקױפֿט אַ היפּשן טראַנספּאָרט װײץ אױף אַ יאָר און אױף צװײ יאָר; װײץ איז געפֿאַלן, נאָר אָסיפּ איז בײַ זיך נישט געפֿאַלן: ער האָט אָפּגעשאָטן דאָס ברױט אין די שפּײַכלערס און האָט דאָס געהאַלטן אַזױ לאַנג, ביז האַלב איז כּפּרה געװאָרן, און די אַנדערע האַלב האָט ער נעבעך געמוזט פֿאַרקױפֿן פֿאַר האַלב געלט. אַז סענדער איז געװױר געװאָרן פֿון אַזאַ מעשׂה, האָט ער אים אַרײַנגעשריבן אַ בריװל, פֿול מיט שטעכװערטלעך, אַז נישט אַזױ האַנדלט מען: מען דאַרף קאָנען טרעפֿן אַ צײַט, מען דאַרף זײַן געהיט, מען דאַרף נישט לאָזן קריכן װײַט. אָסיפּ האָט אים אָפּגעענטפֿערט, אַז אַזױ האַנדלען, װי ער, אָסיפּ, האַנדלט, קאָן קײנער נישט און עס װוּנדערט אים, אַז אַזאַ מענטש, װי זײַן שװער, װאָס האָט קײנמאָל נישט אָנגעקוקט קײן פּוד װײץ, לערנט אים, אָסיפּן, װי אַזױ צו האַנדלען… דעם דאָזיקן ענטפֿער האָט סענדער צעריסן און איז געװען ברוגז אַ קלײנע צײַט, ביז ער האָט פּלוצעם מקבל געװען אַ דעפּעש פֿון רעװעקאַן, אַז אָסיפּס באָבע, אַ רײַכע אַלמנה, איז געשטאָרבן און האָט אים אָפּגעשריבן הונדערט זעכציק טױזנט רובל. סענדער איז אױפֿגעמונטערט געװאָרן און האָט אַװעקגעשיקט אַזאַ מין בריװ צו די קינדער:

„לכּבֿוד חתני הגבֿיר המפֿורסם המשׂכּיל היקר ומהולל מוהר″ר יוסף נ″י הער זעמעל.

ולכּבֿוד בתּי הגבֿירה המפֿורסמת החכמה המשׂכּלת היקרה המהוללה מרת רבֿקה שתּחי′ עכב″ב. מיט פֿיל עגמת־נפֿש האָב איך איבערגעלײענט אײַער טעלעגראַמע, און עס טוט מיר הערצלעך לײַד, װאָס דײַן גערימטע באָבע, מײַן הױכגעשעצטע מחותּנתטע, איז נאָך גאָר יונג פֿון דער װעלט געגאַנגען. תּנצב″התּהיה נשמתה צרורה בצרור החײם! נאָר װאָס קאָן אַ מענטש העלפֿן מיט זײַן װײנען און טרױערן, מסתּמא הײסט גאָט אַזױ, און דײַן געטרײַע באָבע װעסט דו שױן נישט לעבעדיק מאַכן; לאָז זי האָבן אַ ליכטיקן גן־עדן, און איר זײַט נאָך יונגע קינדער און דאַרפֿט נאָך לעבן אױף דער װעלט. לכן, חתני היקר ובתּי היקרה, נעמט זיך נישט צום האַרצן און פֿאַרגעסט, און לאָז גאָט געבן, מיר זאָלן שױן מער פֿון קײן צער נישט װיסן מיט דעם כּלל־ישׂראל, און קײן ייִנגערע זאָלן נישט שטאַרבן ― אָמן! מײַן דעה איז, קינדער, אַז דאָס געלט זאָל לעת־עתּה ליגן אין באַנק, ביז גאָט װעט העלפֿן, איר װעט זיך אַרומקוקן און עס װעט זיך אײַך מאַכן עפּעס אַ רעכט געשעפֿט. איך רעכן, אַז דאָס פּראָצענט פֿון אַזאַ קאַפּיטאַל דאַרף אײַך טראָגן צום לעבן, ובפֿרט איר װײסט, אַז איך האָרעװע אױך פֿון אײַערט װעגן און װעל מײַן געלט אין קבֿר אַרײַן נישט מיטנעמען, און אַ מענטש לעבט נישט אײביק… בלײַבט אײַך געזונט און פֿיל גליקלעך, און איך זאָל האָבן פֿון אײַך אַ גרעסערן נחת, װי פֿון מײַן זון חײם נעבעך, װאָס האָט מיך נישט געװאָלט פֿאָלגן… גריסט אײַער טײַער ליב קינד גאָר פֿרײַנטלעך.

פֿון מיר אײַער געטרײַער פֿאָטער

סענדער בלאַנק

גם זוגתי מרת מרים־חיה גריסט אײַך אַלע הערצלעך.

סענדער הנ″ל

דאָס דאָזיקע בריװל איז געװען בײַ אָסיפּן שטאַרק אָנגעלײגט: ער האָט נאָך קײנמאָל נישט געזען, אַז זײַן שװער זאָל אים שרײַבן: „הגבֿיר המפֿורסם החכם המשׂכּיל“. האָט ער אים צוריק אָפּגעענטפֿערט, דװקא אױף העברעיִש, אַ מליצה־בריװ מיט זײער אַ סך גרײַזן, און פֿון דעמאָלט אָן זײַנען זײ געװאָרן שלום אױף אַ היפּשע צײַט, ביז װאַנען אונדזער פֿײַנער אָסיפּ זעמעל האָט אָנגעװאָרן דאָס געלט, און ביז װאַנען ער האָט דאָס נישט געפּטרט אינגאַנצן, האָט ער זיך נישט באַרויִקט. און אַז ער האָט דאָס געפּטרט, איז אים געװאָרן גרינגער אױף דער נשמה און ער איז פֿון דעסטװעגן בײַ זיך נישט אַראָפּגעפֿאַלן דערמיט; אונדזער ראָזיקער פֿײַנער העלד איז געבאָרן געװאָרן אונטער אַזאַ גליקלעכן שטערן, אַז כּמעט זײַן גאַנצן לעבן האָט ער גענומען אײן ירושה נאָך הער אַנדערער, און ביז ער האָט צעטראַנזשירט אײן ירושה, איז אים שױן אונטערגעשפּרונגען אַ נײַע ירושה; דאָס פֿון אַ באָבע, דאָס פֿון אַ פֿעטער, דאָס פֿון אַ מומע! און איך מיט אײַך, ליבע לײענער, האָבן גאָר קײן זכיה נישט בײַ גאָט צו האָבן אַזעלכע באָבעס, פֿעטערס מיט מומעס, װאָס זאָלן אונדז אױך דערמאָנען פֿאַרן טױט צו גוטן… נײן! איך מיט אײַך האָבן אַנדערע גליקן: אַן אָרעמע פּלימעניצע חתונה מאַכן… אונטערהאַלטן אַ געפֿאַלענעם „שני־שבשלישי“… צונױפֿלײגן זיך אױף אַ „נשׂרף“ נעבעך פֿונעם װײַבס צד, אָדער פֿירן צום פּריזיװ אַ גליד־גליד־שװעסטערקינד, עפּעס אַ שלימזל, אַ דער רוח װײס װאָס!… נישטאָ װאָס צו רײדן, לעזער! מען דאַרף צומאַכן די אױגן און מע מוז שװײַגן.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

מען קאָן נישט זאָגן, אַז רעװעקאַ האָט תּמיד געלעבט גוט און פֿײַן מיט איר מאַן. אמת, אַז רעװעקאַ איז אַ כּלה געװאָרן פֿאַר אָסיפּן, איז זי געװען כּמעט אײַנגעליבט אין איר שײנעם, רײַכן חתן. רעװעקאַ איז נאָך געװען אַ קינד פֿון פֿופֿצן יאָר, דאָך האָט זי פֿאַרשטאַנען, אַז עס דערװאַרט זי אַ גרױס גליק; דאָס האָט געזאָגט די גאַנצע שטאָט, און עס איז נישט געװען קײן ליגן: משה זעמעל איז געװען אַ גרױסער גבֿיר, און די מתּנות, װאָס ער האָט איבערגעשיקט דער כּלה, זײַנען טאַקע געװען גרױסאַרטיק, און די בריװ, װאָס דער חתן האָט איר געשיקט אַ יאָר כּסדר, זײַנען געװען אַזױ שײן, מיט אַזאַ פֿײַער געשריבן, אַז די יונגע, שײנע, געזונטע רעװעקאַ, װאָס האָט געהאַט אַ גרױסן באַגריף אין די שענסטע ראָמאַנען אױף דער װעלט האָט זיך, נישט װילנדיק, אײַנגעליבט אין איר חתן, װאָס איז שױן דענסטמאָל אַלט געװען צװאַנציק יאָר. נישט אײן נאַכט פֿלעגט די פֿאַרליבטע רעװעקאַ אױסליגן אױפֿן בעטל מיט טרערן אױף די אױגן און איר פֿאַנטאַזיע האָט אים פֿאָרגעשטעלט איר חתן, אָסיפּ זעמעל, פֿאַר אַזאַ שײנעם העלד, פֿאַר אַזאַ גרױסאַרטיקן, הױכן, קלוגן מאַנספּאַרשױן, אַז יעדער טאָג, יעדע שעה, יעדע מינוט האָט זיך געצױגן בײַ איר אין די אױגן אַזױ לאַנג, אַזױ לאַנג!… אמת, זי האָט זיך אַמאָל דרײַ געזען מיט איר חתן, האָט ער בײַ איר אױסגעװיזן נישט אַזױ, װי די פֿאַנטאַזיע האָט איר געמאָלט. רעװעקאַ האָט פֿון אים קײן גרױס קלוגשאַפֿט, שײנקײט און בילדונג נישט אַרױסגעזען. פֿאַרקערט, זי האָט באַמערקט אין אים אײניקע קלײניקײטן און נידעריקע תּנועהלעך, און אָפֿטמאָל געכאַפּט אין אַ ליגן. דאָך האָט זי גערעכנט, אַז דאָס איז דערפֿאַר, װײַל ער איז אַ געבאַלעװעטער, אַ ציטעריקער און אױף ראָסקאָש אױפֿגעצױגן, און אַז אָסיפּ פֿלעגט אַװעקפֿאָרן און װײַטער שיקן זײַנע הײסע, פֿײַערדיקע בריװלעך, פֿלעגט זי װידער אָנהײבן פֿאַנטאַזירן, אַזױ אַז דער אמתער אָסיפּ איז אַרױסגעפֿלױגן פֿון אירע געדאַנקען, און אױף זײַן אָרט איז אױסגעװאַקסן װײַטער אַ גרױסער, אַ שײנער, אַ גוטער, אַ טײַערער אָסיפּ, אַ װירקלעכער העלד!

מיט גרױס ציטערניש האָט רעװעקאַ געצײלט די טעג צו דער חתונה, און דאָ האָט מען גענײט אױף איר די טײַערסטע און שענסטע מלבושים אױף דער װעלט: אונדזער הױכגעשעצטער סענדער בלאַנק האָט זיך צעבײַטלט, בכדי ער זאָל חלילה נישט פֿאַרשעמט װערן פֿאַר אַזאַ מחותּן, װי משה זעמעל. אָט נאָך אַ חודש, נאָך אַ װאָך, נאָך צװײ טאָג, נאָך אַ טאָג, נאָך אַ נאַכט, נאָך אַ שעה, נאָך אַ מינוט ― דער חתן איז שױן דאָ!… די קלעזמער… דער באַל… די טענץ… דאָס װײַסע קלײד… די חבֿרטעס… די חופּה־װעטשערע… דאָס געזעגענען זיך… אױס חתונה…

דער ערשטער חודש, דער „האָניק־חודש“, װי מען רופֿט דאָס, דאָס איז דער פֿרילינג בײַ דעם יונגן פּאָרפֿאָלק. די גאַנצע װעלט איז באַשאַפֿן געװאָרן פֿון זײער כּבֿוד װעגן, זײ צו פֿרײלעך מאַכן; און אַפֿילו אָט דער װאַסער־פֿירער, װאָס האָט געלאָזט אין דער הײם אַ קראַנק װײַב מיט הונגעריקע קינדער, באַקומט בײַ זײ אין די אױגן עפּעס אױך אַ מין חן, און דער בעטלער, װאָס שטײט מיט אַ הױלן קאָפּ, אָנגעלענט אױפֿן שטעקן, מיט אַן אױסגעשטרעקטער האַנט ― אַך, װי שײן דאָס איז!… אַך, עס זאָל זיך ציִען אײביק אַזױ!…

נישטאָ, נישטאָ קײן אײביקע זאַך אונטערן הימל! דער פֿרילינג גײט אַװעק, דער „האָניק־חודש“ גײט אַװעק, ― אַלץ גײט אַװעק! רעװעקאַ האָט פֿינף װאָכן נאָך דער חתונה באַמערקט איר געליבטן אָסיפּן, אַז ער גײט, קװעטשט ער אױף די סקריפּקעס, בכדי זײ זאָלן שרײַען, און עס זשומעט איר פּשוט אין די אױערן, און עס דרײט זיך איר דער קאָפּ… אָסיפּ האָט איר געענטפֿערט, אַז ס'װײַזט זיך איר אױס, אַז ס'איז נישט מער װי אַ נאַרישער קאַפּריז, טשעסטנאָיע סלאָװאָ!… רעװעקאַ האָט אים געענטפֿערט, אַז זי װײס נישט, װער איז צװישן זײ דער נאַר און װער איז דער קלוגער. אָסיפּ איז אָנגעצונדן געװאָרן און האָט איר מיט כּעס געענטפֿערט, אַז אַזעלכע קלוגע, װי זי, האָט ער געזען, אַז שטעכװערטלעך האָט ער פֿײַנט, אַז דאָס, װאָס זי װײס האָט ער שױן לאַנג פֿאַרגעסן, טשעסטנאָיע סלאָװאָ!… רעװעקאַ איז שױן אױך בײז געװאָרן און האָט אים געזאָגט, אַז זי פֿאַרשטײט נישט, אין װאָס ליגט זײַן חכמה מיט זײַנע קענטענישן, אַז זי האָט זיך מער אָנגעלײענט פֿון אים, אַז עס איז קײן מלאָכה נישט זײַן אַ פּוסטער גדלן מיט אַ שײנעם, גלאַטן העמד און מיט אַ לײדיקן קאָפּ… אָסיפּ איז שױן אונטערגעשפּרונגען פֿאַר האַרצװײטיק און האָט איר אױסגעװאָרפֿן איר פֿאָטער דעם גראָבן יונגאַטש, װאָס פֿאַרמאָגט נישט דאָס מיסט, װאָס װאַלגערט זיך בײַ זײַן פֿאָטער אױפֿן הױף, טשעסטנאָיע סלאָװאָ!… רעװעקאַן האָט דאָס שטאַרק פֿאַרדראָסן, האָט זי אים געזאָגט: אױב עס שטײט אים נישט אָן צו זײַן בײַ אַן אָרעמען שװער, קאָן ער זיך פֿאָרן געזונטערהײט צו זײַנע רײַכע עלטערן אַפֿילו הײַנטיקן טאָג, און זי, רעװעקאַ, װעט אים כּלל נישט נאָכלױפֿן… אָסיפּ האָט מיט גרױס קוראַזש אָנגעהױבן אַרומשפּאַנען איבער דער שטוב, מיט די הענט אין די קעשענעס און מיט גרױס גדלות; ער װעט טאַקע אַװעקפֿאָרן צו זײַנע פֿײַנע עלטערן, ס'אַרט אים נישט, אַז רעװעקאַ װעט אים נישט נאָכלױפֿן; אַזעלכע פֿײַנע בריות, װי זי, האָט ער שױן געזען אַ סך, און דװקא שענערע, קליגערע און מער געבילדעט פֿון איר, טשעסטנאָיע סלאָװאָ!… דאָס האָט שױן רעװעקאַ נישט געקאָנט איבערטראָגן און האָט זיך באַגאָסן מיט טרערן און האָט, װי אַ צעמישטע, געשריגן אױף אַ קול:

― װאָן, װאָן, שאַרלאַטאַן! װאָן פֿון מײַנע אױגן! איך קאָן דיך נישט אָנקוקן! װאָן!!!

נישט מער װי אין אַ האַלבער שעה אַרום איז שױן אונדזער העלד אָסיפּ געשטאַנען פֿאַר זײַן טײַערער רעװעקאַן אױף די קני, זי געבעטן מחילה, אַז ער איז שולדיק, אַז ער האָט געזינדיקט פֿאַר זײַן טײַערער, טײַערער רעװעקאַ, אַז ער איז נישט װערט אירע טריט, איר מינדסט פֿינגערל, איר נאָזטיכל, אַז ער מעג זײַן די כּפּרה פֿאַר אירע שײנע ליכטיקע אױגן, אַז ער מעג אַ מיתה־משונה אײַננעמען פֿאַר איר אײן שמײכעלע, אַז װאָס ער האָט גערעדט האָט ער געבילט, טשעסטנאָיע סלאָװאָ!…

אַזעלכע און אַנדערע סצענעס זײַנען געװען אָפֿטער און אָפֿטער, ביז אָסיפּ האָט געמוזט מאַכן פּליטה צום פֿאָטער אױף אַ דרײַ חדשים, און כאָטש ער האָט זיך אַמאָל געשװאָרן, אַז צװײ שעה אַפֿילו קאָן ער אָן רעװעקאַן נישט לעבן, פֿון דעסטװעגן האָט דאָס אים חלילה נישט געשאַט און ער האָט דאָס, דאַנקען גאָט, אױסגעהאַלטן און איז נישט געשטאָרבן. פֿאַרקערט, מען זאָגט, אַז ער האָט זיך נאָך אַביסל פֿאַרריכט דאָרט אין זײַן שטאָט, צװישן זײַנע אַלטע באַקאַנטע, און שלעכטע מענטשן. שׂונאים האָבן אונטערגערעדט, אַז ער שדכנט זיך יאַקבע צו זײַנער אַ קוזינע, זײער אַ שײן פֿרײַלין, װאָס װאַרט נאָר ביז אָסיפּ װעט זיך גטן מיט רעװעקאַן (אָ, בײזע מײַלער!)… די דאָזיקע רכילותן האָבן געגרײכט צו דער װיסטער עגונה ― רעװעקאַ בלאַנק, אָדער רעװעקאַ זעמעל, ― װאָס עס האָט זי גענוג געקרענקט און פֿאַרשאַפֿט גענוג שמערצן, צי פֿאַר גרױס ליבשאַפֿט, צי פֿאַר שׂינאה ― װער קאָן דאָס װיסן?… גאָט װײס, װאָס װאָלט דערפֿון אַרױס, װען עס װאָלט נישט אָנגעקומען אַזאַ מין דעפּעש צו דער מאַדאַם רעװעקאַ זעמעל:

передать ревеке, скончался папенька, оставил 300000. сердецно сокрушен. приезжай. Осип Земель

אױף ייִדיש הײסט דאָס:

„איבערגעבן רעװעקאַן, געשטאָרבן מײַן פֿאָטער, געלאָזט דרײַ הונדערט טױזנט. הערצלעך דערשלאָגן. קום צופֿאָרן. אָסיפּ זעמעל“.

אונדזער גערימטער סענדער בלאַנק האָט געהאַלטן סאַמע אין מיטן מיטאָג, װען עס איז אָנגעקומען די דאָזיקע טעלעגראַמע; פֿון דעסטװעגן איז דער פֿאָטער אַװעקגעגאַנגען מיט דער טאָכטער אין קאַבינעט אַרײַן, און זײ האָבן זיך דאָרט פֿאַרזאַמט אַקעגן אַ האַלבע שעה, און אַז זײ זײַנען אַרױסגעגאַנגען, איז רעװעקאַ געװען פֿאַרװײנט… פֿאַר קײן געלט װאָלט רעװעקאַ נישט געפֿאָרן צום מאַן! נאָר װער װײס נישט, אַז די פֿרױען זײַנען װײכהאַרציק און האָבן רחמנות אױף אונדז, מאַנספּאַרשױנען, אַפֿילו װען מיר טוען זײ שלעכטס?… אָסיפּ איז נעבעך געבליבן אַ יתום און איז נעבעך דאָרט אײנער אַלײן בײַ אַזאַ צופֿאַל, בײַ אַזאַ שװערן נסיון!… רעװעקאַ האָט זיך זײער שײן אָנגעטאָן, און פֿונעם װײנען האָבן איר געפֿלאַמט די בעקלעך. פֿאַרבײַגײענדיק אין זאַל, האָט זי דערזען איר געשטאַלט אין שפּיגל, און זי האָט בשום־אופֿן נישט געקענט נישט אָפּשטעלן זיך אַקעגן שפּיגל און באַטראַכטן זיך אַביסל. אױף איר שײן מײַלכל האָט זיך באַװיזן אַ שמײכל, װי אײנער רעדט: „קײן מעשׂה נישט?“… שפּעטער, אַז רעװעקאַ איז געזעסן אין װאַגאָן, און דער קוריערצוג האָט זי געטראָגן אַהין, אַהין, צו איר געליבטן מאַן, צו איר עלנטן אָסיפּן, האָט זיך איר געטראָפֿן אַ צופֿאַל, װאָס מיר קאָנען נישט פֿאַרדעקן פֿון אונדזערע לײענער און מוזן אים אין קירצן דערצײלן.

אַרײַנגעקומען אין װאַגאָן אַרײַן, האָט רעװעקאַ אָנגעהױבן זיך זוכן אַ רעכטן אָרט און איז אַ פּאָר מאָל דורכגעגאַנגען אַהין און צוריק איבערן װאַגאָן; ענדלעך האָט זי זיך געפֿונען אַן אָרט בײַם פֿענצטער ― אַקעגן אַ יונגנמאַן, װאָס איז געװען פֿאַרטיפֿט אין אַ בוך. דער צוג איז שױן לאַנג אָפּגעפֿאָרן, און דער יונגערמאַן האָט נישט אױפֿגעהױבן די אױגן פֿונעם בוך. רעװעקאַ אין בטבֿע געװען אַ פֿרײלעכע און האָט פֿײַנט געהאַט זיצן און שװײַגן; דאָך האָט זי נישט געװאָלט די ערשטע פֿאַרבינדן אַ שמועס מיט איר שכן, איר Vis-à-visשכן. זי האָט זיך אָנגעשפּאַרט מיטן עלנבױגן אױפֿן פֿענצטער און האָט זיך פֿאַרטראַכט. רעװעקאַ איז געװען געטלעך שײן אין דער דאָזיקער מינוט. דער יונגערמאַן האָט פֿאַרמאַכט דאָס בוך און האָט זיך געקליבן כאַפּן אַ דרימל; נאָר זײַנע אױגן האָבן זיך נישט װילנדיק אָפּגעשטעלט אױף רעװעקאַן, אױף איר קלאָר װײַס הענטל, װאָס איז געװען אינגאַנצן נאַקעט. דער יונגערמאַן איז װאַכעדיק געװאָרן און האָט פּשוט אױפֿגעגעסן מיט די אױגן די יונגע שײנע פֿרױ.

― איר פֿאָרט װײַט, מאַדמואַזעלmademoiselle: פֿרײַלין?

רעװעקאַ האָט דערהערט דאָס װאָרט „מאַדמואַזעל“, איז זי רױט געװאָרן און האָט נאָך שענער אױסגעזען װי פֿריִער. זי האָט אים געזאָגט, װוּהין זי פֿאָרט, און צװישן זײ האָט זיך גיך פֿאַרבונדן אַ לאַנגער שמועס, פֿון װאָס רעװעקאַ איז געװױר געװאָרן, אַז דער יונגערמאַן איז אַ ייִד, אַ סטודענט, זײער אַ פֿײַנער, אַ קלוגער און אַ פֿרײלעכער יונגערמאַן. דער סטודענט האָט דערצײלט טױזנטער אַנעקדאָטן, און רעװעקאַ האָט ערנסט, ערנסט געלאַכט, צום גרױסן פֿאַרגעניגן פֿונעם יונגנמאַן, װאָס האָט ליב געהאַט זײַן פֿרײלעך און אױך יענעם פֿרײלעך מאַכן. רעװעקאַ האָט אױך נישט געשװיגן און האָט, פֿון איר זײַט, אױך דערצײלט עטלעכע שײנע מעשׂיות ― און די יונגע מענטשן האָבן שטאַרק־שטאַרק געלאַכט צוזאַמען. אױף די װאָקזאַלן זײַנען זײ בײדע אַראָפּגעגאַנגען, געגעסן, געטרונקען, גענאַשט ― אױך צוזאַמען. אױף אײן װאָקזאַל האָט מען באַדאַרפֿט װאַרטן אױפֿן צוג דרײַ שעה. אונדזערע יונגע רײַזנדער זײַנען אַרומגעגאַנגען ― געאָרעמט ― אױף דער פּלאַטפֿאָרמע, און דער סטודענט האָט געהאַלטן עפּעס זײער אַ לאַנגע און שײנע רעדע. רעװעקאַ האָט דאָס ערשטע מאָל דערהערט אַזעלכע זאַכן, װאָס זי האָט אין אירע בעסטע ראָמאַנען נישט געלײענט. אַ נײַע װעלט האָט זיך פֿאַר אירע אױגן געעפֿנט, אַ שײנע, אַ גרױסע, אַ ליכטיקע װעלט!… און די זון האָט געשײַנט, געקוקט פֿון אױבן. עס האָט אַלץ געבליט, געזונגען, געלעבט ― עס איז געװען תּחילת מײַ, איר פֿאַרשטײט?… רעװעקאַ האָט אױפֿגעהױבן אירע אױגן אױף דעם יונגן סטודענט און האָט זיך באַגעגנט מיט זײַנע גרױסע, שװאַרצע, פֿײַערדיקע אױגן. זי האָט דערפֿילט, אַז זי איז רױט געװאָרן, און אױפֿן האַרצן איז איר געװען אַזױ גוט, אַזױ ליכטיק, אַזױ װאַרעם, װי אין דער נאַטור. דער קאָפּ האָט אױף איר װי געברענט… רעװעקאַ האָט נאָך קײנמאָל אַזעלכעס נישט געפֿילט, װי אין דער דאָזיקער מינוט. זי געדענקט נישט, װי אַרום איר האַנט איז געלעגן אין די גרױסע װאַרעמע הענט פֿונעם יונגן סטודענט. זי געדענקט נישט, װאָס ער האָט איר אַזעלכעס געזאָגט. זי האָט נאָך אַ מאָל זיך באַגעגנט מיט זײַנע שײנע אױגן און האָט פּלוצעם אױסגעריסן איר האַנט פֿון זײַנע הענט און זי האָט זיך דערמאָנט, אַז אױף איר קוקט־אַרױס איר מאַן אָסיפּ, איר עלנטער אָסיפּ!… נאָך אײן מינוט איז זי געשטאַנען און האָט געקוקט אױף דעם יונגנמאַן, גלײַכנדיק אים מיט איר אָסיפּן, זײַנע שײנע אױגן מיט אָסיפּס קלײנע רױטלעכע אױגעלעך אונטער די אַש־קאָלירענע ברילן, זײַן ליכטיקן קלוגן פֿרײלעכן קאָפּ מיט אָסיפּס שאָפֿן־קעפּל, װעלכעס איז לײדיק, װי אַ מיאַטשיק, דעם יונגנמאַנס גרױסאַרטיקע רעדע מיט אָסיפּס ליגנס… „אַװעק, אַװעק, שלעכטע מחשבֿות! אַװעק, אַװעק, פֿאַלשע געדאַנקען!… אַהין, אַהין דאַרף איך פֿאָרן!… איך דאַרף, איך מוז, איך קאָן נישט אַנדערש!… װער אַנדערש? װאָס אַנדערש?… אַהין! אַהין!!!…” ― האָט רעװעקאַ געטראַכט און האָט זיך מיט אַ קלאַפּנדיק האַרץ אָפּגעזעגנט מיטן סטודענט.

אַז רעװעקאַ איז געקומען װוּהין זי איז געפֿאָרן, האָט זי נאָך דורך דעם פֿענצטער דערזען אָסיפּן שטײן אױף דער פּלאַטפֿאָרמע שטאַרק אױסגעפּוצט; און אין איר קאָפּ איז, װי אַ װיכער, דורכגעפֿלױגן דער יונגער סטודענט, װאָס זי האָט זיך מיט אים אָפּגעזעגנט פֿריִער מיט צװײ שעה, און זי האָט נאָך נישט אוספּײעט אַפֿילו אַ קלער טאָן, װי עס געהער צו זײַן, איז שױן אָסיפּ געװען מיט איר אין װאַגאָן און האָט זי געהאַלדזט און געקושט און גערעדט מיט היץ, מיט פֿײַער. רעװעקאַ האָט נישט געהערט גאָרנישט… נאָר אין פֿאַעטאָן (אָסיפּ איז אַרױסגעפֿאָרן מיטן פֿאָטערס גרױסאַרטיקן עקיפּאַזש אַנטקעגן רעװעקאַן) האָט זי זיך אָנגעשפּאַרט מיט איר הײסן קאָפּ אױף אָסיפּס פּלײצעס און האָט זיך צעװײנט, װי אַ קלײן קינד… אָסיפּ האָט זי געטרײסט און אײַנגענומען, װי װײַט ער האָט געקאָנט, און אַזױ זײַנען זײ געקומען אַהײם. די נײַע שטאָט, דאָס נײַע הױז, נײַע באַקאַנטשאַפֿט, נײַע קאָמפּלימענטן מיט נײַע געדאַנקען האָבן מיט גװאַלד אַרױסגעטריבן פֿון רעװעקאַס קאָפּ דאָס בילד פֿונעם יונגן סטודענט.

אין דעך דאָזיקער צײַט זײַנען צװישן מאַן און װײַב פֿאָרגעקומען עטלעכע מיאוסע סצענעס, װוּ אָסיפּ האָט געשפּילט די ראָלע פֿון אַ פֿאַרזינדיקטן, װאָס האָט אױף די קני געבעטן מחילה, און רעװעקאַ פֿלעגט אים, פֿאַר רחמנות, מוהל זײַן… אײנמאָל אין אַ פֿרימאָרגן האָט זײ דאָס שטובמײדל געטראָפֿן אין אַ טרױעריקער לאַגע: די מאַדאַם רעװעקאַ איז געשטאַנען אין אײן העמד און האָט אױף זיך געריסן די האָר, און דער הער אָסיפּ איז געשטאַנען מיט אַ שטיװל אין אײן האַנט און מיט אַ פּאָר אַש־קאָלירענע ברילן אין דער אַנדערער האַנט. װיִאַזױ אָבער זײַנען זײ אַלע מאָל אַרױסגעפֿאָרן מיטן קנאַק און מיטן פֿײַף! װי גרױסאַרטיק איז רעװעקאַ געװען געקלײדט! װי פֿיל דאַמען און מאַמזעלן האָבן איר מקנא געװען אױף איר רײַכטום, אױף איר גרױסקײט! אַ כּפּרה, לעזער, אַ גוטער אײדעלער געבילדעטער מאַן פֿאַר אַ פּאָר גרױע פֿערדלעך! אַ כּפּרה, לעזערין, אַ גליקלעך לעבן מיט דעם אָרעמען ליבנדן מאַן פֿאַר אַ לאָזשע אין טעאַטער! אַ כּפּרה, קינדער, אַלע אידעאַלן פֿאַר אַ גרױסאַרטיקן אָװנט, פֿאַר אַ גלענצנדן באַל, פֿאַר אַ טאַנץ מיט אַן אָפֿיציר!…

אַז דער ערשטער טרױער איז איבערגעגאַנגען, און אָסיפּ האָט אױפֿגעהערט צו קלאָגן נאָך זײַן טײַערן פֿאָטער, האָט ער אין אַ יאָר אַרום אױפֿגעבראָכן זײער אַ גרױס געשעפֿט פֿון ערד־קױלן מיט עטלעכע שותּפֿים, און אױף אָסיפּס הױז איז פּלוצעם, אין אַ שײנעם פֿרימאָרגן, אױסגעװאַקסן אַ גאַנץ גרױסע טאַבליצע, מיט גילדענע אותיות, מיט די דאָזיקע װערטער:

Главная Контора Каменоугольнаго Товариществаהױפּטקאַנטאָר פֿונעם פֿאַרבאַנד פֿון קױל
Земеля, Файфермана и Коזעמעל, פֿײַפֿערמאַן און קאָמפּאַניע

אין דעם דאָזיקן קאַנטאָר זײַנען תּמיד געזעסן דרײַ בוכהאַלטערס, צװײ קאָרעספּאָנדענטן, אַ סעקרעטאַר מיט אַ קאַסיר און האָבן פֿון זײגער נײַן אינדערפֿרי ביז פֿינף בײַטאָג געשפּילט אין פּרעפֿעראַנס; און זעמעל, פֿײַפֿערמאַן מיט דער קאָמפּאַניע זײַנען געזעסן אין פּעטערבורג ― גאָט װײס צו װאָס, צו װען! רעװעקאַ איז זיך געזעסן אין דער הײם, זײער אין אַ שײן הױז, און די פֿײַנסטע יונגעלײַט פֿון דער שטאָט פֿלעגן זיך דאָרט כּמעט אַלע נאַכט צונױפֿקלײַבן „כאַפּן אַ קערטל“. אַזױ איז אַװעקגעגאַנגען דרײַ יאָר; דרײַ גוטע, באַרוטע יאָר פֿאַר זעמעלס בוכהאַלטערס מיט די קאָרעספּאָנדענטן, דרײַ פֿרײלעכע יאָר פֿאַר רעװעקאַן מיט אירע באַקאַנטע, ― און דרײַ ביטערע יאָר פֿאַר דעם אומגליקלעכן הער אָסיפּ זעמעל, װאָס האָט נעבעך געפּטרט אינגאַנצן זײַן קאַפּיטאַל און האָט נאָך געהאַט אַ פּראָצעס מיט זײַן שותּף פֿײַפֿערמאַן, װאָס האָט אים אָנגעפֿײַפֿט מחילה אין די ערד־קױלן. שטיל, אָן צערעמאָניעס, איז די גילדענע טאַבליצע אַרױף, און שטיל, אָן צערעמאָניעס, איז זי אַראָפּ פֿון זעמעלס הױז און אַרױפֿגעטראָגן געװאָרן אױפֿן בױדעם. דאָרט, צװישן אַלע אַלטע כאָליעװעס, ליגט זי נאָך עד־היום הזה; שפּינען בױען אױף איר זײערע קונציקע שטיבעלעך און מײַז טאַנצן אױף איר אַרום מיט גרױס עזות… אױף איר אָרט הענגט הײַנט אַן אַנדער טאַבליצע, שױן נישט מיט קײן גילדענע אותיות:

механическое прачешное заведеніеמעכאַנישע װאַשערײַ

דער נאָמען „זעמעל“ שטײט שױן ניט אַרױסגעשטעלט; נאָר מיר װײסן, אַז די װאַש־פֿאַבריק איז זײַנע, און ס'איז גאָר קײן עולה ניט, אַבי פֿאַרדינען געלט. דער חסרון איז אָבער, װאָס סע פֿאַרדינט זיך ניט. אונדזער אָסיפּ זעמעל האָט געעפֿנט די פֿאַבריק, װי אַ גרױסער פּריץ, און מיט אַזאַ שיק, אַז גאָט װײס אױב זי װעט זיך האַלטן נאָך אַ חודש, אָדער העכסטנס צװײ חדשים.

בײַ די דאָזיקע אומשטענדן און בײַ דער דאָזיקער לאַגע פֿון זײערע געשעפֿטן האָבן זײ, אָסיפּ און רעװעקאַ פּלוצעם דערהאַלטן אַ טרױעריקע דעפּעש, און אָט זײַנען זײ געקומען צו סענדערן אין שטוב אַרײַן, װוּ מיר האָבן געהאַט די ערע זײ שױן צו זען.

דאָס זיבעטע קאַפּיטל
װוּ דער לעזער באַקענט זיך מיט צװײ זײַטיקע פּאַרשױנען אינעם דאָזיקן ראָמאַן

די אַלטע לײַט האָבן שױן אַזאַ מזל, מישטײנס געזאָגט, אַז װי באַלד זײ כאַפּן זיך נאָר אַרײַן צװישן יונגװאַרג, אַזױ פֿאַרגעסט מען גאָר אָן זײ, גלײַך װי זײ זײַנען גאָר ניטאָ אױף דער װעלט.

צװישן אַלע אונדזערע פּאַרשױנען, װאָס דרײען זיך דאָ אַרום בײַ אונדזער פֿײַנעם סענדערן אין הױז, האָבן מיר גאָר דורכגעלאָזן די מומע דאָבריש, סענדערס אַן אײגענע שװעסטער, אַן אַלטע ייִדענע פֿון אַ יאָר זיבעציק, מיט אונטערגעבונדענע צײן, אַ הױכע און אַ גראָבע, אױף סענדערס מאַניער.

― װי קומט איר אַהער, מומעניו? ― האָבן זי די יונגע דאַמען געפֿרעגט. ― װען קומט איר אָן? װי אַרום, און פֿון װאַנען?

― אָך! ― האָט זײ די מומע דאָבריש געענטפֿערט, קרעכצנדיק און שאָקלענדיק מיטן קאָפּ. ― אָך! איך האָב דערהערט די גוטע בשׂורה פֿון אַ היגן בעל־עגלה, װאָס פֿאָרט צו אונדז אַלע װאָך; פֿון אים בין איך געװױר געװאָרן פֿונעם שלאַק! אָך! אײן ברודער! אײן־און־אײנציקער ברודער! און װאָסער אַ ברודער! אַזאַ ברודער! אָך! אָך!

― װאָס אָכקעט איר, דאָבריש? ― האָט זיך מרים־חיה אָנגערופֿן. ― גאָט װעט געבן, װעט ער, אם ירצה השם, זײַן געזונט.

― יאָ, מײַן קינד, יאָ, בײַ גאָט איז אַלץ מעגלעך יאָ! ער איז אַװדאי אַ גרױסער בריה! ער איז אַ דאָקטאָר איבער אַלע דאָקטױרים!

דער באַרימטער אָסיפּ זעמעל װאָס האָט נאָר־װאָס געהאַט דעם שײנעם פּסק פֿון זײַן שװער, האָט פֿאַרבונדן אַ שמועס מיט דער מומע דאָבריש און האָט אױסגעשאָטן אינגאַנצן זײַן סאַטירע, אַלע זײַנע װיצן מיט די װערטלעך איבער איר, און דערמיט צעלאַכט דעם גאַנצן עולם. ערשט אין אַ פּאָר שעה אַרום נאָך איר קומען האָט מען זי אַרײַנגערופֿן צום קראַנקן ברודער, װוּ זי איז אָפּגעזעסן עטלעכע מינוט און איז צוריק אַרױסגעגאַנגען, שנײַצנדיק די נאָז און װישנדיק די אױגן. דער ניט־געפֿאַלענער אָסיפּ האָט זי באַגעגנט מיט אַ הילכיקן געלעכטער און האָט איר אין די אױגן איבערגעקרימט, װי זי װײנט און שנײַצט די נאָז. דער עולם האָט אױסגעשאָסן אַ געלעכטער, און אָסיפּ האָט געשײַנט פֿאַר שׂמחה.

― לאַכט, לאַכט, קינדערלעך! ― האָט זײ די גוטע מומע געענטפֿערט מיט גרױס הכנעה. ― איר װעט אַמאָל אױך אַלט װערן, װעט מען אײַך אױך אױסלאַכן!

דער לעבעדיקער אָסיפּ האָט ניט אױפֿגעהערט צו שפּעטן פֿון דער אַלטער מומע, צום גרױסן פֿאַרגעניגן פֿון דער גאַנצער פֿאַמיליע, און די גוטע מומע דאָבריש האָט ניט איבערגערעדט דאָס צװײטע װאָרט און האָט געלאַכט גלײַך מיט זײ אַלע.

שװער צו פֿאַרשטײן די פּראָסטקײט און די װײכקײט פֿון דער דאָזיקער אַלטער: צי װײַל זי איז טאַקע בטבֿע אַזאַ גוטע פֿרױ, צי איבער אַן אַנדער זאַך? מיר קענען די מומע דאָבריש פֿאַר אַ ייִדענע, װאָס האָט ביז פֿופֿציק יאָר עקספּעדירט דרײַ געזונטע מענער אױף יענער װעלט און איז געבליבן אַ „קטלנית“, װי עס װערט בײַ אונדז אָנגערופֿן, און קײן קינדער האָט זי ניט געהאַט.

די מומע דאָבריש האָט, װי עס װײַזט אױס, געװוּסט, אַז אױף דער עלטער װעט זי בלײַבן עלנט, װי אַ שטײן, האָט זי פֿון פֿריִער צוגעגרײט אַ שטיקל פֿאַרמעגן, עטלעכע הונדערט רובל מיט אַ קלײן שטיבעלע און מיט אַן אײגן קלײטל פֿון „באַקאַליעбакалея: באַקאַלײ“, פֿון װאַנען זי ציט זיך איר באַדערפֿעניש. אין שטאָט הײסט זי בײַ איטלעכן „די מומע דאָבריש“, און קריסטן רופֿן זי „דאָברוכאַ“. אַ חוץ װאָס זי האָט אַ קלײטל, איז די מומע דאָבריש אַ שטיקל רופֿאטע אױך; בײַ איר קריגט מען אַלערלײ רפֿואות, פֿאַרשײדענע גראָזן, סם, מישיאַק, ראָזמאַרין, שאַלװיע, ראָמאַשקעס, און זי איז אַ װילדע מומחהטע אױף אָפּשפּרעכן אַן עין־הרע, צײנװײטיק, אַ „בעשעכע“, אָפּקװעטשן „זובישטשעסЗубищи: גרױסע צײן“, אױסגיסן אױף װאַקס, װאַרפֿן אױף קאָרטן, ברענגען אַן אַנטלאָפֿענעם מאַן אױף אַ קאָטשערע, פֿאַרטרײַבן מכשפֿות, שדים, לצים, „דאָמאָװיקעס“ און אַ סך אַנדערע תּחבולות און סגולות. פֿאַר דער מומע דאָבריש האָט יעדערער אָפּשײַ, און די קריסטן געבן איר אָפּ גרױס כּבֿוד, נאָך איר װערט נאָך. זומער קאָן מען זי אָפֿט באַגעגענען גאַנץ פֿרי, אײדער די זון גײט אױף, אין פֿעלד, קלײַבן אירע גראָזן, און װינטער שפּעט אין דער נאַכט, אַקעגן דער לבֿנה, מאַכן מיט די הענט און שעפּטשען מיט די ליפּן. אין דער שטאָט, װוּ די מומע דאָבריש װױנט, דערצײלט מען װעגן איר עטלעכע זײער ניט קײן שײנע מעשׂיות, און „נאַטשאַלסטװע“ האָט אױף איר שױן לאַנג אַן אױג, נאָר אין די קלײנע שטעטלעך װערט אַלץ אָפּגעטאָן פֿאַרנײט און פֿאַרדעקט.

― איר זײַט דאָך עפּעס יאָ אַ מומחהטע, ― האָט זיך צו איר אָסיפּ ניט אױפֿגעהערט צו טשעפּען, ― װי זשע קומט דאָס, אַז איר זאָלט נישט געבן קײן רעכטע רפֿואה דעם שװער?

― גאָט, גאָט װעט אים צושיקן אַ רפֿואה־שלמה, מײַן קינד! ער איז אַ רופֿא כּל בשׂר, מײַן קינד! ער איז אַ מפֿליא־לײַנסעס (לעשׂות), מײַן קינד!…

די מומע דאָבריש קאָן אַ גוזמא לשון־קודש־װערטער, און דערפֿאַר גילט זי פֿאַר אַ למדנטע, אַ װױלקענענדיקע, אַ מאַנסבילשער קאָפּ.

― נו, און אָפּשפּרעכן העלפֿט דען נישט? ― האָט איר אָסיפּ װײַטער דערקוטשעט מיט זײַן סאַטירע.

― נײן, מײַן קינד! אין אַ פֿרעמדער שטאָט קאָן מײַן שפּרעכן נישט עולה־יפֿה זײַן, מײַן קינד.

אונדזער העלד אָסיפּ האָט לאַנג געטריבן קאַטאָװעס מיט דער מומע דאָבריש, װאָס האָט אים גערופֿן „מײַן קינד“ און איז נישט ברוגז געװען, װאָס מע שפּעט איבער איר אַזױ עפֿנטלעך; נאָר אָסיפּס סאַטירע האָט זיך סוף־כּל־סוף צוגעגעסן איטלעכן, האָט אים רעװעקאַ געזאָגט:

־ גענוג שױן, אָסיפּ! ― און האָט אױף אים אַזאַ קוק געטאָן, אַז אָסיפּ איז אַנטשטומט געװאָרן אױף אַ היפּשער װײַלע, ביז דער דאָקטער קלוגער איז געקומען באַזוכן דעם חולה, און בײַם געזעגענען זיך האָט זיך מיט אים אָסיפּ צערעדט מכּוח זײַנע געשעפֿטן. ער האָט אים דערצײלט װעגן דעם גרױסן פּראָצעס, װאָס ער פֿירט מיט זײַן געװעזענעם שותּף פֿײַפֿערמאַן, װאָס האָט אים באַראַבעװעט אױף אָנדערטהאַלבן מיליאָן, און װעגן דער אַמעריקאַנישער װעש־פֿאַבריק, װאָס גײט בײַ אים זײער גוט ― טשעסטנאָיע סלאָװאָ!

דער דאָקטער קלוגער האָט זיך תּחילת שטאַרק פֿאַראינטערעסירט מיט אָסיפּס מעשׂיות און איז זײער נײַגעריק געװען צו באַקומען אַ באַגריף װעגן דעם אינטערעסאַנטן פּראָצעס אױף אָנדערטהאַלבן מיליאָן און װעגן דער אַמעריקאַנישער װעש־פֿאַבריק. אונדזער העלד האָט זיך פּשוט מחיה געװען, װאָס גאָט האָט אים צוגעשיקט אַזאַ מענטשן, װאָס אינטערעסירט זיך מיט אים, האָט ער אַרױסגענומען אַ גאַנצן פּאַק פּאַפּירן: פּראָשעניעס, קאָפּיעס, חשבונות, פּלאַנען, װעקסלען, קװיטלעך און גלאַט אַזױ פּאַפּירן. דער דאָקטער קלוגער האָט נעבעך געמוזט איבערקוקן דעם גאַנצן פּאַק מיט פּאַפּירן, און אַ קאַלטער שװײס האָט אים באַשלאָגן. װאָס האָט ער געקאָנט טאָן, אַז ער האָט זיך אַלײן אָנגעפֿרעגט אַן אומגליק? עטלעכע מאָל האָט ער זיך געריסן פֿון זײַנע הענט, געקוקט אױפֿן זײגער, נאָר אומזיסט: אָסיפּ איז אים אַרײַנגעפֿאָרן מיט זײַנע געשעפֿטן גלײַך אין האַרצן אַרײַן און האָט אים אָפּגעמוטשעט אַ גוטע שעה צײַט, ביז רעװעקאַ האָט אים מיט איך אַרײַנקומען איבערגעשלאָגן (פֿאַר איר האָט אונדזער העלד געהאַט דרך־ארץ).

אַז דער דאָקטער קלוגער איז אַרױסגעפֿאָרן פֿון סענדערס הױף, האָט ער אַרױסגעלאָזט אַ פֿרײַען זיפֿץ פֿונעם האַרצן, אַרומגעקוקט זיך, צי עס לױפֿט אים נישט נאָך דער הער זעמעל מיט זײַנע דאָקומענטן.

― אַ זעלטענער קאָפּ! ― האָט דער דאָקטער קלוגער דערצײלט בײַ זײַנע אַנדערע פּאַציענטן. ― אָנדערהאַלבן מיליאָן! איך בין געװען בײַ אַ פּאַציענט, בײַ דעם הער בלאַנק; איר קענט דאָך דעם הער בלאַנק? האָט ער אַן אײדעם, אַ זעלטענער קאָפּ. שטעלט אײַך פֿאָר, ער פֿירט אַ פּראָצעס אױף אָנדערטהאַלבן מיליאָן!

― אַזױ? װאָס זשע מאַכט עפּעס אײַער חולה? װי גײט עס דעם הער בלאַנקן אין געזונט?

― עט! דערװײַל אָן אַ שום פֿאַרענדערונג, סטאַטוס נערװאָזוסstatus nervosus: אָנגעשטעקט מיט טיפֿוס… איך רעכן, אַז מאָרגן אָדער איבערמאָרגן ― ניט שפּעטער ― דאַרף זײַן דער קריזיס, אָדער אַהער, אָדער אַהין… ― און דער דאָקטער קלוגער האָט באַװיזן מיטן גאַנצן גוף אַהער און אַהין.

― או־װאַ! אַן עבֿירה אַזאַ מענטש, אַ לײַטישער מענטש, אַ פּאָטשטיענעпочтенный: לײַטישער מענטש, אַ זעלטענער מענטש!

― נו, און דאָס װײַב מיט די קינדער, הער דאָקטער?

― אָ, פֿרעגט גאָר נישט! אַװדאי, אַ גרױסער בראָך, אַ גרױסער בראָך, אַ גרױסער אומגליק פֿאַרן װײַב מיט די קינדער נעבעך. גוטע מענטשן, ערלעכע לײַט, אַלע, די גאַנצע פֿאַמיליע! װאָסער אַ פּאַסטעך, אַזעלכע שאָף. דאָס עפּעלע פֿאַלט נישט װײַט פֿונעם בײמעלע… לײַטישע מענטשן! נאָר װאָס זאָל מען טאָן?

― אַ דימענטענער מענטש, אַ גילדענער מענטש, אָט דער דאָקטער קלוגער!

אַזױ זאָגן אים נאָך זײַנע פּאַציענטן, און אַזױ זאָגן מיר אים אױך נאָך דעם זעלבן שבֿח: אַ דימענטענער, אַ גילדענער מענטש! אַלע קענען אים. אומעטום איז ער דאָ. װוּהין מע זאָל אים נישט רופֿן, פֿאָרט ער; װעקט אים אױף אין האַלבע נאַכט, װעט ער מיט אײַך פֿאָרן אין עק װעלט אַרײַן, אַבי דאָס האַלבע קערבל… אױ, האָט ער ליב דאָס האַלבע קערבל!

זײַט זשע מוחל, װאָס האָט איר געװאָלט: אומזיסט זאָל ער צו אײַך פֿאָרן? פֿון די דאָזיקע אידעאַליסטן איז נישט אױסצושטײן!

דער דאָקטער קלוגער האָט ליב דאָס האַלבע קערבל; ער האָט דאָס אַזױ שטאַרק ליב, אַז ער לױפֿט נאָך דעם נאָך, און דינגט זיך מיטן אָרעמאַן, װאָס קאָן עס אים נישט געבן, אַזױ לאַנג, ביז ער מוז עס אים געבן. און איך זע דאָ בפֿירוש נישט אַרױס קײן שום עולה פֿון זײַן זײַט, ובפֿרט, אַז מע טרײַבט אים:

― גײ, נשמה מײַנע, איך האָב געהערט אין מאַרק, אַז ער ליגט אױף אַ טיפֿוס, און בײַ דעם מאָזלט אַ קינד! גײ, מײַן לעבן, גיכער. דאָרט קאָנסט דו נעמען אַ קערבל, און אפֿשר טאַקע צװײ, מחמת איך װײס, װיפֿל פֿלײש מע נעמט אַהין יעדן טאָג. און דו זאָלסט זען, װאָסער אַ טואַלעט זײַן װײַב מיט זײַנע טעכטער טראָגן, װאָלסטו אַלײן געזאָגט, האַרץ מײַנס, אַז דער רוח װעט זײ ניט נעמען! נישקשה, מאַמע מײַנע, האָסט גענוג געהאָדעװעט, ביז דו האָסט באַקומען דעם דיפּלאָם צו מזל! שעם זיך ניט, מײַן קרױן, דאָס איז דײַן פּרנסה; דאָס איז מײַן קלײט, מײן קראָם, און דאָקטױרים איז הײַנט דאָ גענוג…

איך רעכן, אַז מײַן לעזער שטױסט זיך שױן אָן, אַז אַזעלכע זיסע רײד קאָן נאָר זאָגן אַ װײַב ― אַ װײַב, װאָס איז איבערגעגעבן צום מאַן מיטן גאַנצן לעבן. אַז װױל איז דיר, הער דאָקטער, אױף דער װעלט, און אַז װױל איז דײַן ליבן נאָמען, געבענטשטער, דער גליקלעכסטער פֿון אַלע, פֿון אַלע מאַנען! מיר פֿאַרגינען דיר מיטן גאַנצן, גאַנצן האַרצן!..

איך מוז װידעראַמאָל בעטן מחילה פֿון מײַנע לעזער און לעזערין, װאָס איך האָב אַװעקגעװאָרפֿן אונדזער ליבסטע פֿאַמיליע בלאַנק און האָב זיך אַביסל פֿאַרנומען מיט זײַטיקע פּאַרשױנען: ערשטנס, איז די גוטע מומע דאָבריש אונדזער סענדערס אַן אײגענע שװעסטער, בלוט און פֿלײש; און אַזױ װי די דאָזיקע באַרמהאַרציקע שװעסטער האָט געקאָנט קומען מבֿקר חולה זײַן דעם ברודער, האָט זי געװיס פֿאַרדינט אַ שטיקל אָרט אין אונדזער כראָניק; און צװײטנס, דעם דאָקטער קלוגער האָבן מיר אַהער נישט געבראַכט; אים האָט געבראַכט צו פֿירן פֿרױקע דער משרת.

װי באַלד דער דאָזיקער גוטער דאָקטער איז געקומען צו פֿאָרן דאָס ערשטע מאָל, האָט ער אָנגעהױבן צו פֿאָרן אַהער פֿינף מאָל אין טאָג און האָט געמאַכט פֿון סענדערס בױכװײטיק אַ גאַנצן יריד, און זײַן געטרײַע פֿרױ, די דאָקטערשע, האָט צעקלונגען איבער דער גאַנצער שטאָט, אַז דער אַלטער בלאַנק איז פֿאַרבײַ, אַן אומגליק, אַ מין כאָלערע! סע גײט אַרום אַ כאָלערע אין שטאָט! מע דאַרף זײַן געהיט זײער, זײער! מע דאַרף זיך זען באַצײַטנס מיטן דאָקטער, נישט אָפּלײגן אין דער לאַנגער באַנק אַרײַן!…

דאָס אַכטע קאַפּיטל
דער זאַטער גלױבט נישט דעם הונגעריקן, די געזונטע פֿאַרגעסן אינעם חולה, און עפּעס נאָך.

דער זײגער האָט געקלונגען צען, אַז סענדער בלאַנקס משפּחה האָט זיך געזעצט עסן װעטשערע.

אױבן־אָן, אױף מרים־חיהס אָרט (מרים־חיה איז געזעסן אין קאַבינעט נעבן איר מאַן דעם חולה), איז געזעסן רעװעקאַ; נעבן איר, פֿון דער רעכטער האַנט ― סאָני, בײַ דער לינקער האַנט ― הײם; נעבן הײמען איז געזעסן אָסיפּ ― נעבן סאָנין איז געזעסן מאַרקוס, נעבן אָסיפּן ― די אַלטע מומע דאָבריש. דער מאָלצײַט איז צוגעגאַנגען גאַנץ געװײנלעך; אַלע זײַנען געזעסן סטאַטעטשנע, װײַל סענדערס שטול איז געשטאַנען לײדיק, און עס איז עפּעס געװען נישט פֿרײלעך. אונדזער נישט פֿאַרלױרענער העלד אָסיפּ האָט יאָ אַ פּאָר מאָל אַ לאַך געטאָן איבער דער מומע דאָבריש, נאָר זײַן סאַטירע האָט אָבער דאָ נישט געװירקט. די מומע דאָבריש האָט געגעסן מיט גרױס דרך־ארץ, דהײַנו: זי האָט נאָך יעדן זופּ אַװעקגעלײגט דעם לעפֿל און אָפּגעװישט די ליפּן, און אַזױ װײַטער. פֿרױקע האָט דערלאַנגט צום טיש מיט גרױס קוראַזש: ער האָט זיך געװאָלט אױספֿײַנען פֿאַר די געסט, און פֿאַר גרױס אימפּעט האָט ער אױסגעגאָסן אױף דעם הער זעמעל אַ טעלער יױך; אונדזער פֿראַנט האָט זיך אױפֿגעכאַפּט פֿונעם אָרט און האָט אָפּגעשטעקט דעם געטרײַען משרת עטלעכע פֿײַערדיקע פּעטש און האָט מיט טרערן אױף די אױגן זיך גענומען װישן, בערשטלען, רײניקן און שעלטן פֿרױקען מיט טױטע קללות, און פֿון יענעם אָװנט אָן איז צװישן אונדזער אַריסטאָקראַט זעמעל מיט פֿרױקע דעם משרת געװאָרן אַ ברענענדיקע שׂינאה אױף טױט.

נאָך דער װעטשערע זײַנען אַלע געגאַנגען זאָגן דעם קראַנקן פֿאָטער „אַ גוטע נאַכט“. מרים־חיה איז געבליבן בײַ סענדערן אין קאַבינעט. די מומע דאָבריש האָט זיך געלײגט שלאָפֿן ערגעץ אין אַ װינקעלע מיט גרױס הכנעה און עניװת. די קלײנע קינדער זײַנען שױן לאַנג געשלאָפֿן מיטן זיסן, טײַערן שלאָף, און חײם, מאַרקוס, רעװעקאַ, אָסיפּ און סאָני האָבן זיך אַלע באַזעצט אין דער שײנער, גרױסאַרטיקער זאַל ― און איך װײס עד־היום נישט, װי אַרום, פֿון װאָס און פֿון װאַנען זײַנען אַלע פּלוצעם מוסכּם געװאָרן צו שפּילן אין קאָרטן? ― נאָך אײדער מע האָט זיך אַרומגעקוקט װוּ מען איז אין דער װעלט, האָט שױן אָסיפּ געהאַלטן אַ פּעשל קאָרטן אין די הענט און דאָס פּנים האָט אים געפֿלאַמט פֿאַר שׂמחה. נאָר אָסיפּן איז הײַנטיקן אָװנט נישט באַשערט געװען צו טײלן קאָרטן, װײַל רעװעקאַ האָט זיך נישט געשעמט און אױסגעשריגן אױף אַ קול צו איר געליבטן מאַן:

― זײַט זשע מוהל, אָסיפּ מאָיסעיעװיטש, גיט אַהער די קאָרטן, מחמת איר זײַט צו אַ גרױסער מזיק אױף פֿינף טײַז…

דער עולם האָט זיך צעלאַכט, און אָסיפּ האָט זיך נעבעך געביסן די נעגל פֿאַר דאָסאַדע; ער האָט אױסגעלאָזט זײַן ביטער האַרץ צום אומגליקלעכן פֿרױקען, װאָס האָט אין דער מינוט אַרײַנגעטראָגן ליכט מיט אַ שטיקל קרײַט. פֿרױקע האָט דערלעבט אַ נקמה אין זײַן שׂונא און האָט שױן כּמעט פֿאַרגעסן, אַז פֿון אָסיפּס פּעטש איז אים אױפֿגעלאָפֿן אַ באַק.

רעװעקאַ האָט געטײלט קאָרטן, און דער גאַנצער עולם האָט כּלומרשט געשפּילט אָן חשק, אָן װערטער; נאָר ביסלעכװײַז, װאָס װײַטער, איז מען געװאָרן אַלץ מונטערער, לעבעדיקער; יעדער האָט גערעדט, געקוקט, גערעכנט, געצײלט און געשטעלט געלט, געכאַפּט אַ קוק צו יענעם אין די קאָרטן אַרײַן, געװוּנקען, געשמײכלט, חוץ אײן חײם, װאָס איז געזעסן, װי אַ פֿרעמדער, און האָט כּסדר צעביטן אײן קערבל נאָך דעם אַנדערן. מער פֿון אַלע האָט געלעבט דער הער אָסיפּ זעמעל: זײַנע האָר זײַנען געװען צעקאָשמעט, דאָס פּנים פֿאַרפֿלאַמט, דער שטערן פֿאַרשװיצט, און אַלײן איז ער אַלע מאָל אונטערגעשפּרונגען:

― װאַליאַיваляй: פֿאָרױס!… איך קױף!… שנײַד!… גיב אים אַהער, דעם חבֿרה־מאַן!… איך בראָק װײַטער!… דער מלכּה אַ קניפּ אין בעקל, און דעם מלך אַ פֿײַג אונטער דער נאָז!… צװײ טײַז, װי די מײַז!… אַ פֿליאַסק אין פּיסק!… אַהאַ, רעװעקאַ!… גיב נאָר, גיב!… גוט־גוט!… נאָך! נאָך! נאָך!… אָט אַזױ לערנט מען בײַ אונדז!… האַק אַ צדיק!… דו פֿײַפֿסט, ברודער?… קריך, קריך, חײם־סערצע!… סאָפֿיאַ אַבראַמאָװנאַ! לײגט זיך שלאָפֿן!… אָט־אָט־אָט־אָט־אָט־אָט!… האַק! טפּרררררו! לױף נישט!… מאַרקוס, שטעל געלט!… זוך, זוך, חײם!… רעװעקאַ, מאָלאָדיעץ!…

אונדזער געערטער אָסיפּ האָט אַזױ לאַנג געסמאַליעט אַ װעלט, ביז ער האָט זיך אױסגעבײַטלט ביז גאָר, איז ער אױפֿגעשטאַנען און האָט עפּעס אײַנגערױמט רעװעקאַן אַ סוד אױפֿן אױער.

― איך װיל נישט, איך װיל נישט! ― האָט אים זײַן ליבסטע פֿרױ געענטפֿערט אױף אַ קול. ― בעסער הער־אױף צו שפּילן, אַז דו האָסט קײן געלט נישט!

אָסיפּ איז געװען אױסער זיך פֿאַר כּעס; פֿון דעסטװעגן האָט ער זיך אײַנגעהאַלטן און האָט געזאָגט הױך אױף אַ קול:

― דו מײנסט, אַז איך האָב קײן געלט נישט? איך האָב, טשעסטנאָיע סלאָװאָ! אָט װעל איך באַלד װײַזן.

און אונדזער העלד איז אַװעקגעלאָפֿן גלײַך צו פֿרױקען אונטן, בײַ די טרעפּ, און בײַ אים געבעטן אַ הלװאה ביז מאָרגן אַכט דעם זײגער אינדערפֿרי, טשעסטנאָיע סלאָװאָ!… פֿרױקע האָט אים דערמאָנט די פֿײַערדיקע פּעטש און האָט לאַנג נישט געװאָלט געבן; נאָר ער האָט אױף אים רחמנות געהאַט (פֿרױקע האָט זײער אַ גוט האַרץ!) און האָט אים געליגן צען רובל, בתּנאַי, אַז נישט שפּעטער װי מאָרגן זײגער אַכט זאָל ער אים דערפֿאַר געבן פֿופֿצן רובל.

אָסיפּ איז אַרײַן מיט גרױס קוראַזש אין זאַל אַרײַן:

― אַ פֿײַנע שטאָט! זײגער צװעלף באַנאַכט קאָן מען שױן נישט צעבײַטן קײן הונדערטער, טשעסטנאָיע סלאָװאָ!

עס איז איבערגעגאַנגען נאָך אַ האַלבע שעה, און בײַ אָסיפּן האָבן די צען רובל געטאָגט, און חבֿרה װאָלט זיך אפֿשר צעגאַנגען פֿון די קאָרטן בשלום יעדער אין זײַן רו אַרײַן, װען דער צעהיצטער הער זעמעל װאָלט פּלוצעם זיך נישט אױפֿגעכאַפּט פֿונעם אָרט, װי אַן אָפּגעבריטער, מיט אַ גװאַלד:

― סאָפֿיאַ אַבראַמאָװנאַ! איר דאַרפֿט געדענקען, אַז איר שפּילט נישט מיט קײן זשוליקעס! איך האָב פֿײַנט אַזעלכע אַפֿערעס! טשעסטנאָיע סלאָװאָ!

סאָני איז געװאָרן אַלערלײ פֿאַרבן, און דער עולם איז אָנגעפֿאַלן אױף אָסיפּן:

― האַ? װאָס איז דאָרטן? װאָס? װי אַזױ? װען?

― סטײַטש! ― האָט אָסיפּ געשריגן נישט מיט זײַן קול. ― װי אַזױ דערלאָזט איר גאָר אַזעלכעס? מיר זײַנען נישט קײן קאַרמאַנשטשיקעס! דאָ שפּילן אָרנטלעכע מענטשן, נישט קײן קאַרטיאָזשניקעס! סאָפֿיאַ אַבראַמאָװנאַ! איך פּראָטעסטיר פֿאַר אַלעמען, אַז איר האָט געשטעלט אַ גילדן און האָט אַרױסגענומען אַ פֿערציקער אױסגאָב! זײַט זיך מודה! טשעסטנאָיע סלאָװאָ!

― אַך, איר קאַרטיאָזשניק! ― איז אױף אים סאָפֿיאַ אַבראַמאָװנאַ אָנגעפֿאַלן. ― איר זײַט אַלײן דער גרעסטער אַפֿעריסט! איר מײנט, אַז איך זע נישט, װי איר טרעט־אָן רעװעקאַן אַלע מאָל אױף די פֿיס אונטערן טיש?

― אָ, דו מערזאַװקעмерзавка: לײדאַטשקע אײנע! ― איז רעװעקאַ אױף איר אָנגעפֿאַלן. ― דו האָסט שױן אָנגעהױבן דײַנע אַלטע שטיק?… ― און רעװעקאַ האָט איר אַ װאָרף געטאָן די קאָרטן אין פּנים אַרײַן און איז אַרױס פֿונעם טיש.

― דו ביסט אַלײן אַ מערזאַװקע! ― האָט איר סאָני געענטפֿערט מיט כּעס. ― און דײַן פֿראַנט האָט פֿאַרשאַרלאַטאַנעװעט אינגאַנצן זײַן ירושה אין פּעטערבורג אױף גוטע זאַכן…

― האַ?! װאָס??! איך???!! איך???!!! איך???!! טשעסטנאָיע סלאָװאָ!!!!

― לאָז זײַן שטיל!

― װאָס זאָגסט דו אױף דער קאַטאַסטראָפֿע, אױף אַזאַ טראַגעדיע? ― האָט מאַרקוס געזאָגט צו זיך אַלײן.

― ששששששאַ! דער בעל־הבית האָט באַפֿױלן, עס זאָל זײַן שױן שטיל! ― האָט פֿרױקע געזאָגט, אַרײַנגעלאָפֿן אַ דערשראָקענער.

װי דער כּח פֿון עלעקטריע, האָבן דאָ פֿרױקעס װערטער געװירקט, און חבֿרה האָט זיך ערשט דערמאָנט, אַז נישט איצט איז די צײַט אין קאָרטן שפּילן ― און יעדער איז זיך צעגאַנגען אָנגעבלאָזן, מיט אַן אַראָפּגעלאָזטער נאָז, צו זיך אין זײַן רו אַרײַן, אָן װערטער, אַפֿילו אָן אַ „גוטע נאַכט“, שטיל, אױף די שפּיץ־פֿינגער…

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ליגנדיק אין בעט, האָט חײם אַ פֿרעג געטאָן זײַן סאָנין! „װאָס הײסט דאָס?“ ― און סאָני האָט זיך געשװאָרן בײַ אירע קינדער, אַז זי װײס נישט „פֿון קײן פּותר און פֿון קײן חלום“, און זי װעט גײן שװערן בײַ אַ ספֿר־תּורה, אַז זי האָט אַלײן געזען, װי אָסיפּ האָט אונטערגערוקט עטלעכע מאָל זײַנע קאָרטן רעװעקאַן, און װי רעװעקאַ האָט געװוּנקען אױף מאַרקוסן…

― מעגסט זיך טאַקע איבערנעמען, חײם, מיט דײַן משפּחה ! בײַ מײַן טאַטן װאָלט אױך אַזױ געװען, אַיאָ, חײם? כאָטש דײַן שװעסטער איז אַ טאָכטער, נישט קײן זון, װעט זי נעמען מער װי דו! איך האָב פֿאַרשפּילט צװײ און צװאַנציק קערבלעך, און רעװעקאַ האָט זײ אָפּגעװוּנען, און ירושה װעט זי אױך נעמען מער פֿון אונדז, כאָטש זי איז אַ טאָכטער און דו ביסט אַ זון!… רעװעקאַ האָט תּמיד געקאָנט מאַכן דעם שװער חניפֿהלעך מיט חנדלעך, דערפֿאַר װעט זי זײַן אַ גרעסערע יורשטע פֿון דיר, דאָס זאָג איך דיר פֿריִער, חײם! דו מעגסט זײַן אױף מיר ברוגז װיפֿל דו װילסט !…

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

― װיפֿל האָסט דו געװוּנען, רעװעקאַ? ― האָט אָסיפּ אַ פֿרעג געטאָן, אַרומגײענדיק איבערן צימער האַלב אױסגעטאָן און נאָך אַלץ שטאַרק פֿאַרפֿלאַמט.

― דו דאַרפֿסט דאָס טאַקע נײטיק װיסן, אָסיפּ? ― האָט אים רעװעקאַ געענטפֿערט און האָט זיך גענומען איבערצײלן איר קאַפּיטאַל: ― פֿערציק, פֿופֿציק, זעכציק, פֿינף און זיבעציק, אַכציק, צװײ און נײַנציק מיט פֿערציק קאָפּיקעס… צװײ און נײַנציק רובל מיט פֿערציק קאָפּיקעס… אָסיפּ! גיב נאָר אַהער מײַן שקאַטולקע! אָסיפּ האָט איר צוגעטראָגן די שקאַטולקע, און רעװעקאַ האָט אַהין אַרײַנגעלײגט איר ביסל אָרעמקײט, האָט פֿאַרשלאָסן און געגעבן אָסיפּן צוריק דאָס קעסטעלע, ער זאָל דאָס אַװעקשטעלן. מיט גרױס קינאה האָט נעבעך אָסיפּ געקוקט אױף רעװעקאַס קעסטעלע.

― עס װאָלט שױן, כ'לעבן, אַ יושר געװען, רעװעקאַ, אַז דײַן „אַלטער“ זאָל…

― װאָס מאַכט ער דיר קאַליע, אַז ער לעבט, אָסיפּ?

― איך מײן פֿון דײַן טובֿה װעגן, רעװעקאַ! טשעסטנאָיע סלאָװאָ…

― איך בעט דיך, זאָלסט נישט זאָרגן פֿאַר מיר, אָסיפּ!

― הם…

― װי אַזױ װײַזט „ער“ דיר אױס, אָסיפּ?

― שלעכט, זײער שלעכט, רעװעקאַ. הײַנט, מאָרגן… טשעסטנאָיע סלאָװאָ!

― נו, נו! בײַס זיך אָפּ די צונג!

― הם…

― װאָס זאָגט דער דאָקטער, אָסיפּ?

― ער זאָגט, אַז „ער“ דאַרף שרײַבן אַ צואה, מחמת…

― דער דאָקטער איז אַזאַ שוטה, װי דו!

― הם…

― איך מײן, אַז בײַ אים ליגט ערגעץ אַ גרײטע צואה! װי מײנסט דו, אָסיפּ?

― לאָם איך דיר דערצײלן, רעװעקאַ, נאָר דו װעסט דאָך מיר אױף קײן שבֿועה נישט גלײבן, ― שװער איך דיר, אַז װען נישט, זאָל איך אַ מיתה־משונה אײַננעמען דאָ אױפֿן אָרט, איך זאָל נישט דערלעבן אױפֿשטײן, טשעסנאָיע סלאָװאָчестное слово: אױף אַן אמת!…

― אַ? דו שװערסט זיך שױן? איז דאָס געװיס אַ ליגן! גענוג, גענוג, אָסיפּ!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

אַ גוטע נאַכט! מיר האָבן באַלײגט אַלע אונדזערע העלדן, װאָס דאַרפֿן אַצינד רוען און געניס דעם זיסן שלאָף נאָך אַלע נאַרישקײטן מיט די שטותערײַען פֿונעם גאַנצן טאָג. איך מײן, אַז עס דאַרף זײַן אַ גרענעץ פֿאַר דעם ראָמאַניסט אױך, ביז װאַנען אים איז דערלױבט נאָכצוגײן מיטן לעזער פֿיס־טריט נאָך זײַנע העלדן. פֿון אונדזער זײַט איז דאָס אַלײן שױן אױך נישט אַזױ שײן און אײדל, װאָס מיר האָבן זיך דערלױבט אונטערהערן, װאָס אונדזערע פֿײַנע העלדן שמועסן צװישן זיך פֿאַרן שלאָף. אַרױסגײענדיק פֿון סענדערס הױז, האָבן מיר דאָס רעכט בײַ זיך און צװישן זיך רײדן, שמועסן, באַדױערן און חוזק מאַכן פֿון אַלע, מיט װעלכע מיר האָבן זיך דאָ באַקענט ― קײנער קאָן אונדז נישט שטערן; דערױף בין איך אַ שרײַבער, און איר, מײַן ליבער פֿרײַנט, אַ לעזער, אַז מיר זאָלן רײדן פֿון „יענעם“ ― און „יענער“ לאָז רײדן פֿון אונדז, װאָס ער װיל און װיפֿל ער װיל… אַ גוטע נאַכט!

דאָס נײַנטע קאַפּיטל
אָט דאָ הײבט זיך אָן דאָס רעכטע שפּיל, װי די אַקטיאָרן קאָנען באַװײַזן אינגאַנצן זײער קונסט.

עס מאַכט מיר פֿאַרגעניגן, װאָס איך האָב די געלעגנהײט אָנצוהײבן דאָס דאָזיקע קאַפּיטל, װי אַן עכטער ראָמאַניסט, און פֿאָרשטעלן מײַן ליבן לעזער אױך האַרצרײַסנדיקע סצענעס מיט רירנדיקע בילדער, גלײַך מיט אַלע מײַנע חבֿרים די ראָמאַניסטן, װאָס האָבן שױן לאַנג קונה־שם געװען און װאָס איך קאָן זיך צו זײ בשום־אופֿן נישט גלײַכן, דען זײער קלײן פֿינגערל איז גרעבער פֿון מײַנע לענדן, און אַז איך זאָל אַפֿילו לעבן נאָך הונדערט יאָר, װאָלט איך אױך ניט געקאָנט אָנשרײַבן אַזױ פֿיל שײנע ראָמאַנען, מיט װעלכע אונדזער נײַ־זשאַרגאָנישע ליטעראַטור האָט זיך נישט װאָס צו שעמען אַנטקעגן אַנדערע ליטעראַטורן, און איך פֿאַרהאָף אױף דעם װאָס לעבט אײביק, אַז עס װעט, אם־ירצה־השם, קומען אַ צײַט, װאָס מע װעט די דאָזיקע שײנע זשאַרגאָנישע ראָמאַנען אָנגרוזעװען גאַנצע װאַגאָנעס און מען װעט זײ עקספּעדירן װײַט־װײַט, און איך האָב מורא, אַז דער, װאָס װעט זײ אַװעקהאַנדלען, װעט געװיס פֿאַרדינען אַ גוזמא געלט אינעם דאָזיקן „פּאַפּיר־מיסחר“… איך שטעל מיר פֿאָר די טרױעריקע לאַגע פֿון די דאָזיקע ראָמאַניסטן (אױב זײ װעלן דאָס דערלעבן) מיט זײערע אױסגעצױגענע פּנימער, אַז זײ װעלן דערזען, װי אַזױ זײערע אינטערעסאַנטע װערק װערן געפּאַקעװעט אין זעק און אין טיוקעס, װי אַזױ אַ באָסיאַק כאַפּט אַ גאַנצן טיוק מיט „העכסט־אינטערעסאַנטע“ ראָמאַנען פֿון פֿיר טײל מיט אַן עפּילאָג און מיט אַ „שיר“ און טוט אים אַ שלײַדער אין װאַגאָן אַרײַן! אַװעק־אַװעק אָט די אַלע בלאָנדע העלדן, די שרעקלעכע מערדערס, די ייִדישע גראַפֿן מיט די באַראָנען, די װילדע מיליאָנערן, די אומגעלומפּערטע ייִדישע פּראָצענטניקעס, װאָס זײַנען נישט געשטױגן און נישט געפֿלױגן, אָנגעצױגן אױף הױכע דרוקעס אין דער װילדער פֿאַנטאַזיע פֿון די דאָזיקע באַהעלפֿער, װאָס האָבן זיך אַ נאָמען געגעבן שרײַבערס, פֿאַרפֿאַסערס, ראָמאַניסטן!…

נאָר אַזױ װי ביז דעמאָלט דאַרף נאָך אַװעקגײן אַ היפּשע צײַט, ביז װאַנען דאָס ייִדישע פּובליקום װעט זיך אַרומקוקן, אַז מע האָט זײ געהאָדעװעט אַ לאַנגע צײַט מיט שמאַטעס, געגעבן קײַען שטרױ, פּשוט װי בהמות, און די באַהעלפֿערס װעלן זיך נעמען צו זײער אַלטער מלאָכה און װעלן אױפֿהערן צו פּאַטשקען רײן פּאַפּיר, ― ביז אָט די דאָזיקע גליקלעכע צײַט װעט קומען, װעלן מיר זיך אױך פּרוּװן כאָטש אױף אַ מינוט נעמען זיך אױף דעם דאָזיקן שניט און געבן די לעזער אַ ראָמאַנטישע סצענע, װי אַ סורפּריז, װי אַ פּרעמיע צו דעם דאָזיקן װערק.

בכן, איז געװען אַן אױסגעצײכנטע, אַ זעלטענע זומער־נאַכט: אױפֿן הימל איז אַרומגעשװוּמען די שײנע לבֿנה (װאָס אַלע פֿאַרליבטע זײַנען זײער גערן), און האָט מיט איר בלאַס געזיכט אַראָפּגעקוקט אױף דער עדה, צו זײַן אַן עדות אױף די אַלע נידעריקײטן, װאָס װערן אָפּגעטאָן צװישן די זינדיקע מענטשן. די שטערן זײַנען געװען, װי בריליאַנטן, אױסגעשאָטן אױף דעם רײנעם בלױען הימל, און אַ שרעקלעך שטילשװײַגעניש האָט געטאָן הערשן אױף דער ערד, גלײַך װי די גאַנצע נאַטור מיט אַלע אירע באַשעפֿענישן זײַנען אַנטשלאָפֿן געװאָרן מיט אַ זיסן, אַ שרעקלעכן שלאָף, גלײַך װי אַלץ איז אױסגעשטאָרבן אױף דער ערד. מע האָט נישט געהערט קײן קול פֿון קײן מענטשן, קײן געזאַנג פֿון קײן פֿױגל, קײן בילן פֿון קײן הונט, קײן שאָרך פֿון קײן גרעזעלע, קײן באַװעגונג פֿון קײן צװײַגעלע. אַלץ איז געשלאָפֿן מיטן טײַערן, מיטן זיסן שלאָף אין דער שײנער שטאָט N, װוּ עס קומט פֿאָר אונדזער פֿײַנע געשיכטע. און איך, דער פֿאַרפֿאַסער פֿונעם דאָזיקן בוך, נאָר איך אַלײן בין געװען דער אײנציקער מענטש אין דער גאַנצער שטאָט, װאָס האָט געװאַכט די דאָזיקע שײנע זומער־נאַכט; איך האָב מיר געשפּאַצירט אײנער אַלײן איבער אַלע גאַסן, פֿאַרטיפֿט אין געדאַנקען, און געזוכט מאַטעריאַל צום שרײַבן, און װיפֿל איך האָב נישט געטראַכט און געקלערט, האָב איך גאָרנישט געקאָנט אױסקלערן אַזעלכעס, װאָס זאָל טױגן אין אַ ראָמאַן אַרײַן, ביז גאָט האָט רחמנות געהאַט אױף אַ יונגן שרײַבער, און מײַנע אױגן האָבן דערזען עפּעס אַ רעדל פֿון שװאַרצע פֿיגורן… די פֿיגורן זײַנען צוגעגאַנגען אַלע מאָל נענטער צו מיר, און מיר האָט זיך אױסגעװיזן, אַז איך זע מתים, אָנגעטאָן אין שװאַרצע קלײדער; די מתים האָבן עפּעס װי גערעדט צװישן זיך, געטענהט און געקריגט זיך; זײ זײַנען געשטאַנען אַרום אַ מיטה, און איך װאָלט געקאָנט שװערן, אַז זײ האָבן געהאַלטן אַ מין זאַך, װי אַ פֿלעשל, אַ בוטלקע, װאָס יעדער באַזונדער האָט זי אָנגעבױגן צו זיך אין מױל אַרײַן און איבערגעגעבן דעם צװײטן, דער צװײטער דעם דריטן, און אַזױ װײַטער. אַ פֿראָסט איז איבערגעגאַנגען איבער מײַן לײַב, און די האָר האָבן מיד זיך געשטעלט קאַפּױער. איך האָב געװאָלט זיך לאָזן לױפֿן, האָבן מיך די פֿיס נישט געפֿאָלגט. עד־היום הזה קאָן איך עס נישט פֿאַרשטײן, װי אַזױ איך בין נישט געשטאָרבן פֿאַר שרעק, פֿאַר פּחד! נאָר שטעלט אײַך פֿאָר מײַן איבערראַשונג, אַז די דאָזיקע מתים מיט דער מיטה זײַנען צוגעגאַנגען נאָענט צו מיר, און איך האָב זײ דערקענט!

― אַ גוטן אָװנט! דאָס זײַנט איר, חבֿרה שמשׂים? חבֿרה מקברים?

― גוט יאָר! יאָ, דאָס זײַנען מיר, מיר.

― פֿון װאַנען? װוּהין?

― פֿונעם בית־הקבֿרות צו רב סענדער דעם נגיד… זלמן! װוּ זײַנען די כּלים? בײַ לוי־מרדכין? שטעלט אַנידער די מיטה און גיט אַהער דאָס פֿלעשל, װעלן מיר נעמען צו קאַפּיטשקעלעך.

― רב רפֿאל! װאָס רעדט איר? רב סענדער איז געשטאָרבן?

― יאָ געשטאָרבן, נישט געשטאָרבן ― ס'איז נישט אונדזער עסק: מע האָט געשיקט רופֿן, גײען מיר. מסתּמא נישט פֿאַר װױלטאָג, פֿאַרשטײט זיך! װען קומט מען אָן צו רפֿאל דעם אױבער־שמשׂ? אַז מע גײט אױף יענער װעלט… מיכאָעל, האָסט, דאַכט זיך, אַ שמעק טאַבאַק?

― אַזױ? הײסט דאָס, איז רב סענדער אױך אָפּגעשטאָרבן, רב רפֿאל? אַן עבֿירה, כלעבן.

― אַן עבֿירה? װאָס איז? געהאַט אַ גראָבן בױך? לאָזן זיך די װערעם פֿרײען… אױסבאַהאַלטן זיך פֿונעם טױט איז אַביסל שװערלעך, און אױפֿן בית־עולם איז דאָ אָרט גענוג, טאַטע מײַנער!… חבֿרה, נו? גענוג אײַך שױן צו כליעפּטשען, לאָזט אַן אָרט אױף שפּעטער. סענדערעכע איז אַ גאַנץ װױלע ייִדענע, און אַן עמער שפּירט װעט מסתּמא זײַן, האַ? מיר זאָלן אים כאָטש קאָנען ביז טאָג מאַכן זײַן רעכט… װי מײנט איר, ס'איז שױן שפּעט?

― זײגער, צװעלף, רב רפֿאל.

― האַ? צװעלף? קינדער! קינדער! די נאַכט שטײט נישט! הײַדאַ!

די פּלוצעמדיקע בשׂורה פֿון סענדערס טױט האָט אױף מיר אַזױ שטאַרק געװירקט, אַז איך האָב זיך געלאָזט גײן מיט דער הבֿרה שמשׂים, נישט געפֿרעגט זיך, װוּהין און צוליב װאָס. אַז סענדער האָט געלעבט, איז ער מיר װײניק־װאָס אָפּגעגאַנגען, און אַז איך האָב דערהערט, אַז ער איז געשטאָרבן, האָט דאָס מיך עפּעס װי אַ צופּ געטאָן, אַ ריס אין האַרצן: װאָס פֿרעגט איר? אַ מענטש לעבט, עסט, גײט אַרום, און פּלוצעם, ― נאַ דיר! װי אַזױ זאָל דאָס נישט אָננעמען בײַם האַרצן? ובפֿרט נאָך אַזאַ סענדער, װאָס… װאָס…

נאָר לאָמיר בעסער הערן, װאָס זאָגט די שטאָט, װאָס רעדט דער עולם, אָט די אַלע רעדלעך, װאָס שטײען דאָ אַרום דעם הער בלאַנקס הױז, בײַ דעם הער בלאַנק אין הױף, בײַם הער בלאַנק אין שטוב?…

דער ערשטער אַקט

― װאָס פֿאַר אַ גרױסער עולם, קײן עין־הרע נישט!

― נישט אומזיסט זײַנען מיר ייִדן, רחמנים־בני־רחמנים.

― װאָס זשע מײנט איר? ער האָט אַװדאי פֿאַרדינט, אַז מע זאָל אים אָנטאָן אַ כּבֿוד.

― װאָס איז דאָרט אַזעלכעס? מיט װאָס?

― יאָ, די גרױסע טובֿות, װאָס די שטאָט האָט פֿון אים דאָ געהאַט? די גליקן?

― טובֿות װילט איר? װאָס פֿאַר אַ טובֿות?

― צי אפֿשר אַ בעל־צדקה אַ גרױסער?

― װאָס הײסט בײַ אײַך, רב מאיר, אַ בעל־צדקה?

― צי גלאַט אַזױ אַ גרױסער נדבֿן?

― איך װײס נישט, װאָס איר װילט האָבן?

― און דערצו אַ גרױסער למדן מסתּמא?

― יאָ, אַ גאָון־עולם, חוץ זײַן שאָדן…

― דערפֿאַר איז ער אָבער געװען אַ גרױסער ירא־שמים!

― יאָ, אַ גװאַלדאָװנע זאַך!

― אַ למד־װאָװניק, כאַ־כאַ־כאַ!

― איר זײַט אַלע זײער פֿרום!

― פֿרום, זאָגט איר? אונדזערע קינדער גײען אױך אָן היטלען, װי רב סענדערס קינדער, האַ? װאָס זאָגט איר, רב הײם? מײַן אײדעם רױכערט אַ פּאַפּיראָס אום שבת, אַיאָ?

― און אונדזערע טעכטער טראָגן מסתּמא אױך די אײגענע האָר, האַ?

― קומט אײַך אַ דאַנק!

― װאָס טױגן אונדז אָט די אַלע שטותערײַען, איך בעט אײַך? װאָס זאָגט עפּעס אונדזער גבאי?

― אונדזער גבאי פֿון חבֿרה־קדישא?

― יאָ, יאָ, אונדזער רב קלמן פֿלאָקן?

― איך װײס? איך מיש מיך שױן נישט אין קהלשע זאַכן… לאָזן זײ זיך דאָרט שלאָגן קאָפּ אין װאַנט!

― װאָס זאָגט איר אױף אים? ער מישט זיך שױן נישט אין קהלשע זאַכן!… גוטע יאָרן? האַ?

― איך מײן, װאָס טױג אונדז אָט די דאָזיקע פּוסטע מחלוקתן? זאָגט בעסער, מע װעט עפּעס געבן געלט?

― װאָס הײסט געלט?

― װיפֿל געלט? געלט צו געלט איז נישט גלײַך!

― איך מײן אַ צען זעקלעך…

― פֿאַר װאָס נישט קײן צװאַנציק, איך בעט אײַך?

― צװאַנציק טױזנט קערבלעך? װײ איז מיר! װאָס װעלן מיר טאָן מיט אַזאַ סומע געלט?

― טפֿו זאָלסט דו װערן, אַז אָך און װײ איז דײַן שׂכל!… װאָס זאָגט איר אױף אַזאַ שאלה פֿון אַ תּם?…

― איך זאָג אײַך דעם אמת, צװאַנציק טױזנט קערבלעך איז גאָר נישט אַזאַ אַי־אַי־אי! װאָס איז דאָרטן? װעט אָנקומען װינציקער אַביסל די יורשים! אַ גרױסער אומגליק!…

― ער האָט אָנגעזאַמלט גענוג, נישקשה!…

― כּשר געלט!

― מיט פֿרעמדע הענט!

― ייִדיש בלוט!

― שאַ!… װאָס איז דאָרט אַזאַ גװאַלד?

― װוּ? אין שטוב? מען קער אים שױן „אױפֿהײבן“? נײן! מיר דאַכט, אַז עס איז געצלס קול?

― װאָסער געצלס?

― געצל דעם שנײַדערס!

― װאָס װיל ער? דאָס איז אַ שײגעץ! אומעטום מישט ער זיך אַרײַן!

― אַ שנײַדערל, אַ פּאַלגע! איר װײסט דען נישט?

― אַזױ טאַקע? און איר קאָנט דאָס נישט סובֿל זײַן? װי באַלד אַ נאַש־בראַט זאָגט אַ װאָרט, אַזױ כאַפּט אײַך אַװעק דער רוח!… אַז געצל איז אַ שנײַדער, איז אײַך װוּנד און װײ? איך בין אױך אַ שנײַדער און שעם מיך כּלל נישט מיט מײַן מלאָכה! אַבי נישט קײן פּוסטעפּאַסניק, קײן בלוטזױגער, קײן שבתי־צבֿיניק! אַ רוח אין אײַער טאַטנס בײנער אַרײַן, פֿאַר װאָס זאָל מען טאַקע דאָ נישט אָפּלעקן קײן בײנדל?… איר האָט אַ סך אַזעלכע רב סענדערס? פֿאַר װאָס זאָל מען טאַקע נישט נעמען אױפֿן שנײַדערשן שולכל אױך אַ מטבע? פֿרעסערס! זױפֿערס! שקצים! הולטײַעס!…

― איר האָט זיך אָפּגעזוכט כּבֿוד, װאָס טױג מיר מעשׂיות…

― װאָס שרײַט מען דאָרט אַזױ?

― דאָס טענהט אַ טרעגער; ער שרײַט ― דרײַסיק טױזנט! דרײַסיק טױזנט, און גענוג!

― דרײַסיק! פֿערציק! דרײַסיק!

― פֿערציק! פֿערציק!

― װאָס פֿערציק?

― פֿערציק טױזנט קערבלעך!

― פֿערציק! פֿערציק! פֿערציק!..

― שרײַט, קינדער, פֿערציק!

― פֿערציק! פֿערציק! פֿערציק !!…

דער צװײטער אַקט

― איך פֿרעג אײַך אַלײן, רב קלמן, איר זײַט אַן ערלעכער ייִד, װי קומט דאָס, איך זאָלט אַזעלכעס זאָגן?…

― װאָס זאָג איך, װאָס? איך זאָג דען חלילה עפּעס? װאָס זײַט איר מיך דאָ חושד, רב חײם? אײַער פֿאָטער ― זאָל אים גאָט געבן יאָרן, גאָט איז אַ גרױסער קינסטלער ― נאָר װען חלילה־וחס, די שעה זאָל ניט זײַן, ער מאַכט־צו אַ אױג, װעט מען אײַך צעטראָגן די שטוב אױף שטיקלעך! איר זעט? טוט אַ קוק, זײַט מוחל, דורך דעם פֿענצטער, װאָס פֿאַר אַן עולם עס קלײַבט זיך!

― װאָס זשע װילט איר, רב קלמן?

― װאָס װיל איך? װאָס זאָל איך װעלן? איך װיל גאָרניט! פּראָמענעпромене: פֿון מײַנעט האַלבן ― זאָל זײַן װי איר װילט! איך בין אײַך, גלױבט מיר, דער בעסטער גוטער פֿרײַנט, און מיט אײַער פֿאָטער ― איז איך װײס? מיטן שענסטן אופֿן! מיט אַ הלװאה, מיט אַ גמילות־חסד, מיט, מיט אַלץ… איך מײן אײַער טובֿה דאָ. איר מוזט דאָ יוצא זײן. פֿאָרט, װי זאָגט מען, אַ קאַפּיטאַל… דער ערשטער גבֿיר אין שטאָט… דער ראָש־וראשון!… און למאַי זאָלן מיר זיך דאָ טאַקע נאַרן? אײַער פֿאָטער איז אַװדאי געװען אַ פֿײַנער מענטש, אַן ערלעכער מענטש… אױב ער לעבט נאָך, זאָל אים גאָט געבן יאָרן… און אױב ניט, זאָל ער מיר מוהל זײַן… ער האָט פֿאָרט נישט יוצא געװען פֿאַר דער שטאָט !… איז אַ יושר, אַז איך, אַ יורש, אַן עלטערער זון… אַ… אַ… װי זאָגט מען…

― װאָס האָט איר צו אונדז, רב קלמן, גאָט איז מיט אײַך? דער טאַטע איז טאַקע פֿאַרבײַ… ער איז דאָך אָבער נישט געשטאָרבן ― ער לעבט דאָך נאָך? עס אין דען ניט קײן שפֿיכת־דמים? איך פֿרעג אײַך, רב קלמן? איר האָט גאָר קײן מורא ניט פֿאַר גאָט?…

― ע, רב חײם, איר שמועסט זיך מיט מיר אױס גאָר אױף אַן אַנדער אופֿן! װער איז שולדיק? איר זײט אַלײן שולדיק!… איר האָט געמאַכט אַ גװאַלד: „ייִדן, ראַטעװעט!“ איז זיך דער עולם ביסלעכװײַז צונױפֿגעלאָפֿן… מע הערט אַזאַ געװײן!… מע זעט אַלע לױפֿן, אַלע שרײַען… „געשטאָרבן! געשטאָרבן!“… מע האָט געפֿרעגט דעם דאָקטאָר, זאָגט ער: „שלעכט! שלעכט!“.. אײַער משרת זאָגט: „אַן עק! אַ סוף!“… און דאָ װײנט מען, ― נו, איז מען דאָך ייִדן, לױפֿט מען! אײַער פֿאָטער איז דאָך פֿאָרט, װי זאָגט מען… און פּרוּװט זאָגן דעם עולם, אַז ער איז נאָך ניט געשטאָרבן, װעט מען אײַך דען גלױבן? שױן צו שפּעט!… אָט גײען די חבֿרה נושׂאי־המיטה, ― נו גײ, טענה מיט זײ!… שקצים! װער האָט געשיקט נאָך אײַך?… שיכּורים, אַרױס, אין אײַער טאַטנס מאַמעס טאַטן אַרײַן!…

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
דער דריטער אַקט

― אױ, אַ דונער האָט מיך דערשלאָגן! זעלדע, איר הערט אַ געװײן? איר הערט, װי די באַלעבאָסטע רעװעט?

― װיסט איז מיר! זלאַטקע, אָט דאָס איז ער אױסגעגאַנגען, אַ פּנים! װוּנד איז מיר! ניטאָ שױן מײַן באַלעבאָס!… מלכּה! זלאַטקע! לױפֿט אַרױף און טוט אַ פֿרעג בײַ פֿרױקען, אַ מכּה איז מיר אַ גרױסע!

― אָט לױפֿט פֿרױקע.

― װוּ? װאָס טראָגט ער דאָס? עפּעס אַ פּעקל?

― פֿרױקע סערצע, װאָס הערט זיך דאָרט? שױן, צי נאָך ניט? פֿרױקע! װאָס שטומסטו? רעד! שױן, צי נאָך ניט?…

― שױן… נאָך ניט… געפֿעלט דיר אַביסל, װי זי האָט געעפֿנט אַ מױל! ליגט אין דער ערד אַלע! װערט די כּפּרה פֿאַר מיר און פֿאַר מײַן בלומקען! אַ שײנע פּאָדיאַקעподяка: דאַנקבאַרקײט! געדינט און געדינט ― זאָלסט זאָגן, אַפֿילו אין האַנט אַרײַן אָנגעשפּיגן… װער? װאָס? װעמען? אײן אױבערשטע העמד, אײן אַלטן זשילעט ― מכּת־בכורות אײַך אַלע מיט אײַער באַלעבאָסטע צוזאַמען! זי האָט דערזען בײַ מיר די שליסלעך, האָט זי זײ בײַ מיר צוגענומען… געװען זיבן יאָר, האָב איך קײן פֿאָדעם נישט גענומען, װעל איך גײן הײַנט צו דער שאַפֿע, גײן זאָלט איר אױף קוליעס!… האָרעװע פֿון אײַערט װעגן טאָג מיט נאַכט, װי אַ פֿאַרקױפֿטער, קײן הײ־שעה, ― און װאָס?… ברענען זאָלט איר אױפֿן פֿײַער! אַן אומגליק װאָלט געװען, װען פֿרױקע זאָל האָבן נאָך אַ גאַרניטער מיט נאָך אַ פּאָר שטיװלעטן!… און אַ זײגער? װער האָט הײַנט ניט קײן זײגער? אַ ליאַדע פּאַרך טראָגט זיך הײַנט אַרום מיט אַזײגער: נאַ, זע, קוק מיך אָן! און פֿרױקע דאַרף ניט ! פֿרױקע דאַרף גאָרניט! פֿרױקע דאַרף נאָר דינען יעדן באַזונדער, װי אַ הונט!… די שטיװל פּוץ, צום טיש דערלאַנג, גענג לױף, אַ בריװ טראָג־אָפּ, אַהין גײ, דאָרט שטײ ― טפֿו זאָלט איר װערן אַלע מיט אַנאַנדער!… זעלדע! די לעפֿל! גיט אַהער די לעפֿל!

― װאָסערע לעפֿל? װאָס טשעפּעסט דו זיך?

― אַנאָ, די זילבערנע לעפֿל! אַ טוץ לעפֿל! גיט נאָר אַהער, זײַט מוחל, די זילבערנע לעפֿל, זעלדע! נו, גיכער, גיכער!…

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
דער פֿערטער אַקט

― אױ, מײַן קרױן, מײַן סענדער! אױף װעמען לאָזסטו מיך איבער? בײַ נײַן און דרײַסיק יאָר אַן אַלמנה ― װוּ איז דאָס געהערט געװאָרן אַזעלכער?…

― װײנט ניט, שװיגער, גאָט איז אַ פֿאָטער, און דער שװער קאָן נאָך לעבן בלײַבן, שװיגער!

― אױ, זאָג עס ניט, סאָניטשקע, זאָג עס ניט! דו האָסט אים ניט געזען הײַנטיקע נאַכט, סאָניטשקע! סע איז גאָר ניט דער סענדער, װאָס פֿריִער!

― אָט װעלן מיר הערן, װאָס װעט דער דאָקטאָר זאָגן, שװיגער! דער דאָקטאָר איז דאָרט?

― אױ, װאָס קאָן אים דער דאָקטאָר העלפֿן, סאָניטשקע, אַז איך בין אַזױ זינדיק בײַ גאָט און אַזױ אומגליקלעך, עלנט און אומגליקלעך?…

― אױ, אַזאַ ברודער, אײן־און־אײנציקער ברודער, װי אײן אױג אין קאָפּ! קינדערלעך, בעט גאָט, ער איז אַ גרױסער גאָט, אַ שטאַרקער גאָט, אַ גוטער גאָט, ער קאָן אַלץ, ער קאָן פֿון טױט אױך לעבעדיק מאַכן!… אױ, מײַן טײַערער סענדער! געדענקסטו, װי טײַער דײַן אײנציקע שװעסטער, דײַן דאָבריש, איז בײַ דיר געװען? געדענקסטו, סענדער מײַנער, װי געטרײַ, װי גוט איך בין געװען צו דיר, אַז דיר איז, ניט הײַנט געדאַכט, די צײַט געװען ניט אין בעסטן, און איך האָב דיך, סענדער, אונטערגעהאַלטן מיט אַלץ, װי װײַט איך האָב געקאָנט, און דו האָסט מיר צוגעזאָגט, אַז גאָט װעט דיר צושיקן אַ שטיקעלע הצלחה, װעסטו מיר אָפּדאַנקען מיטן גרעסטן כּבֿוד, און צום סוף, סענדערל, האָסטו פֿאַרגעסן אָן דײַן אײנציקער שװעסטער דאָבריש, װעלכע איז דיר אפֿשר געטרײַער פֿון אַן אַנדערן, סענדערל, לאָז דיר גאָט מוחל זײַן, װי איך בין דיר מוחל מײַן קריװדע, סענדערל! מסתּמא װעלן מיר דײַנע טײַערע קינדערלעך ניט פֿאַרלאָזן אױף דער עלטער, און עמיצער װעט זיך אפֿשר אַרומקוקן אױף מיר אױך, דײַן אײנציקע שװעסטער, אַ פֿאַרװיסטע אַלמנה און אַ קראַנקע, סענדערל! נאָר איך האָב נאָך אַ בטחון אױף דעם, װאָס איך בין ניט װערט זײַן הײליקן נאָמען צו דערמאָנען אָט דאָ, אַז אױב איך האָב בײַ זײַן שטול אַ שטיקעלע זכות, װעט ער אים נאָך צושיקן אַ רפֿואה־שלמה, אם ירצה השם, כאָטש אַנדערע קוקן אַרױס, סענדערל, אױף דײַן טױט, און איך װעל נאָך האָבן די זכיה צו רײדן מיט דיר, אם ירצה השם, און דאָס אַלץ דערצײלן אין פֿרײדן!…

דער לעצטער אַקט

דער דאָזיקער לעצטער אַקט קומט פֿאָר אין אַ צוגעשלאָסענעם חדר, װוּהין מיר קאָנען בשום־אופֿן נישט אַרײַן. איך האָב געקאָנט זען דורך דעם פֿענצטער אונדזער געערטסטע מאַדאַם רעװעקאַ זעמעל, װעלכע איז געזעסן מיט זײער אַ פֿאַרפֿלאַמט פּנים בײַ אַ קײַלעכדיקן טיש, אָנגעשפּאַרט דעם קאָפּ אױף איר שײנער װײַסער האַנט, און אירע גרױע אױגן האָבן אומגעבלאָנדזשעט פֿאַרטראַכט.

נאָר אײן גאָט װײס, װאָס טראַכט אַצינד די דאָזיקע פֿײַנע פֿרױ? אַרום איר דרײט זיך אַרום איר ליבלעכער מאַן, דער גערימטער אָסיפּ זעמעל, מיט די הענט אין די קעשענעס, קװעטשנדיק די סקריפּענדיקע שטיװל; ער װיל צוגײן צו רעװעקאַן און װיל איר עפּעס זאָגן, נאָר, װי עס װײַזט אױס, קאָן ער ניט…

װוּ איז אונדזער מאַרקוס, דער ייִנגסטער פֿון אַלע יורשים?… סע קאָן זײַן, אַז ער איז דער אײנציקער, װאָס זיצט אַצינד איבערן פֿאָטערס קאָפּ. עס קאָן זײער געמאָלט זײַן, אַז מאַרקוס איז דער אײנציקער, װאָס האָט אין דער מינוט לחלוטין פֿאַרגעסן אָן זיך און טרעט נישט אָפּ פֿונעם קראַנקן פֿאָטער, װאָס איז פֿאַרבײַ. אַלץ קאָן זײַן אױף דער װעלט, און מיר זײַנען נישט מחויבֿ אַרײַנקריכן יעדן באַזונדער אין האַרצן אַרײַן. גיט אַהער אײַער האַנט, לעזער, און לאָמיר אַװעקגײן פֿון דעם דאָזיקן הױז אין דער דאָזיקער נאַכט, מחמת קײן פֿאַרגעניגן, װי איר זעט אַרױס, קאָנען מיר דאָ הײַנטיקע נאַכט נישט געניסן… לאָז גאָט געבן פֿרײלעכערע און מער אײַנגענעמערע סצענעס אין אונדזער לעבן!

דאָס צענטע קאַפּיטל
װוּ אונדזער געשיכטע באַקומט גאָר אַן אַנדער פּנים

שװאַרצע װאָלקנס האָבן זיך אָנגערוקט אױף סענדער בלאַנקס הױז און אַ פֿינצטערע, אַ שרעקלעך פֿינצטערע נאַכט האָט זיך דאָ אױסגעצױגן: אַ גאָטס שטראָף האָט זיך אױסגעגאָסן אױף סענדערס קאָפּ מיט זײַן גאַנץ הױזגעזינד. נאָר… למאַי זאָלן מיר זיך נאַרן? איר האָט שױן געװיס געלײענט גענוג ראָמאַנען און זײַט שױן מסתּמא גוט באַקאַנט מיט די אַלע אָנשטעלן, מיט די קונצן פֿון דעם ראָמאַניסט, װאָס פֿירט אײַך און פֿירט אײַך, און איר מײנט, אַז איר זײַט שױן מיט אים אינגאַנצן פֿאַרטיק! צום סוף ― סטאָפּ! אײַערע נערװן זײַנען שטאַרק אָנגעצױגן און ביזן סוף געפֿינט איר זיך אין אײן ציטערניש, אין אײן פּחדנות. נײן, רבותי! איך בין אַ שלעכטער ראָמאַניסט, איך קאָן ניט אָט די מלאָכה, און סודות האָב איך פֿײַנט: אונדזער פֿיל־געליבטער העלד סענדער איז ניט געשטאָרבן, הגם איך װאָלט געקאָנט אױספֿירן גאַנץ לײַכט, אַז ער זאָל יאָ שטאַרבן, אַזױ װי עס שטאַרבן פֿיל העלדן בײַם פֿאַרפֿאַסער אונטער דער האַנט און װערן בײַ אים דערטרונקען אין אײן טראָפּן טינט. נאָר, איך פֿרעג אײַך, איז דאָס אַ קונץ אַ גרױסער ― אַזױ זיך באַגײן מיט אַ פֿרעמד לעבן? מע דאַרף האָבן יושר, מײַנע ליבע פֿרײַנט, און מע דאַרף באַרעכענען יענעם אױך. סענדער בלאַנק האָט טאַקע געשריבן אַ צװאה, געזאָגט װידויִ, זיך פֿײַן געזעגנט מיט דער פֿאַמיליע, נאָר שטאַרבן האָט ער פּונקט אַזױ געװאָלט, װי איך מיט אײַך װילן שטאַרבן.

― נו? װאָס האָב איך געזאָגט? װער איז גערעכט? האָב איך אײַך דען ניט געזאָגט, אַז עס מוז קומען אַ קריזיס? אָט קײַזאַר אָט ניהילaut Caesar aut nihil: אָדער אַן אימפּעראַטאָר אָדער גאָרניט ― אַהין אָדער אַהער! דאַנקען און לױבן גאָט, װאָס אַהער!

אַזױ האָט געזאָגט אונדזער געטרײַער דאָקטאָר קלוגער מיט אַזאַ רויִקער שטימע, אַז די מומע דאָבריש האָט זיך צעװײנט, װי אַ קלײן קינד, און האַלטנדיק די הענט איבערן קאָפּ, האָט זי צעשטופּט דעם גאַנצן עולם און האָט זיך געלאָזט צום חולה אין קאַבינעט אַרײַן.

― אױ, לאָזט מיך! לאָזט מיך! לאָזט מיך! לאָזט מיך צו אים! איך װיל אים זען מיט מײַנע אױגן! איך װיל אים אָנקוקן! לאָזט מיך! לאָזט מיך!

בײַ די דאָזיקע װערטער האָבן זיך אַלע אונדזערע באַקאַנטע פֿרױען איבערגעקוקט צװישן זיך. אונדזער געליבטער סאַטיריקער אָסיפּ זעמעל האָט אַזױ אָנגעטראָטן מאַרקוסן אױפֿן פֿוס, אַז יענער האָט אַזש אױסגעשריגן פֿאַר װײטיק.

דאָס גאַנצע געזינדל האָט זיך צונױפֿגעקליבן אַרום דעם קראַנקן סענדערן, װאָס איז פֿון טױט לעבעדיק געװאָרן ― מזל־טובֿ!

― װאָס זאָגט איר אױף מײַן מאַן? ― האָט די גוטע דאָקטאָרשע געקלונגען אין אַלע גאַסן. ― װאָס זאָגט איר עפּעס? אַיאָ, מע מעג בעטן גאָט פֿאַר אַזאַ דאָקטאָר? פֿון טױט לעבעדיק געמאַכט! װאָס? נײן אפֿשר? װאָס, איך בעט אײַך? אַ מענטש האָט עפּעס אַ װערט? אָט לעבט ער, און אָט ― טפֿו!

און די גוטע דאָקטאָרשע שנײַצט די נאָז און װישט די אױגן, און אַלע גוטע װײַבער שנײַצן די נעז און װישן די אױגן.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

אָך, װי שײן, װי אײַנגענומען, װי זיס דאָס איז אָנצוקוקן פֿון דער װײַטן אַזאַ אידיליע, װען די גאַנצע פֿאַמיליע טאַנצט־אַרום אַרום דעם קראַנקן, װאָס האָט איבערגעלעבט די שװערע קראַנקײט, איבערגעקומען, אָפּגעשװיצט, איבערגעטראָגן דעם קריזיס, און אַצינד הײבט ער אָן קומען צו זיך, ביסלעכװײַז װערן אַ מענטש, איבער־אַ־נײַס לעבן, לעבן צוזאַמען מיט אָט די אַלע איבערגעגעבענע, ליבע, געטרײַע, װאָס קוקן אים אין די אױגן אַרײַן און קאָנען זיך גאָר זאַט ניט אָנקוקן, גלײַך װי מען האָט אים ניט געזען שױן פֿון צװאַנציק יאָר, גלײַך װי ער האָט זיך אומגעקערט פֿון אַ װײַט לאַנד, און יעדער לױפֿט אים מקבל־פּנים זײַן, און בײַ יעדן אין די אױגן באַקומט ער גאָר אַן אַנדער חן, און װאָס ער זאָל ניט זאָגן, איז דאָס אַ חכמה. אַלע דרײען זיך אַרום אים, נאָר מער פֿון אַלע איז דאָס װײַב. מיר דאַכט זיך, אַז די װײַבער זײַנען דערױף באַשאַפֿן געװאָרן, אַז זײ זאָלן װײנען, װען מיר ליגן שלאַף, און פֿרײען זיך און אַרומטאַנצן אַרום אונדז, װען מיר הײבן־אָן געזונט צו װערן.

דער מחבר פֿונעם דאָזיקן בוך האָט ערגעץ אַ חבֿר און זײער אַ נאָענטן גוטן פֿרײַנט, װאָס איז אָפּגעלעגן דרײַ װאָכן אױף אַ היציקע שלאַפֿקײט, און אַז ער האָט אָנגעהױבן קומען צו זיך, און איך בין געקומען אים צו באַזוכן, האָט מיך באַגעגנט אין פֿאָרצימער זײַן װײַב, זײער אַ צערטלעך באַשעפֿעניש, װעלכע איז אים געװען אַזױ שטאַרק איבערגעגעבן, טאַקע נאָר װי אַ גוט, אַ געטרײַ װײַב קאָן זײַן איבערגעגעבן איר מאַן אַ יאָר דרײַ נאָך דער חתונה.

― נו, װאָס מאַכט ער, דער פֿײַנער מענטש?

― אָ, ער האָט אױסגעטרונקען אָט ערשט דרײַ לעפֿל זופּ, דרײַ גאַנצע לעפֿל זופּ!… ― און דאָס יונגע װײַבעלע האָט זיך באַגאָסן מיט טרערן.

― איך פֿאַרשטײ ניט, װאָס איז דאָ פֿאַראַן צו װײנען, אַז אַ מענטש טרינקט־אױס דרײַ לעפֿל זופּ? איך בין אײַך מבֿטיח, אַז שפּעטער מיט עטלעכע טעג װעט ער קאָנען אױסטרינקען אַ סך מער פֿון דרײַ לעפֿל, ניט נאָר זופּ, אַפֿילו באָרשטש, און נאָך בעסערס פֿון באָרשטש!

― אָ, װאָס װײסט איר? װאָס װײסט איר? פֿריִער מיט דרײַ טאָג האָט ער מיך שױן כּמעט־כּמעט גאָרנישט דערקענט!… און רײדן? װאָס װײסט איר? װאָס װײסט איר?…

― פֿע, כלעבן, אַ חרפּה, אַ בושה אײַך צו װײנען אַצינד! פֿרײען דאַרפֿט איר זיך, פֿרײען, לאַכן, זינגען, טאַנצן, ניט װײנען!

― װאָס איז, איך װײן דען? ― האָט מיך דאָס דאָזיקע נאַרישע װײַבל געפֿרעגט, און טרערן האָבן זיך געגאָסן פֿון אירע שײנע אױגן, װאָס איז אַן עבֿירה געװען, זײ זאָלן זײַן רױט און נאַס פֿון געװײן.

― אױ, פּאַװאָליע! פּאַמעלעך! ― האָט זי אָנגעשריגן אױף מיר, אַז איך האָב מײַן חבֿר אַ גרינגן קװעטש געטאָן בײַ דער האַנט. ־ זעצט זיך אָט דאָ, בײַ דער זײַט, אָט שטײט אַ בענקל, איר קאָנט אים חלילה אומגערן אַ זעץ טאָן מיט דער האַנט, אָדער מיטן פֿוס… ― . און אַלײן האָט זי זיך געשטעלט אױף די קני בײַ אים צוקאָפּנס און האָט אָנגעהױבן צו אים רײדן, װי מע רעדט צו אַ ברעקעלע קינד, װאָס ליגט נאָך אין װיגעלע און עס שפּילט זיך מיט די פֿיסעלעך:

― נו, מוציקל? װאָס װילסטו? װי אַזױ איז דיר, מוציקל?

און „מוציקל“ איז געלעגן, פֿאַרװאָרפֿן דעם קאָפּ אַרױף, און האָט זיך געפּעסטעט, געמאַכט חנדלעך, װי אַ קלײן קינד, און אַז איך האָב געװאָלט מיט מײַן חבֿר, װאָס איז אַצינד געװען אין בעסטן געזונט, אַביסל שמועסן װעגן אונדזערע געשעפֿטן, האָט דאָס דאָזיקע װילדע װײַבל אַנידערגעלײגט אײן הענטל אױף איר מאַנס מױל און דאָס אַנדערע הענטל אױף מײַן מױל און האָט אונדז מער קײן װאָרט נישט געלאָזט אױסרײדן.

דאָס אַנדערע מאָל, אַז איך בין געקומען צו מײַן חבֿר און האָב נאָך ניט אוספּײעט אַראָפּװאַרפֿן די קאַלאָשן פֿון די פֿיס, איז שױן זײַן װײַבל געלאָפֿן אַקעגן מיר מיט פֿאַרטיקע קוליקעס; איך האָב געמײנט, אַז זי װיל מיך דאָ טױטן אױפֿן אָרט.

― װאָס איז בײַ…?

― שששששאַ! שששאַ! ששאַ! שאַ! ער שלאָפֿט. נאָר־װאָס אַנטשלאָפֿן געװאָרן. ששאַ!

― ער שלאָפֿט? זאָל ער שלאָפֿן געזונטערהײט! זאָל…

― ששששאַ!!! אױ, איך בעט אײַך, שששאַ!…

און אױף איר פּנים איז געװען אױסגעגאָסן אַזױ פֿיל רחמנות מיט געבעט, אַז איך האָב געמוזט אַנטרונען װערן פֿון דאַנען און ניט שטערן דעם זיסן שלאָף פֿון מײַן גליקלעכן חבֿר, װאָס, איך בין זיך מודה, איך האָב שטאַרק־שטאַרק מקנא געװען אים אין דער דאָזיקער מינוט!…

אײנער פֿון די דאָזיקע געבענטשטע לײַט, װאָס אױף זײער דאָליע איז אָנגעצײכנט געװאָרן צו פֿאַרזוכן דעם טעם פֿונעם דאָזיקן גליק, איז געװען, בלתּי־ספֿק, אונדזער געשעצטער סענדער בלאַנק, בשעת ער איז אינגאַנצן געזונט געװאָרן און איז אױפֿגעשטאַנען פֿונעם בעט. דער ערשטער, װאָס אים איז באַשערט געװען אָנצוקוקן אים פֿריִער פֿאַר אַלע, איז געװען אונדזער בראַװער משרת; מיט ציטערנדיקע הענט האָט פֿרױקע גענומען אַרױפֿציִען אױף זײַן בעל־הבית די מלבושים, און אַז עס איז געקומען צום גאָלדענעם זײגער מיט דער שװערער קײט, האָט זיך פֿון פֿרױקעס האַרץ אַרױסגעכאַפּט אַ שװערער, שװערער זיפֿץ.

מיט גרױס פּאַראַד איז אונדזער העלד אַרײַנגעקומען און האָט זיך געזעצט צום טיש מיטאָג עסן, אַרומגערינגלט מיט זײַן גאַנצער פֿאַמיליע. סענדערס האַרץ איז אַזױ צעװײקט געװאָרן, קוקנדיק אױף זײַנע קינדער מיט די אײניקלעך, אַז ער האָט אָנגעהױבן צו לאַכן, זאָגן װערטלעך, אױספֿרעגן און אױסהערן יעדן באַזונדער, און דערמיט האָט ער פֿרײלעך געמאַכט דאָס גאַנצע הױז, און יעדערער האָט דערצײלט, װי איבערראַשט, דערשראָקן ער איז געװען, אַז ער האָט דערהאַלטן די טרױעריקע טעלעגראַמע. און רעװעקאַ האָט, דערצײלנדיק, זיך אַזש צעװײנט. האָט זי דער פֿאָטער באַרויִקט:

― װאָס װײנסטו“ טאָכטער? אָט בין איך שױן געזונט, נאַרעלע!…

― יאָ, ! פּאַפּאַשאַ! ― האָט אים די געטרײַע טאָכטער געענטפֿערט. ― איך דערמאָן זיך אָבער, אין װאָס פֿאַראַ טרױעריקער לאַגע איך האָב דיך געטראָפֿן, װײנט אין מיר מײַן האַרץ… אַך, פּאַפּאַשאַ!…

― װײן ניט, נאַרעלע! אַבי גאָט האָט געהאָלפֿן, איך קאָן זיצן גלײַך מיט אײַך אַלע בײַם טיש, עסן און טרינקען, װי אַ מענטש. דאַנקען גאָט דערפֿאַר, נאַרעלע!

― קײן עין־הרע ניט! ― האָט די מומע דאָבריש אַרײַנגעשטעלט איר װאָרט.

― װען קאָן איך אײַך זען נאָך אַמאָל, קינדערלעך? ― האָט זיך סענדער געװענדט צו דער גאַנצער פֿאַמיליע מיט זײער אַ רירנדיקער שטימע. ― איר װעט זיך אַלע צעפֿאָרן, יעדער אין זײַן שטאָט אַרײַן, און איך װעל װײַטער בלײַבן אַלײן! אַך, װען איך זאָל אײַך אַלעמען קאָנען האַלטן דאָ אַרום זיך! (סענדער האָט באַװיזן מיט זײַנע גרױסע הענט אַרום זיך, װי אַ קװאָטשקע מיט די פֿליגל, װאָס שיצן אונטער זיך אַ סך הינדעלעך).

― איר קאָנט דאָס דען ניט אױספֿירן? ― האָט זיך די מאַדאַם סאָני בלאַנק אײַנגעשטעלט פֿרעגן דעם גוטן, באַרמהאַרציקן שװער.

― נײן, קינדער, איך קאָן דאָס ניט אױספֿירן: יעדער האָט זיך זײַנע גענג און איטלעכער לעבט זיך מיט זײַן שׂכל, און עס איז זײער שװער, אַז מיר זאָלן זיך אַלע קאָנען אױסגלײַכן. גאָט זאָל מיר העלפֿן, איך זאָל שױן פּטרן, חתונה מאַכן מײַן בן־זקונים, װאָלט איך שױן מער ניט באַדאַרפֿט האָרעװען און װאָלט מיר געלעבט מיט מײַן אַלטיטשקער, װי זאָגט מען, דיד דאַ באַבאַдед да баба: זײדע און באָבע. האַ? װאָס זאָגסטו, מרים־חיהניו?

― נו, און מיטן געלט װאָס װעט איר טאָן? ― האָט זיך אָסיפּ ניט װילנדיק אַרױסגעכאַפּט און איז פֿאַרטיק געװען די רגע נעמען דאָס װאָרט צוריק, נאָר עס איז שױן געװען שפּעט: סענדער איז אָנגעצונדן געװאָרן פֿאַר כּעס און האָט אים מיט אַ שטאָך געענטפֿערט:

― װאָס איך װעל טאָן מיטן געלט? איך װעל דאָס געבן, געװײנטלעך, דיר, און דו װעסט שױן מסתּמא מאַכן דערמיט גרױסע געשעפֿטן פֿון ערדקױלן מיט גרױסע אַמעריקאַנישע פֿאַבריקעס…

דער גאַנצער עולם איז געבליבן זיצן װי אױף נאָדלען, און אונדזער פֿײַנער אָסיפּ האָט אַראָפּגעלאָזט די נאָז און האָט אָנגעהױבן רײַבן אײן פֿוס אָן דעם אַנדערן. אַלע האָבן דערפֿילט, אַז דערפֿון קאָן אַרױס זײער אַ מיאוסע סצענע, און האָבן, װי מע זאָגט, געגאַפֿט אױף די נעגל. נאָר אײן מאַרקוס, װאָס איז עפּעס הײַנט געװען זײער אױפֿגעלײגט און פֿרײלעך, האָט פּלוצעם אױסגעשאָסן אַזאַ שטאַרקן געלעכטער, אַז אַלע זײַנען פֿאַרציטערט געװאָרן. דאָס געלעכטער האָט זיך אָפּגעצױגן היפּשע עטלעכע מינוט, און מאַרקוס האָט זיך פֿאַרגאַנגען און איז געװאָרן ברױן און בלױ, אַזױ, אַז אַלע האָבן געמײנט, אפֿשר איז ער גערירט…

― ערד־קױלן!… כאַ־כאַ־כאַ! כאַ־כאַ־כאַ!… האָט מאַרקוס קױם אױסגערעדט און האָט זיך װײַטער פֿאַרגאַנגען אױף אַ לאַנגע צײַט.

― און דאָס געלט פֿאַרטעכערן ― זאָגט זיך סענדער װײַטער ― און פֿירן נאָכדעם אַ פּראָצעס מיט פֿײַפֿערמאַנען?…

― פֿײַ… כאַ־כאַ־כאַ! פֿײַפֿ… כי־כי־כי! פֿײַפֿער… כאָ־כאָ־כאָ! פֿײַפֿערמאַנען?… ― האָט מאַרקוס קױם אױסגעשריגן און האָט זיך פֿאַרגאַנגען פּשוט אױף צו שטאַרבן.

מיר װײסן ניט, װאָס איז דאָ פֿאַראַן װאָס צו לאַכן אױף ערד־קױלן, אָדער אױף אַ פֿאַמיליע פֿײַפֿערמאַן? ניט אַנדערש, אַז מאַרקוסן האָט גענומען אױף צו לאַכן דער הער זעמעל אַלײן מיט זײַנע געשעפֿטן און פּראָצעסן, און װײַל דעם פֿאָטערס װערטער האָבן דאָ געהאַט דעם גרעסטן עפֿעקט, דעריבער האָט זיך מאַרקוס ניט געקאָנט אײַנהאַלטן און האָט געמוזט אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל אַרױסלאָזן דאָס, װאָס האָט אים עטלעכע טאָג כּסדר אַזױ געשטיקט. אַקעגן זשע אָבער, פֿאַר דעם הער זעמעל איז דאָס געװען די גרעסטע באַלײדיקונג, און מיר קאָנען אים, על־פּי יושר, בשום־אופֿן ניט שולדיק מאַכן, װאָס ער האָט זיך אױפֿגעכאַפּט פֿונעם אָרט און האָט אָפּגעשטעקט זײַן געליבטסטן שװאָגער אַ פֿלאַם־פֿײַערדיקן פּאַטש, אַזױ, אַז די פֿענצטער האָבן אַזש געקלונגען.

דער דאָזיקער אומגעריכטער פּאַטש האָט װי אַ דונער דערשלאָגן יעדן באַזונדער, און קײנער האָט קײן װאָרט ניט געקאָנט אױסרעדן. סענדער איז געװאָרן מלא־כּעס־וחמה און די אױגן זײַנען בײַ אים אָנגעגאָסן געװאָרן מיט בלוט ― און ער איז טאַקע גערעכט געװען: װוּ איז דאָס געהערט געװאָרן אַזאַ עזות, אַז מע זאָל פּאַטשן פֿאַר אים אין די אױגן, בײַ זײַן טיש, אין זײַן הױז, זײַן קינד, זײַן פֿלײש און בלוט?!… װי אַ צערײצטער בער, װי אַ לײב, װען ער כאַפּט זיך אױף פֿונעם שלאָף, װי אַ בײזער לעמפּערט, איז אונדזער סענדער אױפֿגעשטאַנען פֿונעם אָרט, האָט אָנגעװיזן מיט דער האַנט אױף דער טיר און האָט אױסגעברומט אױף דער גראָבער שטימע:

― װאָן! װאָן פֿון מײַן טיש!… װאָן… פֿון מײַן שטוב!… אַלע װאָן!… אַלע!… איך האָט געמײנט, איך שטאַרב שױן, זײַט איר געקומען מיך ירשענען?!… װאָן!!!…

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

געװאַלד, װוּ נעמט מען אַזאַ פֿעדער צו באַשרײַבן די דאָזיקע סצענע? װוּ נעמט מען אַזאַ פֿאַרב אױסצומאָלן דאָס דאָזיקע שײנע בילד, װי עס זיצן פֿאַרשטײנערטע מענטשן מיט גלעזערנע אױגן און מיט אָפֿענע מײַלער, און אױף זײערע פּנימער שטײט אָנגעקריצט שרעק, ציטערניש און פֿאַרשטומונג? װוּ נעמט מען אַזאַ כּח אַראָפּצולאָזן זיך צום גרונט פֿון יעדנס האַרץ, װאָס יעדער האָט געפֿילט, װאָס יעדער האָט געטראַכט אין די דאָזיקע עטלעכע שװערע מינוטן?… זאָלן זיך אונדזערע לעזער אַלײן פֿאָרשטעלן, איטלעכער װי ער קאָן, נאָך זײַן השׂגה נאָך.

דאָס לעצטע קאַפּיטל
דער פֿאָרהאַנג לאָזט זיך אַראָפּ און דאָס שפּיל נעמט אַן ענדע

אַ טאַראַראַם, אַ ליאַרעם, אַ געפּילדער! מרים־חיה האָט זיך געקושט מיט די געסט, געזעגנט מיט די קינדער. סאָני האָט געװײנט. דער הער אָסיפּ זעמעל איז אַרומגעגאַנגען שטאַרק צערודערט און האָט געסקריפּעט מיט גרױס רעש. מאַרקוס האָט זיך באַהאַלטן בײַ זיך אין צימער און האָט עפּעס אַלע מאָל אַרױסגענומען אַ קאָנװערט און האָט אים צוגעטראָגן צום מױל, צום האַרצן און װײַטער צום מױל. די קלײנע קינדער האָבן צונױפֿגעלײגט זײערע קוקלעס, װאָס די באָבע האָט זײ געקױפֿט. נאָר אײן רעװעקאַ איז אַרומגעגאַנגען זײער צערודערט און אײן באַק האָט איר אַזױ געפֿלאַמט, אַז זי האָט זיך געמוזט פֿאַרשטעלן מיטן נאָזטיכל. נאָך מער פֿון אַלעמען איז געװען פֿאַרנומען אונדזער פֿיל־געליבטער געטרײַער משרת פֿרױקע: ער האָט דאָס נעבעך געהאָרעװעט מיט אַלע זײַנע כּוחות, לױפֿנדיק אױף די טרעפּ ― טאָ אַראָפּ, טאָ אַרױף, און האָט געשלעפּט פֿון די קעשענעס לעקעך, ניס און קאָנפֿעקטן, און האָט געקנײַפּט זלאַטקע די שװאַרצע און מלכּה דאָס מײדל און האָט זײ געזאָגט:

― נו, קינדער? מאַרש! מאַרש! װאָס האָב איך אײַך געזאָגט? כאַ־כאַ־כאַ! מאַרש אין אײַער רו אַרײַן, פֿון װאַנען איר זענט געקומען! און מיר, זעלדע, װעלן בלײַבן פּאָסטאַראָמוпо старому: אױפֿן אַלטן שטײגער אױף אונדזער מיסט ― טראַ־לאַלאַ! טראַ־לאַ־לאַ! טראַ־לאַ־לאַ!…

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

סענדער בלאַנק האָט זיך געזעגנט מיט די קינדער זײער ליבלעך. ער האָט זיך צעקושט מיט רעװעקאַן, מיט חײמען, מיט חײמס קינדער, און האָט עטלעכע מאָל איבערגערעדט, װאָס ער האָט פֿאַרגעסן שענקען זײ עפּעס אַ מתּנה.

― או־װאַ! או־װאַ! פֿאַרװאָס האָט איר מיך נעכטן, אײערנעכטן ניט דערמאָנט? או־װאַ!…

נאָר אַז עס איז געקומען צום געשעצטן הער זעמעל, האָט אים סענדער זײער קאַלט געזאָגט „פֿאָר־געזונט“ און האָט אים אױסגעצױגן דעם גראָבן פֿינגער, װאָס אָסיפּ האָט שטאַרק־שטאַרק געדריקט און האָט מיט זײער אַ רירנדיקער שטימע געזאָגט צום שװער:

― איך פֿאַרהאָף, אַז איר װעט אונדז געװיס פֿאַרצײַען. איר װײסט, אַז אונדזער גאַנצער װילן איז… אַז מיר… אַז איר… אַז אײַער געזונט… אַז דאָס, װאָס איר זײַט, דאַנקען גאָט, אין בעסטן געזונט… אַז מיר אַלע… אַז… אַז… אַז…

מיט דעם לעצטן „אַז“ האָט זיך דער שײנער העלד זעמעל דערװאָרגן און איז געװאָרן רױט װי פֿײַער פֿאַר חרפּה, װאָס ער איז פֿאַרקראָכן דער רוח װײס װוּהין!…

אָנגעצױגן, שטאַרק אָנגעצױגן איז געװען דאָס געזעגענען זיך און דאָס אָפּרײַזן פֿון דעם הער בלאַנקס קינדער, און יעדער האָט דאָס געפֿילט, און עס איז עפּעס יעדן געװען אַזױ ביטער, אַזױ שלעכט אױפֿן האַרצן, אַזױ לײדיק אינעװײניק!… נאָר אַרױסרײדן, אױפֿדעקן דאָס אײנער פֿאַר דעם אַנדערן האָט קײנער ניט געװאָלט און ניט געקאָנט. יעדער האָט זיך געהאַט זײַנע געדאַנקען, יעדער איז געװען פֿאַרנומען מיט זיך זעלבסט. נאָר די קלײנע קינדער האָבן פֿאַרטרױט אײנס דעם אַנדערן זײערע געפֿילן מיט זײערע געדאַנקען.

― זע נאָר זע, מאַני, װאָס פֿאַר אַ הױכער מױער! אַי־אַי־אַי! בײַ אונדז איז ניטאָ אַזאַ שטוב! אַי־אַי־אַי! װיפֿל פֿענצטער! װיפֿל קױמענס! װאָס איז דאָס? פּאַפּאַשאַ! מאַמאַשאַ! װאָס איז דאָס? װער זיצט דאָ? װאָס פֿאַר אַ גראָז! װאָס פֿאַר אַ בײמער!

גליקלעכע קינדער! קװעלן־אָן פֿונעם גרינעם גראָז, פֿון די שײנע בײמער, פֿון דער גרױסאַרטיקער רײַכער נאַטור! גיך־גיך װעט איר אפֿשר געװאָר װערן פֿון אַנדערע זאַכן, װאָס װעלן אײַך פֿאַרשלאָגן דעם קאָפּ, און איר װעט פֿאַרגעסן די נאַטור מיט אירע שײנע בילדער, גלײַך מיט אײַערע עלטערן אַצינד, װאָס זײַנען אױך אַמאָל געװען קינדער און האָבן אױך געקוקט אױף דעם דאָזיקן גראָז, מיט די דאָזיקע בײמער, מיט דער דאָזיקער זון, מיט די זעלבע אױגן, װאָס איר קוקט אַצינד… גליקלעכע קינדער! גיב גאָט אױף לאַנג, אױף לאַנג אײַער גליק!…

נאָר װי װיסט און פֿינצטער עס איז אונדזערע רײַזנדע געװען אױפֿן האַרצן, אַזױ, פֿאַרקערט, ליכטיק, פֿריש, װאַרעם, גרין און פֿרײלעך איז געװעזן אין דרױסן. אין די לעצטע טעג פֿונעם חודש מײַ איז דאָס געװען, און די זון האָט נאָך נישט אַזױ געבראָטן, װי געװאַרעמט, געלײַכט, געמאַכט לעבעדיק אַלץ, אי דאָס גראָז, װאָס אױפֿן פֿעלד, אי די שעפֿעלעך, װאָס אין פֿעלד, אי די מענטשן מיט די קלײנע מענטשעלעך, די קינדער, װאָס קריכן־אַרױס גאַנץ פֿרי פֿון די פֿינצטערע האַלב־צעװאַלגערטע שטיבעלעך, פּונקט װי די טאַראַקאַנעס פֿון די שפּאַלטן ― אַלע און אַלץ מענטשן, לױבן און דאַנקען די שײנע װאַרעמע ליכטיקע זון, װאָס שטײט אַצינד אין האַלבן הימל און גיסט פֿון זיך איר צערטלעכע װאַרעמקײט אױף דעם גרױסן ברײטן פֿעלד, װאָס האָט דאָ נישט לאַנג אַרױפֿגעצױגן אױף זיך דאָס גלאַטע גרינע קלײד. װי אַ לױטערער שפּיגל איז רײן דער הימל; עס שװימען אַרום ערטערװײַז שיטערע שטיקער װאָלקנס, נישט אױף אַ רעגן, נאָר אַזױ שװימען זײ, אַזױ לאַנג, ביז זײ װערן צעקראָכן, צעגאַנגען, און מע װײס נישט, װוּהין זײ זײַנען אַװעק. װײַט־װײַט אױפֿן האָריזאָנט זעט זיך אַרױס אַ שפּיץ קלױסטער, אָדער אַ גרינער דאַך פֿון אַ פּריצישן הױף, עס באַװײַזט זיך אױף אַ מינוט און עס װערט װײַטער פֿאַרשװוּנדן. דער װעג איז אַ פּאָסט־װעג און איז גלײַך, װי אױף אַ ברעט. דער שטױב איז נאָך נישט אַזױ גרױס, װי אין חודש תּמוז. די סטױפּן פֿונעם טעלעגראַף פֿליִען פֿאַרבײַ! פֿאַרבײַ! און עס שװינדלט אין די אױגן, און מע הערט אַ געזאַנג פֿון פֿײגעלעך, און מע זעט דעם גערודער, װאָס עס טוט זיך צװישן די קלײנע באַשעפֿענישן אין הער נאַטור. גױים מיט זײערע אָקסן און מיט זײערע אַקער־צײַג באַגעגנט מען גאַנץ אָפֿט; אײניקע פֿון זײ נעמען אַראָפּ דאָס היטל און גיבן־אָפּ דעם גוט־מאָרגן פֿון דער װײַטן.

פּלוצעם, מע קוקט זיך גאָרנישט אַרום, אָט איז שױן דער װאַלד! פּלוצעם איז װי פֿינצטערער געװאָרן און עס האָט מיט אַ מאָל אַ זעץ געטאָן אַ גרינער, אַ פֿרישער אַראָמאַט אין נאָז אַרײַן, און עס איז עפּעס װי קילער געװאָרן אױפֿן לײַב. מע הערט כּמעט יעדן קלאַפּ פֿון די פֿיס פֿון די פֿערד און פֿון די רעדער. װי אַ לאַנג, שמאָל שנירל ציט זיך דער װאַלד; פֿון בײדע זײַטן יונגע בעריאָזעס, װי מיט קרײַד אָפּגעװײַסט; קײן װינט איז נישטאָ, און זײערע גרינע בלעטלעך געפֿינען זיך באַרויִקט, שטיל; צװישן דעם ים בײמער לײַכט זיך דורך די ליכטיקײט ― לױטער, פּונקט װי אַ שפּיגל. פֿון װײַט הערט מען אַ קול: „אַאו!“… און דער װידער־קול ענטפֿערט אױך „אַאו!“…

נאָר אָט האָט זיך שױן דער װאַלד אױך געענדיקט, און מ'איז אַרײַנגעפֿאָרן אין אַ זאַמד, אַ געדיכט, טרוקן זאַמד, װוּ די פֿערד גײען געמאָסטענע טריט, און דער װאָגן קאַטשעט זיך פּאַמעלעך, און אָפֿטמאָל כאַפּט זיך אַרױס פֿון אײן אַקס אָט װי אַ זיפֿץ, אָדער אַ קרעכץ. די פֿערדלעך איז נישט גרינג צו שלעפּן די פֿיס פֿונעם זאַמד. דער רײַזנדער איז דעמאָלט אױפֿגעלײגט אָנצושפּאַרן זיך אױף אַ זײַט און כאַפּן אַ דרימל, אָדער אַזױ ליגן אױסגעצױגן און קוקן אַהין, אין דער װײַטקײט, און קלערן, טראַכטן, אָדער גאָר נישט קלערן, אַזױ לאַנג ביז דער באַלעגאָלע טוט אַ געשרײ אױף די פֿערד מיט אַ פֿײַף, און די פֿערד טוען פּלוצעם אַ שלעפּ דעם װאָגן און הײבן־אָן װײַטער לױפֿן, װי פֿריִער, ביז עס קומט צום טײַך, װוּ די פֿערד שרעקן זיך פֿריִער און נאָכדעם גײען זײ טריט בײַ טריט, און דאָס װאַסער זשומעט, רױשט אונטער די רעדער. און אַז מע קוקט אַראָפּ, זעט מען דעם אָפּשײַן פֿון דער זון, װאָס ציטערט אין װאַסער און װיגט זיך אַהין און אַהער, גלײַך װי מען װאַרפֿט זי אונטער אַ לײַלעך… נאָך דעם טײַך איז נאָך אַביסל זאַמד, און װײַטער ― דער זעלביקער ברײטער פּאָטשטאָװער שליאַך מיט די גרינע פֿעלדער פֿון בײדע זײַטן און מיט די סטױפּן פֿון דעם טעלעגראַף, גלײַך צום װאָקזאַל, װאָס מע זעט אַרױס פֿון דער װײַטן.

אױפֿן װאָקזאַל, אין הױף, האָבן אונדזערע פּאַרשױנען שױן געטראָפֿן עטלעכע דראָזשקעס מיט פֿאַעטאָנען, און די זון האָט זיך שױן אָנגעהױבן אַראָפּלאָזן נידעריקער און נידעריקער. אַראָפּגעשפּרונגען פֿונעם װאָגן, האָט אָסיפּ געכאַפּט די דאַמען אונטער די הענט, װי אַן עכטער קאַװאַליר, און האָט זײ אַראָפּגעטראָגן אױף דער פּלאַטפֿאָרמע, אױסגעשריגן אױף אַ קול: „נאָסילשטשיקносильщик: טרעגער!“, כאָטש דער נאָסילשטשיק (טרעגער) האָט שױן גאָרנישט געהאַט װאָס צו נעמען, מחמת הײם בלאַנק האָט אין זײַנע ברײטע אָרעמס אַרײַנגעכאַפּט אַלע חפֿצים מיט די קינדער, אַפֿילו די בולקעס מיט די בײגל, װאָס האָבן באַדאַרפֿט פֿאַרנעמען אײן אָרט כּמעט װי אַ פּאַסאַזשיר; נאָר אונדזער געערטסטער אָסיפּ זעמעל האָט געהאַט אַ „ברײטן כאַראַקטער“, און האָט ליב געהאַט אין װעג אױסשטעלן זיך לײַטיש, װי אַ פֿײַנער מענטש, אַזױ, אַז אַלע זאָלן אַרום אים פֿאַרדינען… אַרײַנגעלאָפֿן אין זאַל ערשטער קלאַס, האָט דער הער זעמעל אַ געשרײ געטאָן זײער ברײט: „עי, טשעלאָװיעקчеловек: בן־אָדם! טשאַיוчаю: טײ!“ ― כאָטש עס איז געװען צען מינוט צום צוג, און קײן טײ האָט זיך לחלוטין קײנעם ניט געגלוסט. דער הער זעמעל האָט נישט געקאָנט לײַדן, װאָס דער בופֿעטשיק שטײט צונױפֿגעלײגט די הענט. קײן טײ האָט ער אַלײן נישט געטרונקען, װײַל ער האָט באַדאַרפֿט אַװעקלױפֿן נאָך בילעטן, און בדרך־הליכה איז ער צוגעלאָפֿן צום בופֿעט, האָט גיך באַטראַכט דורך די אַש־קאָלירענע ברילן און אױסגעשמעקט מיט דער נאָז אַלע גוטע זאַכן, װאָס אױפֿן בופֿעט, האָט אױסגעטרונקען (װײַטער אָן חשק) און פֿאַרביסן, זיך צעצאָלט אָרנטלעך, גענומען בילעטן, מיט אַ צװײ־דרײַ באַקאַנטע זיך געװיטעט, שטאַרק געסקריפּעט מיט די שטיװל, געקוקט דורך די אַש־קאָלירענע ברילן אױף אַ יונגע דאַמע אַזױ שטאַרק, אַז די דאַמע האָט געמוזט אָפּטרעטן אין אַן אַנדער זײַט, און האָט זיך גענומען אַרײַנצוזעצן די דאַמען, רעװעקאַן מיט סאָנין, אין װאַגאָן אַרײַן אַזױ געטרײַ, גלײַך װי ער װאָלט דערפֿאַר גענומען גאָט װײס װאָס פֿאַר אַ געהאַלט!..

אין צװײ מינוט אַרום איז שױן קײן צוג נישט געװען; נאָר אַ װײַסער צעגאַנגענער רױך האָט זיך געקײַקלט־געקײַקלט און איז אױך פֿאַרשװוּנדן װײַט־װײַט אין דעם אונטערגעפֿאַרבטן הימל, און אַ שטאַרקער פֿײַף מיט אַ טױבן גערױש האָט נאָך אַביסל געקלונגען אין די אױערן פֿון דעם פֿאַרשװוּנדענעם צוג. נאָר גיך איז אַלץ שטיל געװאָרן. דער בופֿעטשיק פֿאַרמאַכט שױן זײַן קרעמל; דער סטראָזש פֿאַרקלאַפּט שױן די טיר; די נאָסילשטשיקעס מיט די זשאַנדאַרמען צעגײען זיך, דער אַהער, דער אַהין; און עס װערט אומעטיק, ― פּונקט װי אין אַ ייִדישער שול פֿרײַטיק צו נאַכטס, נאָך מעריבֿ, אַז אַלע צעגײען זיך אַהײם, נאָר אַהרן־משה דער שמשׂ דרײט זיך נאָך אַרום צונױפֿקלײַבן די איבערגעלאָזענע סידורים אױף די סטענדערס, און יאַרעמע דער שול־סטראָזש קריכט פֿאַרלעשן די לאָמפּן מיטן מױל און די ליכט מיט צװײ באַשפּיגענע פֿינגער, און קוקט־אַרױס, אַז עס זאָל שױן זײַן נאָך װעטשערע, בכדי ער זאָל שױן קאָנען גײן פֿאַרלעשן די ליכט בײַ עטלעכע באַלעבאַטים און כאַפּן דערפֿאַר אַ טרונק בראָנפֿן מיט אַ שטיקל „שבת'קאָװע“ קױלעטש.

נישטאָ קײן צוג, נישטאָ קײן פּאַרשױנען, נישטאָ קײן העלדן. אפֿשר װעלן מיר זיך נאָך אַ מאָל מיט זײ באַגעגענען?

עס קאָן זײַן.

דערװײַל לאָמיר זיך געזעגענען.

אױף װידערזען!

סטעמפּעניו
אַ ייִדישער ראָמאַן
געשריבן אין יאָר 1888