der shlof funem seykhl

Leye robinson

"der shlof funem seykhl produtsirt monstern" --- goya.

flaterlekh, zumer-feygelekh, babetshkes, moln --- bruim|lekh fun der kholem-velt tsi gor funem ganeydn! me farbindt zey mit der mentshlekher neshome (psikhe), un mit tkhies-h|meys|im.

fort fleg men zey --- un me tut es nokh --- fartik makhn in a "teyt|sloy" un bavayzn di meysimlekh zeyere in glezerne kastns vi di eydlshteyner. letstns hot men ober tsugetrakht a bahandlung fun di flaterlekh, vos iz kloymersht mentshlekher: me lozt zey lebedikerhayt arumflien in a "vivaryum".

ven ikh hob zikh dortn arayngekhapt, nokhn oystsoln a hipshe sume gelt farn bilet, iz di stsene geven kolirraykh un kmoy-munter, ober zeyer varem un dushne. me volt gemeynt az me tret arayn in a bod; ober do zaynen nishto keyn bodyungen mit riter vos shlogn di gest. s'iz shier nisht farkert; keyner shlogt nisht kholile, ober di bidne bodyungen, dos heyst di flaterlekh, antloyfn un di gest yogn zey nokh. avekleygndik dem metafor in a zayt, lomikh derklern az di dervaksene gest, mit di tsvey-dray shoymrem, hobn derlozt di kinderlekh yogn zikh nokh di flaterlekh, oyfheybn zey un lozn zey krikhn oyf di kindershe hent. mer nisht, es hot a mol geton a ruf oys a shoymer "barirt zey nisht di fligelekh!" es hot geheysn, dakht zikh, az di eydele bashupete fligelekh darf men yo shaneven, beshas der resht flaterl-guf|l iz nebekh hefker...

kh'hob bislekhvayz bakumen alts mer rakhmones oyf di ongemutshete insektn, vayl ikh hob derfilt az zey hobn moyre. teyl hobn zikh tsugetulyet tsu bleter, gepruvt zikh kamuflirn; andere zaynen aropgehangen fun der stelye. bloyz di groyse bloe "morfo"-flaterlekh zaynen durkhgefloygn ahin un tsurik tsvishn di mentshn, elehey tsvishn beymershtamen in a vald.

s'iz mir bald nimes gevorn, hob ikh bashlosn aroystsugeyn. "s'iz gut vos me felt zey khotsh seykhl oyf tsu farnemen zeyer matsev, vi mir mentshn voltn es gekent ton," hob ikh zikh getreyst beys ikh bin tsugegangen tsu der tir, beser gezogt --- tsu di tirn, vayl tsvishn topele tirn iz geven a min karantin-tsimerl vu a shoymer hot di aroysgeyendike "opgereynikt", vi er hot gezogt, fun flaterlekh vos viln oykh aroys. "eyns fun zey hot gepruvt 'farshvartsn di grenets' bay mir oyfn hitl!" hot er undz dertseylt.

fun ek oyg hob ikh bamerkt az se klamert zikh tsu tsum grinem rentsl, vos bomblt mir arop fun linkn aksl, epes kleyns un bafliglt|s... kh'darf epes zogn dem shoymer, vayl di flaterlekh gehern dokh dem muzey, un dertsu ken zayn tsu kalt far zey in droysn. tsurikgeshmuest, far vos zol ikh zayn a muser, oysgebn a mit-bashefenish vos vil nor hobn di zelbe frayhayt vos ikh? hob ikh zikh gemakht nisht visndik. ober farfaln --- der shoymer zet shoyn. er shrekt oys a hant, vil tsunemen dos flaterl. drey ikh zikh, halb nisht-vilndik, avek. "zayt azoy gut, madam", makht er tsu mir, "dershrekt zikh nisht un blaybt shteyn, anisht vet dos mazik|l zikher avek!" un er dernentert zikh tsu mir.

kh'hob zikh ober genumen dreyen gor gikher, un farshteyt zikh az der kop hot zikh mitgedreyt...s'iz mir gevorn nisht-gut. di penemer fun di andere "karantinkes" hobn aroysgekukt vi fun a nepl-shleer, un zaynen pavolye greser gevorn. di oysgeshtrekte hant fun shoymer hot oysgezen vi a khmare... a tornado... der goldener dashik fun zayn hitl --- vi a blits... un di knepelekh fun mundir --- vi fayerdike meteorn...

mit a shtoys un a veykhn "tararakh" fun tseploshete fligl vert dos flaterl, vos iz oykh gevorn meshune-groys, tsurikgeshlaydert in vivaryum arayn. unter mir un iber mir hobn zikh tseshpreyt, tseshorkhet, tseglantst, tsefinklt di shupn, vi di shindelekh, oyf zayne hoykhe zegl-formike fligl, oranzh un shvarts; un oyf zayn tunkeln rukn vos iz geven zeyer breyt un shtark. dakht zikh az ikh bin megulgl gevorn in epes a nishtik zhukele, tsi gor a milb; un ikh rayt baym flaterl afn kark vi oyf a ferdl. s'hot zikh dervet in mir der mentshlekher yeytser tsu bahershn ale andere khayes, afile aza vazhne khaye vi di; oder rufn "vyo, vyo" vi tsu an emes ferd hot epes nisht gepast. dertsu hob ikh zikh gezogt az es iz beteyve a vild bashefenish un vet mikh farshteyn nokh veyniker, eyder ven es iz take a ferdl. hob ikh geshvign. dervayle hot dos flaterl geshvebt zigzagish durkhn tsimer, hob ikh in im gemuzt fest onhaltn, vayl tsvishn undz un der padloge iz geven a mehalekh fun etlekhe fus.

"s'a khutspe, monarkhele-mazik --- vi kumstu es aroystsukrikhn fun gefenkenish, zayendik okersht oys goylem|l? mir, di eltere flaterlekh, zaynen den nisht bilkher? --- un mir blaybn do!"

kh'hob zikh arumgekukt, meynendik az s'redt fun untn epes a mentsh. vayzt zikh ober aroys az dos "redt" --- ober vi ken es gemolt zayn az zey reydn --- mit di mekhtike kayers nokh a flaterl, mit oygn vi kapoyerdike tseglite tep, a "noz" (proboskis) vi diker shpagat un fligl mit gele un shvartse pasn un bloe pintelekh.

"tshepe zikh shoyn op, papilyo, funem yungn monarkhele", brumt oys nokh a flaterl, zeyer a groys mit shvarts-grine fligl, un a kerper vi a bintl zunshtraln, vos s'hot geshvebt mit di andere in mitn der parner luft. "du veyst az a~l~e, a~l~e viln aroys --- khotsh mir veysn take nisht vos ligt hinter di toyern. s'ken zayn az dortn gefint zikh an opgrunt a vister, on likht, on vaser, on honik. keyner veyst nisht."

"neyn, foygl-fligl", hot gemakht a fert flaterl, vos hot zikh geshimert mit regn-boygn-kolirn, "vos redstu, b|mekhile, azoy amartsish? vos far a dertsiung vet monarkhele derfun aroysbakumen? mir veysn shoyn yo a hipsh bisl vegn der droysndiker velt. hert zikh ayn, ale ---"

"oyb du vest dertseyln a lange mayse, oder a droshe, kalima", hakt im iber papilyo, "iz lomir koydem gefinen an ort oyfn shpits kust, vu y~e~n~e~ ~l~ay~t veln undz kholile nisht kenen shtern."

hobn zikh di fir flaterlekh, mit mit bay monarkhele af di pleytses, oysgeshtelt oyf a hoykhn bletertsvayg. hot kalima ongehoybn:

"kh|'hob zikh durkhgeshmuest mit muska, undzer tsaytvayliker gast ---"

"ver iz dos --- muska?" fregt foygl-fligl.

"a shtubike flig. azoy ruft men zey, vayl zey voynen in binyonem, ober in eer emes|n zaynen zey vilde khayes, vi mir."

"du redst mit flign?" fregt foygl-fligl, a ponem gants umtsufridn. "du veyst mistome az zey zaynen nisht keyn mitglider fun undzer ordn? --- di gemeyne, mis|e bashefenishn!"

"tsu undzer ordn 'lepidoptera' gehern zey nisht," zogt kalima geduldik, tsuvinkndik tsu monarkhele vi er volt im gevolt, farn zelbn gelt, oyslernen a kapetshke terminologye. "ober tsum zelbn klas vi mir, insekta, gehern di flign yo --- un oyfn klasn-bavustzayn tor men nisht tsu fil fayfn! punkt vi mir, hobn di flign tsu zingen un tsu zogn fun di rizn-opfresers."

"vos zaynen dos di rizn-opfresers?" fregt oyf a hoykh, epes nisht-derbakn shtimele dos yunge monarkhele, un ikh hob zikh shtil geshemt vos mayn "ferdl" klingt azoy umvisik --- khotsh ikh aleyn, darf ikh tsugebn, hob oykh nisht gevust.

"kha-kha-kha," makht papilyo, "er veyst nisht mit vos me est es, frest es, kh-kha-kha! di rizn-opfresers, in drerd arayn, zaynen dokh undzere badrikers fun kadmoynem on."

"vi ken dos ober zayn?" bavundert zikh monarkhele. "kh|'bin aleyn geven an opfreser nokh eyder ikh bin gevorn a goyleml. zey zaynen yinger, veyniker antviklt vi di goylem|s, un fun di dervaksene flaterlekh iz shoyn opgeredt."

"un do ligt der hunt bagrobn," ruft oys papilyo, "--- zeyer nisht-antvikltkayt! zey veln keyn mol nisht oysvaksn, keyn mol nisht krign keyn fligl, zaynen zey undz shtark mekane un zey paynikn undz. *** kh'hob gehert zogn az zey makhn fun undz monstern --- vemen a gigant, vemen a karlikl, un andere fun undz --- kolerley oysterlishe farkrimte geshtaltn. dos tuen zey in zeyere laboratoryes vi me ruft zey, ober zikh aleyn kenen zey alts nisht makhn vaksn keyn shum fligl. kuk zey nor on, di megushem|dike berg fleysh!"

papilyo hot mit zayns a taperl ongevizn oyf di mentshn untn, hob ikh farshtanen az bay im zaynen mir --- dos heyst zey, di mentshn --- nisht mer vi opfresers! afile in mayn zhuk- oder milb-geshtalt hob ikh zikh baleydikt. ober glaykh nokh dem hot foygl-fligl oysgerufn:

"nu, kalima, tsurik shoyn tsu der mayse mit der flig-shmig, mishteyns-gezogt."

"vos far a 'shmig', vos far a 'mishteynsgezogt'?" iz kalima sof-kl-sof in kas gevorn, genumen fokhen mit di taperlekh.

"sha, sha, dertseyl shoyn beser di mayse!" zogt papilyo baruikndik.

"nu, zi iz arayn do, zukhndik a trunk tsuker-vaser ober oykh, tsum teyl, oys mitgefil mit undz, gefangene. hot zi mir dertseylt pile-peloem vegn der droysndiker velt. s'iz take nisht azoy foygldik dortn, dos heyst, s'iz yo foygldik in a shlekhtn zin, vayl a khaye mitn nomen 'foygl' ken in eyn rege aropshlingen an insekt. in der zelber tsayt iz ober der doziker geheynem oykh a min gan-eydn, vayl s'iz azoy sheyn un geram, mit a breyter bloer stelye funem kolir fun undzer balibtn 'morfo', un alerley esnvarg un reykhes ---"

"yo, mir iz bakant dos geshmak fun di flign", rayst iber foygl-fligl. "sholekhts, sterves un mist!"

"zaynen mir den andersh? hobn mir oykh nisht lib a farfoylt shtikl frukht? meyle --- eyn zakh vestu gefinen far interesant: az dortn iz do plats far yedn. un saydn me falt tsu di rizn-opfresers in di fislekh arayn, darf men mit zey keyn mage-umase nisht hobn."

"a gan-eydn far di flign, ober vos helft dos undz?" baklogt zikh papilyo. "undz vet men keyn mol nisht araynlozn."

"s'ken zayn, tsum badoyern, az far gevise fun undz iz der droysn, tsum veynikstns in dem gegnt, tsu kalt", entfert kalima. "flaterlekh fun etlekhe zgaln*** hot muska ober yo gezen dortn. vos shayekh di monarkh-flaterlekh, hot zi ersht bagegnt a gantse staye, di makhne fun zey vos klaybt zikh avekflien in varemere mekoymes ---"

"oy, halevay volt ikh mit zey gekent mitflien!" ziftst op biter monarkhele. "oy, ven ikh volt nor gekent aroys!"

"nu, narele, vos pruvstu es nisht ton nokh a mol?" hob ikh plutsem aroysgeshrign; ober dos kohl|khl iz mir a ponem geven tsu din, hot mikh monarkhele afile nisht derhert. hob ikh geton a brike mit ale fiselekh in "ferdls" rukn, un --- ven oykh dos hot keyn shum royshem nisht gemakht --- ayngebisn mit di kayerlekh in zayn kark. dakht zikh az afile nisht zayendik keyn mentsh, hob ikh nokh alts shlekht bahandlt di flaterlekh nebekh. ober mayn kavone iz geven a gute; un der poyel-yoytse oykh, borekh-h|shm, a gevuntshener. far groys veytik hot mayn "ferdl" oyfgetsaplt un iz aropgefaln afn hitl fun yenem shoymer, vos hot frier dertseylt di mayse funem hitl. yener iz geven der letster mentsh vos blaybt inem vivaryum. er hot gornisht nisht bamerkt, nor hot ruik aroysgetrogn dos flaterl durkh di topele tirn...

s'bavayzt zikh a groyse leydikayt, vi di efenung fun a heyl oyfn droysn --- dos shmole shpeltele fun a muzey-fentster iz monarkhele freylekh aroysgefloygn in di ovntdike grin-bloe gertner arayn. ikh, zayn rayterl, bin aropgeshprungen oyf der padloge fun muzey-koridor --- getseylt rege|s eyder der shoymer hot mit a trask farhakt dem fentster.

"der muzey vet zikh farmakhn in finf minut arum", hot er tsu mir heflekh gemakht, un ikh hob zikh far|khidesh|t vos a "rizn-opfreser" zol bekhlal redn tsu aza umzeevdik brekl vi ikh. hob ikh zikh tsu bislekh gekhapt az s'iz shoyn geendikt --- kh|'hob tsurikbakumen dem tselem-eloykim, dos mentshlekhe geshtalt. bin ikh aheymgeforn, bentshndik goymel, un oykh planirndik a baklogbriv, efsher dem muzey, efsher der redaktsye fun shtottsaytung, l|toyves di ibergeblibene farmutshete flaterlekh. ober --- vet men gleybn mayn gevies-eydes?

detsember 1998