װאָס זאָל מען פּסח עסן? אַ חמצדיקער שמועס װעגן פּסח אָדער אַ פּסחדיקער שמועס אין דער װאָכן
פֿאַראַן אַן אַלט װערטל: „יוצא זײַן פּסח לכל־הדעות, מוז מען עסן סײַדן
הײסע קױלן“. איך האָב מורא אַז דאָס װערטל איז שױן באַלד מקוים געװאָרן
אױף אונדז, די לעזער פֿון אונדזערע צװײ ייִדישע צײַטונגען װאָס גיבן זיך
אַרױס אױף זשאַרגאָן. אין די דאָזיקע בײדע ייִדיש זשאַרגאָנישע צײַטונגען
זענען הײַנטיקן פּסח אַרױס צװײ דאָקטױרים און בײדע פֿון אײן שטאָט, פֿון
קיִעװ, און בײדע װעגן מצה; צי איז מצה שעדלעך, צי נוצלעך? צי זאָל מען
מצה עסן צי ניט עסן קײן מצה? ס'פֿאַרשטײט זיך פֿון זיך זעלבסט, אַז די דעות
פֿון די צװײ דאָקטױרים גלײַכן זיך ניט אױס: װאָס אײנער זאָגט, דרינגט
דער אַנדערער פּונקט קאַפּױער, גלײַך װי זײ האָבן זיך אָפּגערעדט. די דאָקטױרים
הײסן: אײנער י. בענדערסקי, דער אַנדערער א. װיניצקי. דער
דאָקטאָר בענדערסקי איז אַן אָפּטימיסט, אַ פֿרײלעכער דאָקטאָר, אַ חסיד פֿון מצה
און האַלט פֿון לאַטקעס, קנײדלעך און כרעמזלעך אַן עולם־ומלואה. דער דאָקטאָר
װיניצקי איז אַדרבא אַ פּעסימיסט, אַ גרױסער מתנגד פֿון „דער מצה“,
קריטיקירט שטאַרק די קנײדלעך מיט די לאַטקעס און כרעמזלעך! דער דאָקטאָר
בענדערסקי זאָגט, אַז די מצה איז אײגנטלעך די זעלבע בולקע װאָס בולקע. דער
חילוק איז װאָס געיױרענער ברױט װערט גיכער איבערגעקאָכט, און מצה
געדױערט לענגער. דערפֿאַר אָבער ― אַזױ טרײסט אונדז דער דאָקטאָר
בענדערסקי ― װאָס דאָס ברױט האָט זיך גיכער איבערגעקאָכט האָט דאָס אונדז
געבראַכט װינציקער נוצן װי די מצה װאָס ליגט אַ ביסל לענגער אין מאָגן. אין
איטאַליע און לאָמבאַרדיע ― רעדט אונדז אױס װײַטער דאָס האַרץ דער דאָקטאָר
בענדערסקי ― עסט דאָס פֿאָלק אַ גאַנץ יאָר מצה, דאָס הײסט פּלעצלעך אַזעלכע
פֿון ניט געיױרן טײג. נאָך מער, דער דאָקטאָר בענדערסקי זאָגט אַז פֿאַר אַ
געזונטן מאָגן איז מצה אפֿשר נאָך ערנערנדער [דערנערנדיק] פֿון שװאַרצברױט. דאָס איז
בנוגע דער טרוקענער מצה. און װאָס אָנבאַלאַנגט די מאכלים װאָס מיר מאַכן
פֿון דער מצה, געפֿינט דער דאָקטאָר בענדערסקי, אַז זײ זענען זײער געשמאַק
און פֿאַר אַ געזונטן מענטשן ניט נאָר ניט שעדלעך נאָר אַפֿילו זײער נוצלעך!
|
|
vos zol men peysekh esn? a Hmatsdeker shmues vegn peysekh oder a peysekhdiker
shmues in der vokhn
faran an alt vertl: "yoytsi zayn peysekh lekholhadeyes, muz men esn saydn
heyse koyln''. ikh hob moyre az dos vertl iz shoyn bald mekuyem gevorn
oyf undz, di lezer fun undzere tsvey yidishe tsaytungen vos gibn zikh
aroys oyf zhargon. in di dozike beyde yidish zhargonishe tsaytungen
zenen hayntikn peysekh aroys tsvey doktoyrim un beyde fun eyn shtot, fun
kiev, un beyde vegn matse; tsi iz matse shedlekh, tsi nutslekh? tsi zol men
matse esn tsi nit esn keyn matse? s'farshteyt zikh fun zikh zelbst, az di deyes
fun di tsvey doktoyrim glaykhn zikh nit oys: vos eyner zogt, dringt
der anderer punkt kapoyer, glaykh vi zey hobn zikh opgeredt. di doktoyrim
heysn: eyner i. benderski, der anderer #. vinitski. der
doktor benderski iz an optimist, a freylekher doktor, a khosed fun matse
un halt fun latkes, kneydlekh un khremzlekh an eulm-umlu#h. der doktor
vinitski iz aderabe a pesimist, a groyser misnaged fun "der matse'',
kritikirt shtark di kneydlekh mit di latkes un khremzlekh! der doktor
benderski zogt, az di matse iz eygntlekh di zelbe bulke vos bulke. der
khilek iz vos geyoyrener broyt vert gikher ibergekokht, un matse
gedoyert lenger. derfar ober ― azoy treyst undz der doktor
benderski ― vos dos broyt hot zikh gikher ibergekokht hot dos undz
gebrakht vintsiker nutsn vi di matse vos ligt a bisl lenger in mogn. in
italye un lombardye ― redt undz oys vayter dos harts der doktor
benderski ― est dos folk a gants yor matse, dos heyst pletslekh azelkhe
fun nit geyoyrn teyg. nokh mer, der doktor benderski zogt az far a
gezuntn mogn iz matse efsher nokh ernernder [dernerndik] fun shvartsbroyt. dos
iz
benegeye der trukener matse. un vos onbalangt di maykholem vos mir makhn
fun der matse, gefint der doktor benderski, az zey zenen zeyer geshmak
un far a gezuntn mentshn nit nor nit shedlekh nor afile zeyer nutslekh!
|
װאָס זאָל מען פּסח עסן? אַ חמצדיקער שמועס װעגן פּסח אָדער אַ פּסחדיקער שמועס אין דער װאָכן
פֿאַראַן אַן אַלט װערטל: „יוצא זײַן פּסח לכל־הדעות, מוז מען עסן סײַדן
הײסע קױלן“. איך האָב מורא אַז דאָס װערטל איז שױן באַלד מקוים געװאָרן
אױף אונדז, די לעזער פֿון אונדזערע צװײ ייִדישע צײַטונגען װאָס גיבן זיך
אַרױס אױף זשאַרגאָן. אין די דאָזיקע בײדע ייִדיש זשאַרגאָנישע צײַטונגען
זענען הײַנטיקן פּסח אַרױס צװײ דאָקטױרים און בײדע פֿון אײן שטאָט, פֿון
קיִעװ, און בײדע װעגן מצה; צי איז מצה שעדלעך, צי נוצלעך? צי זאָל מען
מצה עסן צי ניט עסן קײן מצה? ס'פֿאַרשטײט זיך פֿון זיך זעלבסט, אַז די דעות
פֿון די צװײ דאָקטױרים גלײַכן זיך ניט אױס: װאָס אײנער זאָגט, דרינגט
דער אַנדערער פּונקט קאַפּױער, גלײַך װי זײ האָבן זיך אָפּגערעדט. די דאָקטױרים
הײסן: אײנער <<י. בענדערסקי>>, דער אַנדערער <<א. װיניצקי>>. דער
דאָקטאָר בענדערסקי איז אַן אָפּטימיסט, אַ פֿרײלעכער דאָקטאָר, אַ חסיד פֿון מצה
און האַלט פֿון לאַטקעס, קנײדלעך און כרעמזלעך אַן עולם־ומלואה. דער דאָקטאָר
װיניצקי איז אַדרבא אַ פּעסימיסט, אַ גרױסער מתנגד פֿון „דער מצה“,
קריטיקירט שטאַרק די קנײדלעך מיט די לאַטקעס און כרעמזלעך! דער דאָקטאָר
בענדערסקי זאָגט, אַז די מצה איז אײגנטלעך די זעלבע בולקע װאָס בולקע. דער
חילוק איז װאָס געיױרענער ברױט װערט גיכער איבערגעקאָכט, און מצה
געדױערט לענגער. דערפֿאַר אָבער ― אַזױ טרײסט אונדז דער דאָקטאָר
בענדערסקי ― װאָס דאָס ברױט האָט זיך גיכער איבערגעקאָכט האָט דאָס אונדז
געבראַכט װינציקער נוצן װי די מצה װאָס ליגט אַ ביסל לענגער אין מאָגן. אין
איטאַליע און לאָמבאַרדיע ― רעדט אונדז אױס װײַטער דאָס האַרץ דער דאָקטאָר
בענדערסקי ― עסט דאָס פֿאָלק אַ גאַנץ יאָר מצה, דאָס הײסט פּלעצלעך אַזעלכע
פֿון ניט געיױרן טײג. נאָך מער, דער דאָקטאָר בענדערסקי זאָגט אַז פֿאַר אַ
געזונטן מאָגן איז מצה אפֿשר נאָך ערנערנדער [דערנערנדיק] פֿון שװאַרצברױט. דאָס איז
בנוגע דער טרוקענער מצה. און װאָס אָנבאַלאַנגט די מאכלים װאָס מיר מאַכן
פֿון דער מצה, געפֿינט דער דאָקטאָר בענדערסקי, אַז זײ זענען זײער געשמאַק
און פֿאַר אַ געזונטן מענטשן ניט נאָר ניט שעדלעך נאָר אַפֿילו זײער נוצלעך!
|