שײנע־שײנדל פֿון פֿתרילעװקע צו איר מאַן מנחם־מענדל
אין װװאַרשע
4
לכּבֿוד בעלי היקר החכם מופֿלג הנגיד המפֿורסם מוהר"ר מנחם מענדל נ"י!
ערשטנס קום איך דיר צו מעלדן, אַז מיר זענען אַלע גאָט צו דאַנקען
אין בעסטן געזונט. גיב גאָט דאָס נעמלעכע פֿון דיר צו הערן אױך װײַטער
ניט ערגער. צױיטנס שרײַב איך דיר, בעלי היקר, זאָלסט קײן פֿאַראיבל
ניט האָבן װאָס איך זאָג דיר, נאָר מיר דאַכט, אַז דו שרײַבסט ניט דאָס װאָס
מ'דאַרף שרײַבן, זאָלסט װיסן, למשל, װאָס דאָ טוט זיך אָפּ בײַ אונדז, ױ אַזױ
ייִדיש בלוט גיסט זיך אין די גאַסן און ס'איז ניטאָ ער סזאָל זיך אָננעמען
אַן צעצה געבן, אַ גוט װאָרט זאָגן, װי זאָגט די מאַמע:;סע שטײט געשריבן, אַז
מיר זענען געגליכן צו די פֿױגלען װאָס האָבן פֿאַרלאָזט זײער נעסט, אָדער צו
די פֿאַרבלאָנדזשעטע שאָף, װאָס האָבן פֿאַרלױרן זײער פּאַסטעך.." װער עס
האָט גאָט אין האַרצן, דער רײַסט. און װאָלטן דאָס געטאָן בלױז פֿרעמדע אַלײן,
װאָלט דער פֿאַרדראָס ניט געװען אַזױ גרױס, איז אָבער אַ סבֿרה, אַז אײגענע
טאַקע, אונדזערע ייִדן אַלײן הײסט עס, האָבן זיך געמאַכט אַ פֿרנסה פֿון דעם,
אױסקרענקען זאָלן זײ יעדן גראָשן! און װי קאָן עס דען זײַן אַז גאָט זאָל
שװײַגן? װי זאָגט די מאַמע:;סע שטײט געשריבן, אַז הימל און ערד האָבן
געשװױרן, אַז קײן פֿאַרפֿאַלענע זאַך זאָל ניט זײַן.." הער אַ שײנס, װאָס מיט
אונדזער שעיה־דודס מחותּן האָט זיך געטראָפֿן, און דװקא אין דײַן
פּײטערבאַרג אין די ,הױכע פֿענצטער", װי דו רופֿסט זי אָן.
שעיה־דודס מחותּן יענקל שאַראָגראָדסקי מיט זײַן גאַנצער משפּחה, גע"
דענקסטו דאָך, זענען געזעסן ניט װײַט פֿון דובנע נאָך פֿון װײס איך װען אֶן
פֿון פֿאַרן ערשטן פּאָגראָם! איצט האָט מען זײ געגעבן דעם װעג, באַלד נאָך
פּסח אַרױסגעװאָרפֿן מיט די בעבעכעס, בדיליהדל געשטעלט! זענען זײ
געקומען צו פֿאָרן אַהער. האָט זײ שעיה־דוד ― אַ ייִד אַ חכם! ― געגעבן אַן עצה
― זײ זאָלן זיך לאָזן קאָסטן געלט, פֿאָרן קײן פּײיטערבאַרג כלאָפּאָטשען. דאָרטן
זענען דאָ, זאָגט מען, מאַכערס, ספּעציאַליסטן אַזעלכע, װאָס קאָנען מאַכן פֿון
טרײף כֹּשר און װאָס קאָנען פּועלן מ'זאָל די אַרױיסגעטריבענע אַרײַנלאָזן צוריק..,
91
|
|
sheyne-sheyndl fun fTrilevke tsu ir man mnHm-mendl
in vvarshe
4
lekoved baley hikr hkhokhem mufleg hngid hmfursm muhr"r Menakhem mendl n"i!
ershtns kum ikh dir tsu meldn, az mir zenen ale got tsu danken
in bestn gezunt. gib got dos nemlekhe fun dir tsu hern oykh vayter
nit erger. tsoyitns shrayb ikh dir, baley hikr, zolst keyn faribl
nit hobn vos ikh zog dir, nor mir dakht, az du shraybst nit dos vos
m'darf shraybn, zolst visn, lemoshl, vos do tut zikh op bay undz, oy azoy
yidish blut gist zikh in di gasn un s'iz nito er szol zikh onnemen
an tsetsh gebn, a gut vort zogn, vi zogt di mame:;se shteyt geshribn, az
mir zenen geglikhn tsu di foyglen vos hobn farlozt zeyer nest, oder tsu
di farblondzhete shof, vos hobn farloyrn zeyer pastekh.." ver es
hot got in hartsn, der rayst. un voltn dos geton bloyz fremde aleyn,
volt der fardros nit geven azoy groys, iz ober a svore, az eygene
take, undzere yidn aleyn heyst es, hobn zikh gemakht a frnsh fun dem,
oyskrenken zoln zey yedn groshn! un vi kon es den zayn az got zol
shvaygn? vi zogt di mame:;se shteyt geshribn, az himl un erd hobn
geshvoyrn, az keyn farfalene zakh zol nit zayn.." her a sheyns, vos mit
undzer sheyh-duds mekhutn hot zikh getrofn, un davke in dayn
peyterbarg in di ,hoykhe fentster", vi du rufst zi on.
sheyh-duds mekhutn yenkl sharogrodski mit zayn gantser mishpokhe, ge"
denkstu dokh, zenen gezesn nit vayt fun dubne nokh fun veys ikh ven #�n
fun farn ershtn pogrom! itst hot men zey gegebn dem veg, bald nokh
peysekh aroysgevorfn mit di bebekhes, bdilihdl geshtelt! zenen zey
gekumen tsu forn aher. hot zey sheyh-dud ― a yid a khokhem! ― gegebn an eytse
― zey zoln zikh lozn kostn gelt, forn keyn peyiterbarg khlopotshen. dortn
zenen do, zogt men, makhers, spetsyalistn azelkhe, vos konen makhn fun
treyf kh^oy�shr un vos konen pueln m'zol di aroyisgetribene araynlozn tsurik..,
91
|
שײנע־שײנדל פֿון פֿתרילעװקע צו איר מאַן מנחם־מענדל
אין װװאַרשע
4
לכּבֿוד בעלי היקר החכם מופֿלג הנגיד המפֿורסם מוהר"ר מנחם מענדל נ"י!
ערשטנס קום איך דיר צו מעלדן, אַז מיר זענען אַלע גאָט צו דאַנקען
אין בעסטן געזונט. גיב גאָט דאָס נעמלעכע פֿון דיר צו הערן אױך װײַטער
ניט ערגער. צױיטנס שרײַב איך דיר, בעלי היקר, זאָלסט קײן פֿאַראיבל
ניט האָבן װאָס איך זאָג דיר, נאָר מיר דאַכט, אַז דו שרײַבסט ניט דאָס װאָס
מ'דאַרף שרײַבן, זאָלסט װיסן, למשל, װאָס דאָ טוט זיך אָפּ בײַ אונדז, ױ אַזױ
ייִדיש בלוט גיסט זיך אין די גאַסן און ס'איז ניטאָ ער סזאָל זיך אָננעמען
אַן צעצה געבן, אַ גוט װאָרט זאָגן, װי זאָגט די מאַמע:;סע שטײט געשריבן, אַז
מיר זענען געגליכן צו די פֿױגלען װאָס האָבן פֿאַרלאָזט זײער נעסט, אָדער צו
די פֿאַרבלאָנדזשעטע שאָף, װאָס האָבן פֿאַרלױרן זײער פּאַסטעך.." װער עס
האָט גאָט אין האַרצן, דער רײַסט. און װאָלטן דאָס געטאָן בלױז פֿרעמדע אַלײן,
װאָלט דער פֿאַרדראָס ניט געװען אַזױ גרױס, איז אָבער אַ סבֿרה, אַז אײגענע
טאַקע, אונדזערע ייִדן אַלײן הײסט עס, האָבן זיך געמאַכט אַ פֿרנסה פֿון דעם,
אױסקרענקען זאָלן זײ יעדן גראָשן! און װי קאָן עס דען זײַן אַז גאָט זאָל
שװײַגן? װי זאָגט די מאַמע:;סע שטײט געשריבן, אַז הימל און ערד האָבן
געשװױרן, אַז קײן פֿאַרפֿאַלענע זאַך זאָל ניט זײַן.." הער אַ שײנס, װאָס מיט
אונדזער שעיה־דודס מחותּן האָט זיך געטראָפֿן, און דװקא אין דײַן
פּײטערבאַרג אין די ,הױכע פֿענצטער", װי דו רופֿסט זי אָן.
שעיה־דודס מחותּן יענקל שאַראָגראָדסקי מיט זײַן גאַנצער משפּחה, גע"
דענקסטו דאָך, זענען געזעסן ניט װײַט פֿון דובנע נאָך פֿון װײס איך װען אֶן
פֿון פֿאַרן ערשטן פּאָגראָם! איצט האָט מען זײ געגעבן דעם װעג, באַלד נאָך
פּסח אַרױסגעװאָרפֿן מיט די בעבעכעס, בדיליהדל געשטעלט! זענען זײ
געקומען צו פֿאָרן אַהער. האָט זײ שעיה־דוד ― אַ ייִד אַ חכם! ― געגעבן אַן עצה
― זײ זאָלן זיך לאָזן קאָסטן געלט, פֿאָרן קײן פּײיטערבאַרג כלאָפּאָטשען. דאָרטן
זענען דאָ, זאָגט מען, מאַכערס, ספּעציאַליסטן אַזעלכע, װאָס קאָנען מאַכן פֿון
טרײף כֹּשר און װאָס קאָנען פּועלן מ'זאָל די אַרױיסגעטריבענע אַרײַנלאָזן צוריק..,
91
|