מנחם־מענדל פֿון װאַרשע צו זײן װײַב שײנע־שײנדל
אין פֿתױלעװקע
לזוגתי היקרה החכמה הצנועה מרת שײנע־שײנדל שתחי,
ר א שית בין איך דיר מודיע, אַז איך בין ברוך־השם בקו החײם והשלום,
השם־יתברך זאָל העלפֿן מ'זאָל תּמיד האָרכן אײנס פֿון דאָס אַנדערע נאָר גוטס
מיט בשׂורות טובֿות ישועות ונחמות בתּוך כּללײשׂראל ― אָמן
וה שנית זײַ ױסן, זוגתי היקרה, אַז אַ כּפּרה דאָס גאָלדענע לאַנד אַמע"
ריקע מיט איר קאָלומבוסן און מיט איר פֿרײַהײט און מיט איר אֶלרײַט און
מיט אירע הױכע מוערן ביז דער כמאַרע און מיט אירע ביזענעס ― עס גײט
מיר דאָ בעזרת השם־יתברך פֿיל בעסער ױ אין אַמעריקע, הלװאַי װײַטער ניט
ערגער. דהײַנו: דאָ שטײסטו דיר אױף אין דער פֿרי, דאַװנסט דיר אָפּ און
כאַפּסט עפּעס איבער, נעמסט דאָס שטעקל און גײסט דיר אַװעק גלײַך אױיף
דער סלוזשבע אין דער רעדאַקציע אַרײַן. געקומען אין דער רעדאַקציע, טראָגט
מען דיר אַקעגן דעם גוט־מאָרגן פֿון אַלע זײַטן:;אַ גוט־מאָרגן אײַך, רב
מנחם־מענדל!* ―;גוט־מאָרגן, גוט־יאָר*. און דו גײסט דיר צו גלײַך צו
דײַן טישל און דו זעצסט זיך אַװעק צו דער אַרבעט ― זיך פֿאַרנעמען מיט
;פּאָליטיקע?. װועסטו דאָך פֿרעגן מסתּמא, ױ אַזױ פֿאַרנעמט מען זיך דאָס
מיט פּאָליטיקע? באַדאַרף מען דיר קלאָר מאַכן, בכדי זאָלסט פֿאַרשטײן אַקוראַט
װי עס געהער צו זײַן. ראשית־חכמה הײסטו דיר דערלאַנגען טײי, ברענגט
דיר דער גױ אַרײַנצוטראָגן טײ און פּאַפּיראָסן כיד־'המלך, און גאַזעטן ליגן
שױן דאָרטן צוגעגרײט פֿון דײַנט װעגן נאָך פֿון כּאור אַזאַ באַרג, אַז אין
כּתרילעװקע װאָלט דאָס דיר געװוען גענוג אױף אַ יאָר צו לײענען. ניט מער
װאָס דו ביסט ניט מעשׂה־מחױב אַלצדינג איבערצולײענען. דו באַדאַרפֿסט
אַרױסכאַפּן פֿון דאָרט נאָר דעם תּמצית, דאָס װאָס דיך קאָן אינטערעסירן און ס'האָט
אַ װערדע. און װאָס קאָן הײַנט האָבן אַ וערדע, אַחוץ מלחמה? די מלחמה ―
דאָס איז דאָך דער עיקר. אַ ייִד עפֿנט אױף די אױגן איז דאָס ערשטע: װאָס
הערט מען עפֿעס פֿון דער מלחמה? װאָס שרײַבט מען אים פֿון קאָנסטאַנטי
נאָפּעל, פֿון סאָפֿיע, פֿון בעלגעראָד און פֿון סקעטאָריע? איך האָב מיך דאָ אין
53
|
|
mnHm-mendl fun varshe tsu zayen vayb sheyne-sheyndl
in fToylevke
lzugosi hikrh hkhokhme htsnueh mores sheyne-sheyndl shTHi,
r# shiT bin ikh dir moydiye, az ikh bin brukh-hshm bku hakhayem uhshlum,
hshm-yisborekh zol helfn m'zol tomed horkhn eyns fun dos andere nor guts
mit bsures toyves yeshues unHmuT btokh klaleyQr#l ― omeyn
uh sheynes zay oysn, zugosi hikrh, az a kapore dos goldene land ame"
rike mit ir kolumbusn un mit ir frayhayt un mit ir #�lrayt un
mit ire hoykhe muern biz der khmare un mit ire bizenes ― es geyt
mir do bezras hshm-yisborekh fil beser oy in amerike, halevay vayter nit
erger. dehayne: do shteystu dir oyf in der fri, davnst dir op un
khapst epes iber, nemst dos shtekl un geyst dir avek glaykh oyif
der sluzhbe in der redaktsye arayn. gekumen in der redaktsye, trogt
men dir akegn dem gut-morgn fun ale zaytn:;a gut-morgn aykh, reb
mnHm-mendl!* ―;gut-morgn, gut-yor*. un du geyst dir tsu glaykh tsu
dayn tishl un du zetsst zikh avek tsu der arbet ― zikh farnemen mit
;politike?. vuestu dokh fregn mistome, oy azoy farnemt men zikh dos
mit politike? badarf men dir klor makhn, bkhdi zolst farshteyn akurat
vi es geher tsu zayn. reyshes-Hkhmh heystu dir derlangen teyi, brengt
dir der goy arayntsutrogn tey un papirosn khid-'hmlkh, un gazetn lign
shoyn dortn tsugegreyt fun daynt vegn nokh fun Kor aza barg, az in
KTrilevke volt dos dir gevuen genug oyf a yor tsu leyenen. nit mer
vos du bist nit mayse-mHoyb altsding ibertsuleyenen. du badarfst
aroyskhapn fun dort nor dem tamtses, dos vos dikh kon interesirn un s'hot
a verde. un vos kon haynt hobn a uerde, akhuts milkhome? di milkhome ―
dos iz dokh der iker. a yid efnt oyf di oygn iz dos ershte: vos
hert men efes fun der milkhome? vos shraybt men im fun konstanti
nopel, fun sofye, fun belgerod un fun sketorye? ikh hob mikh do in
53
|
מנחם־מענדל פֿון װאַרשע צו זײן װײַב שײנע־שײנדל
אין פֿתױלעװקע
לזוגתי היקרה החכמה הצנועה מרת שײנע־שײנדל שתחי,
ר א שית בין איך דיר מודיע, אַז איך בין ברוך־השם בקו החײם והשלום,
השם־יתברך זאָל העלפֿן מ'זאָל תּמיד האָרכן אײנס פֿון דאָס אַנדערע נאָר גוטס
מיט בשׂורות טובֿות ישועות ונחמות בתּוך כּללײשׂראל ― אָמן
וה שנית זײַ ױסן, זוגתי היקרה, אַז אַ כּפּרה דאָס גאָלדענע לאַנד אַמע"
ריקע מיט איר קאָלומבוסן און מיט איר פֿרײַהײט און מיט איר אֶלרײַט און
מיט אירע הױכע מוערן ביז דער כמאַרע און מיט אירע ביזענעס ― עס גײט
מיר דאָ בעזרת השם־יתברך פֿיל בעסער ױ אין אַמעריקע, הלװאַי װײַטער ניט
ערגער. דהײַנו: דאָ שטײסטו דיר אױף אין דער פֿרי, דאַװנסט דיר אָפּ און
כאַפּסט עפּעס איבער, נעמסט דאָס שטעקל און גײסט דיר אַװעק גלײַך אױיף
דער סלוזשבע אין דער רעדאַקציע אַרײַן. געקומען אין דער רעדאַקציע, טראָגט
מען דיר אַקעגן דעם גוט־מאָרגן פֿון אַלע זײַטן:;אַ גוט־מאָרגן אײַך, רב
מנחם־מענדל!* ―;גוט־מאָרגן, גוט־יאָר*. און דו גײסט דיר צו גלײַך צו
דײַן טישל און דו זעצסט זיך אַװעק צו דער אַרבעט ― זיך פֿאַרנעמען מיט
;פּאָליטיקע?. װועסטו דאָך פֿרעגן מסתּמא, ױ אַזױ פֿאַרנעמט מען זיך דאָס
מיט פּאָליטיקע? באַדאַרף מען דיר קלאָר מאַכן, בכדי זאָלסט פֿאַרשטײן אַקוראַט
װי עס געהער צו זײַן. ראשית־חכמה הײסטו דיר דערלאַנגען טײי, ברענגט
דיר דער גױ אַרײַנצוטראָגן טײ און פּאַפּיראָסן כיד־'המלך, און גאַזעטן ליגן
שױן דאָרטן צוגעגרײט פֿון דײַנט װעגן נאָך פֿון כּאור אַזאַ באַרג, אַז אין
כּתרילעװקע װאָלט דאָס דיר געװוען גענוג אױף אַ יאָר צו לײענען. ניט מער
װאָס דו ביסט ניט מעשׂה־מחױב אַלצדינג איבערצולײענען. דו באַדאַרפֿסט
אַרױסכאַפּן פֿון דאָרט נאָר דעם תּמצית, דאָס װאָס דיך קאָן אינטערעסירן און ס'האָט
אַ װערדע. און װאָס קאָן הײַנט האָבן אַ וערדע, אַחוץ מלחמה? די מלחמה ―
דאָס איז דאָך דער עיקר. אַ ייִד עפֿנט אױף די אױגן איז דאָס ערשטע: װאָס
הערט מען עפֿעס פֿון דער מלחמה? װאָס שרײַבט מען אים פֿון קאָנסטאַנטי
נאָפּעל, פֿון סאָפֿיע, פֿון בעלגעראָד און פֿון סקעטאָריע? איך האָב מיך דאָ אין
53
|