פֿונעם יאַריד 253
דאָס שיטערע בערדל און קײַט עס מיט די צײן. ער האָט נישט קײן װער־
טער, נאָר יעדער זיפֿץ רײַסט־אַרױס אַ שטיק האַרץ. דערפֿאַר האָט זיך
אָבער די שטיפֿמאַמע צערעדט, גענומען באַדױערן, זאָגן, אַז עס געפֿעלט
איר ניט דער פּלאַן. ערשטנס, װאָס װעט די װעלט זאָגן? די װעלט װעט
זאָגן, געזאָגט זאָל זײ װערן פּרעהס מכּות, אַז שולדיק איז די שטיפֿמאַמע.
איז אײן מאָל אַװעק. און װידער ― װעמען מאַכט קאַליע אַ קינד, אַז ער
איז באַ זײַן טאַטן? מער מיט אַ מױל, װינציקער מיט אַ מױל ― מע װעט
שױן דערמיט די יױך ניט פֿעט מאַכן... און אַז ס'איז געקומען צום גע־
זעגענען זיך, האָט זי געלאָזט אַ טרער.
אַרױסבאַגלײט דעם קונדס, האָט דער טאַטע גענומען באַ אים תּקיעת־
כּף, אַז שבת איז ער אַ הײמישער. מילא, אַ גאַנצע װאָך ― װי די מעשׂה
איז. אָבער שבת ― אין גאָטעס װילן, שבת!... דאָס שטיקל נחת פֿאַר װאָס
זאָל ער אים ניט צוטײלן? ובפֿרט, אַז ס'איז פֿאַר אים אַלײן אַ גענוס און
אַ פֿאַרגעניגן. װאָרעם װוּ ריכט מען אָפּ אַזאַ שבת, װי באַ זײַן טאַטן?
װער זאָגט אַזױ די „שלום־עליכמס“, װי זײַן טאַטע? באַ װעמען קלינגט
אַזױ שײן דער „אשת־חיל־מי־ימצאָ“, װי באַ אים? װער קאָן אַזױ זינגען
זמירות, װי זײַן טאַטע? און דער קידוש? אַלע ייִדן מאַכן קידוש. נאָר ניט
אַף אַלע ייִדן רוט די שכינה. אין אַלע ייִדישע הײַזער פּראַװעט מען שבת.
אָבער ניט אין אַלע ייִדישע הײַזער נידערן אַראָפּ די מלאַכי־השלום,
מלאַכי־עליון, שװעבן, טראָגן זיך אין דער לופֿטן און פֿילן־אָן די שטוב
מיט אַ שטילער הײליקײט, אָדער מיט אַ הײליקער שטילקײט פֿונעם הײ־
ליקן גרױסן ליבן טאָג שבת...
59
אַן אידיליע
אורחים אַף שבת ― אַ העברעיִשער משורר בנימינזאָן. ― דאַנטעס גיהנם און
בנימינזאָנס „עמק יהושפֿט או החלירע“. ― װי אַזױ אַ דיכטער בראָט אַ שטיקל
הערינג אַף קױלן. ― שבת באַם טיש ― „פֿײגע־לאה די גבאיטע“ קוקט־אַרױס
אַף שבת.
האָבן אַן אורח אַף שבת איז געװען ניט נאָר אַ מצװה ― עס איז
אַרײַן אין דער טבֿע, עס איז געװאָרן אַ מין רגילות. אַזױ איז דאָס געװען
באַ בעל־הבתּישע ייִדן אין יענער צײַט. אַזאַ ייִד אַ בעל־הבית, װי נחום
ראַבינאָװיטש, למשל, האָט ניט געקאָנט פֿאַרשטײן, װאָס הײסט זעצן זיך
שבת צום טיש אָן אַן אורח? דאָס װאָלט געװען באַ אים אַ פֿאַרשטערטער
שבת.
|
|
funem yarid 253
dos shitere berdl un kayt es mit di tseyn. er hot nisht keyn ver-
ter, nor yeder zifts rayst-aroys a shtik harts. derfar hot zikh
ober di shtifmame tseredt, genumen badoyern, zogn, az es gefelt
ir nit der plan. ershtns, vos vet di velt zogn? di velt vet
zogn, gezogt zol zey vern prehs makes, az shuldik iz di shtifmame.
iz eyn mol avek. un vider ― vemen makht kalye a kind, az er
iz ba zayn tatn? mer mit a moyl, vintsiker mit a moyl ― me vet
shoyn dermit di yoykh nit fet makhn... un az s'iz gekumen tsum ge-
zegenen zikh, hot zi gelozt a trer.
aroysbagleyt dem kundes, hot der tate genumen ba im WkyeT-
kaf, az shabes iz er a heymisher. meyle, a gantse vokh ― vi di mayse
iz. ober shabes ― in gotes viln, shabes!... dos shtikl nakhes far vos
zol er im nit tsuteyln? ubfrt, az s'iz far im aleyn a genus un
a fargenign. vorem vu rikht men op aza shabes, vi ba zayn tatn?
ver zogt azoy di "shlum-elikhms'', vi zayn tate? ba vemen klingt
azoy sheyn der "eyshes-Hil-mi-imtso'', vi ba im? ver kon azoy zingen
zmires, vi zayn tate? un der kidush? ale yidn makhn kidush. nor nit
af ale yidn rut di shkhine. in ale yidishe hayzer pravet men shabes.
ober nit in ale yidishe hayzer nidern arop di mlakhi-hshlum,
mlakhi-elyun, shvebn, trogn zikh in der luftn un filn-on di shtub
mit a shtiler heylikayt, oder mit a heyliker shtilkayt funem hey-
likn groysn libn tog shabes...
59
an idilye
orkhem af shabes ― a hebreisher meshoyrer bniminzon. ― dantes gihnm un
bniminzons "emk ihushft u hkholere''. ― vi azoy a dikhter brot a shtikl
hering af koyln. ― shabes bam tish ― "feyge-l#h di gabete'' kukt-aroys
af shabes.
hobn an oyrekh af shabes iz geven nit nor a mtsvh ― es iz
arayn in der teve, es iz gevorn a min regiles. azoy iz dos geven
ba baal-hbWishe yidn in yener tsayt. aza yid a balebos, vi Nokhem
rabinovitsh, lemoshl, hot nit gekont farshteyn, vos heyst zetsn zikh
shabes tsum tish on an oyrekh? dos volt geven ba im a farshterter
shabes.
|
פֿונעם יאַריד 253
דאָס שיטערע בערדל און קײַט עס מיט די צײן. ער האָט נישט קײן
װערטער, נאָר יעדער זיפֿץ רײַסט־אַרױס אַ שטיק האַרץ. דערפֿאַר האָט זיך
אָבער די שטיפֿמאַמע צערעדט, גענומען באַדױערן, זאָגן, אַז עס געפֿעלט
איר ניט דער פּלאַן. ערשטנס, װאָס װעט די װעלט זאָגן? די װעלט װעט
זאָגן, געזאָגט זאָל זײ װערן פּרעהס מכּות, אַז שולדיק איז די שטיפֿמאַמע.
איז אײן מאָל אַװעק. און װידער ― װעמען מאַכט קאַליע אַ קינד, אַז ער
איז באַ זײַן טאַטן? מער מיט אַ מױל, װינציקער מיט אַ מױל ― מע װעט
שױן דערמיט די יױך ניט פֿעט מאַכן... און אַז ס'איז געקומען צום
געזעגענען זיך, האָט זי געלאָזט אַ טרער.
אַרױסבאַגלײט דעם קונדס, האָט דער טאַטע גענומען באַ אים
תּקיעתכּף, אַז שבת איז ער אַ הײמישער. מילא, אַ גאַנצע װאָך ― װי די מעשׂה
איז. אָבער שבת ― אין גאָטעס װילן, שבת!... דאָס שטיקל נחת פֿאַר װאָס
זאָל ער אים ניט צוטײלן? ובפֿרט, אַז ס'איז פֿאַר אים אַלײן אַ גענוס און
אַ פֿאַרגעניגן. װאָרעם װוּ ריכט מען אָפּ אַזאַ שבת, װי באַ זײַן טאַטן?
װער זאָגט אַזױ די „שלום־עליכמס“, װי זײַן טאַטע? באַ װעמען קלינגט
אַזױ שײן דער „אשת־חיל־מי־ימצאָ“, װי באַ אים? װער קאָן אַזױ זינגען
זמירות, װי זײַן טאַטע? און דער קידוש? אַלע ייִדן מאַכן קידוש. נאָר ניט
אַף אַלע ייִדן רוט די שכינה. אין אַלע ייִדישע הײַזער פּראַװעט מען שבת.
אָבער ניט אין אַלע ייִדישע הײַזער נידערן אַראָפּ די מלאַכי־השלום,
מלאַכי־עליון, שװעבן, טראָגן זיך אין דער לופֿטן און פֿילן־אָן די שטוב
מיט אַ שטילער הײליקײט, אָדער מיט אַ הײליקער שטילקײט פֿונעם
הײליקן גרױסן ליבן טאָג שבת...
59
אַן אידיליע
אורחים אַף שבת ― אַ העברעיִשער משורר בנימינזאָן. ― דאַנטעס גיהנם און
בנימינזאָנס „עמק יהושפֿט או החלירע“. ― װי אַזױ אַ דיכטער בראָט אַ שטיקל
הערינג אַף קױלן. ― שבת באַם טיש ― „פֿײגע־לאה די גבאיטע“ קוקט־אַרױס
אַף שבת.
האָבן אַן אורח אַף שבת איז געװען ניט נאָר אַ מצװה ― עס איז
אַרײַן אין דער טבֿע, עס איז געװאָרן אַ מין רגילות. אַזױ איז דאָס געװען
באַ בעל־הבתּישע ייִדן אין יענער צײַט. אַזאַ ייִד אַ בעל־הבית, װי נחום
ראַבינאָװיטש, למשל, האָט ניט געקאָנט פֿאַרשטײן, װאָס הײסט זעצן זיך
שבת צום טיש אָן אַן אורח? דאָס װאָלט געװען באַ אים אַ פֿאַרשטערטער
שבת.
|