58
ער גיט שטונדן
דער פּשט פֿון „געבן שטונדן“ ― יונגע און אַלטע לערערס ־ דער כּח פֿון
„גראַמאַטיקע“ ― מע גײט צו אים מיט פּראָטעקציעס ― אין פּערעיאַסלאַװער
שטאָט־גאָרטן און באַ דער שטיפֿמאַמע אינדערהײם ― דעם קאָלעקטאָרס פּשרה. ―
ער באַקומט אַ שטעלע און פּאַקט זײַנע ביכער.
איצט איז שװער צו זאָגן, צו װעמען האָט געהערט די איניציאַטיװע,
דאָס הײסט, װעמען איז דאָס אײַנגעפֿאַלן צום ערשטן, אַז אַ בחורל, נאָך
קײן פֿולע זיבעצן יאָר ניט אַלט, נאָך קײן סימן פֿון װאָנצעלעך אַף דער
אײבערשטער ליפּ, נאָך נישט געענדיקט דעם גאַנצן קורס פֿון דער „אױ־
עזדנע“, ― זאָל ער שױן נעמען דאָס שטעקעלע אין האַנט, אַרױפֿװאַרפֿן
דאָס אױבעררעקל אַף די פּלײצעס אָן די אַרבל און שױן מאַרשירן פֿון
שטוב צו שטוב „געבן שטונדן“? „געבן שטונדן“ האָט געהײסן ― לער־
נען מיט ייִנגלעך און מיט מײדלעך אַלץ, װאָס מע לערנט אין די קלאַסן,
אונטערנעמען זיך דורכגײן מיט זײ אַ געװיסן קורס און צוגרײטן זײ צו אַ
געװיסער צײַט, זײ זאָלן קאָנען אַרײַן אין די קלאַסן, אָדער אָפּגעבן
עקזאַמען.
אָפּגעבן עקזאַמען איז געװאָרן אַ גאַנג, ס'איז אַרײַן אין דער מאָדע.
אַלע און אַלע האָט זיך געגרײט צום עקזאַמען. ייִנגלעך און מײדלעך,
חתנים און יונגעלײַט, בעל־הביתלעך, ייִדן מיט בערד שױן ― האָבן זיך
אַ נעם געגעבן צו גאָװאָראָװס גראַמאַטיקע, צו יעװטושעװסקיס אַריפֿמע־
טיקע, צו סמירנאָװס געאָגראַפֿיע, צו דיסטרעװעגס געאָמעטריע, און גע־
נומען לערנען אַף אױסװײניק „באַסני קרילאָװאַ“, שטודירן דאָס װערטער־
בוך. ס'איז געװאָרן אַ מין עפּידעמיע ― עקזאַמענעס! פֿאַרשטײט זיך, אַז
באַ אַזאַ עפּידעמיע איז ניט געװען גענוג לערערס אין שטאָט. פּראָפֿע־
סיאָנעלע ייִדישע לערערס זײַנען געװען אינגאַנצן צװײ: דער אַלטער מאָ־
ניסאָװ ― איז ער געװען אָן צײן, געשפּיגן ניט גערעדט, און דערצו נאָך
טױב, װי די װאַנט; און דער ייִנגערער, נח בוסעל ― דער האָט געלערנט
פֿראַנצױז, געטראָגן אַ בלױען מונדיר, גלאַנצנדיקע שטיװל, און איז גע־
װען אַ יקרן, גענומען צו־טײַער. און װײַטער איז געװען איציע דער שרײַ־
בער און זײַן ברודער, אַבֿרהם דער שרײַבער ― בײדע אױסגעפּוצטע
ייִדלעך מיט רױטע בעקלעך־פּאַמפּעשקעס. די האָבן שױן גענומען צו
װאָלװל, זײַנען זײ אָבער געװען צעקריגט מיט דער רוסישער גראַמאַטיקע
אַף מעסערשטעך און האָבן נישט געװוּסט, װי אַזױ עס לײגט זיך אױס
דאָס װאָרט „פּעטשעניעגי“. דאָס הײסט, זײ האָבן געװוּסט, אַז אינעם
װאָרט ,,פּעטשעניעגי“ באַדאַרף ערגעץ זײַן אַ „יאַט“, נאָר זײ האָבן ניט
|
|
58
er git shtundn
der pshat fun "gebn shtundn'' ― yunge un alte lerers - der KH fun
"gramatike'' ― me geyt tsu im mit protektsyes ― in pereyaslaver
shtot-gortn un ba der shtifmame inderheym ― dem kolektors pshore. ―
er bakumt a shtele un pakt zayne bikher.
itst iz shver tsu zogn, tsu vemen hot gehert di initsyative,
dos heyst, vemen iz dos ayngefaln tsum ershtn, az a bokherl, nokh
keyn fule zibetsn yor nit alt, nokh keyn simen fun vontselekh af der
eybershter lip, nokh nisht geendikt dem gantsn kurs fun der "oy-
ezdne'', ― zol er shoyn nemen dos shtekele in hant, aroyfvarfn
dos oyberrekl af di pleytses on di arbl un shoyn marshirn fun
shtub tsu shtub "gebn shtundn''? "gebn shtundn'' hot geheysn ― ler-
nen mit yinglekh un mit meydlekh alts, vos me lernt in di klasn,
unternemen zikh durkhgeyn mit zey a gevisn kurs un tsugreytn zey tsu a
geviser tsayt, zey zoln konen arayn in di klasn, oder opgebn
ekzamen.
opgebn ekzamen iz gevorn a gang, s'iz arayn in der mode.
ale un ale hot zikh gegreyt tsum ekzamen. yinglekh un meydlekh,
khasonem un yungelayt, baleboslekh, yidn mit berd shoyn ― hobn zikh
a nem gegebn tsu govorovs gramatike, tsu yevtushevskis arifme-
tike, tsu smirnovs geografye, tsu distrevegs geometrye, un ge-
numen lernen af oysveynik "basni krilova'', shtudirn dos verter-
bukh. s'iz gevorn a min epidemye ― ekzamenes! farshteyt zikh, az
ba aza epidemye iz nit geven genug lerers in shtot. profe-
syonele yidishe lerers zaynen geven ingantsn tsvey: der alter mo-
nisov ― iz er geven on tseyn, geshpign nit geredt, un dertsu nokh
toyb, vi di vant; un der yingerer, Noyekh busel ― der hot gelernt
frantsoyz, getrogn a bloyen mundir, glantsndike shtivl, un iz ge-
ven a yakren, genumen tsu-tayer. un vayter iz geven itsye der shray-
ber un zayn bruder, eyvrom der shrayber ― beyde oysgeputste
yidlekh mit royte beklekh-pampeshkes. di hobn shoyn genumen tsu
volvl, zaynen zey ober geven tsekrigt mit der rusisher gramatike
af mesershtekh un hobn nisht gevust, vi azoy es leygt zikh oys
dos vort "petshenyegi''. dos heyst, zey hobn gevust, az inem
vort ,,petshenyegi'' badarf ergets zayn a "yat'', nor zey hobn nit
|
58
ער גיט שטונדן
דער פּשט פֿון „געבן שטונדן“ ― יונגע און אַלטע לערערס ־ דער כּח פֿון
„גראַמאַטיקע“ ― מע גײט צו אים מיט פּראָטעקציעס ― אין פּערעיאַסלאַװער
שטאָט־גאָרטן און באַ דער שטיפֿמאַמע אינדערהײם ― דעם קאָלעקטאָרס פּשרה. ―
ער באַקומט אַ שטעלע און פּאַקט זײַנע ביכער.
איצט איז שװער צו זאָגן, צו װעמען האָט געהערט די איניציאַטיװע,
דאָס הײסט, װעמען איז דאָס אײַנגעפֿאַלן צום ערשטן, אַז אַ בחורל, נאָך
קײן פֿולע זיבעצן יאָר ניט אַלט, נאָך קײן סימן פֿון װאָנצעלעך אַף דער
אײבערשטער ליפּ, נאָך נישט געענדיקט דעם גאַנצן קורס פֿון דער „
אױעזדנע“, ― זאָל ער שױן נעמען דאָס שטעקעלע אין האַנט, אַרױפֿװאַרפֿן
דאָס אױבעררעקל אַף די פּלײצעס אָן די אַרבל און שױן מאַרשירן פֿון
שטוב צו שטוב „געבן שטונדן“? „געבן שטונדן“ האָט געהײסן ―
לערנען מיט ייִנגלעך און מיט מײדלעך אַלץ, װאָס מע לערנט אין די קלאַסן,
אונטערנעמען זיך דורכגײן מיט זײ אַ געװיסן קורס און צוגרײטן זײ צו אַ
געװיסער צײַט, זײ זאָלן קאָנען אַרײַן אין די קלאַסן, אָדער אָפּגעבן
עקזאַמען.
אָפּגעבן עקזאַמען איז געװאָרן אַ גאַנג, ס'איז אַרײַן אין דער מאָדע.
אַלע און אַלע האָט זיך געגרײט צום עקזאַמען. ייִנגלעך און מײדלעך,
חתנים און יונגעלײַט, בעל־הביתלעך, ייִדן מיט בערד שױן ― האָבן זיך
אַ נעם געגעבן צו גאָװאָראָװס גראַמאַטיקע, צו יעװטושעװסקיס
אַריפֿמעטיקע, צו סמירנאָװס געאָגראַפֿיע, צו דיסטרעװעגס געאָמעטריע, און
גענומען לערנען אַף אױסװײניק „באַסני קרילאָװאַ“, שטודירן דאָס
װערטערבוך. ס'איז געװאָרן אַ מין עפּידעמיע ― עקזאַמענעס! פֿאַרשטײט זיך, אַז
באַ אַזאַ עפּידעמיע איז ניט געװען גענוג לערערס אין שטאָט.
פּראָפֿעסיאָנעלע ייִדישע לערערס זײַנען געװען אינגאַנצן צװײ: דער אַלטער
מאָניסאָװ ― איז ער געװען אָן צײן, געשפּיגן ניט גערעדט, און דערצו נאָך
טױב, װי די װאַנט; און דער ייִנגערער, נח בוסעל ― דער האָט געלערנט
פֿראַנצױז, געטראָגן אַ בלױען מונדיר, גלאַנצנדיקע שטיװל, און איז
געװען אַ יקרן, גענומען צו־טײַער. און װײַטער איז געװען איציע דער
שרײַבער און זײַן ברודער, אַבֿרהם דער שרײַבער ― בײדע אױסגעפּוצטע
ייִדלעך מיט רױטע בעקלעך־פּאַמפּעשקעס. די האָבן שױן גענומען צו
װאָלװל, זײַנען זײ אָבער געװען צעקריגט מיט דער רוסישער גראַמאַטיקע
אַף מעסערשטעך און האָבן נישט געװוּסט, װי אַזױ עס לײגט זיך אױס
דאָס װאָרט „פּעטשעניעגי“. דאָס הײסט, זײ האָבן געװוּסט, אַז אינעם
װאָרט ,,פּעטשעניעגי“ באַדאַרף ערגעץ זײַן אַ „יאַט“, נאָר זײ האָבן ניט
|