166 שלום עליכם
קריאת־שמע שטילערהײט און צו װײנען, גיסן מיט טרערן, און נאָך אַלץ
ניט פֿאַרלױרן אינגאַנצן דעם בטחון אַף גאָט, טאָמער װעט דער אײבער־
שטער פֿאָרט רחמנות האָבן. אַז דער אײבערשטער װיל ― קאָן ער! דער
פּריץ דערװײַל האָט קײן צײַט ניט. הײסט ער אים, ער זאָל שטײן גלײַך ―
שטײט ער גלײַך. דערנאָך הײסט ער אים, ער זאָל זיך אָנבײגן ― בײגט
ער זיך אָן. ער זאָל צענעמען די הענט ― צענעמט ער די הענט. ער זאָל
אױסזען װי אַ פֿױגל ― זעט ער אױס װי אַ פֿױגל... און דער פּריץ ―
צי ער האָט עס טאַקע געמײנט אַף אַן אמת, אָדער ער האָט נאָר געטריבן
קאַטאָװעס און דער אײבערשטער האָט געמאַכט אַזױ, ס'זאָל אױסקומען
אַף אַן אמת ― ער האָט אױסגעשאָסן און געטראָפֿן נחן גלײַך אין
שטערן אַרײַן, און נח איז אומגעפֿאַלן, װי אַ געשאָסענער פֿױגל, און האָט
זיך אַראָפּגעקײַקלט אַראָפּ פֿונעם דאַך. און נאָך באותו היום האָט מען אים
געבראַכט צו קבֿר־ישׂראל. דער פּריץ האָט אָבער געהאַלטן װאָרט. צען יאָר
כּסדר האָט ער נישט גערירט די אַלמנה פֿון דער קרעטשמע, װיפֿל מע זאָל
אים ניט מוסיף זײַן אַף דער אַרענדע ― אַמאָליקע פּריצים!
אַזעלכע שײנע מעשׂיות פֿון „אַמאָליקע“ ייִדן און פֿון „אַמאָליקע“
פּריצים האָט דער זײדע געהאַט לרובֿ, און חבֿרה װאָלטן זיך ניט אָפּגעזאָגט
זײ אױסהערן נאָך און נאָך, װען דער זײדע משה־יאָסיע זאָל ניט האָבן
קײן טבֿע אַרױסציִען פֿון יעדער מעשׂה אַ מוסר־השׂכּל, אַז מע באַדאַרף
זײַן אַן ערלעכער ייִד און האָבן בטחון, און פֿונעם מוסר־השׂכּל זאָל ער ניט
ליב האָבן אַרײַנפֿאַלן גלאַט אין מוסר אַרײַן און נעמען שטראָפֿן די קינ־
דער, פֿאַר װאָס זײ גיבן נאָך דעם יצר־הרע, װילן נישט דאַװנען, נישט לער־
נען, נישט גאָט דינען, װאָלטן װעלן טאָג װי נאַכט נאָר כאַפּן פֿישלעך,
אָדער רײַסן באַרלעך, אָדער גלאַט שקאָצעװען מיט אַלע באָסלאַװער ייִנג־
לעך, ימח שמם וזכרם זאָלן זײ װערן!
42
ימים נוראָים
דער באָסלאװער טײַך „ראָס“. ― דער באָסלאװער װאַלד. ― די באָסלאװער אַלטע
קלױז. ― די באָבע גיטל שלאָגט מיט די אײניקלעך כּפּרות. ― דער זײדע בענטשט
זײ ערבֿ יום־כּפּור און זײַנע אױגן זײַנען נאַס
עס איז שװער צו זאָגן, װוּ איז געװען מער לעבן, מער פּאָעזיע ―
באַם טײַך „ראָס“, אָדער אין באָסלאַװער װאַלד, אָדער אין דער אַלטער
קלױז? עס איז שװער צו זאָגן, װאָס פֿון די דרײַ האָט געהאַט אין זיך אַ
|
|
166 sholem aleykhem
krishme shtilerhayt un tsu veynen, gisn mit trern, un nokh alts
nit farloyrn ingantsn dem betokhn af got, tomer vet der eyber-
shter fort rakhmones hobn. az der eybershter vil ― kon er! der
porets dervayl hot keyn tsayt nit. heyst er im, er zol shteyn glaykh ―
shteyt er glaykh. dernokh heyst er im, er zol zikh onbeygn ― beygt
er zikh on. er zol tsenemen di hent ― tsenemt er di hent. er zol
oyszen vi a foygl ― zet er oys vi a foygl... un der porets ―
tsi er hot es take gemeynt af an emes, oder er hot nor getribn
katoves un der eybershter hot gemakht azoy, s'zol oyskumen
af an emes ― er hot oysgeshosn un getrofn nHn glaykh in
shtern arayn, un Noyekh iz umgefaln, vi a geshosener foygl, un hot
zikh aropgekayklt arop funem dakh. un nokh bosu hyum hot men im
gebrakht tsu keyveryisroel. der porets hot ober gehaltn vort. tsen yor
keseyder hot er nisht gerirt di almone fun der kretshme, vifl me zol
im nit musif zayn af der arende ― amolike pritsem!
azelkhe sheyne mayses fun "amolike'' yidn un fun "amolike''
pritsem hot der zeyde gehat lorov, un khevre voltn zikh nit opgezogt
zey oyshern nokh un nokh, ven der zeyde mshh-yosye zol nit hobn
keyn teve aroystsien fun yeder mayse a muserhaskl, az me badarf
zayn an erlekher yid un hobn betokhn, un funem muserhaskl zol er nit
lib hobn araynfaln glat in muser arayn un nemen shtrofn di kin-
der, far vos zey gibn nokh dem itsr-hre, viln nisht davnen, nisht ler-
nen, nisht got dinen, voltn veln tog vi nakht nor khapn fishlekh,
oder raysn barlekh, oder glat shkotseven mit ale boslaver ying-
lekh, yemakh shmm uzkhrm zoln zey vern!
42
yomem nuroym
der bosl#ver taykh "ros''. ― der bosl#ver vald. ― di bosl#ver alte
kloyz. ― di bobe gitl shlogt mit di eyniklekh kapores. ― der zeyde bentsht
zey orev yum-Kpur un zayne oygn zaynen nas
es iz shver tsu zogn, vu iz geven mer lebn, mer poezye ―
bam taykh "ros'', oder in boslaver vald, oder in der alter
kloyz? es iz shver tsu zogn, vos fun di dray hot gehat in zikh a
|
166 שלום עליכם
קריאת־שמע שטילערהײט און צו װײנען, גיסן מיט טרערן, און נאָך אַלץ
ניט פֿאַרלױרן אינגאַנצן דעם בטחון אַף גאָט, טאָמער װעט דער
אײבערשטער פֿאָרט רחמנות האָבן. אַז דער אײבערשטער װיל ― קאָן ער! דער
פּריץ דערװײַל האָט קײן צײַט ניט. הײסט ער אים, ער זאָל שטײן גלײַך ―
שטײט ער גלײַך. דערנאָך הײסט ער אים, ער זאָל זיך אָנבײגן ― בײגט
ער זיך אָן. ער זאָל צענעמען די הענט ― צענעמט ער די הענט. ער זאָל
אױסזען װי אַ פֿױגל ― זעט ער אױס װי אַ פֿױגל... און דער פּריץ ―
צי ער האָט עס טאַקע געמײנט אַף אַן אמת, אָדער ער האָט נאָר געטריבן
קאַטאָװעס און דער אײבערשטער האָט געמאַכט אַזױ, ס'זאָל אױסקומען
אַף אַן אמת ― ער האָט אױסגעשאָסן און געטראָפֿן נחן גלײַך אין
שטערן אַרײַן, און נח איז אומגעפֿאַלן, װי אַ געשאָסענער פֿױגל, און האָט
זיך אַראָפּגעקײַקלט אַראָפּ פֿונעם דאַך. און נאָך באותו היום האָט מען אים
געבראַכט צו קבֿר־ישׂראל. דער פּריץ האָט אָבער געהאַלטן װאָרט. צען יאָר
כּסדר האָט ער נישט גערירט די אַלמנה פֿון דער קרעטשמע, װיפֿל מע זאָל
אים ניט מוסיף זײַן אַף דער אַרענדע ― אַמאָליקע פּריצים!
אַזעלכע שײנע מעשׂיות פֿון „אַמאָליקע“ ייִדן און פֿון „אַמאָליקע“
פּריצים האָט דער זײדע געהאַט לרובֿ, און חבֿרה װאָלטן זיך ניט אָפּגעזאָגט
זײ אױסהערן נאָך און נאָך, װען דער זײדע משה־יאָסיע זאָל ניט האָבן
קײן טבֿע אַרױסציִען פֿון יעדער מעשׂה אַ מוסר־השׂכּל, אַז מע באַדאַרף
זײַן אַן ערלעכער ייִד און האָבן בטחון, און פֿונעם מוסר־השׂכּל זאָל ער ניט
ליב האָבן אַרײַנפֿאַלן גלאַט אין מוסר אַרײַן און נעמען שטראָפֿן די
קינדער, פֿאַר װאָס זײ גיבן נאָך דעם יצר־הרע, װילן נישט דאַװנען, נישט
לערנען, נישט גאָט דינען, װאָלטן װעלן טאָג װי נאַכט נאָר כאַפּן פֿישלעך,
אָדער רײַסן באַרלעך, אָדער גלאַט שקאָצעװען מיט אַלע באָסלאַװער
ייִנגלעך, ימח שמם וזכרם זאָלן זײ װערן!
42
ימים נוראָים
דער באָסלאװער טײַך „ראָס“. ― דער באָסלאװער װאַלד. ― די באָסלאװער אַלטע
קלױז. ― די באָבע גיטל שלאָגט מיט די אײניקלעך כּפּרות. ― דער זײדע בענטשט
זײ ערבֿ יום־כּפּור און זײַנע אױגן זײַנען נאַס
עס איז שװער צו זאָגן, װוּ איז געװען מער לעבן, מער פּאָעזיע ―
באַם טײַך „ראָס“, אָדער אין באָסלאַװער װאַלד, אָדער אין דער אַלטער
קלױז? עס איז שװער צו זאָגן, װאָס פֿון די דרײַ האָט געהאַט אין זיך אַ
|