34
די חלירע
די עפּידעמיע. ― די רײַבערס. ― די באָבע מינדע קאָמאַנדעװעט. ― זי
רײַסט קבֿרים, זוכט זכות־אָבֿות, אַרבעט מיט די דאָקטױרים. ― דער מאַמעס
טױט. ― דער פֿעטער פּיניע לאָזט ניט װײנען ― ס'איז שבת.
אָנגעהױבן האָט זיך עס תּחילת זומער, באַלד נאָך פּסח, אַזױ װי
אַף קאַטאָװעסן; נאָר שפּעטער־צו, אַרום נאָך־שבֿועות, אַז ס'זײַנען אױפֿ־
געקומען אױבסטן און גרינע אַגרעסן זײַנען געװאָרן װאָלװל, בחצי־חנם,
האָט זיך עס צעשפּילט שױן אַף דער אמתן, און עס האָבן זיך אָנגעהױבן
לאָזן הערן אַלץ אָפֿטער און אָפֿטער די װערטער: „אונטערגאַנג“, „עפּידע־
מיע“ און „חלירע“. באַם װאָרט „חלירע“, אַז ס'איז אַרױסגערעדט גע־
װאָרן, איז דאָס אַנדערש ניט אַרױסגערעדט געװאָרן נאָר מיט אַ שפּײַ־אױס
דערבײַ, און ס'איז געפֿאַלן אַ מורא, אַ פּחד אַף דער שטאָט.
פֿאַרשטײט זיך, אַז דער פּחד איז געפֿאַלן נאָר אַף די גרױסע, אַף די
עלטערע. פֿאַר קלײנװאַרג איז דאָס, אַדרבה, געװען אַ שטיקל יום־טובֿ. מע
האָט אָנגעהױבן אַכטונג געבן אַף זײער עסן און אַף זײער טרינקען, טאַפּן
זײ אַלע אינדערפֿרי און אַפֿדערנאַכט באַ די קעפּלעך, זיך געהײסן באַװײַזן
די צונג, און סוף־כּל־סוף ― צעלאָזט די חדרים, ביז גאָט װעט העלפֿן,
דער אונטערגאַנג װעט אַװעק אַהין, פֿון װאַנען ער איז געקומען. דער אונ־
טערגאַנג האָט אָבער ניט אַזױ גיך געװאָלט אַװעק, און די חלירע האָט
געבושעװעט אַף װאָס די װעלט שטײט.
די שטאָט האָט אָבער אױך ניט געשװיגן, געטאָן אַלצדינג, און קודם
כּל זיך אַ נעם געגעבן צום „רײַבן“. גיך און געשװינט איז באַשאַפֿן געװאָרן
אַ חבֿרה „רײַבערס“. זײער עובֿדה איז געװען ― קױם איז עמעצן גע־
װאָרן „נישט־גוט“, איז מען געקומען צו אים, אַװעקגעלײגט און „גע־
ריבן“. אַ סך מענטשן האָט מען טאַקע מיט אָט דעם רײַבן אָפּגעראַטע־
װעט. צװישן די חבֿרה „רײַבערס“ האָבן זיך פֿאַרשריבן די פֿײַנסטע בעלי־
בתים פֿון שטאָט. די שטאָט גופֿא איז אײַנגעטײלט געװאָרן אין „או־
טשאַסטקעס“, אַף יעדן „אוטשאַסטאָק“ ― באַזונדערע „רײַבערס“. דער
העלד פֿון דער ביאָגראַפֿיע האָט אַף זײ געקוקט מיט גרױס דרך־ארץ און
מיט פֿאַרװוּנדערונג, װי אַף אמתע העלדן, גבורים. עס איז געװען צו זען,
אַז זײ האָבן קײן ברעקל מורא ניט, ניט פֿאַר דער חלירע, ניט פֿאַרן
טױט. אײנס דאָס אַנדערע האָבן זײ זיך געשטאַרקט, גערעדט מיט אַ
שמײכל, געטרונקען לחײם און געװינטשעװעט, „דער אײבערשטער זאָל
רחמנות האָבן און די עפּידעמיע זאָל געשטילט װערן“...
|
|
34
di kholere
di epidemye. ― di raybers. ― di bobe minde komandevet. ― zi
rayst kvorem, zukht zkhuT-oves, arbet mit di doktoyrim. ― der mames
toyt. ― der feter pinye lozt nit veynen ― s'iz shabes.
ongehoybn hot zikh es tkhiles zumer, bald nokh peysekh, azoy vi
af katovesn; nor shpeter-tsu, arum nokh-shvues, az s'zaynen oyf-
gekumen oybstn un grine agresn zaynen gevorn volvl, bekhotsi-Hnm,
hot zikh es tseshpilt shoyn af der emesn, un es hobn zikh ongehoybn
lozn hern alts ofter un ofter di verter: "untergang'', "epide-
mye'' un "kholere''. bam vort "kholere'', az s'iz aroysgeredt ge-
vorn, iz dos andersh nit aroysgeredt gevorn nor mit a shpay-oys
derbay, un s'iz gefaln a moyre, a pakhed af der shtot.
farshteyt zikh, az der pakhed iz gefaln nor af di groyse, af di
eltere. far kleynvarg iz dos, adrbh, geven a shtikl yum-tuv. me
hot ongehoybn akhtung gebn af zeyer esn un af zeyer trinken, tapn
zey ale inderfri un afdernakht ba di keplekh, zikh geheysn bavayzn
di tsung, un suf-Kl-suf ― tselozt di khadorem, biz got vet helfn,
der untergang vet avek ahin, fun vanen er iz gekumen. der un-
tergang hot ober nit azoy gikh gevolt avek, un di kholere hot
gebushevet af vos di velt shteyt.
di shtot hot ober oykh nit geshvign, geton altsding, un koydem
kol zikh a nem gegebn tsum "raybn''. gikh un geshvint iz bashafn gevorn
a khevre "raybers''. zeyer uvde iz geven ― koym iz emetsn ge-
vorn "nisht-gut'', iz men gekumen tsu im, avekgeleygt un "ge-
ribn''. a sakh mentshn hot men take mit ot dem raybn opgerate-
vet. tsvishn di khevre "raybers'' hobn zikh farshribn di faynste beli-
bTim fun shtot. di shtot gufe iz ayngeteylt gevorn in "u-
tshastkes'', af yedn "utshastok'' ― bazundere "raybers''. der
held fun der byografye hot af zey gekukt mit groys drkh-#rts un
mit farvunderung, vi af emese heldn, gburim. es iz geven tsu zen,
az zey hobn keyn brekl moyre nit, nit far der kholere, nit farn
toyt. eyns dos andere hobn zey zikh geshtarkt, geredt mit a
shmeykhl, getrunken lekhayem un gevintshevet, "der eybershter zol
rakhmones hobn un di epidemye zol geshtilt vern''...
|
34
די חלירע
די עפּידעמיע. ― די רײַבערס. ― די באָבע מינדע קאָמאַנדעװעט. ― זי
רײַסט קבֿרים, זוכט זכות־אָבֿות, אַרבעט מיט די דאָקטױרים. ― דער מאַמעס
טױט. ― דער פֿעטער פּיניע לאָזט ניט װײנען ― ס'איז שבת.
אָנגעהױבן האָט זיך עס תּחילת זומער, באַלד נאָך פּסח, אַזױ װי
אַף קאַטאָװעסן; נאָר שפּעטער־צו, אַרום נאָך־שבֿועות, אַז ס'זײַנען
אױפֿגעקומען אױבסטן און גרינע אַגרעסן זײַנען געװאָרן װאָלװל, בחצי־חנם,
האָט זיך עס צעשפּילט שױן אַף דער אמתן, און עס האָבן זיך אָנגעהױבן
לאָזן הערן אַלץ אָפֿטער און אָפֿטער די װערטער: „אונטערגאַנג“, „
עפּידעמיע“ און „חלירע“. באַם װאָרט „חלירע“, אַז ס'איז אַרױסגערעדט
געװאָרן, איז דאָס אַנדערש ניט אַרױסגערעדט געװאָרן נאָר מיט אַ שפּײַ־אױס
דערבײַ, און ס'איז געפֿאַלן אַ מורא, אַ פּחד אַף דער שטאָט.
פֿאַרשטײט זיך, אַז דער פּחד איז געפֿאַלן נאָר אַף די גרױסע, אַף די
עלטערע. פֿאַר קלײנװאַרג איז דאָס, אַדרבה, געװען אַ שטיקל יום־טובֿ. מע
האָט אָנגעהױבן אַכטונג געבן אַף זײער עסן און אַף זײער טרינקען, טאַפּן
זײ אַלע אינדערפֿרי און אַפֿדערנאַכט באַ די קעפּלעך, זיך געהײסן באַװײַזן
די צונג, און סוף־כּל־סוף ― צעלאָזט די חדרים, ביז גאָט װעט העלפֿן,
דער אונטערגאַנג װעט אַװעק אַהין, פֿון װאַנען ער איז געקומען. דער
אונטערגאַנג האָט אָבער ניט אַזױ גיך געװאָלט אַװעק, און די חלירע האָט
געבושעװעט אַף װאָס די װעלט שטײט.
די שטאָט האָט אָבער אױך ניט געשװיגן, געטאָן אַלצדינג, און קודם
כּל זיך אַ נעם געגעבן צום „רײַבן“. גיך און געשװינט איז באַשאַפֿן געװאָרן
אַ חבֿרה „רײַבערס“. זײער עובֿדה איז געװען ― קױם איז עמעצן
געװאָרן „נישט־גוט“, איז מען געקומען צו אים, אַװעקגעלײגט און „
געריבן“. אַ סך מענטשן האָט מען טאַקע מיט אָט דעם רײַבן
אָפּגעראַטעװעט. צװישן די חבֿרה „רײַבערס“ האָבן זיך פֿאַרשריבן די פֿײַנסטע
בעליבתים פֿון שטאָט. די שטאָט גופֿא איז אײַנגעטײלט געװאָרן אין „
אוטשאַסטקעס“, אַף יעדן „אוטשאַסטאָק“ ― באַזונדערע „רײַבערס“. דער
העלד פֿון דער ביאָגראַפֿיע האָט אַף זײ געקוקט מיט גרױס דרך־ארץ און
מיט פֿאַרװוּנדערונג, װי אַף אמתע העלדן, גבורים. עס איז געװען צו זען,
אַז זײ האָבן קײן ברעקל מורא ניט, ניט פֿאַר דער חלירע, ניט פֿאַרן
טױט. אײנס דאָס אַנדערע האָבן זײ זיך געשטאַרקט, גערעדט מיט אַ
שמײכל, געטרונקען לחײם און געװינטשעװעט, „דער אײבערשטער זאָל
רחמנות האָבן און די עפּידעמיע זאָל געשטילט װערן“...
|