30
דער אַמאָליקער „חדר“
אַ בילד פֿונעם אַמאָליקן „חדר“. ― די תּלמידים העלפֿן דעם רבין און דער רביצין
באַ דער אַרבעט. ― דער רבי מאַכט ברכה. ― זײַן מוסר זאָגן ברענגט צו נײַע זינד.
נײן, מע האָט די קינדער פֿון דעם פֿאַרפֿלעקטן, נאָר געראָטענעם
מלמד רודערמאַן נ י ש ט אָפּגענומען. אַדרבה, זײ זײַנען פֿאַרבליבן באַ
אים אַפֿן אַנדערן זמן און אַפֿן דריטן זמן ― און אַלע זײַנען געװען צו־
פֿרידן: דער רבי פֿון זײַנע תּלמידים, די תּלמידים פֿון זײער רבין און דער
טאַטע ― פֿון די תּלמידים מיטן רבין.
מער פֿון אַלעמען זײַנען געװען צופֿרידן די תּלמידים. גאָט האָט זײ
צוגעשיקט אַ רבין, װאָס שלאָגט זיך ניט, לגמרי ניט. ער װײס גאָרניט
װאָס הײסט שלאָגן זיך. סײַדן אַמאָל, אַז אַ ייִנגל האָט שױן שטאַרק דעקו־
טשעט, אָדער נישט געװאָלט דאַװנען, אָדער ער האָט געהאַט אַזאַ פֿאַר־
שטאָפּטן קאָפּ, כאָטש „פֿלעקער טעסען“, ― דעמאָלט איז שױן דער רבי
רודערמאַן אַרױס פֿון די כּלים, אַװעקגעלײגט דעם בחור אַפֿן בענקל,
אַראָפּגענומען די פּליסענע װײכע יאַרמעלקע פֿונעם קאָפּ, פֿון דער גרינג
אָפּגעפֿיצקעט ― און גײ!
נאָך אַ מעלה האָט געהאַט רודערמאַן דער מלמד ― ער האָט גע־
האַלטן אַ „זשאָרנע“, אַזאַ מאַשין אַף צו „רײַסן“ גרױפּן. די מאַשין האָט
געהאַט אַ ראָד מיט אַ הענטל, און פֿון אױבן איז געלעגן מיטן פּנים אַראָפּ
אַ זאַק מיט רעטשקע. פֿונעם דרײען די ראָד האָבן זיך די רעטשקע פּאַ־
װאָלינקע געשאָטן אין יאַשטשיק אַרײַן, פֿונעם יאַשטשיק זײַנען זײ פּאַװאָ־
לינקע געפֿאַלן אַפֿן שטײן, דער שטײן האָט זײ פּאַװאָלינקע געריבן, אָפּ־
געשײלט די שאָלעכץ און געמאַכט פֿון די רעטשקע ― גרױפּן. אָט דאָס
האָט געהײסן אַ „זשאָרנע“.
פֿאַרשטײט זיך, אַז דער גאַנצער אַנטיק פֿון דער „זשאָרנע“ איז
געלעגן אינעם דרײען. װאָס מער מע דרײט, מער שיטן זיך גרױפּן. און
בעלנים אַף דרײען זײַנען געװען אַ סך, כּמעט אַלע תּלמידים. יעדער װיל
קומען צו הילף דעם רבין משה־דװיד, װאָס קאָן נישט לעבן פֿון מלמדות
אַלײן און מוז נעבעך אָנקומען צו זײַטיקע פּרנסות: ער רײַסט גרױפּן, זי
באַקט לעקעך. באַם לעקעך באַקן, מײנט איר, איז שױן גאָר נישטאָ װאָס צו
טאָן? ס'איז אַ סך דאָ װאָס צו טאָן! און דאָ קאָנען אױך די קינדער צו־
העלפֿן. ניט אַזױ באַם באַקן, װי באַם „אױספּאַטשן“. קאָרענעם האָניק־לע־
קעך באַדאַרף מען פּאַטשן, לאַנג פּאַטשן, מיט בײדע הענט, ביז ער ציט
זיך, װי אַ האָניק־טײג קאָן זיך ציִען. און װער נאָך קאָן אַזױ פּאַטשן, װי
|
|
30
der amoliker "kheyder''
a bild funem amolikn "kheyder''. ― di talmidem helfn dem rebn un der rebitsin
ba der arbet. ― der rebi makht brokhe. ― zayn muser zogn brengt tsu naye
zind.
neyn, me hot di kinder fun dem farflektn, nor gerotenem
melamed ruderman nisht opgenumen. adrbh, zey zaynen farblibn ba
im afn andern zman un afn dritn zman ― un ale zaynen geven tsu-
fridn: der rebi fun zayne talmidem, di talmidem fun zeyer rebn un der
tate ― fun di talmidem mitn rebn.
mer fun alemen zaynen geven tsufridn di talmidem. got hot zey
tsugeshikt a rebn, vos shlogt zikh nit, legamrey nit. er veys gornit
vos heyst shlogn zikh. saydn amol, az a yingl hot shoyn shtark deku-
tshet, oder nisht gevolt davnen, oder er hot gehat aza far-
shtoptn kop, khotsh "fleker tesen'', ― demolt iz shoyn der rebi
ruderman aroys fun di keylem, avekgeleygt dem bokher afn benkl,
aropgenumen di plisene veykhe yarmelke funem kop, fun der gring
opgefitsket ― un gey!
nokh a mayle hot gehat ruderman der melamed ― er hot ge-
haltn a "zhorne'', aza mashin af tsu "raysn'' groypn. di mashin hot
gehat a rod mit a hentl, un fun oybn iz gelegn mitn ponem arop
a zak mit retshke. funem dreyen di rod hobn zikh di retshke pa-
volinke geshotn in yashtshik arayn, funem yashtshik zaynen zey pavo-
linke gefaln afn shteyn, der shteyn hot zey pavolinke geribn, op-
gesheylt di sholekhts un gemakht fun di retshke ― groypn. ot dos
hot geheysn a "zhorne''.
farshteyt zikh, az der gantser antik fun der "zhorne'' iz
gelegn inem dreyen. vos mer me dreyt, mer shitn zikh groypn. un
balonem af dreyen zaynen geven a sakh, kemat ale talmidem. yeder vil
kumen tsu hilf dem rebn mshh-dvid, vos kon nisht lebn fun melameduT
aleyn un muz nebekh onkumen tsu zaytike parnoses: er rayst groypn, zi
bakt lekekh. bam lekekh bakn, meynt ir, iz shoyn gor nishto vos tsu
ton? s'iz a sakh do vos tsu ton! un do konen oykh di kinder tsu-
helfn. nit azoy bam bakn, vi bam "oyspatshn''. korenem honik-le-
kekh badarf men patshn, lang patshn, mit beyde hent, biz er tsit
zikh, vi a honik-teyg kon zikh tsien. un ver nokh kon azoy patshn, vi
|
30
דער אַמאָליקער „חדר“
אַ בילד פֿונעם אַמאָליקן „חדר“. ― די תּלמידים העלפֿן דעם רבין און דער רביצין
באַ דער אַרבעט. ― דער רבי מאַכט ברכה. ― זײַן מוסר זאָגן ברענגט צו נײַע זינד.
נײן, מע האָט די קינדער פֿון דעם פֿאַרפֿלעקטן, נאָר געראָטענעם
מלמד רודערמאַן נ י ש ט אָפּגענומען. אַדרבה, זײ זײַנען פֿאַרבליבן באַ
אים אַפֿן אַנדערן זמן און אַפֿן דריטן זמן ― און אַלע זײַנען געװען
צופֿרידן: דער רבי פֿון זײַנע תּלמידים, די תּלמידים פֿון זײער רבין און דער
טאַטע ― פֿון די תּלמידים מיטן רבין.
מער פֿון אַלעמען זײַנען געװען צופֿרידן די תּלמידים. גאָט האָט זײ
צוגעשיקט אַ רבין, װאָס שלאָגט זיך ניט, לגמרי ניט. ער װײס גאָרניט
װאָס הײסט שלאָגן זיך. סײַדן אַמאָל, אַז אַ ייִנגל האָט שױן שטאַרק
דעקוטשעט, אָדער נישט געװאָלט דאַװנען, אָדער ער האָט געהאַט אַזאַ
פֿאַרשטאָפּטן קאָפּ, כאָטש „פֿלעקער טעסען“, ― דעמאָלט איז שױן דער רבי
רודערמאַן אַרױס פֿון די כּלים, אַװעקגעלײגט דעם בחור אַפֿן בענקל,
אַראָפּגענומען די פּליסענע װײכע יאַרמעלקע פֿונעם קאָפּ, פֿון דער גרינג
אָפּגעפֿיצקעט ― און גײ!
נאָך אַ מעלה האָט געהאַט רודערמאַן דער מלמד ― ער האָט
געהאַלטן אַ „זשאָרנע“, אַזאַ מאַשין אַף צו „רײַסן“ גרױפּן. די מאַשין האָט
געהאַט אַ ראָד מיט אַ הענטל, און פֿון אױבן איז געלעגן מיטן פּנים אַראָפּ
אַ זאַק מיט רעטשקע. פֿונעם דרײען די ראָד האָבן זיך די רעטשקע
פּאַװאָלינקע געשאָטן אין יאַשטשיק אַרײַן, פֿונעם יאַשטשיק זײַנען זײ
פּאַװאָלינקע געפֿאַלן אַפֿן שטײן, דער שטײן האָט זײ פּאַװאָלינקע געריבן,
אָפּגעשײלט די שאָלעכץ און געמאַכט פֿון די רעטשקע ― גרױפּן. אָט דאָס
האָט געהײסן אַ „זשאָרנע“.
פֿאַרשטײט זיך, אַז דער גאַנצער אַנטיק פֿון דער „זשאָרנע“ איז
געלעגן אינעם דרײען. װאָס מער מע דרײט, מער שיטן זיך גרױפּן. און
בעלנים אַף דרײען זײַנען געװען אַ סך, כּמעט אַלע תּלמידים. יעדער װיל
קומען צו הילף דעם רבין משה־דװיד, װאָס קאָן נישט לעבן פֿון מלמדות
אַלײן און מוז נעבעך אָנקומען צו זײַטיקע פּרנסות: ער רײַסט גרױפּן, זי
באַקט לעקעך. באַם לעקעך באַקן, מײנט איר, איז שױן גאָר נישטאָ װאָס צו
טאָן? ס'איז אַ סך דאָ װאָס צו טאָן! און דאָ קאָנען אױך די קינדער
צוהעלפֿן. ניט אַזױ באַם באַקן, װי באַם „אױספּאַטשן“. קאָרענעם האָניק־
לעקעך באַדאַרף מען פּאַטשן, לאַנג פּאַטשן, מיט בײדע הענט, ביז ער ציט
זיך, װי אַ האָניק־טײג קאָן זיך ציִען. און װער נאָך קאָן אַזױ פּאַטשן, װי
|