פֿונעם יאַריד 23
„שבת“, נאָר „סאַבעס“, ― און פּעטש זײַנען געפֿלױגן, און קלעפּ האָט מען
געטײלט, און שמיץ האָט מען געצײלט. אַי שמיץ! סטײַטש שמיץ!
בקיצור ― ס'איז געװען אַ לעבן.
4
שמואליק דער יתום
מעשׂיות, פֿאַנטאַזיעס און חלומות. ― קבלה און כּשוף.
פֿאַראַן פּנימער, װאָס זײַנען באַשאַפֿן געװאָרן פֿון גאָט אַף צו פֿאַר־
כּשופֿן אײַך מיטן ערשטן קוק. „האָב מיך ליב“! ― אַזױ שרײַט צו אײַך
דאָס דאָזיקע פּנימל, און איר באַקומט דאָס ליב, איר װײסט ניט פֿאַרװאָס.
אָט אַזאַ מין חנעװדיק פּנימל האָט געהאַט שמואליק דער יתום, אַ
ייִנגל אָן אַ טאַטן, אָן אַ מאַמען, װאָס אױפֿגעהאַלטן האָט ער זיך באַם
רבֿ.
צו אים איז דאָס צוגעקלעפּט געװאָרן שלום נחום װעװיקס, דער העלד
פֿון דער דאָזיקער אױטאָביאָגראַפֿיע, פֿון דער ערשטער מינוט, װאָס זײ
האָבן זיך באַקענט, זיך געטײלט מיט אים מיט די אָנבײַסנס און מיט די
מיטאָגס האַלב אַף האַלב און געװאָרן חבֿר ― אָבער װאָס חבֿר הײסט!
נפֿש אַחת ― אײן לײַב, אײן נשמה! פֿאַרװאָס? איבער זײַנע מעשׂיות.
קײנער האָט נישט געהאַט אַזױ פֿיל מעשׂיות אַף צו „דערצײלן“, װיפֿל
שמואליק. האָבן מעשׂיות אַף צו דערצײלן איז אָבער נאָך ניט אינגאַנצן.
דאָס דערצײלן אַלײן איז אױך אַ זאַך. דערצײלן אַ מעשׂה דאַרף מען קאָנען.
און שמואליק האָט געקאָנט דערצײלן מעשׂיות אַזױ, װי קײנער נישט!
פֿון װאַנען האָבן זיך צו דעם ציקאַװן בחור מיט די רױטע בעקלעך
און מיט די פֿאַרחלומטע אױגן גענומען אַזױ פֿיל מעשׂיות, און אַזעלכע
שײנע, רײַכע מעשׂיות, מיט אַזעלכע זעלטענע פֿאַנטאַסטישע בילדער? צי
האָט ער זײ װוּ געהערט אַמאָל דערצײלן? אָדער דאָס איז געװען פֿון זײַן
קאָפּ אױסגעטראַכט, לױטער פֿאַנטאַזיעס? עד־היום קאָן איך דאָס נישט
באַגרײַפֿן. איך װײס נאָר אײן זאַך: עס האָט זיך באַ אים געגאָסן װי פֿון
אַ קװאַל, נאָר פֿון אַזאַ קװאַל, װאָס שעפּט זיך נישט אױס קײנמאָל. און גע־
גאַנגען איז דאָס באַ אים גלאַט, װי אַף בױמל, און געצױגן האָט זיך עס װי
אַ לאַנגער זײַדן־פֿאָדעם. און זיס איז געװען די שטים, זיס די שפּראַך,
זיס װי צוקער. און די בעקלעך רױט, און די אױגן פֿאַרחלומט און נאַסלעך,
װי איבערגעצױגן מיט אַ דין רױכל.
|
|
funem yarid 23
"shabes'', nor "sabes'', ― un petsh zaynen gefloygn, un klep hot men
geteylt, un shmits hot men getseylt. ay shmits! staytsh shmits!
bekitser ― s'iz geven a lebn.
4
shmu#lik der yosem
mayses, fantazyes un khaloymes. ― kabole un Kshuf.
faran penemer, vos zaynen bashafn gevorn fun got af tsu far-
Kshufn aykh mitn ershtn kuk. "hob mikh lib''! ― azoy shrayt tsu aykh
dos dozike pniml, un ir bakumt dos lib, ir veyst nit farvos.
ot aza min Hnevdik pniml hot gehat shmu#lik der yosem, a
yingl on a tatn, on a mamen, vos oyfgehaltn hot er zikh bam
rov.
tsu im iz dos tsugeklept gevorn sholem Nokhem veviks, der held
fun der doziker oytobyografye, fun der ershter minut, vos zey
hobn zikh bakent, zikh geteylt mit im mit di onbaysns un mit di
mitogs halb af halb un gevorn khaver ― ober vos khaver heyst!
nefesh akhes ― eyn layb, eyn neshome! farvos? iber zayne mayses.
keyner hot nisht gehat azoy fil mayses af tsu "dertseyln'', vifl
shmu#lik. hobn mayses af tsu dertseyln iz ober nokh nit ingantsn.
dos dertseyln aleyn iz oykh a zakh. dertseyln a mayse darf men konen.
un shmu#lik hot gekont dertseyln mayses azoy, vi keyner nisht!
fun vanen hobn zikh tsu dem tsikavn bokher mit di royte beklekh
un mit di farkholemte oygn genumen azoy fil mayses, un azelkhe
sheyne, raykhe mayses, mit azelkhe zeltene fantastishe bilder? tsi
hot er zey vu gehert amol dertseyln? oder dos iz geven fun zayn
kop oysgetrakht, loyter fantazyes? adayem kon ikh dos nisht
bagrayfn. ikh veys nor eyn zakh: es hot zikh ba im gegosn vi fun
a kval, nor fun aza kval, vos shept zikh nisht oys keynmol. un ge-
gangen iz dos ba im glat, vi af boyml, un getsoygn hot zikh es vi
a langer zaydn-fodem. un zis iz geven di shtim, zis di shprakh,
zis vi tsuker. un di beklekh royt, un di oygn farkholemt un naslekh,
vi ibergetsoygn mit a din roykhl.
|
פֿונעם יאַריד 23
„שבת“, נאָר „סאַבעס“, ― און פּעטש זײַנען געפֿלױגן, און קלעפּ האָט מען
געטײלט, און שמיץ האָט מען געצײלט. אַי שמיץ! סטײַטש שמיץ!
בקיצור ― ס'איז געװען אַ לעבן.
4
שמואליק דער יתום
מעשׂיות, פֿאַנטאַזיעס און חלומות. ― קבלה און כּשוף.
פֿאַראַן פּנימער, װאָס זײַנען באַשאַפֿן געװאָרן פֿון גאָט אַף צו
פֿאַרכּשופֿן אײַך מיטן ערשטן קוק. „האָב מיך ליב“! ― אַזױ שרײַט צו אײַך
דאָס דאָזיקע פּנימל, און איר באַקומט דאָס ליב, איר װײסט ניט פֿאַרװאָס.
אָט אַזאַ מין חנעװדיק פּנימל האָט געהאַט שמואליק דער יתום, אַ
ייִנגל אָן אַ טאַטן, אָן אַ מאַמען, װאָס אױפֿגעהאַלטן האָט ער זיך באַם
רבֿ.
צו אים איז דאָס צוגעקלעפּט געװאָרן שלום נחום װעװיקס, דער העלד
פֿון דער דאָזיקער אױטאָביאָגראַפֿיע, פֿון דער ערשטער מינוט, װאָס זײ
האָבן זיך באַקענט, זיך געטײלט מיט אים מיט די אָנבײַסנס און מיט די
מיטאָגס האַלב אַף האַלב און געװאָרן חבֿר ― אָבער װאָס חבֿר הײסט!
נפֿש אַחת ― אײן לײַב, אײן נשמה! פֿאַרװאָס? איבער זײַנע מעשׂיות.
קײנער האָט נישט געהאַט אַזױ פֿיל מעשׂיות אַף צו „דערצײלן“, װיפֿל
שמואליק. האָבן מעשׂיות אַף צו דערצײלן איז אָבער נאָך ניט אינגאַנצן.
דאָס דערצײלן אַלײן איז אױך אַ זאַך. דערצײלן אַ מעשׂה דאַרף מען קאָנען.
און שמואליק האָט געקאָנט דערצײלן מעשׂיות אַזױ, װי קײנער נישט!
פֿון װאַנען האָבן זיך צו דעם ציקאַװן בחור מיט די רױטע בעקלעך
און מיט די פֿאַרחלומטע אױגן גענומען אַזױ פֿיל מעשׂיות, און אַזעלכע
שײנע, רײַכע מעשׂיות, מיט אַזעלכע זעלטענע פֿאַנטאַסטישע בילדער? צי
האָט ער זײ װוּ געהערט אַמאָל דערצײלן? אָדער דאָס איז געװען פֿון זײַן
קאָפּ אױסגעטראַכט, לױטער פֿאַנטאַזיעס? עד־היום קאָן איך דאָס נישט
באַגרײַפֿן. איך װײס נאָר אײן זאַך: עס האָט זיך באַ אים געגאָסן װי פֿון
אַ קװאַל, נאָר פֿון אַזאַ קװאַל, װאָס שעפּט זיך נישט אױס קײנמאָל. און
געגאַנגען איז דאָס באַ אים גלאַט, װי אַף בױמל, און געצױגן האָט זיך עס װי
אַ לאַנגער זײַדן־פֿאָדעם. און זיס איז געװען די שטים, זיס די שפּראַך,
זיס װי צוקער. און די בעקלעך רױט, און די אױגן פֿאַרחלומט און נאַסלעך,
װי איבערגעצױגן מיט אַ דין רױכל.
|