גענדז
אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ ייִדענע, װאָס הײסט בתיה, קױלעט גענדז חנוכּה און פּרעגלט שמאַלץ אױף פּסח
― פֿאַר אַ יאָרן חנוכּה האָב איך, נישט פֿאַר אײַך געדאַכט, נישט פֿאַר
מיר געדאַכט, געהאַט אַן אומגליק מיט אַ גליק אינאײנעם. איר מעגט דאָס
האָרכן; אַזאַ מעשׂה טרעפֿט זיך אײן מאָל אין טױזנט יאָר! איך האַנדל
מיט גענדז האַנדל איך און מיט פּסחדיקער שמאַלץ שױן עטלעכע און
צװאַנציק יאָר ― האָט זיך מיר, הערט איר, אַזאַ מעשׂה נאָך נישט
געטראָפֿן.
איך האַנדל מיט גענדז... איר מײנט, אָט אַזױ נעמט מען דאָס און
מע האַנדלט? ראשית־חכמה, הײבט זיך אָן אַזױ: קומט אָסיען־צײַט, אַרום
נאָך סוכּות, הײבט מען אָן אײַנקױפֿן גענדז, און פֿאַרװאַרפֿן די גענדז
אױפֿן װינטער אין שטײַג אַרײַן, און האָדעװען די גענדז, און אַכטונג געבן
אױף די גענדז; און קומט חנוכּה, הײבט מען אָן די גענדז קױלען און מאַכן
פֿון גענדז געלט. נאָר איר מײנט, אַז אָט אַזױ גרינג קױפֿט מען גענדז,
און מע פֿאַרװאַרפֿט גענדז, און מע קױלעט גענדז, און מע מאַכט פֿון
גענדז געלט? ערשטנס, דאָס קױפֿן גענדז. קױפֿן גענדז דאַרף מען האָבן
מיט װאָס. קײן לאַגערגעלט, קײן קאַפּיטאַלן אײגענע, הײסט עס, איז דאָך
נישטאָ. מוז מען לײַען, אָנקומען צו רב אַלטערן. און רב אַלטערן קענט
איך דאָך ― ס'איז אַ ייִד, װאָס האָט ליב אױסקאָכן דאָס װאַסער. דאָס
הײסט, אָפּזאָגן זאָגט ער נישט אָפּ, נאָר ער הײסט קומען מאָרגן, מאָרגן
― איבערמאָרגן, נעמט אַרױס די נשמה. און ערשט נאָכדעם הײבט ער
אָן ציִען דעם קלײ: שלעפּן פּראָצענט, צורעכענען טעג. ס'איז אַ גוטער רב
אַלטער! נישט אומזיסט האָט ער אַזעלכע פּיסקעס, און זי, אַלטעריכע,
מײן איך, האָט אַ פּנים ― אױף אַלע מײַנע ליבע, און אַ פּאָר באַקן ―
|
|
gendz
a monolog fun a yidene, vos heyst Basye, koylet gendz khaneke un preglt
shmalts oyf peysekh
― far a yorn khaneke hob ikh, nisht far aykh gedakht, nisht far
mir gedakht, gehat an umglik mit a glik in#eynem. ir megt dos
horkhn; aza mayse treft zikh eyn mol in toyznt yor! ikh handl
mit gendz handl ikh un mit peysekhdiker shmalts shoyn etlekhe un
tsvantsik yor ― hot zikh mir, hert ir, aza mayse nokh nisht
getrofn.
ikh handl mit gendz... ir meynt, ot azoy nemt men dos un
me handlt? reyshes-Hkhmh, heybt zikh on azoy: kumt osyen-tsayt, arum
nokh sukes, heybt men on aynkoyfn gendz, un farvarfn di gendz
oyfn vinter in shtayg arayn, un hodeven di gendz, un akhtung gebn
oyf di gendz; un kumt khaneke, heybt men on di gendz koylen un makhn
fun gendz gelt. nor ir meynt, az ot azoy gring koyft men gendz,
un me farvarft gendz, un me koylet gendz, un me makht fun
gendz gelt? ershtns, dos koyfn gendz. koyfn gendz darf men hobn
mit vos. keyn lagergelt, keyn kapitaln eygene, heyst es, iz dokh
nishto. muz men layen, onkumen tsu reb altern. un reb altern kent
ikh dokh ― s'iz a yid, vos hot lib oyskokhn dos vaser. dos
heyst, opzogn zogt er nisht op, nor er heyst kumen morgn, morgn
― ibermorgn, nemt aroys di neshome. un ersht nokhdem heybt er
on tsien dem kley: shlepn protsent, tsurekhenen teg. s'iz a guter reb
alter! nisht umzist hot er azelkhe piskes, un zi, alterikhe,
meyn ikh, hot a ponem ― oyf ale mayne libe, un a por bakn ―
|
גענדז
אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ ייִדענע, װאָס הײסט בתיה, קױלעט גענדז חנוכּה און פּרעגלט שמאַלץ אױף פּסח
― פֿאַר אַ יאָרן חנוכּה האָב איך, נישט פֿאַר אײַך געדאַכט, נישט פֿאַר
מיר געדאַכט, געהאַט אַן אומגליק מיט אַ גליק אינאײנעם. איר מעגט דאָס
האָרכן; אַזאַ מעשׂה טרעפֿט זיך אײן מאָל אין טױזנט יאָר! איך האַנדל
מיט גענדז האַנדל איך און מיט פּסחדיקער שמאַלץ שױן עטלעכע און
צװאַנציק יאָר ― האָט זיך מיר, הערט איר, אַזאַ מעשׂה נאָך נישט
געטראָפֿן.
איך האַנדל מיט גענדז... איר מײנט, אָט אַזױ נעמט מען דאָס און
מע האַנדלט? ראשית־חכמה, הײבט זיך אָן אַזױ: קומט אָסיען־צײַט, אַרום
נאָך סוכּות, הײבט מען אָן אײַנקױפֿן גענדז, און פֿאַרװאַרפֿן די גענדז
אױפֿן װינטער אין שטײַג אַרײַן, און האָדעװען די גענדז, און אַכטונג געבן
אױף די גענדז; און קומט חנוכּה, הײבט מען אָן די גענדז קױלען און מאַכן
פֿון גענדז געלט. נאָר איר מײנט, אַז אָט אַזױ גרינג קױפֿט מען גענדז,
און מע פֿאַרװאַרפֿט גענדז, און מע קױלעט גענדז, און מע מאַכט פֿון
גענדז געלט? ערשטנס, דאָס קױפֿן גענדז. קױפֿן גענדז דאַרף מען האָבן
מיט װאָס. קײן לאַגערגעלט, קײן קאַפּיטאַלן אײגענע, הײסט עס, איז דאָך
נישטאָ. מוז מען לײַען, אָנקומען צו רב אַלטערן. און רב אַלטערן קענט
איך דאָך ― ס'איז אַ ייִד, װאָס האָט ליב אױסקאָכן דאָס װאַסער. דאָס
הײסט, אָפּזאָגן זאָגט ער נישט אָפּ, נאָר ער הײסט קומען מאָרגן, מאָרגן
― איבערמאָרגן, נעמט אַרױס די נשמה. און ערשט נאָכדעם הײבט ער
אָן ציִען דעם קלײ: שלעפּן פּראָצענט, צורעכענען טעג. ס'איז אַ גוטער רב
אַלטער! נישט אומזיסט האָט ער אַזעלכע פּיסקעס, און זי, אַלטעריכע,
מײן איך, האָט אַ פּנים ― אױף אַלע מײַנע ליבע, און אַ פּאָר באַקן ―
|