I
מזל־טובֿ, מיר זײַנען שױן אין אַמעריקע!
― א ―
אונדז קומט מזל־טובֿ ― מיר זײַנען שױן אין אַמעריקע. דאָס הײסט,
מע זאָגט, אַז מיר זײַנען אין אַמעריקע. אַמעריקע האָבן מיר נאָך נישט
געזען, װאָרעם מיר זײַנען נאָך דערװײַל אין „קעסטל־גאַרטל [Castle Garden]“. דאָס
הײסט, אַמאָל האָט דאָס אַזױ געהײסן. הײַנט הײסט עס שױן מער
נישט „קעסטל־גאַרטל“, נאָר „עליס אײַלאַנד [Ellis Island]“. פֿאַרװאָס עפּעס „עליס
אײַלאַנד“? „װײַל דאָס שטיקל לאַנד האָט אַמאָל געהערט צו אײנעם
אליהו, איז ער געװען אַ נאַר ביז דער סטעליע“. אַזױ זאָגט אונדזער חבֿר
פּיניע צום גראַם, װי זײַן שטײגער איז. פּיניע איז אין כּעס אױפֿן עליס
אײַלאַנד מיט סכּנות. למאַי מע פֿאַרהאַלט די אָרעמע עמיגראַנטן און
די רײַכע לאָזט מען אַרײַן גלײַך, װי זײ קומען אָן מיטן שיף. דאָס
פּאַסט, זאָגט ער, נאָר פֿאַר פֿאָניע־גנבֿ, נישט פֿאַר אַזאַ פֿרײַע מדינה, װי
אַמעריקע. אַלע דאַרפֿן דאָ זײַן גלײַך. נישטאָ קײן אָרעם, נישטאָ קײן
רײַך. און ער הײבט אָן שיטן מיט נעמען: קאָלומבוס,
שעקספּיר [William Shakespeare 1564-1616], באָקל [Henry Thomas Buckle 1821-1862],
ציװיליזאַציע... ער קלײַבט זיך אָנצושרײַבן אױף זײ אַ ליד און
אַװעקגעבן זײ אַ גאָב, אַז דער שװאַרצער יאָר זאָל זײ נעמען! האָט ער
נישט קײן טינט און פֿעדער און קײן ברעקל פּאַפּיר. זאָגט אים מײַן
ברודער אליהו, אַז אױב עס געפֿעלט אים נישט דאָס לאַנד, האָט ער
אַ ברירה פֿאָרן צוריק. און דאָס געדענקט איר דאָך מסתּמא פֿון אַמאָל,
אַז די צװײ, פּיניע און אליהו, זײַנען זעלטן שװה־בשװה. װאָס אײנער
זאָגט דרינגט דער אַנדערער קאַפּױר. „דער זומער מיטן װינטער“ ―
רופֿט זײ מײַן ברודער אליהוס װײַב, ברכה, און כאַפּט אַ מיאוסן פּסק
פֿון איר מאַן, פֿון אליהון. ער רופֿט זי אָן „בהמה“, און „סאָטע ציג“,
|
|
ay
mazltov, mir zaynen shoyn in amerike!
― # ―
undz kumt mazltov ― mir zaynen shoyn in amerike. dos heyst,
me zogt, az mir zaynen in amerike. amerike hobn mir nokh nisht
gezen, vorem mir zaynen nokh dervayl in "kestl-gartl [Castle Garden]''. dos
heyst, amol hot dos azoy geheysn. haynt heyst es shoyn mer
nisht "kestl-gartl'', nor "elis ayland [Ellis aysland]''. farvos epes "elis
ayland''? "vayl dos shtikl land hot amol gehert tsu eynem
Elye, iz er geven a nar biz der stelye''. azoy zogt undzer khaver
pinye tsum gram, vi zayn shteyger iz. pinye iz in kas oyfn elis
ayland mit sakones. lemay me farhalt di oreme emigrantn un
di raykhe lozt men arayn glaykh, vi zey kumen on mitn shif. dos
past, zogt er, nor far fonye-ganef, nisht far aza fraye medine, vi
amerike. ale darfn do zayn glaykh. nishto keyn orem, nishto keyn
raykh. un er heybt on shitn mit nemen: kolumbus,
shekspir [William shhakespeare 1564-1616], bokl [Henri Thomas Butskle 1821-1862],
tsivilizatsye... er klaybt zikh ontsushraybn oyf zey a leyad un
avekgebn zey a gob, az der shvartser yor zol zey nemen! hot er
nisht keyn tint un feder un keyn brekl papir. zogt im mayn
bruder Elye, az oyb es gefelt im nisht dos land, hot er
a breyre forn tsurik. un dos gedenkt ir dokh mistome fun amol,
az di tsvey, pinye un Elye, zaynen zeltn shovebeshove. vos eyner
zogt dringt der anderer kapoyr. "der zumer mitn vinter'' ―
ruft zey mayn bruder #lihus vayb, brokhe, un khapt a mi#usn psak
fun ir man, fun #lihun. er ruft zi on "beheyme'', un "sote tsig'',
|
I
מזל־טובֿ, מיר זײַנען שױן אין אַמעריקע!
― א ―
אונדז קומט מזל־טובֿ ― מיר זײַנען שױן אין אַמעריקע. דאָס הײסט,
מע זאָגט, אַז מיר זײַנען אין אַמעריקע. אַמעריקע האָבן מיר נאָך נישט
געזען, װאָרעם מיר זײַנען נאָך דערװײַל אין „קעסטל־גאַרטל [Castle Garden]“. דאָס
הײסט, אַמאָל האָט דאָס אַזױ געהײסן. הײַנט הײסט עס שױן מער
נישט „קעסטל־גאַרטל“, נאָר „עליס אײַלאַנד [Ellis Island]“. פֿאַרװאָס עפּעס „עליס
אײַלאַנד“? „װײַל דאָס שטיקל לאַנד האָט אַמאָל געהערט צו אײנעם
אליהו, איז ער געװען אַ נאַר ביז דער סטעליע“. אַזױ זאָגט אונדזער חבֿר
פּיניע צום גראַם, װי זײַן שטײגער איז. פּיניע איז אין כּעס אױפֿן עליס
אײַלאַנד מיט סכּנות. למאַי מע פֿאַרהאַלט די אָרעמע עמיגראַנטן און
די רײַכע לאָזט מען אַרײַן גלײַך, װי זײ קומען אָן מיטן שיף. דאָס
פּאַסט, זאָגט ער, נאָר פֿאַר פֿאָניע־גנבֿ, נישט פֿאַר אַזאַ פֿרײַע מדינה, װי
אַמעריקע. אַלע דאַרפֿן דאָ זײַן גלײַך. נישטאָ קײן אָרעם, נישטאָ קײן
רײַך. און ער הײבט אָן שיטן מיט נעמען: קאָלומבוס,
שעקספּיר [William Shakespeare 1564-1616], באָקל [Henry Thomas Buckle 1821-1862],
ציװיליזאַציע... ער קלײַבט זיך אָנצושרײַבן אױף זײ אַ ליד און
אַװעקגעבן זײ אַ גאָב, אַז דער שװאַרצער יאָר זאָל זײ נעמען! האָט ער
נישט קײן טינט און פֿעדער און קײן ברעקל פּאַפּיר. זאָגט אים מײַן
ברודער אליהו, אַז אױב עס געפֿעלט אים נישט דאָס לאַנד, האָט ער
אַ ברירה פֿאָרן צוריק. און דאָס געדענקט איר דאָך מסתּמא פֿון אַמאָל,
אַז די צװײ, פּיניע און אליהו, זײַנען זעלטן שװה־בשװה. װאָס אײנער
זאָגט דרינגט דער אַנדערער קאַפּױר. „דער זומער מיטן װינטער“ ―
רופֿט זײ מײַן ברודער אליהוס װײַב, ברכה, און כאַפּט אַ מיאוסן פּסק
פֿון איר מאַן, פֿון אליהון. ער רופֿט זי אָן „בהמה“, און „סאָטע ציג“,
|